PRODUKTYWNOŚĆ ROLNICTWA W POLSCE ANALIZA Z WYKORZYSTANIEM ZAGREGOWANYCH INDEKSÓW PRODUKTYWNOŚCI FÄRE-PRIMONTA

METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH Tom XVI/4, 215, sr. 95 16 PRODUKTYWNOŚĆ ROLNICTWA W POLSCE ANALIZA Z WYKORZYSTANIEM ZAGREGOWANYCH INDEKSÓW PRODUKTYWNOŚCI FÄRE-PRIMONTA Rober Rusielik Kaedra Zarządzania Przedsiębiorswami Zachodniopomorski Uniwersye Technologiczny w Szczecinie e-mail: rober.rusielik@zu.edu.pl Sreszczenie: Głównym celem badań było zasosowanie zagregowanych indeksów produkywności TFP (Toal Facor Produciviy) Färe-Primona do badania zmian produkywności rolnicwa w Polsce. Badania obejmują laa 24 213. Obliczenia wykonano w podziale na wojewódzwa i makroregiony. Badania wykazują, że pomimo dwóch okresów obniżenia się produkywności, polskie rolnicwo charakeryzuje rend wzrosowy produkywności. Wykazano również, że wysępuje duże zróżnicowanie pomiędzy regionami i wojewódzwami. Słowa kluczowe rolnicwo, produkywność, Indeksy TFP Färe-Primona, DEA WSTĘP Rolnicwo jes isonym działem gospodarki kraju. Isnieje porzeba analizy funkcjonowania ego działu pod kąem jego ciągłego rozwoju i dososowania się do zmieniających się uwarunkowań ekonomicznych jak i społecznych. W laach 24-213 w Polsce przeznaczono duże środki finansowe na rozwój rolnicwa i obszarów wiejskich a kolejne środki napłyną w świele nowej perspekywy finansowej. Należy więc zwrócić uwagę na sposób redysrybucji ych środków. Ze względu na zróżnicowanie rozwoju rolnicwa w Polsce konieczne jes przyjęcie kryeriów delimiacyjnych [Pocza i in. 212]. Właśnie uaj pomocna może być analiza zróżnicowania pod względem produkywności posiadanych zasobów rolniczych. Z kolei biorąc pod uwagę założenia rolnicwa zrównoważonego na zagadnienie o należy spojrzeć szerzej j. nie ylko w kierunku gospodarowania zasobami czynników produkcji a akże zasobami przyrodniczymi, relacjami

96 Rober Rusielik rolnicwa z przyrodą oraz bogacwem kulurowym. Zagadnienia e zosały poruszone min. w pracach [Śmigla 215], [Parzonko 213], [Runowski 27], [Czyżewski i Mauszczak 211]. Pomiar produkywności saje się w związku z ym isonym elemenem i jednym z warunków ak szeroko pojęej analizy. Znaczenia nabierają w ym przypadku wielowymiarowe meody nieparameryczne pozwalające na wprowadzanie do modelu zmiennych ilościowych i jakościowych. W prezenowanych badaniach nie wprowadzano do modeli wspomnianych zmiennych jakościowych, ale będzie o kolejnym eapem prowadzonych analiz. Ten eap jes próbą zasosowania zagregowanych indeksów do analizy poziomu produkywności i jej zmian. Do najpowszechniej wykorzysywanych w ym celu indeksów należą indeksy produkywności Malmquisa. W lieraurze odnoowano wiele badań, kóre doyczyły grup przedsiębiorsw i całych sekorów w ym rolnicwa w Polsce, wykorzysujących ę echnologię m.in. Breummer i in. [22], Laruffe i in. [24], Zawalińska [24], Balcombe i in. [25], Kuszewski i Sielska [212], Rusielik i Świłyk [29], Beza-Jarzębowska [213], Rusielik [214], jak i badań porównawczych pomiędzy różnymi krajami. W związku z ym, że meoda zakłada przyjęcie sałych efeków skali (CRS) wywołuje dyskusję na ema możliwych błędów i niewiarygodnych wyników. O Donell [21, 212 a, 212 b] i [Hoang 211] a w Polsce [Rusielik 214] w badaniach produkywności rolnicwa wskazywali na większą przydaność zagregowanych indeksów TFP, kóre mają posać w pełni muliplikaywnych (muliplicaively-complee). Wynika o między innymi z dopuszczenia założeń zmiennych efeków skali (VRS) i lepszego dopasowania modelu do słabszych echnologicznie obieków. Jednym z ego ypu indeksów jes prezenowany uaj indeks produkywności Färe- Primona. Ze względu na ograniczenia redakcyjne w arykule przedsawiono ylko wybrane syneyczne wyniki badań. MATERIAŁ I METODY Celem badań było zbadanie zmian produkywności rolnicwa w Polsce w laach 24 213 z wykorzysaniem zagregowanych indeksów Färe-Primona. Do badań wykorzysano dane empiryczne doyczące rolnicwa w Polsce. Dane zebrano zarówno w układzie przesrzennym na poziomie wojewódzw, jak i dynamicznym, obejmującym laa 24 213. Głównym źródłem danych były publikacje saysyczne: Roczniki saysyczne wojewódzw i Roczniki saysyczne rolnicwa i obszarów wiejskich za laa 24 213. W źródłach ych wyodrębniono czery regiony rolnicze. Ze względu na o, że poliyka regionalna jes prowadzona na poziomie wojewódzwa analiza obejmuje również aki układ przesrzenny. W przypadku analizy echnologii obejmującej pojedynczy nakład i pojedynczy efek, produkywność obieku zazwyczaj definiujemy jako iloraz efeku do nakładu. W syuacji wielowymiarowej można z kolei zdefiniować produkywność całkowią jako iloraz zagregowanego wekora efeków do

Produkywność rolnicwa w Polsce - analiza 97 zagregowanego wekora nakładów. Jeżeli znamy relacje cenowe obliczenia nie swarzają większych problemów. Kiedy ych relacji nie znamy możemy en problem rozwiązać wykorzysując indeksy produkywności (TFP oal facor produciviy) zaproponowane przez O Donnella [O Donnell 28], opare na relacjach pomiędzy badanymi obiekami. Niech Q Q q ) i X X x ) oznaczają zagregowane efeky i nakłady ( ( skojarzone z wekorami q i x o TFP dla obieku prezenuje równanie TFP Q / X. Można zbadać również relacje pomiędzy danym obiekem a dowolnym obiekem odniesienia wykorzysując równanie (1) [O Donnel 28]: TFP TFP / TFP Q / X (1) gdzie Q Q /Q i X X / X są indeksami mierzącymi relacje zagregowanych efeków i nakładów. Założenia e można wykorzysać w układzie dynamicznym do obliczeń indeksów zmian TFP ego samego obieku pomiędzy dwoma punkami w czasie albo zmian relacji innych obieków do obieku będącego punkem odniesienia. W zależności od podejścia do ego problemu w lieraurze można spokać różne posacie funkcyjne ego ypu indeksów zmian TFP. Najczęściej wykorzysywane o indeksy Laspeyresa, Paaschego i Fishera jednak wymagają one znajomości wekorów cen efeków i nakładów jako wag poszczególnych czynników. W przypadku, kiedy nie są one znane, można wykorzysać różne zagregowane funkcje odległości, kalkulowane na bazie dosępnych nakładów i efeków, wykorzysując odpowiednie funkcje odległości. Przykładami wykorzysania akich zagregowanych funkcji do kompozycji indeksów TFP są indeksy Malmquisa, Hicksa-Moorseena i Färe-Primona, kóre można obliczyć wykorzysując programowanie liniowe (LP) i założenia meody Daa Envelopmen Analysis (DEA) [O Donnel 211]. Przyjmując, że: x i ( x 1i,..., x Ki )' i q i ( q 1i,..., q Ji )' są wekorami nakładów i efeków o TFP obieku i w okresie o: Q i TFPi (2) X i gdzie Q i Q( q i ) o zagregowany efek, X i X ( x i ) o zagregowany nakład, naomias Q (.) i X (.) są niemalejącymi, nieujemnymi, liniowo jednorodnymi funkcjami. Z kolei indeks produkywności, kóry mierzy TFP obieku i w okresie w relacji do TFP obieku h w okresie s można przedsawić równaniem:

98 Rober Rusielik TFP hs, i TFP TFP i i i hs, i (3) hs Q Q hs / X / X hs Q X hs, i gdzie Q hs, i Qi / Qhs o indeks wielkości efeków, a X hs, i Xi / X hs o indeks wielkości nakładów. W ym konekście, wymiarem zmian TFP będzie iloraz zmian efeków do zmian nakładów. Indeksy w posaci (3) O Donell [28, 21, 211] określił jako w pełni muliplikaywne (muliplicaively-complee). Jak pisano wcześniej w zależności od przyjęej funkcji odległości, indeksy zmian TFP mogą przyjmować alernaywną posać. Przyjmując, że q, x o wekory efeków i nakładów, oznacza okres odniesienia w czasie, naomias D (.), D (.) o odpowiednio funkcje odległości I ( q) DO ( x, q, efeków i nakładów, oraz że Q ) i X ( x ) D ( x, q, I ), wówczas indeks Färe-Primona przedsawia równanie (4) 1 : FP DO ( x, qi, ) DI ( xhs, q, ) TFPhs, i. (4) D ( x, q, ) D ( x, q, ) O hs Indeks en zaproponowany był przez O Donenella [211] jednak jes określany jako indeks Färe-Primona, ponieważ może być zapisany jako iloczyn dwóch indeksów zaproponowanych przez Färe i Primona. Funkcje odległości efeków i nakładów zosały esymowane przy wykorzysaniu meody DEA przez rozwiązanie odpowiednich zadań programowania liniowego 2 : 1 D O x, q, ) min x : X ' Q' ; q 1; ; (5) (,, 1 D I x, q, ) max q : Q X ; x 1; ; (6) (,, gdzie Q jes macierzą efeków o wymiarach J M, X jes macierzą nakładów o wymiarach K M, o jedynkowy wekor M 1 a M o liczba obieków wykorzysana do esymacji krzywej efekywności w czasie. Z kolei zagregowane efeky i nakłady są esymowane jako: 1 Na podsawie: O'Donnell, C. J. (211 a) Economeric Esimaion of Disance Funcions and Associaed Measures of Produciviy and Efficiency Change, Cenre for Efficiency and Produciviy Analysis Working Papers WP1/211, Universiy of Queensland sr. 6. 2 Szczegółowy opis sposobu esymacji nieznanych paramerów funkcji odległości można znaleźć np. w publikacji O Donnel [211]. Do esymacji wykorzysano program DPIN 3.. I i

Produkywność rolnicwa w Polsce - analiza 99 Q i q )/( x ) (7) ( i X ( )/( i xi q ) (8) gdzie,,,,, dają rozwiązanie zadania (5) i (6). Do modelu wykorzysano nasępujący zesaw zmiennych odzwierciedlających echnologię produkcji w rolnicwie: efek Y1 warość skupu produków rolnych (mln zł); nakłady: X1 powierzchnia użyków rolnych (ys. ha), X2 ilość ciągników w rolnicwie (ys. sz.) 3, X3 pracujący w rolnicwie (ys. osób), X4 pogłowie bydła (ys. sz.), X5 pogłowie rzody (ys. sz.), X6 nawożenie NPK (ys. ), X7 nawożenie CaO (ys. ). Jako echnologię reprezenaywną wykorzysano wekory danych wojewódzwa mazowieckiego. Dobór zmiennych oparo na publikacjach [Coelli, Rao 23] i [O Donnell, C. J. 21]. W sosunku do oryginału zmodyfikowano dane wejściowe w en sposób, że warość produkcji roślinnej i zwierzęcej reprezenowana jes przez warość skupu produków rolnych. W Tabeli 1 umieszczono podsawowe saysyki opisowe zmiennych wykorzysanych do modelu. Tabela 1. Saysyki opisowe zmiennych za laa 24-213 Wyszczególnienie Średnia Min Max Ods. Warość skupu produków rolnych (mln zł) Y1 2537,6 69,5 167, 199,7 Pow. UR (ys. ha) X1 982,3 377,4 297,8 444,9 Liczba ciągników (ys. sz.) X2 93, 19,5 232,6 54,4 Pracujący w rolnicwie (ys. osób) X3 136,6 23,9 318,5 87,9 Pogłowie bydła (ys. sz.) X4 353,1 61,9 184,3 291,2 Pogłowie rzody (ys. sz.) X5 964,7 145,9 5325,4 158,9 NPK (ys. ) X6 117,4 37,2 38,1 62,6 CaO (ys. ) X7 49,6 2,2 199,9 38,9 Źródło: badania własne WYNIKI BADAŃ Dla wszyskich wojewódzw obliczono poziom indeksów TFP a nasępnie obliczono indeksy zmian TFP (dtfp) przyjmując jako punk odniesienia dane z wojewódzwa mazowieckiego z roku 24. Wyniki obliczeń indeksów dtfp z wykorzysaniem zagregowanych funkcji Färe-Primona w układzie regionalnym przedsawione są w Tabeli 2, naomias graficznie przedsawiono je na Rysunku 1. 3 Z powodu braku danych w laach 28, 211 i 212 ilość ciągników zosała oszacowana na podsawie danych o produkcji, imporcie, eksporcie oraz liczbie zarejesrowanych nowych ciągników.

1 Rober Rusielik Produkywność rolnicwa w laach 24 213 wykazuje endencję rosnącą. We wszyskich regionach widać wyraźny wzros poziomu indeksów produkywności. Można również zauważyć wyraźne zróżnicowanie regionalne. Najwyższy poziom indeksów produkywności wysępuje w regionie Wielkopolska i Śląsk naomias najniższy w regionie Małopolska i Pogórze. Z kolei poziom indeksów produkywności pomiędzy regionami Pomorze i Mazury a Mazowsze i Podlasie wyrównuje się o ile do roku 28 było widać zróżnicowanie pomiędzy ymi dwoma regionami o w nasępnych laach różnice e są niewielkie. W osanim roku analizy widać jednak poprawę poziomu produkywności na korzyść ego osaniego. Tabela 2. Produkywność rolnicwa (dtfp) i jej zmiany w układzie regionalnym w laach 24-213 Rok Pomorze Wielkopolska Mazowsze Małopolska i Mazury i Śląsk i Podlasie i Pogórze Polska 24,821 1,152,992,556,85 25,842 1,149 1,44,559,867 26,822 1,72,998,574,843 27,994 1,283 1,119,632,974 28 1,1 1,142 1,94,6,933 29 1,158 1,269 1,115,712 1,4 21 1,323 1,446 1,323,676 1,144 211 1,58 1,669 1,584,744 1,328 212 1,792 1,941 1,83,89 1,537 213 1,831 1,984 1,947,98 1,592 Źródło: badania własne Analizując dynamikę zmian poziomu indeksów produkywności można swierdzić, że region Pomorze i Mazury wykazał największy rozwój. W laach 24 26 region en charakeryzował się produkywnością na poziomie,8 a w roku 213 wynosiła ponad 1,8.

Produkywność rolnicwa w Polsce - analiza 11 Rysunek 1. Produkywność rolnicwa i jej zmiany w układzie regionalnym w laach 24-213 Źródło: badania własne Region Małopolska i Pogórze z jednej srony charakeryzuje najmniejszy poziom indeksów produkywności a z drugiej dynamika zmian jes w ym regionie najmniejsza. Analizując Rysunek 1 można swierdzić, że zwiększa się zróżnicowanie regionalne na niekorzyść ego regionu. O ile różnice w poziomie produkywności pomiędzy rzema pozosałymi regionami zmniejszają się o uaj widać zdecydowane oddalanie się od poziomu średniego. Można eż swierdzić niską dynamikę zmian w regionie Wielkopolska i Śląsk. Pomimo ego, że poziom wskaźników produkywności jes w ym regionie wysoki o dynamika ich wzrosu jes niska w analizowanych laach. Na poziomie kraju, jak i na poziomie regionalnym można wyróżnić rzy okresy. Pierwszy o okres 24 26, gdzie widać pewną sabilizację poziomu indeksów produkywności a w niekórych przypadkach nawe małą endencję malejącą. Drugi okres o okres 26 28, gdzie we wszyskich przypadkach nasępuje wzros w roku 27 i spadek w 28. Trzeci okres o laa 28 213 z wyraźną endencją wzrosową. Można przypuszczać, że wspomniany drugi okres spowodowany był wysępującym kryzysem w roku 28, co mogło wyhamować rozwój. Generalnie, pomimo dwóch niewielkich okresów spadkowych widać zdecydowany rend rosnący w poziomie efekywności. Pokrywa o się z analizą cykli koniunkuralnych w rolnicwie opisanymi w [Grzelak 213]. Na poziom produkywności i jej zmiany w poszczególnych regionach miały wpływ poszczególne wojewódzwa. Wyniki analizy na poziomie wojewódzw zamieszczone są w Tabeli 3 i na Rysunku 2.

12 Rober Rusielik Tabela 3. Indeksy produkywności (dtfp) rolnicwa w Polsce w układzie wojewódzkim w laach 24-213 Laa 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 Pomorze i Mazury Lubuskie,751,839,814,983,845 1,32 1,279 1,392 1,441 1,541 Pomorskie,72,75,79,88 1,3 1,214 1,31 1,741 2,2 1,971 Warmińskomazurskie 1,11 1,87 1,2 1,195 1,195 1,315 1,547 1,861 2,145 2,161 Zachodniopomorskie,776,782,777,944 1,26 1,9 1,183 1,384 1,665 1,713 Wielkopolska i Śląsk Dolnośląskie,91,88,883 1,58,89,99 1,118 1,393 1,67 1,478 Kujawsko-pomorskie 1,283 1,285 1,148 1,36 1,174 1,336 1,58 1,697 2,87 2,289 Opolskie,95,96,914 1,247 1,56 1,155 1,35 1,64 1,84 1,684 Wielkopolskie 1,586 1,65 1,424 1,574 1,543 1,7 1,92 2,44 2,348 2,718 Mazowsze i Podlasie Lubelskie,773,759,746,877,797,856,998 1,237 1,359 1,346 Łódzkie 1,61 1,94 1,5 1,14 1,16 1,94 1,26 1,495 1,785 1,813 Mazowieckie 1, 1,145 1,74 1,175 1,175 1,285 1,56 1,875 2,261 2,69 Podlaskie 1,181 1,249 1,229 1,377 1,382 1,287 1,562 1,813 1,928 2,189 Małopolska i Pogórze Małopolskie,486,517,618,671,584,685,63,63,73,738 Podkarpackie,488,43,429,475,418,487,43,45,582,6 Śląskie,761,789,84,955 1,8 1,164 1,57 1,295 1,475 1,53 Święokrzyskie,531,557,51,524,527,664,728,873 1,42 1,2 Źródło: badania własne W regionie Wielkopolska i Śląsk najwyższy poziom indeksów produkywności wysępuje w wojewódzwie wielkopolskim. Waha się on w granicach od 1,424 do 2,718. Wysoki poziom indeksów dtfp wysępuje również w wojewódzwie kujawsko-pomorskim gdzie wahania e wynoszą od 1,174 do 2,289. Najniższy poziom analizowanych indeksów odnoowano w wojewódzwie dolnośląskim gdzie wahał się od,88 do 1,67. Można zauważyć, że wojewódzwa ego regionu wykazują się przez cały analizowany okres wyższym poziomem indeksów produkywności niż średnia dla całego kraju. Widać również znaczne zróżnicowanie poziomu produkywności pomiędzy poszczególnymi wojewódzwami ego regionu. W regionie Mazowsze i Podlasie oprócz wojewódzw lubelskiego wszyskie pozosałe wykazują się wyższym od średniej krajowej poziomem indeksu dtfp. W laach 24-29 w regionie ym najwyższy poziom produkywności wysępował w wojewódzwie podlaskim. W laach 21-213 zaczęło dominować w ym regionie wojewódzwo mazowieckie gdzie produkywność wzrosła w ych

Produkywność rolnicwa w Polsce - analiza 13 laach od 1,285 do 2,69. Najniższym poziomem analizowanego wskaźnika w ym regionie wykazywało się wojewódzwo lubelskie, gdzie wahał się on w granicach od,746 do 1,359. Rysunek 2. Indeksy produkywności (dtfp) rolnicwa w Polsce w układzie wojewódzkim w laach 24-213 dtfp 3, 2,5 Lubuskie Warmińsko-mazurskie Pomorze i Mazury PL - Polska Pomorskie Zachodniopomorskie dtfp 3, 2,5 Dolnośląskie Opolskie Wielkopolska i Śląsk PL - Polska Kujawsko-pomorskie Wielkopolskie 2, 2, 1,5 1,5 1, 1,,5,5, 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 Rok, 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 Rok dtfp 3, 2,5 Mazowsze i Podlasie PL - Polska Lubelskie Mazowieckie Łódzkie Podlaskie dtfp 3, 2,5 Małopolska i Pogórze PL - Polska Małopolskie Śląskie Podkarpackie Święokrzyskie 2, 2, 1,5 1,5 1, 1,,5,5, 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 Rok, 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 Rok Źródło: badania własne W regionie Pomorze i Mazury najwyższym poziomem produkywności wykazywało się wojewódzwo Warmińsko-mazurskie. Produkywność w ym wojewódzwie wahała się w granicach od 1,2 do 2,161. W regionie ym odnoowano największą dynamikę wzrosu analizowanych wskaźników. Większość wojewódzw w począkowych laach analizy wykazywała się indeksami produkywności poniżej średniej krajowej, naomias po roku 27 syuacja a się odmieniła. Na uwagę zasługuje u wzros produkywności w wojewódzwie pomorskim gdzie w laach 24 213 poziom produkywności wzrósł od,72 do 1,971. Regionem o najniższym poziomie indeksów produkywności jes region Małopolska i Pogórze. Prakycznie przez cały analizowany okres poziom indeksów produkywności jes we wszyskich wojewódzwach niższy od średniego poziomu krajowego. Jedynie wojewódzwo śląskie wykazuje się poziomem indeksów produkywności zbliżonym do średniej. Pozosałe wojewódzwa mają wskaźniki na najniższym poziomie w kraju. Największą dynamiką wzrosu w ym regionie charakeryzuje się wojewódzwo święokrzyskie.

14 Rober Rusielik PODSUMOWANIA I WNIOSKI Obserwując zmiany produkywności w rolnicwa w Polsce w laach 24-213 można zauważyć, że wysępuje u wyraźna endencja wzrosowa. Wzros en nie jes jednak jednoliy i można go w skali kraju podzielić na rzy okresy. Okres pierwszy do roku 26, kóry charakeryzuje sabilizacją indeksów produkywności na poziomie około,85 nawe z minimalną endencją malejącą. Kolejny okres w kórym w roku 27 nasąpił zdecydowany wzros produkywności, kóra już w roku 28 znacznie spadła. Trzeci okres o sały i w miarę sabilny wzros do roku 213, kiedy średnia produkywność wynosiła około 1,6. Przeprowadzona analiza zmian produkywności wykazuje, że podobny cykl wahań indeksów wysępuje zarówno na poziomie regionów, jak i wojewódzw. W układzie regionalnym można zaobserwować znaczne zróżnicowanie. Najwyższy poziom produkywności wysępuje w regionie Wielkopolska i Śląsk naomias najniższy w regionie Mazowsze i Podlasie. Z kolei analizując dynamikę, zmian można swierdzić że największą dynamiką rozwojową charakeryzował się region Pomorze i Mazury. Z kolei w regionie Mazowsze i Podlasie dynamika a jes najmniejsza. Powyższe obserwacje pozwalają swierdzić, że nowe warunki ekonomiczne, kóre pojawiły się po akcesji Polski do Unii Europejskiej nie zosały w każdym regionie jednakowo wykorzysane lub mechanizmy redysrybucji i wykorzysania środków na rozwój rolnicwa nie były efekywne. Można również zaobserwować zwiększające się zróżnicowanie w poziomie produkywności w układzie wojewódzkim. W roku 24 różnice pomiędzy maksymalnym poziomem indeksu produkywności a minimalnym wynosiły około 1,2 a w roku 213 różnica a wynosiła już 2,1. Dla ych samych okresów wariancja pomiędzy poszczególnymi wojewódzwami wynosiła,9 i,38. W całym analizowanym okresie wojewódzwo wielkopolskie charakeryzuje się najwyższym poziomem indeksów produkywności. W en sposób wojewódzwo o jes przyjmowane jako układ odniesienia o maksymalnym możliwym poziomie produkywności dla danego okresu. Można o wykorzysać do obliczeń poziomu efekywności. Można jednocześnie zauważyć, że w analizowanym okresie wojewódzwo mazowieckie zbliża się z poziomem produkywności z wojewódzwem wielkopolskim. Wojewódzwo podkarpackie charakeryzuje się przez cały analizowany okres najniższym poziomem indeksów produkywności. Poziom en waha się w granicach od,43 do,6. Podjęa próba badań z wykorzysaniem indeksów produkywności Färe- Primona wykazuje na możliwość ich wykorzysania do diagnozowania obszarów charakeryzujących się zaniżonym poziomem produkywności i efekywności wykorzysywanych zasobów. Diagnoza wykazuje również zróżnicowanie regionalne w poziomie produkywności i rendy zmian ego zróżnicowania, co mogło by pozwolić na ocenę prowadzonej poliyki regionalnej i poliyki krajowej

Produkywność rolnicwa w Polsce - analiza 15 doyczącej redysrybucji środków przeznaczonych na rozwój rolnicwa. Wymagane są pogłębione analizy w ym zakresie. BIBLIOGRAFIA Balcombe K., Davidova S., Laruffe L. (25) Produciviy change in polish agriculure: An applicaion of a boosrap procedure o Malmquis indicies, Maeriały z konferencji: The Fuure of Rural Europe in he Global Agri-Food Sysem, Copenhagen, Denmark, Augus 24-27. Beza-Jarzębowska A., Jarzębowski S. (213) Produciviy changes over ime heoreical and mehodological framework, Quaniaive Mehods in Economics Vol. 14, No. 1, pp. 27 36. Brümmer B., Glauben T., Thijssen G. (22) Decomposiion of produciviy growh using disance funcions: The case of dairy farms in hree European counries, American Journal of Agriculural Economics, 84(3), pp. 628-644. Coelli T. J., Rao D. S. P. (23) Toal facor produciviy growh in agriculure: a Malmquis index analysis of 93 counries, 198-2, Agriculural Economics 32(s1), pp. 115-134. Czyżewski A., Mauszczak A., (211) Kwesia agrarna w panoramie dziejów, Zeszyy Naukowe SGGW Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, nr 9, sr. 5-23. Hoang V. N. (211) Measuring and decomposing changes in agriculural produciviy, nirogen use efficiency and cumulaive exergy efficiency: applicaion o OECD agriculure, Ecological Modelling 222, pp. 164-175. Kuszewski T., Sielska A. (212) Efekywność sekora rolnego w wojewódzwach przed i po akcesji Polski do Unii Europejskiej, Gospodarka Narodowa 3/212, sr. 19-42. Laruffe L., Balcombe K., Davidova S., Zawalinska K. (24) Deerminans of echnical efficiency of crop and livesock farms in Poland, Applied Economics, 36(12), 1255-1263. O'Donnell C. J. (28) An Aggregae Quaniy-Price Framework for Measuring and Decomposing Produciviy and Profiabiliy Change, Cenre for Efficiency and Produciviy Analysis Working Papers WP7/28, Universiy of Queensland. O Donnell C. J. (21) Measuring and decomposing agriculural produciviy and profiabiliy change, Ausralian Journal of Agriculural and Resource Economics 54, pp. 527-56. O Donnell C. J. (211) DPIN version 3. : a program for decomposing produciviy index numbers, Cenre for Efficiency and Produciviy Analysis, Universiy of Queensland, Brisbane. O'Donnell C. J. (211 a) Economeric Esimaion of Disance Funcions and Associaed Measures of Produciviy and Efficiency Change, Cenre for Efficiency and Produciviy Analysis Working Papers WP1/211, Universiy of Queensland. O Donnell C. J. (212 a) An aggregae quaniy framework for measuring and decomposing produciviy change, Journal of Produciviy Analysis 38 (3), pp. 255 272.

16 Rober Rusielik O Donnell C. J. (212 b) Nonparameric esimaes of he componens of produciviy and profiabiliy change in U.S. agriculure, American Journal of Agriculural Economics 94, pp. 873 89. Parzonko A. (213) Globalne i lokalne uwarunkowania rozwoju produkcji mleka, Wydawnicwo Szkoły Głównej Gospodarswa Wiejskiego w Warszawie, Warszawa. Pocza W. i in. (212) Eksperyza. Koncepcja ukierunkowania wsparcia gospodarsw rolnych w perspekywie 214-22, MRiRW, Warszawa. Runowski H. (27) Poszukiwanie równowagi ekonomiczno-ekologicznej i eycznej w produkcji mleka, Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G Ekonomika rolnicwa,. 93, z. 2, sr. 13 26. Rusielik R. (214) Zmiany produkywności rolnicwa Polski po wsąpieniu do Unii Europejskiej analiza z wykorzysaniem indeksów TFP Hicksa-Moorseena, Rocz. Nauk Roln., Tom 16, z. 4, sr. 246-252. Rusielik R., Świłyk M. (29) Zmiany efekywności echnicznej rolnicwa w Polsce w laach 1998-26, Rocz. Nauk Roln., Seria G, Tom 96, z. 3, sr. 2-27. Śmigła M. (215) Ekonomiczne deerminany produkcji mleka w makroregionach Unii Europejskiej, Rozprawa dokorska, Uniwersye Ekonomiczny w Poznaniu. Zawalińska K. (24) The Compeiiveness of Polish Agriculure in he Conex of Inegraion wih he European Union, Praca dokorska, WNE UW, Warszawa. PRODUCTIVITY IN POLISH AGRICULTURE ANALYSIS OF USING FÄRE-PRIMONT AGGREGATE TFP INDEX Absrac: The main aim of he research was he use of aggregae Färe-Primon TFP (Toal Facor Produciviy) indexes for examining changes in agriculural produciviy in Poland. The research covers he period 24-212. The calculaions were made by voivodship and macro-regions. Sudies show ha despie wo periods of decrease in produciviy, Polish agriculure is characerized by an upward rend in produciviy. I was also shown ha here is large variaion beween regions and provinces. Keywords: producviy, agriculure, Färe-Primon TFP index, DEA