Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce. Stanisław Krasowicz Jan Kuś Warszawa, Puławy, 2015

Transkrypt

1 Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce Stanisław Krasowicz Jan Kuś Warszawa, Puławy, 2015

2 Hipoteza 1. Zasoby czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału) wyznaczają potencjał produkcyjny polskiego rolnictwa. 2. O stopniu wykorzystania tego potencjału decydują, zróżnicowane regionalne, uwarunkowania organizacyjnoekonomiczne, a zwłaszcza struktura agrarna. W ostatnim okresie zdecydowanie wzrasta znaczenie czynników ekonomiczno organizacyjnych. Cel opracowania przedstawienie regionalnych uwarunkowań stanu aktualnego i perspektyw rozwoju produkcji rolniczej w Polsce. Autor prezentacj

3 Materiał 1. Dane statystyczne GUS. 2. Wyniki badań IUNG-PIB w Puławach i IERiGŻ-PIB w Warszawie. 3. Wyniki badań agrochemicznych KSCHR. 4. Dane podawane w literaturze przez różnych autorów.

4 Udział rolnictwa w tworzeniu PKB w krajach UE w 2011 r. Źródło: Matyka na podstawie danych EUROSTAT.

5 Pracujący w rolnictwie w krajach UE w 2012 r. Źródło: Matyka na podstawie danych EUROSTAT.

6 Użytki rolne (%) w gospodarstwach o różnej powierzchni w wybranych krajach UE Kraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS UR (%) w gosp. o powierzchni > 50 Średnia powierz. gospod. (ha UR) Polska ,6 Czechy Dania Francja Holandia Niemcy 10 9, Rumunia ,5 UE UE

7 Koncentracja chowu krów w wybranych krajach UE Kraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU Krowy (%) w stadach Gosp. utrzymujące krowy (%) Polska Czechy Dania Francja Holandia Niemcy Rumunia UE UE

8 Koncentracja chowu trzody chlewnej w wybranych krajach UE Kraj Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU Trzoda chlewna % w stadach Gosp. utrzymujące trzodę (%) Polska Czechy Dania Francja Holandia Niemcy Rumunia 0,5 0, UE UE

9 Zboża jako miara wykorzystania potencjału polskiego rolnictwa Polska to kraj: o stosunkowo dużym potencjale rolnictwa wyznaczonym przez warunki przyrodnicze; o zróżnicowanym regionalnie stopniu 99 wykorzystania potencjału, zdeterminowanym przez warunki organizacyjno-ekonomiczne. zachodniopomorskie lubuskie Plony relatywne zbóż w Polsce wg województw ( ) 110 dolnośląskie 127 pomorskie wielkopolskie kujawsko-pomorskie opolskie Polska 36,4 dt/ha 100% śląskie 104 łódzkie małopolskie 97 warmińsko-mazurskie mazowieckie świętokrzyskie podkarpackie podlaskie lubelskie 88 Źródło: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych, GUS

10 Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa przyrodnicze: gleby ponad 30% gleby słabe i bardzo słabe, agroklimat różnica Suwałki Opole ponad 15 pkt (w skali 100 pkt), zagrożenia erozją wodną około 28,5% kraju, ONW 53% powierzchni UR, zmniejszanie się zawartości próchnicy, 32,5% powierzchni objęte ochroną przyrody.

11 Wskaźnik waloryzacji r.p.p. wg IUNG-PIB zachodniopomorskie 67,5 pomorskie 66,2 kujawsko-pomorskie 71,0 warmińsko-mazurskie 66,0 55,0 wielkopolskie lubuskie mazowieckie 62,3 64,8 59,9 podlaskie 61,9 łódzkie lubelskie dolnośląskie 74,9 opolskie 81,4 śląskie świętokrzyskie 69,3 74,1 Polska 66,6 pkt 64,2 małopolskie 69,3 podkarpackie 70,4

12 Źródło: Górski, Kozyra KBW = P ETP (IV-IX)

13 Udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych w % ( ) zachodniopomorskie 41 pomorskie 50 kujawsko-pomorskie 28 warmińsko-mazurskie wielkopolskie lubuskie mazowieckie podlaskie 62 łódzkie lubelskie dolnośląskie 36 opolskie 20 śląskie świętokrzyskie Polska 44 % 41 małopolskie 52 podkarpackie 64 Źródło: Środki produkcji w rolnictwie, GUS 2014

14 Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa organizacyjno-ekonomiczne: ponad 1,4 mln gospodarstw (2013), średnia pow. UR w gosp. ogółem 10,1 ha, 70% zatrudnionych pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy, gospodarstwa rodzinne wielokierunkowe, rozproszenie i mała skala produkcji rolniczej (towarowej), poziom kultury rolnej i intensywności rolnictwa, stan agrochemiczny gleb ( ) 33-41% gleby o b. niskiej i niskiej zasobności w P i K, 44% gleby kwaśne i bardzo kwaśne. niższe dopłaty dla rolników w porównaniu do innych krajów UE.

15 Zmiana liczby indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce w VI 2010 r. w stosunku do 2000 r. wg powierzchnia UR (tys.) gospodarstwa Źródło: MRiRW 2012(SZRWRiR)

16 zachodniopomorskie 67,5 pomorskie kujawsko-pomorskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie lubuskie mazowieckie dolnośląskie 74,9 66,2 71,0 62,3 64,8 59,9 61,9 łódzkie opolskie świętokrzyskie 81,4 Polska 66,6 pkt 64,2 śląskie małopolskie 69,3 66,0 55,0 69,3 podlaskie lubelskie 74,1 podkarpackie 70,4 zachodniopomorskie 39,4 11,6 lubuskie 50,2 7,6 dolnośląskie 51,0 5,3 wielkopolskie 39,3 3,2 pomorskie 36,1 5,6 kujawsko-pomorskie opolskie 46,4 5,8 32,8 4,3 71,9 1,4 50,2 0,8 śląskie łódzkie małopolskie 82,6 0,3 warmińsko-mazurskie świętokrzyskie 64,8 0,4 29,1 8,5 mazowieckie 45,8 1,2 podlaskie lubelskie 53,5 1,0 podkarpackie 81,8 0,6 27,6 2,3 Warunki przyrodnicze rolnictwa wg województw wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej w pkt. Źródło: IUNG, Charakterystyka gosp. rolnych GUS 2014 Polska do 5 ha pow. 50ha 53,7% 2,2% Warunki organizacyjnoekonomiczne wg województw udział gospodarstw o powierzchni do 5 ha i powyżej 50 ha w % (2013).

17 Udział gospodarstw bez produkcji zwierzęcej w grupach obszarowych (PSR 2010) UR w ha Gosp. bez produkcji zwierzęcej % Średnio DJP/ha UR UR Mln ha ,46 0, ,50 1, ,61 2, ,80 1, ,92 1, ,94 1, ,87 1, ,65 1,16 Pow ,19 3,26 Ogółem 42 0,63 15,03 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU

18 Udział (%) UR w gospodarstwach powyżej 20 ha w 2013 r. pomorskie zachodniopomorskie lubuskie wielkopolskie kujawsko-pomorskie łódzkie warmińsko-mazurskie podlaskie mazowieckie 37 lubelskie dolnośląskie 63 opolskie 75 śląskie świętokrzyskie Polska 51,7 % 43 małopolskie 17 podkarpackie 27 Źródło: IUNG, Charakterystyka gosp. rolnych GUS 2014

19 Średnia powierzchnia gosp. w ha UR wg województw w 2010 r. Polska 8,6 ha UR Źródło: Matyka i in. 2012

20 Udział gospodarstw powyżej 50 ha UR wg województw w 2012 r. (w gosp. powyżej 1 ha UR) zachodniopomorskie lubuskie 5,5 10,5 wielkopolskie 2,9 pomorskie 5,9 kujawsko-pomorskie 3,7 0,7 łódzkie warmińsko-mazurskie 7,3 2,2 podlaskie mazowieckie 1,0 lubelskie dolnośląskie 4,6 opolskie 7,4 śląskie świętokrzyskie 0,3 1,0 Polska 2,0 % 1,2 małopolskie 0,2 podkarpackie 0,5 Źródło: RS rolnictwa, GUS 2014

21 Zmiany (%) udziału zbóż w strukturze zasiewów w latach i Źródło: Kopiński 2014

22 Udział roślin technologicznie podobnych (zboża, rzepak) w strukturze zasiewów w % zachodniopomorskie lubuskie 84,2 84,7 Polska w % ,6 86,5 dolnośląskie 81,6% 75,8% 87,1 83,3 wielkopolskie 82,5 80,8 pomorskie 83,5 79,9 kujawsko-pomorskie opolskie 90,9 84,7 79,6 77,7 87,9 74,1 81,8 70,2 śląskie łódzkie małopolskie 75,9 56,3 warmińsko-mazurskie świętokrzyskie 78,7 65,5 77,0 80,9 mazowieckie 78,9 71,5 podlaskie lubelskie 83,6 74,5 podkarpackie 81,1 60,9 70,0 78,4 Źródło: Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych, GUS 2001, 2014 oraz obliczenia własne

23 Polska 39,7 j. zb./ha UR Produkcja roślinna jedn. zboż./ha UR (średnio ) jedn. zboż./ha UR < 35,0 35,0 40,0 40,1 45,0 45,1 50,0 > 50,0 Wzrost poziomu produkcyjności roślinnej w odniesieniu do lat o 6,4 j. zb. ha UR -1 Źródło: Kopiński 2014

24 Źródło: Kopiński 2014 Zmiany poziomu nawożenia (NPK) i wydajności w Polsce

25 Polska 128,2 kg NPK/ha UR Regionalne zróżnicowanie poziomu nawożenia ( ) kg NPK /ha UR < 100,0 100,0 125,0 125,1 150,0 150,1 175,0 > 175,0 Źródło: Kopiński 2014

26 Źródło: Kopiński 2014 Zmiany zużycia nawozów NPK w 3-leciach i Gosp. stosujące nawozy: 75,1% og. gosp. w 2000 r. 72,6% og. gosp. w 2010 r.

27 Polska 48,0 DJP /100 ha/ UR Obsada zwierząt (DJP/100 ha UR) (średnio ) DJP 100 ha -1 UR < 30,0 30,0 40,0 40,1 50,0 50,1 60,0 > 60,0 Wzrost poziomu obsady zwierząt w odniesieniu do lat o 3,2 DJP 100 ha UR -1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

28 Źródło: Kopiński 2014 Zmiany (%) pogłowia zwierząt w DJP w latach i

29 Zmiana powierzchni UR w Polsce w latach y = -79,047x R² = 0,

30 Źródło: Kopiński 2014 Zmiany powierzchni (%) UR w województwach w latach

31 Wartość produkcji towarowej (zł ha -1 ) wg woj. w 2002 i 2010 r. Źródło: Matyka i in. 2012

32 Ważniejsze kierunki działań doradczych (specyficznych) w wybranych grupach województw Grupa I Województwa dolnośląskie, opolskie lubelskie, małopolskie, II podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie III kujawsko-pomorskie, wielkopolskie lubuskie, pomorskie, IV warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie łódzkie, mazowieckie, V podlaskie Źródło: opracowanie własne Kierunki ograniczanie degradacji gleb związanej z niską obsadą zwierząt, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, wspieranie rolnictwa na obszarach górskich i ONW. wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, wsparcie dla obszarów górskich, agroturystyka, rolnictwo ekologiczne, poprawa jakości produkcji, wspieranie przetwórstwa. ograniczanie zagrożeń dla środowiska przyrodniczego związanych z intensywną produkcją rolniczą. wspieranie gospodarstw specjalistycznych np. zbożowych, ograniczanie niekorzystnych skutków dużej koncentracji zbóż w zasiewach. zwiększanie konkurencyjności, wspieranie uwarunkowanej przyrodniczo, uzasadnionej ekonomicznie intensyfikacji rolnictwa, ochrona bioróżnorodności.

33 Wnioski 1. Uwarunkowania ekonomiczne będą wymuszały postępującą specjalizację gospodarstw, gdyż umożliwia to wzrost wydajności pracy i poziomu dochodów. Proces ten będzie jednak zwiększał presję rolnictwa na środowisko. 2. Przyrodnicze i organizacyjno-ekonomiczne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce są zróżnicowane regionalnie. 3. Wzrosła siła oddziaływania, zróżnicowanych regionalnie, uwarunkowań organizacyjno-ekonomicznych, decydujących o stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego polskiego rolnictwa. 4. W okresie ostatnich lat (po integracji z UE) pogłębia się regionalne zróżnicowanie rolnictwa w Polsce.

34 Wnioski 5. W rejonach o korzystniejszej strukturze agrarnej następuje szybka intensyfikacja produkcji rolnej, co może generować zagrożenia dla środowiska przyrodniczego, a szczególnie dla jakości gleb i wód glebowo-gruntowych. 6. W regionach o rozdrobnionej strukturze agrarnej, pomimo stosunkowo korzystnych warunków siedliskowych, następuje drastyczna ekstensyfikacja rolnictwa (wzrost udziału zbóż w strukturze zasiewów, spadek poziomu nawożenia), zmniejsza się wydajność produkcji roślinnej, spada obsada zwierząt oraz drastycznie spada areał gruntów będących w użytkowaniu rolniczym. 7. Regionalne zróżnicowanie uwarunkowań produkcji rolniczej w Polsce determinuje priorytety, formy i kierunki działalności doradczej. Jest też jednym z istotnych wyznaczników kierunków badań naukowych w sferze rolnictwa i agrobiznesu.

35 Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce Stanisław Krasowicz Jan Kuś Warszawa, Puławy, 2015 DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ