Dogoterapia Opracowała: Joanna Weintritt
Historia dogoterapii w Polsce W Polsce historia dogoterapii rozpoczyna się w 1987 roku, kiedy to przygotowująca do filmu "Widzę" Maria Czerwińska zauważa jak wspaniale reagują niewidome dzieci na widziane przez nie dotykiem zwierzęta. Czworołapni aktorzy stają się częstymi gośćmi Zakładu dla Niewidomych w Laskach potem Instytutu Głuchoniemych, Domu Pomocy Społecznej itd. Coraz więcej ludzi zauważa dobroczynny wpływ terapeutów czy wręcz futrzanych lekarzy". Od 2007 roku w dniu 15 czerwca obchodzony jest Ogólnopolski Dzień Dogoterapii.
Definicja dogoterapii przyjęta oficjalnie przez Fundację Przyjaciel brzmi: jest to terapia kontaktowa z udziałem psa polegająca na wieloprofilowym usprawnianiu dzieci i dorosłych. Dogoterapia jest rodzajem pracy uzupełniającym szeroko rozumianą rehabilitację i nie może pozostać jedyną forma terapii a stanowi uzupełnienie całości oddziaływań terapeutycznych.
Spotkania z psami ( a także z innymi zwierzętami) mogą przyjmować różne formy. Mogą to być spotkania jednorazowe lub ciągłe, mające na celu dostarczenie pozytywnych emocji lub na przykład kształtujące funkcje poznawcze.
Formy zajęć zostały po raz pierwszy zdefiniowane przez Towarzystwo Delta (USA) jako: AAA (Animal Assisted Activity) dostarcza możliwości motywacyjnych, edukacyjnych i rekreacyjnych lub terapeutycznych korzyści podnoszących jakość życia. Cechy charakterystyczne AAA : cele terapeutyczne nie są planowane z wizyty na wizytę wolontariusze i terapeuci nie są zobowiązani do prowadzenia dokładnych notatek przebieg wizyty jest spontaniczny i trwa tak długo (lub krótko) jak jest to konieczne prowadzone są w formie grupowej.
AAT (Animal Assisted Therapy) to działanie terapeutyczne mające określony cel, w którym zwierzę spełniające określone kryteria jest integralną częścią procesu leczenia. AAT jest planowane, aby spowodować poprawę w fizycznym, społecznym, emocjonalnym i poznawczym funkcjonowaniu człowieka. AAT przeprowadza się grupowo, indywidualnie lub naprzemiennie. Cechy charakterystyczne AAT: określone są cele i zadania dla każdego proces jest dokumentowany i rozwijany postęp jest mierzalny. uczestnika
AAE (Animal Assisted Education) jest celowym zabiegiem, w którym zespół zwierzę opiekun, spełniający specyficzne kryteria, stanowi integralny element programu opracowanego w celu polepszenia funkcji poznawczych człowieka. AAE winna być kierowana lub prowadzona przez profesjonalnego wychowawcę odpowiedniej specjalności, w ramach jego/jej praktyki zawodowej. AAE może być stosowana w różnych miejscach, może być grupowa, lub indywidualna i może być stosowana do osób w różnym wieku. Proces ten winien być dokumentowany i oceniany.
Polskie Towarzystwo Kynoterapeutyczne zaproponowało polską terminologię form terapii: Spotkanie z psem (SP) zajęcia z psem, które mają na celu stworzenie pozytywnego kontaktu pomiędzy uczestnikami a psem. W trakcie spontanicznej, radosnej zabawy (ukierunkowanej przez prowadzącego) uczestnicy przyzwyczajają się do kontaktu z psem, głaszczą go, wydają polecenia. Zajęcia SP mają za zadanie dostarczenie uczestnikom pozytywnego ładunku emocjonalnego, satysfakcji z obcowania z psem, przełamują lęki w kontaktach z otoczeniem, stymulują rozwój zmysłów i postrzegania, pozwalają oderwać się od otaczającej ich rzeczywistości. W zależności od potrzeb podopiecznych i możliwości placówki mają formę spotkań indywidualnych lub pracy grupowej. Mogą odbywać się w formie spotkań jednorazowych lub zajęć cyklicznych. Czas trwania zwykle nie jest jednoznacznie określony. Zajęcia SP nie wymagają prowadzenia dokumentacji.
Edukacja z psem (EP) zajęcia mają na celu usprawnienie sfery intelektualnej i poznawczej dziecka, co wymaga odpowiedniego przygotowania (scenariusza) oraz wiedzy i umiejętności osób prowadzących wykraczających poza ramy SP. Dlatego wyodrębniono je w oddzielnej formie. Zajęcia zwykle odbywają się w przedszkolach i szkołach. Pies używany jako pomoc naukowa, motywuje do nauki i poprzez stworzenie przyjaźniejszych warunków zwiększa możliwości przyswojenia wiedzy. Dziecko chętniej zapamiętuje treści, których bohaterem jest jego nowy przyjaciel pies. EP pomaga również dzieciom o obniżonej percepcji lub niechęci (z różnych powodów) do przyswajania wiedzy i przebywania w szkole. Zajęcia prowadzone są w grupach (klasach) lub indywidualnie. Mają określony scenariusz realizujący program nauczania. Wskazana jest ewaluacja i dokumentacja zajęć, szczególnie w przypadku zajęć indywidualnych.
Terapia z psem (TP) jest to zestaw ćwiczeń ukierunkowanych na konkretny, zaplanowany cel rehabilitacyjny, do których układana jest metodyka w porozumieniu z rehabilitantem lub lekarzem prowadzącym. Charakteryzuje się indywidualnym podejściem do każdego uczestnika, jego możliwości i potrzeb. TP jest w pełni dokumentowana: każdy uczestnik ma założoną kartę informacyjną i kartę przebiegu zajęć, w której wpisujemy rodzaj prowadzonych ćwiczeń oraz ich efekty. Pozwala to na okresowe sprawdzenie skuteczności i doboru metod. TP jest systemem rozwijalnym tzn. w miarę postępów w rehabilitacji stosujemy stopniowanie trudności. Najkorzystniejszą formą TP są zajęcia indywidualne lub w bardzo małych grupach (zwykle nie więcej niż 3 osoby).
Cechy psa-terapeuty Łagodny
Odporny na stres
Posłuszny
Wesoły, ale zrównoważony
Cierpliwy, lubiący pieszczoty
Lubiący przebywać poza domem i wśród dużej ilości osób
Dobre psy terapeuci mają cechy wspólne charakteryzujące ich osobowość. Są one niezbędne dla prawidłowego, bezpiecznego i skutecznego przebiegu sesji dogoterapeutycznej.
Zajęcia dogoterapii z udziałem psów pomagają:
- przełamać lęk przed psami pogłębiać kontakt z nim poprzez podchodzenia do psa, głaskanie go i przytulanie się
- kształtować orientację w schemacie własnego ciała - stymulować zmysły: słuchu, wzroku, dotyku - ćwiczyć koncentrację uwagi - wyzwalać spontaniczną aktywność dziecka wobec psa - doskonalić sprawność ruchową poprzez ćwiczenia wykonywane przez dziecko we współdziałaniu z psem - kształtować i rozwijać umiejętność okazywania emocji i uczuć związanych z kontaktem ze zwierzętami
- doskonalić umiejętność naśladowania ruchu całego ciała i poszczególnych gestów poprzez obserwowanie czynności wykonywanych przez zwierzę i naśladowanie ich (z pomocą terapeuty, nauczyciela, samodzielnie) np. chodzenie, siadanie, leżenie - uczyć wykonywania czynności pielęgnacyjnych wobec psa np. karmienia, czesania, wycieranie pyska
- uczyć zasad bezpiecznego postępowania z psami - kształtować nawyki higieniczne związane z kontaktem z psami np. mycie rąk po zakończeniu zajęć - uczyć samodzielności poprzez stwarzanie dziecku możliwości samodzielnego wywiązywania się z działań podejmowanych wobec psa np. karmienie, prowadzenie na smyczy
Zaobserwować można: duże ożywienie chorych w kontakcie ze zwierzętami wyzwalanie reakcji pozawerbalnych np. ożywionej gestykulacji wyzwalanie reakcji głosowych np. naśladowanie szczekania psa wyzwalanie spontanicznej aktywności werbalnej poprzez wywoływanie okrzyków radości i wyrazów dźwiękonaśladowczych np. "ej!", "och!", "tu!", "bach!", "hop!", "hau!"
pojawianie się pierwszych adekwatnych reakcji słownych np. wymówienie imienia psa powtarzanie słowa "pies", imion psów, imion terapeutek (z podziałem na sylaby i całościowo) próby samodzielnego użycia ćwiczonych wyrazów w adekwatnych sytuacjach wzbogacenie zasobu słownictwa biernego tzn. rozumienie słów związanych z dzieckiem, psem (nazwy części ciała, nazwy czynności, nazwy cech, nazwy akcesoriów związanych z psem) wzrost umiejętności wyrażania swoich uczuć w sposób werbalny i niewerbalny (gestami, mową ciała) w zależności od możliwości dziecka
Zajęcia z udziałem psów pozwalają także: doskonalić sprawność aparatu artykulacyjnego: języka, warg, żuchwy doskonalić sprawność aparatu oddechowego, który maja ścisły związek z usprawnianiem porozumiewania się dziecka z otoczeniem za pomocą mowy
Jakie problemy w kontakcie ze zwierzęciem może mieć osoba z autyzmem? Często barierą do nawiązania jakiejkolwiek relacji z psem jest występująca u dzieci z autyzmem: - nadwrażliwość węchowa, - nadwrażliwość dotykowa, - trudności w nawiązywaniu kontaktów, - brak akceptacji dla zmian, lęk przed zmianą, - wrażliwość słuchowa, nadwrażliwość na dźwięki, - brak ufności podstawowej, która pozwala im badać otoczenie i zaprzyjaźniać się z innymi.
Dogoterapia u dzieci autystycznych W zajęciach z dziećmi autystycznymi stosuje się dwie metody. Pierwszą z nich jest metoda swobodnego kontaktu, która polega na systematycznych około 45 minutowych sesjach, w których terapeuta pełni na początku tylko role obserwatora. Dziecko, terapeuta i pies znajdują się w dość dużym pomieszczeniu. Pies puszczony jest luzem i zachęcany przez przewodnika do zabawy, biegów, skoków, aportowania. Należy starać się tak kierować psa, nie używając przy tym słów, by często znajdował się blisko dziecka, ocierał się o nie, zaczepiał. Do tej metody należy dobierać bardzo żywe psy, które same zachęcają do zabawy i będą zaczepiać dziecko. Należy je wtedy bacznie obserwować.
Zazwyczaj po paru spotkaniach dziecko powoli zaczyna zauważać psa. Obserwuje się nie tylko kontakt wzrokowy ale i delikatne otarcie, muśnięcia ręka, szarpnięcia - dziecko zaczyna otwierać swój świat na psa. Zjawisko to tłumaczy się zrozumieniem niewerbalnych przekazów dziecka i psa - dziecko rozumie podświadomie, ze nic mu nie grozi ze strony psa i otwiera się na tą niegroźna dla niego istotę.
Zadaniem terapeuty jest uchwycenie momentu gdy dziecko jest otwarte i powolne dotarcie do niego razem z psem. W tym wypadku pies uchyla małą furtkę, przez która musi teraz przejść specjalista i dalej umiejętnie pokierować terapią. Drugim pomysłem na wykorzystanie psów w terapii osób autystycznych jest włączenie psa do zajęć prowadzonych metodą behawioralną. Pies jest świetnym uzupełnieniem tradycyjnych zajęć i pozwala na włączenie do zajęć również opiekunów dziecka. Dogoterapia nie jest metodą leczenia ale metodą wspierającą terapię. Nie należy stosować jej w odszczepieniu od reszty prowadzonych zajęć.