WĘ TARG GLO WY Motł Dłu h eb n n i M ri ck ie P obr z K let n lesz icz L ekty krs k Angielsk Gr K rb ług Tok rsk zero k k Tk c u l. ry D ńsk św. Duc rsk.p l Piw gie Pobr zeże ogi det S Podkrm Min Gro iętoj eż e ch K ozi św. Du Św Tn k Złotników ńskie zero bl II S Wły Jgie llo bl III L Świętojńsk k Gro zero Hucisko rsk bl I S Str gni Gro TARG DRZEWNY Pń rsk d Po k tłw Mo D ług lebnic edm icz Og rn Stąg iewn Dłu kie le P rzed td i kie Ls O wsi J le P ick ie sk hm ln l ob A AW.C ie Ł OT iec h uń ąkow.t or w. W ojc m nn Gr Do ln.k M S tś Tr k l cz ob ❺ ie m PLAC WAŁOWY nn r G.J ół sk.k.ł.ś.t or sk lu uń z ow ąk cz ni uż łm.k u l. J bl is ró W gł zy zc k r tu o l. D.S u ie br jn cy d Redut Wilk ❸ z prtnermi: ptroni medilni: dn R n elo Zi n Fu ❶ Dofinnsowno ze środków Ministr Ktury i Dziedzictw Nrodowego kie zeźn NO owocnych poszukiwń życzą: miejs n A W ❷ rzed gl R Okopow lk roś Podw rnik ow ńsk Z n W spo Ł T oru Szopy miejs ruk ❸ rki Podw ik Ko cu Żb ❹ C hmie ❷ zeźn y ick ójc R Okopow j Tr ięte ąkow Św rody Ł oku kupi st N Bis gie Og iejs NOWA MOTŁAWA Prz ln le gi T rg i ❶ Pod w C hmie ln rn oźn Og Dłu Po wr go kie Łw nic sł ws Szfrn gu Bo z Ch Św. Brbry Poc zto w G Tjemnice Gdńskich Uliczek. W zwierzyńcu Stre Przedmieście ❹ ❺ edu R ysko t W k Re iś M dut emp Kró lik oł rni
2 QUIZ 1. W domu przy icy Ogrnej 95 urodził się jeden z njsłynniejszych gdńszczn. Który?. Jn Heweliusz b. Dniel Fhrenheit c. Günter Grss 2. Przy kościele św. św. Piotr i Pwł stoi brm, n której umieszczono herb prfii. Co go podtrzymuje?. żby b. kruki c. nioły 3. Przy icy Kocurki znjduje się pwilon hndlowy, nprzeciw niego jest:. prk b. prking c. boisko 4. Jk nzyw się hostel przy icy Rzeźnickiej 2?. 4U b. U2 c. 7Up 5. N ścinie Młej Zbrojowni znjduje się herb z dtą jej wybudowni. Który to rok?. 1645 b. 1654 c. 1564
W zwierzyńcu Stre Przedmieście kludiusz grbowski N icch Gdńsk spotykmy ludzi spcerujących z psmi. Czsem wzdłuż muru przebiegnie kot. Przy rzece Motłwie, zwłszcz zimą, możn zobczyć osoby dokrmijące kczki i łbędzie. Nd nszymi głowmi krążą głośne mewy, pomiędzy łwkmi w prkch przechdzją się gruchjące gołębie. Tyle zwierząt możemy spotkć we współczesnym mieście. Wyobrźcie sobie, że w dwnym Gdńsku było ich jeszcze więcej. Ulicmi jeździły powozy zprzężone w konie. N podwórkch trzymno w zgrodch świnie, kury i kczki. N łąkch z dommi psły się krowy i kozy. Po ogrodch i prkch kroczyły dumnie ozdobne ptki: bżnty i pwie. Czsy się jednk zmieniły. Konie zostły wyprte przez smochody. Zwierzęt hoduje się n wielkich frmch poz mistem. Pośród ludzi pozostły tylko zwierzęt domowe orz te, które nuczyły się korzystć z sąsiedztw człowiek. Ludzie w dwnych czsch zstnwili się, w jkim stopniu zwierzęt są do nich podobne. Rozwżno n przykłd, czy mją duszę i czy w związku z tym odpowidją z swoje czyny. Zstnwino się tkże, czy mogą prcowć w niedzielę, czy powinny pościć, tk jk chrześcijnie. W średniowieczu (okres w Europie trwjący od V do XV wieku) zdrzło się, że zwierzęt były wzywne do sądów. Miły procesy z czyny, które popełniły, które według ludzi były przestępstwem. Njczęściej oskrżno je o szkodzenie orz zbójstw i okleczeni. W dwnych czsch, gdy świt ludzi i zwierząt nie był rozgrniczony tk jk obecnie, łtwiej było o nieszczęśliwe wypdki. Zwierzęt po resztowniu uczestniczyły w procesie. Wyrok wykonywł kt, ten sm, który wymierzł krę ludziom. Dziś możemy uznć tkie postępownie z śmieszne, le dwniej podejście do wielu sprw było inne niż współcześnie. Pozostło nm przypisywnie zwierzętom cech ludzkich, jk w przysłowich, odwołujących się często do świt zwierząt. Kto nie słyszł wyrżeń i zwrotów typu: uprty jk osioł; mądry jk sow; wybier się jk sójk z morze; chytry lis; gdy nie m kot, myszy hrcują; wilczy petyt; zjęcze serce; mówiły jskółki, że niedobre są spółki; lepszy wróbel w ręku niż cietrzew n sęku i wiele, wiele innych. O obecności zwierząt w dwnym Gdńsku przypominją tkże nzwy ic. Podczs poprzedniego spceru odwiedziliśmy Dolne Misto, gdzie odkryliśmy ptsie zkmrki. Dziś udmy się n Stre Przedmieście. Wyruszymy z Głównego Mist, dokłdnie z icy Ogrnej, po której kiedyś biegły psy. ❶ Ul. Ogrn 43 Pierwotnie ic t jedn z njwżniejszych n Głównym Mieście nzywł się icą Browrników, poniewż mieszkły tu osoby zjmujące się wrzeniem piw. W 1416 roku było ich tu ż 73! Nzw icy zostł odnotown już w 1336 roku. Szybko jednk się zmienił i już od 1378 roku ic Browrników nzywn był icą Psią. Czyżby browrnicy brdzo lubili psy i spcerowli po icy ze swoimi pupilmi? Rczej nie. Jk wiecie, mmy wiele rs psów. Możemy je podzielić n kilk rodzjów. Są psy psterskie, stróżujące, do towrzystw, obronne, myśliwskie. Zostły wyhodowne do różnych celów. Dwn nzw gdńskiej icy pochodzi od czworonogów, które pomgły psterzom w pilnowniu std bydł. Ul. Ogrn Std prowdzono tędy w kżdy czwrtek z Trgu Siennego, gdzie hndlowno zwierzętmi. Trg ten nzywno kiedyś Konnym, czsem Wołowym, osttecznie przyjęł się nzw Sienny od sin, którym krmiono
4 zwierzęt. Std krów pędzono z plcu icą Psią i dlej przez brmę i most przechodziły one n teren, gdzie obecnie znjduje się Wysp Spichrzów i Dolne Misto. Brm, tkże most kończący obecną icę Ogrną otrzymły nzwy: Krowi i Krowi. Dwniej n obszrze Wyspy Spichrzów był rzeźni (gdzie dokonywno uboju zwierząt), dlej ciągnęły się pstwisk. Z tego powodu obszry, n których wybudowno z czsem Dolne Misto, nzywno pierwotnie Świńskimi Łąkmi. W XIX wieku część icy Psiej zczęto określć minem Szkpiej od szkpy, czyli potocznej nzwy koni. W budynkch Dworu Miejskiego, stojącego n początku icy, znjdowł się bowiem stjni (pomieszczenie dl koni). Dwór Miejski pełnił funkcję remizy. Tu swoją siedzibę mił strż pożrn, któr w tmtych czsch nie tylko gsił pożry, le tkże przewoził osoby rnne w wypdkch drogowych. Wszystkie wozy strży, zrówno te używne przy pożrch, jk i te służące jko kretki, były zprzęgnięte w konie. Pierwszy mbns mechniczny strż otrzymł w 1915 roku. W 1909 roku oddno do użytku, czynną do dziś, remizę w Gdńsku Wrzeszczu przy icy Sosnowej. Obecnie w Dworze Miejskim nie m już strży pożrnej, budynki od 1970 roku są siedzibą Związku Hrcerstw Polskiego. Do okowni Domu Hrcerz w Dworze Miejskim przyczynił się Tdeusz Polk, budowniczy i konserwtor zbytków, zrzem komendnt hufc Gdńsk Śródmieście. Tdeusz Polk położył szczególne zsługi w odbudowie Gdńsk zniszczonego w trkcie II wojny świtowej. Prce przy odbudowie Dworu Miejskiego ruszyły w 1964 roku i po kilku ltch zkończyły się sukcesem. W budynku znlzło się miejsce nwet n kino! Kino Wtr dziłło w ltch 1971 2002 i mogło pomieścić 200 widzów. W 2002 roku plcykowi przed Domem Hrcerz ndno imię Tdeusz Polk. Wrto przyjrzeć się poszczególnym kmienicom przy icy Ogrnej, ozdobionym wizerunkmi zwierząt. Wśród nich są nie tylko te istniejące w rzeczywistości, le tkże te mitologiczne i bśniowe. Jk pmiętcie, w mitch i bśnich pojwiją się różne dziwne stworzeni, będące często hybrydmi, czyli połączeniem dwóch lub więcej gtunków zwierząt lub zwierząt z człowiekiem. Nd drzwimi kmienicy numer 43 widzimy n przykłd gryfy, czyli skrzyżownie orł z lwem. N kmienicy obok znjdziemy hybrydę kobiety z kozą. Zuwżcie, że zkończeni rynien, czyli rzygcze, mją formę fntstycznych stworzeń morskich. W ltch 2013 2016 wiele kmienic przy Ogrnej zostło dodtkowo ozdobionych przez rtystów i rtystki. N kilku z nich znleźć możn odwołni do nzwy icy. Domy numer 93 i 94 udekorowno wizerunkmi psów ogrów. W 1945 roku zmieniono nzwę icy. Uznno, że Psi nie brzmi elegncko, i wybrno ogry, by reprezentowły cły gtunek. Ogry to szlchetn polsk rs, wyhodown jko myśliwsk (służy do ścigni zwierzyny w czsie polowń). Psy tej rsy są łgodne, towrzyskie i brdzo lubią biegć. Mmy nwet powiedzenie: ogry poszły w ls, używne w odniesieniu do sytucji, któr już się zczęł i której nie d się ztrzymć, tk jk sfory ogrów, które ruszyły w pogoń z zwierzyną. ❷ Ul. Żbi Kruk 3 Przechodząc tunelem pod icą Podwle Przedmiejskie, dociermy n Stre Przedmieście. Nzwę tę możn łtwo wyjśnić. Było to po prostu przedmieście Głównego Mist. Pierwsz informcj o tym miejscu pochodzi z XIV wieku. Nzywno je wtedy Nowym Mistem, jednk szybko przyjęł się inn nzw Przedmieście. Określenie stre zostło dodne po 1945 roku. W przeciwieństwie do Głównego Mist t część Gdńsk, poz njwżniejszymi zbytkmi, które dziś odwiedzimy, nie zostł odbudown po II wojnie świtowej. Stre Przedmieście, które stnowi obecnie Ul. Żbi Kruk część Śródmieści, oddzielone było od Głównego Mist fosą (zporą w postci rowu wypełnionego wodą). Główne Misto otoczone było też murmi z bsztmi (bszt to rodzj wieży obronnej). Pod koniec XV wieku w podobny sposób ogrodzono również
5 ❸ Przedmieście. Z czsem mury pomiędzy poszczególnymi częścimi Gdńsk stły się zbędne, więc zbudowno je dommi lub rozebrno. W bsztch i brmch urządzono mieszkni i mgzyny. Pozostłości fortyfikcji minęliście, idąc z icy Ogrnej n Żbi Kruk. Fos zostł zsypn w ltch 1617 1640. Pozostł jednk w dwnej nzwie icy: Przy Fosie lbo Fos Przedmiejsk. Obecn nzw Podwle Przedmiejskie przypomin o włch obronnych. Po wojnie ic zostł zncznie poszerzon. Tutj wytyczono jedną z nowych dróg umożliwijących przejzd ze wschodnich dzielnic do zchodnich przez centrum mist. W tmtym okresie tkie trsy powstwły tkże w innych mistch Polski. W Wrszwie w czsie budowy Trsy W-Z wymyślono przepis n pyszne kremowe cistko. N cześć trsy nzwno je wuzetką. Nic dziwnego, że jedn z njstrszych cukierni w Gdńsku, znjdując się w pobliżu Podwl Przedmiejskiego, otrzymł nzwę W-Z. Zstnwijąc jest nzw icy Żbi Kruk. Co może łączyć żbę z krukiem? Aby wyjśnić zgdkę, trzeb sięgnąć do przeszłości. Kiedyś, gdy n Dolnym Mieście były tylko łąki i pstwisk, teren Przedmieści był podmokły i bgnisty, mieszkło tu dużo zwierząt, spośród których njgłośniejsze były z cłą pewnością rechoczące żby i ropuchy. Ale co mogły one mieć wspólnego z krukiem? To próbowno wyjśnić z pomocą legendy. Wojtek Kruk, młody flisk (osob prcując przy trnsportowniu zboż Wisłą do Gdńsk), zkochł się w pięknej Róży pochodzącej z zmożnej rodziny. Pomimo onieśmieleni bogctwem rodziców dziewczyny zdobył się n odwgę i zprosił ją n bl do Dworu Artus. N przyjęcie przybyło wiele osób. Po północy pojwił się też nikomu nieznny jegomość ubrny n czrno. Porwł piękną Różę do tńc i w szleńczym tempie wirowł z dziewczyną po sli blowej. Wojtek, chcąc rtowć swoją wybrnkę, upomnił gości i poprosił, by ten się chociż przedstwił. Ale on się tylko zśmił i nie wypuszczjąc Róży z objęć, tńczył dlej. Wojtek zorientowł się, z kim m do czynieni, lecz z późno. Dibeł porwł dziewczynę, chłopc zmienił w kruk. Wojtek chcił go ztrzymć, le poniewż nie umił jeszcze posługiwć się skrzydłmi, zhczył o wieżę kościoł i spdł do znjdującego się w pobliżu jeziork. Skończyłby mrnie, gdyby nie mieszkjące tm żby, które itowły się nd ptkiem, optrzyły mu rnę, nkrmiły go i pomogły mu wyzdrowieć. Gdy usłyszły historię o Róży, postnowiły pomóc nowemu koledze. Rezolutne zielone zwierzątk, korzystjąc ze swoich znjomości, dowiedziły się, gdzie dibeł przetrzymuje dziewczynę. Tymczsem czrt, zły, że Róż cły czs płcze, zmienił ją w kwit. Żby przygotowły kruk n spotknie. Njstrsz z nich uwrzył specjlną miksturę. Wojtek mił wlć ją dibłu do pysk. Kruk polecił do jskini. N szczęście mikstur okzł się niepotrzebn, bo dibeł kurt drzemł. Zklęty ptk zrzucił n dibł kmień, co uwolniło Wojtk i Różę od czru. N powrót stli się ludźmi, szczęśliwy ojciec dziewczyny wyprwił młodym wesele. Pmiątką po wydrzeniu pozostł ząb wybity dibłu. Wisi on do dziś n łńcuchu przy głównym wejściu do Dworu Artus. Tyle mówi legend, le nzw Żbi Kruk może pochodzić po prostu od rechotni żb. Odgłosy wydwne przez żby, zwłszcz przez sporą gromdę, mogą przypominć krknie. Ul. Kocurki 1 Od icy Żbi Kruk odchodzą w bok dwie brdzo wąskie iczki. Wzdłuż kościoł św. św. Piotr i Pwł biegnie Zułek Ormiński. Orminie to nród o brdzo ciekwej i długiej historii. Armeni był pierwszym n świecie pństwem, które przyjęło wirę chrześcijńską. Losy krju były burzliwe. Orminie, npdni przez wrogów, musieli opuścić krinę, którą zmieszkiwli od wieków. Podobnie jk Żydzi, rozproszyli się po cłym świecie. Osiedlili się tkże w Polsce. Zjmowli się głównie hndlem, sprowdzli ze wschodu tkniny, dywny, stroje, przyprwy i wiele innych luksusowych towrów. Służyli tkże w polskiej rmii. Pochodzenie ormińskie m wielu rtystów, pisrzy i nukowców. W mistch, do których się sprowdzli, wznosili wspniłe świątynie. Wielowiekow trdycj sprwił, że msze Ormin różnią się od nbożeństw w Kościele ktolickim. Świątyni pod wezwniem św. św. Piotr i Pwł nie jest jednk dziełem Ormin. Jej budowę rozpoczęto pod koniec XIV wieku, kiedy w Gdńsku nie było jeszcze osób tej nrodowości. Kościół początkowo mił jednego ptron św. Piotr, z czsem dodno drugiego św. Pwł. W trkcie II wojny świtowej budynek ten, podobnie jk t część Strego Przedmieści, zostł zniszczony. Długo czekł n odbudowę, tk jk kościół św. Jn n Głównym Mieście czy kościół św. Brbry n Długich Ogrodch. Prce nd przywróceniem świątyni do stnu świetności zkończyły się cłkiem niedwno. Obecnie możn już podziwić odnowione wnętrz. Msze
6 ormińskie w kościele odprwine są od 1958 roku, kiedy to do Gdńsk przybył ksiądz Kzimierz Filipik. O obecności Ormin przypomin stojący przy kościele chczkr, czyli krzyż ozdobiony trdycyjnymi motywmi sztuki ormińskiej. Chczkry stwi się w celu upmiętnieni wżnych wydrzeń. Ten przypomin o przyjźni dwóch nrodów: Polków i Ormin. Po odsłonięciu chczkru w 2009 roku iczk biegnąc przy kościele otrzymł nzwę Zułek Ormiński. Po drugiej stronie icy Żbi Kruk ciągnie się inn wąsk ic Kocurki. Również jej nzw nie jest jednoznczn możn ją tłumczyć n kilk sposobów. Uliczk jest brdzo wąsk. Być może dwni Ul. Kocurki gdńszcznie żrtowli, że tylko kot może się tędy przecisnąć. Innym wyjśnieniem jest to, że niegdyś okolic nie cieszył się dobrą opinią. Znjdowły się tu lokle, w których wieczormi i nocmi bwiły się osoby o kiepskiej reputcji. Tki nocny tryb życi kojrzy się z kotmi i stąd żrtobliw nzw icy. Obecnie przy icy Kocurki znjduje się pwilon hndlowy. Zostł zbudowny wrz z osiedlem n początku lt 60. XX wieku. Architekci tworzyli wtedy osiedl, kierując się zsdą, że njwżniejsze jest zdrowie i dobre smopoczucie jego mieszkńców i mieszknek. Bloki budowno tk, by pokoje były słoneczne, podwórk szerokie i przewiewne. N osiedlch sdzono drzew i krzewy, urządzno plce zbw. W pobliżu stwino szkoły i sklepy. Wszystkie te elementy znjdziemy n Strym Przedmieściu, gdzie powstło jedno z pierwszych nowoczesnych osiedli zbudownych w Gdńsku po wojnie. ❹ Ul. Rzeźnick 2 Ulic Kocurki prowdzi do icy Rzeźnickiej. Jej nzw wskzuje, że kiedyś w tym miejscu znjdowły się łwy mięsne, czyli strgny, gdzie sprzedwno mięso. Hndel odbywł się według ściśle określonych zsd. Sprzedjący nleżeli do cechu rzeźników. Cech to rodzj stowrzyszeni, które tworzyły osoby wykonujące ten sm zwód. Zrzeszenie miło dbć o jkość usług i towrów orz pilnowć prw i przywilejów jego członków. Dwie osoby z cechu kontrolowły jkość mięs i jego ceny. Sprzedjących rzeźników obowiązywł zkz grożeni klientom nożem (widocznie musiło się wcześniej zdrzć, że krewki rzeźnik groził kupującym) i ngbywni przechodzących, by kupili towr. N Strym Przedmieściu było 30 stoisk z mięsem. Po łwch mięsnych nie m już śldu, le zchowł się nzw icy. Nie znjdziemy też zbyt wielu pozostłości dwnych zjzdów i gospód. Było ich osiem i nosiły nzwy, które dziś brzmią interesująco: Pod Biłym Jgnięciem, Pod Biłym Lwem, Berlin, N Zielonej Łące, Pod Koroną, Pod Trzem Złotymi Pierścienimi, Pod Biłym Łbędziem, Pod Trzem Murzynmi. Szczególnie przy osttniej nzwie musicie pmiętć, że to określenie historyczne. Obecnie nie powinno się używć tego rodzju słów w stosunku do osób czrnoskórych, poniewż są uznwne z obrźliwe. W zjzdch orgnizowno ble mskowe i koncerty. Gościom oferowno tkże inne rozrywki, tkie jk gr w bilrd. Gospody i zjzdy, tk jk dzisij hotele i hostele, podzielone były n lepsze i gorsze, co wiązło się z wysokością opłt. W Gdńsku były trzy ktegorie miejsc noclegowych. Njdroższe, njlepiej umeblowne pokoje w hotelch wyższej klsy znjdowły się n prterze od strony icy. Koszt noclegu wynosił 45 groszy. Pokoje n wyższych piętrch, z oknmi wychodzącymi n icę kosztowły 15 groszy mniej. Z ogrzewnie trzeb było dopłcć 30 groszy dziennie. Do pokoju możn było dostwić łóżko, co kosztowło kolejnych 30 groszy. Cen gorszej izby z łóżkiem i oświetleniem wynosił 15 groszy, jej dogrznie 22 grosze. Łóżko w pokoju wieloosobowym kosztowło 7 groszy, nocleg bez tkiego udogodnieni tylko 3 grosze. Osobno trzeb było zpłcić z jedzenie, w zleżności od jkości: od 15 do 45 groszy dziennie. Trwły śld n Strym Przedmieściu pozostwili frnciszknie, czyli zkon złożony w XIII wieku we Włoszech przez św. Frnciszk z Asyżu (ptron i miłośnik zwierząt, uwżnego z pierwszego ekolog). Osiedlili
7 się w tym miejscu w XV steciu. Od strony icy Świętej Trójcy zbudowli kościół, od którego ic t wzięł swoją nzwę (wcześniej było to przedłużenie icy Kocurki). Poniewż frnciszknie noszą szre hbity, frgment icy, przy której mieszkli, zczęto nzywć icą Przy Szrych Mnichch. Z czsem jednk przyjęł się nzw od wezwni kościoł. Do świątyni przyległ klsztor, w którym mieszkli mnisi. Zkonnicy nie tylko głosili kzni, le też prowdzili szkołę, znną z wysokiego poziomu nuczni. Gromdzili również księgi, tworząc bibliotekę. W wyniku reformcji, czyli zmin w Kościele ktolickim zpoczątkownych w 1517 Ul. Rzeźnick roku, wielu mieszkńców Europy Północnej zmieniło wyznnie. Tkże część mieszkńców Gdńsk przeszł n luternizm, czyli przyjęł nuki głoszone przez Mrcin Lutr. Ktolicki klsztor zczął podupdć. W 1555 roku przeor (zkonnik, który przewodził pozostłym brciom) Jn Rollw przekzł Rdzie Mist kościół, klsztor, szkołę i bibliotekę, z zstrzeżeniem, że m tm powstć szkoł. Już w 1558 roku w budynku utworzono słynne w cłej Polsce Gimnzjum Akdemickie. W plcówce uczyli wybitni wykłdowcy. Uczniowie mogli zgłębić wiedzę z wielu dziedzin: teologii, filozofii, prw, historii, retoryki, mtemtyki, medycyny, tkże poznć języki tkie, jk grek, hebrjski czy polski. W szkole w okresie jej rozkwitu uczyło się 200 osób. Wielu bsolwentów odniosło sukcesy nukowe. Uczyli się tu m.in. stronom Jn Heweliusz i fizyk Dniel Fhrenheit. Szkoł podupdł u schyłku XVIII wieku. N początku XIX steci zostł połączon ze Szkołą Mricką i w ten sposób powstło Gimnzjum Miejskie, które otrzymło nową siedzibę przy pobliskim Trgu Mślnym. Gimnzjum Miejskie pozostło jedną z njlepszych szkół w mieście. Tymczsem w budynku dwnego klsztoru zchodziły zminy. W 1807 roku, w trkcie wojny z wojskmi Npoleon, urządzono tu szpitl i stjnie. W 1813 roku, podczs oblężeni Gdńsk, budynek zostł uszkodzony wskutek bombrdowni. W 1829 roku, po wojnie, uruchomiono tu szpitl dl żołnierzy. Dziłł w tym miejscu do 1844 roku, kiedy to pcjentów przeniesiono do nowego budynku, usytuownego przy icy Osiek. Dwny klsztor pozostwł w ruinie. Zinteresowł się nim rzeźbirz Rudolf Freitg, który w 1848 roku otworzył tu swoją prcownię. Dzięki niemu orz innym rtystom zrzeszonym w Towrzystwie Przyjciół Sztuki w budynku powstło Muzeum Miejskie. Pomieszczeni przebudowno i odnowiono tk, żeby mogły pomieścić zbiory. Obecnie budynek, który był klsztorem, szkołą, stjnią i szpitlem, ndl pełni funkcję muzeum mieści się tu Muzeum Nrodowe, posidjące jedne z njcenniejszych zbiorów w Polsce. Zchęcmy do rozwiązywni quizów towrzyszących poszczególnym odcinkom Gdńskich Minitur. Ngrodą jest udził w interesujących wrszttch prowdzonych w tej plcówce. Smi frnciszknie po blisko 400 ltch nieobecności powrócili do Gdńsk w 1945 roku i ponownie zmieszkli przy icy Świętej Trójcy. ❺ Plc Włowy 15 Pierwszą budowlą, którą mijmy, wchodząc n Plc Włowy, jest Bszt Bił. Kiedyś do tego włśnie miejsc sięgło misto. Przy bszcie znjdowł się brm (nzywn Nową), któr pozwlł n wyjzd od południ, w kierunku Pruszcz Gdńskiego. Bszt Bił wrz z nieistniejącymi już murmi zostł zbudown w ltch 1460 1461. M 13 metrów wysokości. W XVII wieku stre ceglne mury nie stnowiły wystrczjącego zbezpieczeni przed wrogmi. Wokół mist wybudowno więc i usypno bstiony, czyli ziemne konstrukcje obronne wzmocnione w niektórych miejscch ceglnymi murmi. Misto zostło otoczone szczelnym pierścieniem dwudziestu bstionów. Dodtkowo zczęto wzmcnić wzgórz n zchód od mist: Grodzisko i Biskupią Górkę. Tk przygotowne linie obrony miły powstrzymć wrogie rmie. Bszt Bił zostł zmienion n mgzyn prochu.
8 Obecny Plc Włowy nzywno Plcem Przy Nowej Brmie, pomimo że t przestł istnieć, n jej miejscu stnęł now budowl, umożliwijąc wjzd do mist od południ. To istniejąc do dziś Brm Nizinn, usytuown z Plcem Włowym. Powstł w 1626 roku, jej twórcą był Jn Strkowski. Nieco później przy smym plcu wzniesiono Młą Zbrojownię, nzywną początkowo nową. Wybudowł ją syn Jn Jerzy. Pełnił podobną funkcję jk Wielk Zbrojowni przy Trgu Węglowym. Skłdowno w niej broń, czyli był rsenłem. N prterze trzymno ciężkie rmty, wyżej lżejszą broń. W pomieszczenich Młej Zbrojowni chowno tkże dekorcje, które wyjmowno tylko Plc Włowy n specjlne okzje, np. wjzd król do mist. Budynek od dwn nie jest mgzynem broni, le wciąż m związek ze sztuką. Obecnie jest siedzibą Wydziłu Rzeźby Akdemii Sztuk Pięknych, co rzuc się w oczy, gdyż n dziedzińcu przed budynkiem często wystwine są rzeźby. Ścinę budowli od strony plcu zdobi herb mist podtrzymywny przez lwy ze złotymi grzywmi. Nie jest to jedyny herb z lwmi, jki możemy dostrzec w njbliższej okolicy. Dw nstępne znjdują się n budynku dwnego Lombrdu Miejskiego, który zmyk plc od południ. Zbudowno go w 1868 roku. Dziłł n zsdzie ksy pożyczkowej. Mieszkńcy Gdńsk, którzy mieli problemy finnsowe, mogli tu zstwić swój mjątek n niski, korzystny dl siebie procent, uzyskną w ten sposób gotówkę wykorzystć n podrtownie swojej sytucji. Później budynek mieścił drukrnię i mgzyn książek, obecnie czek n nowego gospodrz. Nieco wcześniej, w ltch 1857 1867, przy plcu wzniesiono koszry. Pomieszczeni dl wojsk były rozbudowywne, stjąc się njwiększym tego typu obiektem w mieście. Obecnie duży budynek z żółtej cegły zjmują różne urzędy. N plcu przed nim ćwiczyli niegdyś żołnierze ż do momentu, kiedy postnowiono zmienić go n zieleniec. Plc, nzywny już wtedy Włowym, obsdzono lipmi, n jego środku uruchomiono fontnnę, której dziś niestety już nie m. Do nszych czsów dotrwło jedynie kilk bstionów. Pod koniec XIX i n początku XX wieku rozebrno większość z nich. Było to konieczne, bo misto się rozrstło. Pozostły bstiony od południowego wschodu Gdńsk. Pierwszy z nich to bstion św. Gertrudy. Nstępny to Żubr, pomiędzy tymi dwom wznosi się Brm Nizinn. Z kolei między Żubrem Wilkiem znjduje się Kmienn Śluz. Wilk i kolejne bstiony: Wyskok, Miś i Królik, zostły zncznie obniżone. Dziś są połączone lejkmi i stnowią rodzj prku, gdzie możn pospcerowć i wypocząć, zimą zjeżdżć n snkch. Jk zuwżyliście, większość nzw budowli fortecznych pochodzi od zwierząt (tkże bjkowych). Również wśród rozebrnych bstionów przewżły określeni zwierzęce. Był więc: Kot, Lis, Ryś, Lew, Jednorożec, Wół. Inne nzwy nwiązywły do pobliskich budynków: kościołów i szpitli. Były więc bstiony: Bożego Cił, Elżbiety orz Jkub. Spośród nich zchowły się jedynie ceglne frgmenty bstionu św. Elżbiety. Po dziś dzień stoją ntomist kościoły, od których wzięły nzwy. Inczej jest w przypdku szpitl i kościoł pod wezwniem św. Gertrudy po tych budynkch nie m nwet śldu, z to zchowł się bstion. Szpitl, kościół i cmentrz św. Gertrudy znjdowły się pomiędzy bstionem pobliskim Zroślkiem. Święt Gertrud jest ptronką kotów. Był wzywn przy plgch gryzoni, bo jk widomo w wlce z myszmi njbrdziej pomocne są włśnie koty. Jest to jedyny tk dobrze zchowny bstion w mieście. Podziemi w fortyfikcjch nzywmy kzmtmi. W kzmtch bstionu św. Gertrudy mieszczą się mgzyny. Niegdyś były wypełnione bronią i prochem. Służyły też jko schron dl żołnierzy. Obecnie są mgzynem Wojewódzkiego Konserwtor Zbytków i przechowuje się w nich np. zniszczone rzeźby czy mozikę zdjętą ze ściny kin Neptun. W bstionie mieszkją też zwierzęt. Zimne i ciemne kzmty upodobły sobie nietoperze.
9 Czy wiesz, że: Nieduże kościoły pod wezwniem św. Gertrudy znjdowły się tkże we Wrocłwiu i Krkowie. Podobnie jk świątyni w Gdńsku, nie dotrwły do nszych czsów. Kościół w Krkowie rozebrno w XIX wieku, we Wrocłwiu w wieku XVIII. Przetrwł z to kościół św. Gertrudy w Drłowie. Przy budowie umocnień wżną funkcję pełnił wod. Fosy zwsze wzmcniły system obronny mist. Wod z fosy zbezpieczjącej Stre Przedmieście i Dolne Misto pochodził z Motłwy. Aby regowć bieg rzeki i ustrzec misto przed powodzimi, zbudowno Kmienną Śluzę. Dzięki niej możn było tkże zlć południowe przedpol mist, nie pozwljąc w ten sposób wrogowi podejść blisko. Zbytek do dziś chroni misto przed powodzią. Koszry przy Plcu Włowym nzwno koszrmi Wiebego. Adm Wiebe były inżynierem, który brł udził w budowniu gdńskich fortyfikcji w XVII wieku. Jego imieniem nzwno tkże jeden z bstionów, którego dziś już nie m. Zostł rozebrny, n jego miejscu znjduje się ic Okopow. Zdjęci: Wikipedi Redkcj, korekt: Ann Mckiewicz, Ann Urbńczyk Oprcownie grficzne: Tomsz Pwluczuk Pomysłodwczyni projektu: Młgorzt Kmicińsk Pomysłodwc cyklu: Ryszrd Kopittke Koordyncj projektu: Ann Urbńczyk Bibliogrfi: Encyklopedi Gdńsk, red. B. Śliwiński, Gdńsk 2012. Gdńskie Minitury. Szlkiem kościołów, szpitli i przytułków dwnego Gdńsk, Gdńsk 2015. Ktlog zbytków sztuki. Gdńsk, Główne Misto, red. B. Roll, I. Strzeleck, Wrszw 2006. Pstoureu M., Średniowieczn gr symboli, Wrszw 2006. Pwłowicz Z., Kościoły Gdńsk i Sopotu, Gdńsk 1991. Smp J., Misto mgicznych przestrzeni, Gdńsk 2003. Smp J., Uczt steci. Dwne i nowe legendy gdńskie, Gdńsk 1994. Stnkiewicz J., Szremer B., Gdńsk; rozwój urbnistyczny i rchitektoniczny orz powstnie zespołu Gdńsk Sopot Gdyni, Wrszw 1959. Studi i mteriły do dziejów domu gdńskiego, cz. 2, red. E. Kizik, Gdńsk Wrszw 2011. Wspomnieni z odbudowy Głównego Mist, t. II, oprc. I. Grecznik-Filipp, Gdńsk 1997. www.rzygcz.webd.pl Publikcj udostępnin jest n licencji Cretive Commons: Uznnie Autorstw, N Tych Smych Wrunkch 3.0 Polsk. Zezwl się n dowolne wykorzystnie treści pod wrunkiem wskzni utorów/ek Kludiusz Grbowski, Instytut Ktury Miejskiej, jko utorów/ek orz zchowni niniejszej informcji licencyjnej tk długo, jk tylko n utwory zleżne będzie udzieln tk sm licencj. Tekst licencji dostępny jest n stronie http://cretivecommons.org/licenses/by-s/3.0/pl/