METODY BADAŃ SPOŁECZNYCH BADANIA JAKOŚCIOWE dr Agnieszka Kacprzak PLAN WYKŁADU: 1. Jakościowe metody badawcze: Eksperyment Badania terenowe: obserwacja i wywiady Analiza treści 2. Analiza danych jakościowych: Teoria ugruntowana Semiotyka Analiza konwersacyjna EKSPERYMENT 1
EKSPERYMENT Polega na podjęciu działania i obserwowaniu jego skutków (badacze robią coś z grupą badanych osób i obserwują skutek) Odpowiedni do testowania hipotez do celów wyjaśniających (badamy związki przyczynowo skutkowe) EKSPERYMENT KLASYCZNY Trzy główne składowe: 1. Zmienne niezależne i zależne 2. Pretest i posttest 3. Grupa eksperymentalna i kontrolna ZMIENNE NIEZALEŻNE I ZALEŻNE W EKSPERYMENCIE Istotą eksperymentu jest zmierzenie wpływu zmiennej niezależnej na zmienną zależną Zmienna niezależna = bodziec eksperymentalny (dwie wartości: obecny lub nie) 2
PRETEST I POSTTEST Różnica między pomiarem zmiennej zależnej w preteście i postteście pokazuje nam wpływ zmiennej niezależnej pretest bodziec posttest GRUPY EKSPERYMENTALNE I KONTROLNE Oprócz grupy eksperymentalnej obserwujemy też grupę kontrolną na którą bodziec nie oddziałuje Pozwala to wykryć wpływ samego eksperymentu Przydział do grupy kontrolnej i eksperymentalnej powinien dokonywać się w sposób losowy (randomizacja i dopasowanie) TRAFNOŚĆ W BADANIACH EKSPERYMENTALNYCH Trafność wewnętrzna jest zagrożona przez: Wydarzenia historyczne Dojrzewanie Pomiar Narzędzia Skrajne wartości zmiennej zależnej Obciążenia doboru Wymieranie grup Zniechęcenie 3
JAKOŚCIOWE BADANIA TERENOWE BADANIA INDUKCYJNE Brak wcześniejszych hipotez, ale formułujemy problem badawczy PRZYKŁADY: Dlaczego robotnicy pracują tak dobrze jak pracują? (Burawoy 1979) Jak polscy kierownicy tworzą swoją rzeczywistość społeczną w okresie transformacji systemowej? (Kostera 1996) Jak ludzie radzą sobie na co dzień w przedsiębiorstwie z silną kulturą organizacyjną? (Kunda 1992) Na czym polega w codziennej praktyce organizacyjnej odpowiedzialność? (Johansson 1998) OBSERWACJA Obserwacja uczestnicząca badacz jest uczestnikiem badanej organizacji i z tej pozycji przeprowadza badania Obserwacja nieuczestnicząca wszyscy jednoznacznie wiedzą, że badacz jest osobą z zewnątrz 4
OBSERWACJA NIEUCZESTNICZĄCA badacz powinien unikać kategoryzowania i oceny tego co widzi, powinien być nastawiony na czysty odbiór OPIS INTERPRETACJA OCENA Obserwacja bezpośrednia oprócz opisu badacz może też interpretować materiał. Zbieramy nie tylko obserwacje z terenu, ale także ich określenie przez uczestników OPIS INTERPRETACJA OCENA BYCIE CIENIEM (SHADOWING) stałe towarzyszenie wybranej osobie w pełnieniu przez nią roli organizacyjnej, podążanie za nią wszędzie i obserwowanie tego czym się zajmuje Pozwala często lepiej zrozumieć pewne kwestie niż wywiad, bo wiele tego co ludzie robią nie jest przekładalne na język werbalny wyraża się raczej w języku ciała niż formułowaniu wypowiedzi. OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA uczestnicy często nie są skłonni do wyjawiania wielu interesujących informacji osobie z zewnątrz, będąc uczestnikiem mamy dostęp do tego typu informacji, a także znamy sens działań podejmowanych przez ludzi, który może być często trudny do rozszyfrowania dla osoby z zewnątrz. UWAGA: Nie powinno się badać organizacji w której samemu się uczestniczy. Obserwacja uczestnicząca powinna być ściśle zaplanowanym przedsięwzięciem: podejmujemy uczestnictwo w celu badania i kończymy je z jego zakończeniem. 5
Informacje: NOTATKI Z TERENU data, czas i miejsce badania szczegółowe fakty, liczby, opis wydarzeń wrażenia zmysłowe (widoki, dźwięki, zapachy itp.) Reakcja ludzi na obecność badacza słowa, wyrażenia, podsumowania rozmów, specyficzny język terenu pytania i wątpliwości do zbadania w przyszłości numery stron w celu łatwiejszego znalezienia potrzebnych informacji ważne żeby oddzielać obserwacje od własnych przemyśleń i opinii (kolorem, inną rubryką itp.) WYWIAD jest to kierowana rozmowa, gdzie kierowanie jest uznane i akceptowane przez obie strony Standaryzacja te same pytania są zadawane respondentom w tej samej kolejności Strukturalizacja takie językowe sprecyzowanie pytań, aby respondent odpowiadał na nie w konkretnej formie ( Ile godzin ogląda pani telewizję? 3 godziny Jak często ogląda pani telewizję? możliwy różny format odpowiedzi) WYWIAD ANTROPOLOGICZNY niestrukturalizowany i niestandaryzowany najważniejszy jest kontakt z rozmówcą i podążanie za nim Może być wcześniej ogólny plan wywiadu, ale z nastawieniem że pozwalamy na odstępstwa od niego, bo najciekawsze wątki pojawiają się zazwyczaj poza planem Optymalna długość: 1,5 2 h na wywiad Dyktafon i transkrypcja wywiadów 6
JAK KONTROLOWAĆ ROZMOWĘ? Należy być zainteresowanym, używać zwrotów: jak to jest?, w jaki sposób?, co masz na myśli?, co mogłoby być tego przykładem? Ćwiczyć wyczekujące patrzenie i słuchanie to osoba z która prowadzimy wywiad ma wypełniać ciszę Subtelnie ukierunkowywać przebieg rozmowy (nie poprzez zatrzymywanie potoku wypowiedzi, ale prośbę o rozwinięcie jej w interesującym nas kierunku) PROWADZENIE WYWIADU Podobne jest do normalnej rozmowy, dlatego trzeba sobie przypominać o swojej roli badacza W normalnej rozmowie staramy się wywrzeć na rozmówcy dobre wrażenie i większość czasu nie słuchamy go tylko obmyślamy własne wypowiedzi Podczas wywiadu należy skupić się na roli słuchacza, ucznia, ignoranta, który nie rozumie sytuacji i trzeba go nauczyć WYWIADY FOKUSOWE Częściowo strukturalizowany wywiad grupowy, który pozwala badaczowi na przepytanie w sposób planowy i jednoczesny od kilku do kilkunastu osób Uczestników dobiera się na podstawie związku z przedmiotem badania Cele są eksploracyjne Dynamika grupy pozwala ujawnić tematy, których badacz nie przewidział, albo które nie pojawiłyby się w wywiadach z jednostkami Konieczność prowadzenia przez wyszkolonego moderatora 7
ZALETY WADY I ZALETY WYWIADÓW FOKUSOWYCH 1. Zbieramy dane z realnego życia w środowisku społecznym WADY 1. Słabsza kontrola ze strony badacza niż w przypadku wywiadów indywidualnych 2. Elastyczność 2. Trudna analiza danych 3. Wysoka trafność fasadowa 3. Moderator musi mieć specjalne umiejętności 4.Szybkie wyniki 4. Różnice między grupami mogą sprawiać kłopot 5. Niskie koszty 5. Zebranie grupy jest trudne ZALETY BADAŃ TERENOWYCH Szczególnie efektywne do badania subtelnych niuansów w postawach i zachowaniach oraz badaniach procesów społecznych w czasie Umożliwiają bardzo głębokie zrozumienie problemu Elastyczność: ich projekt można na bieżąco modyfikować, łącznie z problemem badawczym Są stosunkowo tanie Wysoka trafność, umożliwiają poznanie głębi znaczeń badanych pojęć i zobrazowanie ich szczegółowymi przykładami WADY BADAŃ TERENOWYCH Metoda jakościowa brak reprezentatywności i możliwości uogólniania Problemy z rzetelnością: obserwacja jest kwestią bardzo subiektywną, wszelkie opisy powinny być podawane w odniesieniu do czegoś Dylematy etyczne: Czy etyczne jest rozmawianie z ludźmi, którzy nie widzą, że będziesz rejestrował ich słowa? Czy etyczne jest dostrzeganie pilnej potrzeby pomocy i niereagowanie na to? Czy etyczne jest przyjmowanie wobec innych ludzi wyrachowanej postawy, odgrywanie przed nimi roli? Czy etyczne jest płacenie ludziom za dostęp do ich życia i umysłów? 8
ANALIZA TREŚCI ANALIZA TREŚCI Badanie niereaktywne metoda, która w żaden sposób nie wpływa na badane zachowania Analiza treści badanie zrejestrowanych ludzkich przekazów (książek, czasopism, stron internetowych, gazet, wierszy, piosenek, reklam, wiadomości na forach internetowych itd.) Szczególnie pożyteczna do badania przekazów (kto mówi, co, do kogo, dlaczego, jak i jaki jest skutek?) DOBÓR PRÓBY W ANALIZIE TREŚCI Problem określenia jednostki analizy Możemy używać technik losowego doboru próby: losowanie proste warstwowe grupowe 9
KODOWANIE Kodowanie jest istotą analizy treści Jest to proces w którym przekształcamy surowe dane na dane w postaci standaryzowanej Kodowanie treści jawnych widocznej, zewnętrznej treści przekazu, jest rzetelne ale często nietrafne Kodowanie treści ukrytych czyli głębokiego znaczenia, na podstawie własnego, subiektywnego wrażenia Najlepiej stosować łącznie obie analizy PRZYKŁAD KODOWANIA KODOWANIE TREŚCI UKRYTYCH KODOWANIE TREŚCI JAWNYCH Numer Liczba Subiektywna Liczba Liczba Liczba identyfikacyjny ocenianych ocena (od 1- artykułów artykułów pro- artykułów gazety artykułów bardzo liberalny izolacjonistycz UE anty-ue redakcyjnych do 5- bardzo nych konserwatywny 001 37 2 0 8 0 002 26 5 10 0 6 003 44 4 2 1 2 004 22 3 1 2 3 005 30 1 0 6 0 WADY I ZALETY ANALIZY TREŚCI Zalety: Oszczędność czasu i pieniędzy Umożliwi poprawienie błędów Pozwala na badanie długotrwałych procesów brak wpływu na przedmiot badania Większa rzetelność niż w badaniach terenowych Wady: ograniczona do zapisanych przekazów w taki sposób, który umożliwi ich analizę problemy z trafnością 10
ANALIZA DANYCH JAKOŚCIOWYCH ANALIZA DANYCH JAKOŚCIOWYCH Analiza jakościowa nieliczbowe badanie i interpretacja obserwacji Metody jakościowe zakładają stały związek między gromadzeniem danych a teorią Podczas analizy danych staramy się odkryć prawidłowości, takie jak zmiany w czasie lub możliwe związki przyczynowe między zmiennymi POWIĄZANIE TEORII Z ANALIZĄ 1. Metoda teorii ugruntowanej 2. Semiotyka 3. Analiza konwersacyjna 11
METODA TEORII UGRUNTOWANEJ Oprócz indukcyjnej zasady tworzenia teorii z danych wykorzystywana jest metoda stałego porównywania: Porównywanie zdarzeń odnoszących się do każdej kategorii Integrowanie kategorii i ich własności Określanie zakresu teorii Pisanie teorii PRZYKŁAD TEORII UGRUNTOWANEJ Badania Glasera i Straussa w szpitalach nad stosunkiem pielęgniarek do śmierci pacjentów: Porównywanie zdarzeń odnoszących się do każdej kategorii: w wielu obserwacjach i wywiadach okazywało się, że pielęgniarki były bardziej przejęte śmiercią osób młodych, mających małe dzieci, o wysokim wykształceniu Integrowanie kategorii i ich własności: jakie są relacje między tymi pojęciami? KATEGORIA: strata społeczna Określanie zakresu teorii: proces szacowania straty społecznej odnosi się do całego personelu i wszystkich pacjentów (nie tylko umierających) Pisanie teorii SEMIOTYKA Jest to nauka o znakach zajmująca się symbolami i ich znaczeniami Żaden znak sam w sobie nie ma znaczenia. Znaczenia są nadawane przez ludzi O znaczeniu poszczególnych znaków decyduje porozumienie społeczne 12
ANALIZA KONWERSACYJNA Badanie sposobów prowadzenia rozmowy w celu ujawnienia ukrytych założeń i struktur życia społecznego Konwersacja jest czynnością społecznie ustrukturyzowaną Konwersacja musi być rozumiana kontekstualnie (te same zwroty mają inne znaczenie w różnych kontekstach) Zmierza do zrozumienia struktury i znaczenia konwersacji przez drobiazgową transkrypcję rozmowy PRZETWARZANIE DANYCH JAKOŚCIOWYCH KODOWANIE klasyfikowanie lub kategoryzowanie pojedynczych fragmentów danych, połączone z systemem ich odszukiwania Celem analizy danych jest odkrywanie w nich prawidłowości, które będą pokazywać na teoretyczne wyjaśnienia życia społecznego Tworzenie kodów: nazywanie i kategoryzowanie badanych zjawisk TWORZENIE MAPY POJĘCIOWEJ Przedstawienie pojęć w formie graficznej pomaga przemyśleć związki między nimi PRZYKŁAD dla badań Goffmana: Fizyczne umiejscowienie Role pasywne/aktywne Status społeczny płeć władza Wartość społeczna autorytet 13
ZALICZENIE 29.01.2016: godz. 11.00 zaliczenie dla osób o nazwiskach na A-M godz. 11.45 zaliczenie dla osób o nazwiskach na N-Z Forma: 6 pytań otwartych z listy zagadnień dostępnej na stronie z materiałami do zajęć. 14