Obserwacja jest jedną z metod/technik badań społecznych, wykorzystywaną w etnologii i antropologii kulturowej, socjologii, psychologii.

Transkrypt

1

2 Obserwacja jest jedną z metod/technik badań społecznych, wykorzystywaną w etnologii i antropologii kulturowej, socjologii, psychologii. Zawsze dotyczy badania zachowań społecznych, interakcji między jednostkami, relacji w obrębie grup społecznych, niezaleŝnie od tego, czy zachowania te występują w warunkach naturalnych, czy zostały wywołane w trakcie eksperymentu. Przedmiotem obserwacji jest zachowanie indywidualne badanych, natomiast zadaniem obserwatora dostrzeŝenie, zarejestrowanie i zinterpretowanie subiektywnego sensu i społecznego znaczenia tego zachowania. Pomocne w tym wypadku jest załoŝenie intersubiektywności załoŝenie o podzielaniu przez badacza i obserwowanych przez niego jednostek wspólnego świata kulturowego przynajmniej częściowo wspólnych wartości, znaczeń, zasobów wiedzy. Powodzenie obserwacji zaleŝy właśnie od społeczno-kulturowych kompetencji badacza. W prowadzeniu obserwacji niezwykle waŝne są następujące kwestie: - nastawienie na czystą percepcję i unikanie kategoryzacji, a zwłaszcza akceptowania powszechnie panujących sądów oraz oceny obserwowanych zjawisk; - sporządzanie notatek badawczych na bieŝąco; - zainteresowanie wszystkimi obserwowanymi detalami (nawet tymi oczywistymi lub nieciekawymi )

3 TEMATY ODPOWIEDNIE DLA BADAŃ TERENOWYCH/OBSERWACJI Działania zwyczajowe: rozmowa, wykład, spotkania itd. Wydarzenia niezwyczajne : choroba, rozwód itd. Sfera publiczna Role społeczne Grupy i organizacje społeczne Miejsca zamieszkania Światy społeczne (niejednoznaczne byty społeczne o mglistych granicach i populacjach) i sublkultury Style Ŝycia Plemiona

4 RODZAJE OBSERWACJI Obserwacja uczestnicząca (OU) vs obserwacja nieuczestnicząca (ONU) Obserwacja uczestnicząca: badacz jest uczestnikiem społeczeństwa/organizacji i z tej pozycji przeprowadza badania: nawiązuje bezpośredni kontakt z badanymi; bierze bezpośredni i aktywny udział w obserwowanych sytuacjach, a nawet własnym zachowaniem prowokuje obserwowanych do określonych działań i reakcji. Badacz nie kieruje jednak bezpośrednio postępowaniem obserwowanych osób, występuje w jednej z ról typowych dla badanego kontekstu, nierzadko nie ujawniając swych prawdziwych intencji i motywów badanym (obserwacja niejawna) OU ma ułatwić zrozumienie zachowań badanych w ich prawdziwym otoczeniu, naturalnych sytuacjach i codziennych zdarzeniach, dlatego sprowadza się do towarzyszenia badanym w podczas wykonywania rutynowych, codziennych czynności (podczas zakupów, przyrządzania posiłków, wykonywania prac domowych, korzystania z róŝnych urządzeń, wykonywania pracy zawodowej itp.). Badacz nie ogranicza się jedynie do biernej rejestracji, ale zwykle zadaje teŝ pytania wynikające z danej sytuacji, Ŝeby zrozumieć przebieg procesu i motywy postępowania osób badanych. OU pozwala na dotarcie do tzw. tacit knowledge, wiedzy milczącej/praktycznej wyraŝającej się w działaniu Obserwacja nieuczestnicząca: polega na wejściu badacza w określone środowisko społeczne i obserwowaniu danej zbiorowości z zewnątrz, tj. jako osoba o jawnym statusie badacza. MoŜe takŝe polegać na obserwacji danej społeczności z ukrycia i próbie zrozumienia jej kultury. Za kaŝdym razem badacz nie ma on udziału w społeczności, którą bada z dystansu przyglądając się i zbierając informacje, nie bierze na siebie Ŝadnej roi organizacyjnej. garfinklowanie [Harold Garfinkel (1967), przedtsawiciel etnometodologii ] podstawowe załoŝenie : obserwacja bez zwykłej kulturowej interakcji, jak przybysz z innej planety. Przykłady: Michel de Certeau (1974/1988), refleksje na temat przestrzeni, spacery po mieście i obserwacja codzienności; Richard Rottenburga (2000), obserwacja w barze mieszczącym się w miejscowości pogranicznej między Polską a Niemcami; zachowania i sylwetki ludzi; Roch Sulima, Antropologia codzienności (2000) codzienne miejsca i scenki z Ŝycia Polaków, zmienność i ciągłość świata ludzi.

5 RODZAJE OBSERWACJI cd. obserwacja jawna vs. obserwacja ukryta (niejawna) Obserwacja jawna: badani wiedzą, Ŝe są przedmiotem obserwacji, obserwacja ukryta: obserwowani nie mają świadomości, Ŝe są obserwowani Obserwacja systematyczna vs. o. niesystematyczna Obserwacja systematyczna prowadzona jest według pewnych określonych, ustalonych uprzednio, kategorii (tzw. arkusza obserwacji), w celu porównania róŝnych obserwowanych sytuacji. Obserwacja niesystematyczna nie wymaga Ŝadnego arkusza, jest prowadzona swobodnie przez badacza. obserwacja w naturalnych sytuacjach społecznych vs. obserwacja w sztucznie stworzonych sytuacjach eksperymentalnych.

6 KWESTE METODOLOGICZNE DO ROZSTRZYGNIĘCIA W OBSERWACJI Uzyskanie dostępu Zdefiniowanie roli badacza/obserwatora: Junker i Gold wyróŝniają 4 role w jakich moŝe pojawić się badacz: - obserwator w pełni uczestniczący - uczestnik jako obserwator - obserwator jako uczestnik - obserwator nieuczestniczący Zdefiniowanie problemu i celu badawczego: zamierzenia badawcze mogą być zdaniem R. Mayntz (1985) trojakiego rodzaju: - opis występujących w określonym systemie społeczno-kulturowym zachowań i form interakcji społecznych bez próby formułowania uogólnień teoretycznych; - analiza zaleŝności empirycznych między określonymi sekwencjami zachowań a warunkami sytuacyjnymi; - nie tylko opis zachowań, ale takŝe ich teoretyczne wyjaśnienie przez ukazanie przesłanek oraz obiektywnych następstw tychŝe zachowań. Patrzenie i jednoczesne słuchanie Rejestracja obserwacji Prowadzenie analizy danych w terenie

7 KWESTE ETYCZNE DO ROZSTRZYGNIĘCIA W OBSERWACJI Wybór odmiany obserwacji (uczestnicząca - nieuczestnicząca, jawna-ukryta) Określenie jakie jednostki/grupy mogą być zainteresowane ale teŝ dotknięte tematem badań, jakie konsekwencje dla nich pociąga za sobą taki a nie inny wybór przeprowadzenia badań