www.jard.edu.pl DOI: 0.7306/JARD.205. Journal of Agrbusness and Rural Development pissn 899-524 eissn 899-5772 (35) 205, 7-5 ZASTOSOWANIE METOD TAKSONOMICZNYCH W BADANIU WARUNKÓW ŻYCIA W GMINACH WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Iwona Bąk, Beata Szczecńska Zachodnopomorsk Unwersytet Technologczny w Szczecne Abstrakt. Badana dotyczące warunków życa mast gmn są stotne zarówno z punktu wdzena meszkańców, jak władz samorządowych. Aby poprawć zadowolene meszkańców z życa w konkretnej jednostce, samorząd mus najperw zdagnozować obszary, które są pod tym względem najstotnejsze. W artykule podjęto próbę porównana warunków życa ludnośc meszkającej w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego. Lnowe porządkowane ustalene grup typologcznych podobnych pod względem badanego zjawska przeprowadzono metodą untaryzacj zerowanej. Wskaźnk syntetyczne skonstruowano za pomocą dwóch odrębnych zestawów cech dagnostycznych, charakteryzujących aspekty społeczne gospodarcze badanych gmn. Ponadto gmny wejske podzelono na grupy typologczne, podobne jednocześne pod względem wyróżnonych aspektów, wykorzystując w tym celu taksonomę welokryteralną. Okazało sę, że w wększośc gmn (76%) warunk życa meszkańców są zblżone. Wdoczna była równeż zależność warunków życa w poszczególnych gmnach od ch położena w przestrzen. Słowa kluczowe: gmny wejske, warunk życa, untaryzacja zerowana, taksonoma welokryteralna WPROWADZENIE Obszary wejske są ważnym elementem gospodark regonu. Cechują sę dużym zróżncowanem układów funkcjonalno-przestrzennych, a ch stan ma duże znaczene dla warunków życa meszkańców możlwośc gospodarowana, a w rezultace równeż dla kerunków tempa rozwoju. Generalne przeważają obszary o nższym pozome społeczno-gospodarczym, mnejszych możlwoścach rozwoju trudnejszych uwarunkowanach wzrostu gospodarczego, wymagające podnesena pozomu poprawy jakośc życa (Heffner Klemens, 202, s. 8). Jakość życa na obszarach wejskch to zagadnene, które szczególne w ostatnch latach stało sę przedmotem welu badań. Zasadność ch prowadzena wynka zarówno z potrzeb meszkańców, dla których stanow ona coraz ważnejszy aspekt ch bytu, jak władz samorządowych, które chcąc poprawć zadowolene meszkańców z życa w konkretnej jednostce, najperw muszą zdagnozować obszary, które w tym zakrese są najstotnejsze (Kobylńska, 200, s. 44). Precyzyjne, jednoznaczne zdefnowane jakośc życa ne jest zadanem łatwym. W lteraturze nadal ne ma wyraźnego rozróżnena takch termnów, jak: jakość życa, warunk życa, pozom życa czy stopa życowa. Pojęca te są nejednokrotne używane zamenne. Szczególne stotny jest podzał na obektywną subektywną jakość życa (Borys Rogala, 2008, s. 3-4). Obektywna jakość życa jest zblżona znaczenowo do pojęca warunk życa czy pozom życa oznacza całokształt obektywnych warunków o charakterze nfrastrukturalnym, w jakch żyje społeczeństwo. Do jej dr Iwona Bąk, Katedra Zastosowań Matematyk w Ekonom, Zachodnopomorsk Unwersytet Technologczny w Szczecne, ul. K. Janckego 3, 7-270 Szczecn, Poland, wona.bak@zut.edu.pl Copyrght by Wydawnctwo Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu
Bąk, I., Szczecńska, B. (205). Zastosowane metod taksonomcznych w badanu warunków życa w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego. J. Agrbus. Rural Dev., (35), 7-5. DOI: 0.7306/JARD.205. określena wykorzystuje sę zwykle dane statystk publcznej czy Banku Danych Regonalnych. Celem artykułu jest próba porównana warunków życa ludnośc (obektywnej jakośc życa) zameszkującej gmny wejske województwa zachodnopomorskego oraz wyodrębnene grup typologcznych zblżonych pod względem badanego zjawska. Porządkowane lnowe ustalene grup typologcznych przeprowadzono za pomocą metody untaryzacj zerowanej. Konstrukcj wskaźnków syntetycznych dokonano przy użycu dwóch odrębnych zestawów cech dagnostycznych, charakteryzujących aspekty społeczne gospodarcze gmn wejskch. Dobór mernków był uwarunkowany ogranczonym zborem dostępnych danych statystycznych. Ponadto gmny wejske podzelono na grupy typologczne, podobne jednocześne pod względem wyróżnonych aspektów, wykorzystując w tym celu taksonomę welokryteralną. WARUNKI ŻYCIA W GMINACH WIEJSKICH ZACHODNIOPOMORSKIEGO Gmny wejske w województwe zachodnopomorskm zajmują powerzchnę 8962 km 2, co stanow ponad 39% powerzchn województwa. W 202 roku zameszkwało je ponad 29 tys. osób (7% ogółu ludnośc). Średna gęstość zaludnena na tych terenach wynosła 38 osób na km 2, czyl dwukrotne mnej nż przecętne w całym województwe. Najnższy pozom tego wskaźnka zanotowano w gmne Stepnca (7 osób na km 2 ), najwyższy zaś w gmnach Dobra Kołbaskowo (odpowedno 66 07 osób na km 2 ), które położone są w blskm sąsedztwe Szczecna stolcy województwa. Współczynnk femnzacj w zachodnopomorskm w 202 roku wynosł 05, co oznacza, że na 00 mężczyzn przypadało 05 kobet. W gmnach wejskch wskaźnk ten meścł sę w grancach od 9 do 09, przy czym tylko dla trzech gmn jego wartość przekraczała przecętny pozom dla całego województwa. Na jego obszarze spadała lczba urodzeń dzec, co spowodowało ujemny przyrost naturalny ( 0,3). W gmnach wejskch na 000 ludnośc rodzło sę średno dzec, a przyrost naturalny wynosł średno,24. Udzał ludnośc w weku produkcyjnym w gmnach wejskch Od styczna 204 roku Stepnca uzyskała status gmny mejsko-wejskej. wek poprodukcyjny retrement age wek produkcyjny workng age wek przedprodukcyjny pre-workng age 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% województwo zachodnopomorske Zachodnopomorske vovodeshp gmny wejske rural communtes Rys.. Porównane gmn wejskch województwa zachodnopomorskego pod względem udzałów ludnośc w weku przedprodukcyjnym, produkcyjnym poprodukcyjnym Źródło: opracowane własne. Fg.. Comparson of rural communtes and Zachodnopomorske vovodeshp n terms of share of the populaton n pre-workng, workng and retrement age Source: own elaboraton. był zblżony do pozomu tego wskaźnka dla całego województwa (rys. ). W przypadku udzałów ludnośc w weku przed- poprodukcyjnym zanotowano neznaczne różnce, wynoszące ok. 3 punkty procentowe. W gmnach wejskch wększy był udzał ludnośc w weku przedprodukcyjnym, a w całym województwe w weku poprodukcyjnym. Na 000 osób zameszkujących badane gmny przypadało 79 zarejestrowanych bezrobotnych, natomast dla całego województwa wskaźnk ten był o 4 osób nższy. Jednym z ważnych elementów wpływających na warunk życa na danym obszarze jest dostęp do edukacj kultury. W gmnach wejskch na szkołę podstawową przypadało średno 22 ucznów, a w całym województwe 88. Podobne wyglądała sytuacja w przypadku gmnazjów: w gmnach na gmnazjum przypadało 2 ucznów, a w województwe 63. Co czwarta placówka przedszkolna w zachodnopomorskm dzałała w analzowanych gmnach; na przypadało tam 39 dzec, czyl prawe o połowę mnej nż średno w całym województwe. W gmnach wejskch bardzo dobrze rozwnęta jest seć bblotek, na placówkę przypada średno 277 osób (o,5 tys. mnej nż przecętne w całym województwe). Tylko w jednej gmne (Wałcz) ne było placówk bblotecznej. Warunk życa rozumane jako przestrzeń życowa w gmnach wejskch ne odbegały od sytuacj w całym województwe. Na jedno meszkane przypadały 8 www.jard.edu.pl
Bąk, I., Szczecńska, B. (205). Zastosowane metod taksonomcznych w badanu warunków życa w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego. J. Agrbus. Rural Dev., (35), 7-5. DOI: 0.7306/JARD.205. statystyczne trzy osoby, a przecętna powerzchna użytkowa wynosła ok. 26 m 2 na osobę. Analzując stan nfrastruktury komunalnej, należy wskazać brak znaczących różnc w warunkach życa w gmnach wejskch całego województwa. Dotyczy to szczególne rozmeszczena sec wodocągowej kanalzacyjnej na km 2 danego obszaru. Pod względem fnansowym sytuacja meszkańców gmn wejskch kształtowała sę neco korzystnej w porównanu z przecętnym wskaźnkam w województwe. Zarówno dochody, jak wydatk budżetów gmn w przelczenu na meszkańca były ponad 0% wyższe nż przecętne w całym województwe. Z kole w gmnach wejskch zarejestrowanych było zdecydowane mnej podmotów gospodark narodowej przypadających na 000 ludnośc (95) w porównanu z przecętną ch lczbą w województwe (26). RANKINGI GMIN WIEJSKICH POD WZGLĘDEM ASPEKTÓW SPOŁECZNYCH I GOSPODARCZYCH Punktem wyjśca do przeprowadzena badań było stworzene zestawu cech dagnostycznych charakteryzujących warunk życa w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego w 202 roku. Głównym kryteram ch wyboru były przesłank merytoryczne formalne zwązane z realzacją celu badań. Istotne kryterum stanowła równeż dostępność danych statystycznych. W perwszym etape przy doborze cech kerowano sę kryterum merytorycznym. Wyznaczono 29 wskaźnków (Województwo, 203), które ujęto w dwe grupy, opsujące aspekty społeczne oraz gospodarcze badanych obektów. Do aspektów społecznych (AS) zalczono następujące cechy: X lczba kobet na 00 mężczyzn, X 2 ludność w weku przedprodukcyjnym w procence ludnośc ogółem, X 3 ludność w weku produkcyjnym w procence ludnośc ogółem, X 4 ludność w weku poprodukcyjnym w procence ludnośc ogółem, X 5 gęstość zaludnena (os./km 2 ), X 6 ludność w weku neprodukcyjnym na 00 osób w weku produkcyjnym, X 7 małżeństwa na 000 ludnośc, X 8 urodzena żywe na 000 ludnośc, X 9 zgony na 000 ludnośc, X 0 zgony nemowląt na 000 żywych urodzeń, X przyrost naturalny na 000 ludnośc, X 2 pracujący na 000 ludnośc, X 3 lczba bezrobotnych w procence ludnośc ogółem, X 4 lczba bezrobotnych kobet w procence ogółu kobet, X 5 lczba ucznów na szkołę podstawową, X 6 lczba ucznów na gmnazjum, X 7 lczba dzec na jedną placówkę przedszkolną, X 8 ksęgozbór w wolumnach na 000 ludnośc, X 9 lczba ludnośc na placówkę bbloteczną. Natomast aspekty gospodarcze (AG) obejmowały: X 20 seć wodocągową (km/km 2 ), X 2 seć kanalzacyjną (km/km 2 ), X 22 zużyce wody (m 3 /os.), X 23 ścek odprowadzone (dam 3 /km 2 ), X 24 meszkana na 000 ludnośc, X 25 lczbę osób na meszkane, X 26 powerzchnę użytkową (m 2 /os.), X 27 dochody budżetów gmn (zł/os.), X 28 wydatk budżetów gmn (zł/os.), X 29 podmoty gospodark narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON na 000 ludnośc. W drugm etape wybrane cechy ocenono pod względem formalnym. Kryterum to obejmowało ocenę zmennośc skorelowana cech (Młodak, 2006, s. 28-32). Ze zboru potencjalnych cech dagnostycznych, wykorzystując klasyczny współczynnk zmennośc bazujący na odchylenu standardowym, wyelmnowano cechy charakteryzujące sę nskm zróżncowanem (ponżej 0%) w ramach badanych obektów. Kolejnym kryterum formalnym wyboru cech była ocena ch skorelowana dwe cechy slne ze sobą skorelowane są nośnkam podobnej nformacj, a węc jedna z nch staje sę zbędna. Dlatego należy wząć pod uwagę współczynnk korelacj wszystkch par cech, a następne zastosować odpowedną metodę weryfkacj w celu wyelmnowana cech najbardzej podobnych do nnych. W pracy zastosowano metodę odwróconej macerzy, która polega na wyznaczenu macerzy odwrotnej do macerzy R: czyl R r2 R rm ~ r ~ r2 ~ rm r r 2 m2 ~ r ~ r 2 22 ~ r m2 r m r 2m, ~ r m ~ r 2m ~ rmn () gdze: r jk współczynnk korelacj lnowej Pearsona j-tej k-tej cechy, a jk ~ kj r jk (-) det(r ), det(r) www.jard.edu.pl 9
Bąk, I., Szczecńska, B. (205). Zastosowane metod taksonomcznych w badanu warunków życa w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego. J. Agrbus. Rural Dev., (35), 7-5. DOI: 0.7306/JARD.205. przy czym det(r) wyznacznk macerzy R, R kj oznacza macerz powstałą z macerzy po usunęcu z nej j-tego wersza k-tej kolumny (j, k =, 2, m). Elementy dagonalne macerzy R - przyjmują wartośc z przedzału od do. Te z nch, które przekraczają ustalony maksymalny pozom r 0 (często przyjmuje sę r 0 = 0), śwadczą o wadlwym uwarunkowanu numerycznym macerzy R. Należy zatem wyelmnować te cechy, dla których r jj > r 0 (Panek, 2009, s. 22-23). Wykorzystane tej metody doprowadzło do uzyskana następujących fnalnych zborów cech dagnostycznych: dla aspektów społecznych X 4, X 5, X 7, X 0, X 2, X 5, X 6, X 7, X 8, X 9 ; dla aspektów gospodarczych X 20, X 2, X 22, X 23, X 24, X 25, X 27, X 28. Na podstawe otrzymanych zborów cech, charakteryzujących warunk życa w każdej grupe, przystąpono do wyznaczena syntetycznego wskaźnka dla gmn wejskch województwa zachodnopomorskego. Wśród cech wydzelono stymulanty, których duże wartośc są korzystne z punktu wdzena stoty analzowanego zjawska, oraz destymulanty, dla których pożądane są małe wartośc. W podanym wyżej zestawe numery destymulant zostały pogrubone. Poneważ cechy dagnostyczne mają różne mana różne zakresy zmennośc, ne można ch bezpośredno porównywać dodawać. Należy je doprowadzć do porównywalnośc, dokonując odpowednch transformacj pozbawających cechy man ujednolcć co do rzędu welkośc. W pracy zastosowano metodę untaryzacj zerowanej, w której stosuje sę następujące przekształcena (Kukuła, 2000, s. 60-92): dla stymulant xj mn xj zj, max xj mn x (2) j max xj mn x j dla destymulant z j max xj xj max x mn x j j max x mn x (3) Syntetyczną marę rozwoju (z ) buduje sę jako średną arytmetyczną unormowanych wartośc cech dagnostycznych: k z j k j (4) gdze: k lczba cech dagnostycznych. z j Na podstawe wartośc mernka syntetycznego można wyodrębnć cztery grupy typologczne, obejmujące obekty o wartoścach mernka z następujących przedzałów: grupa : z z + s z grupa 2: z + s z z z grupa 3: z z z s z grupa 4: z < z s z. Wynk badań przedstawono w tabel. Jak wynka z nformacj w nej zawartych, gmny wejske są bardzo zróżncowane pod względem pozycj zajmowanych w rankngach. Tylko dwe z nch (Rąbno Wduchowa) zajęły te same mejsca w obu rankngach. Dla czterech gmn różnca ne przekraczała trzech pozycj (Stare Czarnowo, Manowo, Besekerz, Boleszkowce), natomast dla jedenastu wynosła 30 węcej. W celu zbadana powązań mędzy pozycjam gmn zajmowanym w obu rankngach wyznaczono współczynnk korelacj t Kendalla 2, za pomocą którego można ocenć, czy występują zgodnośc uporządkowań badanych obektów. Nsk pozom tego współczynnka ( 0,09) śwadczy o braku powązań mędzy mejscam w rankngach 3, a ujemna jego wartość wynka z tego, że w jednym z rankngów gmny znalazły sę na czołowych mejscach, w drugm zaś zajmowały końcowe lokaty (np. gmna Melno pozycja 47 2 lub gmna Stargard Szczecńsk odpowedno 4 49). Porównane przynależnośc gmn do grup typologcznych wykazało, że mnej nż połowa obektów (9) znalazła sę w tych samych grupach zarówno pod względem aspektów społecznych, jak gospodarczych. Występujące duże rozpętośc pomędzy wynkam poszczególnych gmn śwadczą o różncach w pozome ch rozwoju. Jest to spowodowane przede wszystkm różncam welkośc badanych jednostek oraz ch położena w przestrzen, np. odległośc od stolcy województwa, mast powatowych terenów atrakcyjnych turystyczne. 2 Współczynnk t Kendalla przyjmują wartośc z przedzału [,]. Im ch wartość jest blższa, tym wększa jest zgodność uporządkowań (Stansz, 2006, s. 33-34). 3 Potwerdza to równeż oblczona wartość współczynnka korelacj lnowej Pearsona (0,5) pomędzy mernkam syntetycznym dotyczącym aspektów gospodarczych społecznych. 0 www.jard.edu.pl
Bąk, I., Szczecńska, B. (205). Zastosowane metod taksonomcznych w badanu warunków życa w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego. J. Agrbus. Rural Dev., (35), 7-5. DOI: 0.7306/JARD.205. TAKSONOMIA WIELOKRYTERIALNA Przedstawone powyżej rankng gmn dotyczyły dwóch różnych aspektów charakteryzujących warunk życa ludnośc zameszkałej w gmnach wejskch. Zbór obektów został uporządkowany ze względu na każde wyróżnone zjawsko, opsywane przez odpowadający mu zestaw cech dagnostycznych. W ten sposób otrzymano dwa różne rankng (tab. ). Przy badanu warunków życa stotne byłoby uwzględnene obu wyróżnonych aspektów jednocześne. Jest to możlwe dzęk metodom taksonom welokryteralnej. Stosuje sę wówczas następującą procedurę postępowana (Nowak, 990, s. 30-35; Malna, 2004, s. 39-47):. Dla obu kryterów (aspektów oceny) wyznacza sę macerze odległośc D K (K = 2) w ten sposób, aby odległośc d k j przyjmowały wartośc z przedzału [0,]. W tym celu wykorzystać można np. metodę untaryzacj zerowanej według formuły przedstawonej za pomocą wzorów 2-3. 2. Określa sę wartość progową odległośc d * według formuły: d * mn max 3. Dla każdego kryterum klasyfkacj wyznaczana jest macerz podobeństwa C K o wymarach (n n), której elementy c K j(, j =,, n) są równe: c K j = dla d j d * oraz c K j = 0 dla d j > d *. Jeżel spełnona jest nerówność d j d *, to obekty o numerach oraz j uznaje sę za podobne ze względu na rozpatrywane kryterum, jeżel natomast zachodz warunek przecwny, to odpowedne obekty traktowane są jako nepodobne na pozome wartośc d *, a zatem mara podobeństwa c j będze równa zeru. 4. Wyznacza sę fnalną macerz podobeństwa C (n n) mędzy analzowanym jednostkam. Elementy c j macerzy C są równe loczynow odpowednch elementów macerzy C K dla wszystkch rozpatrywanych kryterów. Oznacza to, że c j = (, j =,, n), jeżel każdy z odpowadających mu elementów c K j w macerzach C K jest równy jednośc, natomast c j = 0, gdy przynajmnej jeden z odpowadających mu elementów c K j jest równy zeru. Zgodne z powyższym dwa obekty uznaje sę za podobne do sebe jednocześne z uwag na wszystke krytera, jeżel są one do sebe podobne oddzelne według poszczególnych kryterów. Natomast dwa obekty uznaje sę za nepodobne ze względu na wszystke j d j rozpatrywane krytera, jeśl ne są podobne do sebe chocażby ze względu na jedno z tych kryterów. 5. Klasyfkuje sę oraz dentyfkuje grupy jednostek podobnych ze względu na rozpatrywane krytera, wykorzystując w tym celu np. metodę elmnacj wektorów (Malna, 2004, s. 60-62; Panek, 2009, s. 54-60). Punktem wyjśca tej metody jest zamana fnalnej macerzy podobeństwa C (n n) w macerz braku podobeństw C * (n n). Wspomnana metoda przebega w następujący sposób: a) na podstawe macerzy C * tworzy sę wektor kolumnowy c 0 o n składowych, z których każda jest sumą jej odpowednego wersza, b) z macerzy C * elmnuje sę ten wersz odpowadającą mu kolumnę, dla których wartość składowa wektora c 0 jest maksymalna; jeśl wektor c 0 zawera klka składowych o wartośc równej wartośc maksymalnej, to należy wyelmnować wersz kolumnę, na przykład o najmnejszym lub najwększym numerze, c) czynnośc przedstawone w podpunktach a) b) powtarza sę do momentu, aż wszystke składowe wektora c 0 będą równe zeru, d) obekty odpowadające neskreślonym werszom kolumnom, które pozostały w macerzy C *, tworzą perwszą podgrupę, e) dla pozostałych obektów (wyelmnowanych) tworzy sę macerz C * () wektor c 0 (), a następne, stosując postępowane opsane podpunktach od a) do d), otrzymuje sę kolejne grupy obektów podobnych ze względu na ch strukturę; postępowane kończy sę w momence, gdy wszystke jednostk ze zboru podstawowego zostały pogrupowane. Dla badanych aspektów (społecznych gospodarczych) wyznaczono macerze odległośc D AS, D AG, a na ch podstawe macerze podobeństw C AS, C AG. Operając sę na elementach tych macerzy, wyznaczono fnalną macerz podobeństwa C. Macerz ta stanowła podstawę wyodrębnena typologcznych grup gmn wejskch podobnych do sebe ze względu na obydwa krytera łączne. W tym celu zastosowano metodę elmnacj wektorów zgodne z procedurą opsaną w punkce 5 tego podrozdzału. Otrzymano w ten sposób sedem grup gmn o następującym składze: I grupa: Bane, Będzno, Bałogard, Berzwnk, Besekerz, Brojce, Darłowo, Dolce, Dygowo, Grzmąca, Karnce, Kobylanka, Kołobrzeg, Kozelce, Malechowo, Manowo, Maranowo, Nowogródek Pomorsk, Osna, Przelewce, Przybernów, Radowo Małe, Rąbno, www.jard.edu.pl
Bąk, I., Szczecńska, B. (205). Zastosowane metod taksonomcznych w badanu warunków życa w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego. J. Agrbus. Rural Dev., (35), 7-5. DOI: 0.7306/JARD.205. Tabela. Pozycje w rankngach gmn wejskch województwa zachodnopomorskego pod względem aspektów społecznych gospodarczych w 202 roku Table. Postons n rankngs of rural communtes of Zachodnopomorske vovodeshp n terms of socal and economc aspects n 202 Gmny wejske Rural communtes mernk measure Aspekty społeczne Socal aspects pozycja w rankngu rankng poston numer grupy typologcznej typologcal group number mernk measure Aspekty gospodarcze Economc aspects pozycja w rankngu rankng poston nr grupy typologcznej typologcal group number 2 3 4 5 6 7 Bane 0,5397 4 III 0,3939 34 III Będzno 0,5692 34 III 0,408 25 III Bałogard 0,5998 25 II 0,4477 7 II Belce 0,475 50 IV 0,4057 27 III Berzwnk 0,6764 6 I 0,3823 44 III Besekerz 0,6675 7 I 0,4776 0 II Boleszkowce 0,534 42 IV 0,3909 39 III Brojce 0,6362 6 II 0,3726 46 III Brzeźno 0,5028 48 IV 0,4306 20 III Darłowo 0,685 5 I 0,407 29 III Dobra 0,5236 43 IV 0,5868 5 I Dolce 0,5852 28 III 0,3709 47 III Dygowo 0,6069 2 II 0,4730 3 II Grzmąca 0,6045 23 II 0,4607 5 II Karnce 0,6095 9 II 0,3868 42 III Kobylanka 0,6077 20 II 0,4586 6 II Kołbaskowo 0,5073 46 IV 0,474 4 II Kołobrzeg 0,5528 39 III 0,5780 6 I Kozelce 0,5702 33 III 0,445 24 III Krzęcn 0,6564 9 II 0,402 30 III Malechowo 0,4948 49 IV 0,3885 4 III Manowo 0,5842 29 III 0,3984 3 III Maranowo 0,6362 7 II 0,4042 28 III Melno 0,5050 47 IV 0,6943 2 I Nowogródek Pomorsk 0,6455 3 II 0,3920 38 III Osna 0,5600 37 III 0,4354 9 III Ostrowce 0,7724 I 0,5439 7 I 2 www.jard.edu.pl
Bąk, I., Szczecńska, B. (205). Zastosowane metod taksonomcznych w badanu warunków życa w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego. J. Agrbus. Rural Dev., (35), 7-5. DOI: 0.7306/JARD.205. Tabela cd. / Table cont. 2 3 4 5 6 7 Postomno 0,553 45 IV 0,4732 2 II Przelewce 0,6464 2 II 0,4284 22 III Przybernów 0,5528 38 III 0,3703 48 III Radowo Małe 0,6652 8 I 0,4076 26 III Rąbno 0,6465 II 0,4744 II Rewal 0,65 0 II 0,7352 I Rymań 0,5973 26 III 0,525 8 II Semyśl 0,6357 8 II 0,5207 9 II Sławno 0,5799 30 III 0,3509 50 IV Sławoborze 0,5646 36 III 0,4296 2 III Stara Dąbrowa 0,579 32 III 0,474 23 III Stare Czarnowo 0,588 44 IV 0,3833 43 III Stargard Szczecńsk 0,6896 4 I 0,3560 49 IV Stepnca 0,5724 3 III 0,649 3 I Szczecnek 0,6975 3 I 0,3746 45 III Śwdwn 0,6435 4 II 0,3942 33 III Śwerzno 0,6999 2 I 0,3905 40 III Śweszyno 0,6065 22 II 0,4466 8 II Ustrone Morske 0,552 40 III 0,6034 4 I Wałcz 0,5969 27 III 0,3925 37 III Warnce 0,649 5 II 0,3949 32 III Wduchowa 0,5653 35 III 0,3934 35 III Werzchowo 0,6009 24 II 0,3933 36 III Źródło: oblczena własne. Source: own calculatons. Semyśl, Sławno, Sławoborze, Stara Dąbrowa, Stare Czarnowo, Stargard Szczecńsk, Stepnca, Szczecnek, Śwdwn, Śwerzno, Śweszyno, Wałcz, Warnce, Wduchowa, Werzchowo; II grupa: Brzeźno, Krzęcn, Postomno, Rymań; III grupa: Melno, Rewal, Ustrone Morske; IV grupa: Dobra, Kołbaskowo; V grupa: Belce; VI grupa: Ostrowce; VII grupa: Boleszkowce. Uzyskane wynk wskazują, że aż 38 gmn wejskch należało do grupy I. Pommo występujących różnc w pozomach poszczególnych wskaźnków okazało sę, że w ujęcu syntetycznym warunk życa w tych gmnach były do sebe podobne. Grupa II obejmowała cztery obekty charakteryzujące sę dobrze rozwnętą secą wodocągową kanalzacyjną, newelką gęstoścą zaludnena, dużym udzałem ludnośc w weku poprodukcyjnym w ludnośc ogółem oraz wysokm wskaźnkem zgonów nemowląt. W trzecej grupe znalazły sę, jedne z najchętnej odwedzanych przez turystów www.jard.edu.pl 3
Bąk, I., Szczecńska, B. (205). Zastosowane metod taksonomcznych w badanu warunków życa w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego. J. Agrbus. Rural Dev., (35), 7-5. DOI: 0.7306/JARD.205. krajowych zagrancznych, trzy gmny nadmorske. Mały one bardzo dobrze rozwnętą nfrastrukturę technczną oraz kulturalną. Dochody wydatk budżetów gmn na meszkańca na tych terenach zdecydowane odbegały n plus od wartośc przecętnych dla wszystkch analzowanych obektów. Najmnejszym wskaźnkem bezroboca oraz najwększą gęstoścą zaludnena charakteryzowały sę dwe gmny (grupa IV) położone w sąsedztwe stolcy województwa, tzw. sypalne Szczecna. Pozostałe trzy grupy typologczne obejmowały tylko po jednym obekce. Wśród wszystkch gmn wejskch wyróżnały sę Ostrowce, które zarówno pod względem aspektów społecznych, jak gospodarczych zajmowały czołową pozycję. Przecweństwem były gmny Belce (duże bezroboce, relatywne mała lczba placówek przedszkolnych szkół podstawowych) oraz Boleszkowce (słabo rozwnęta nfrastruktura technczna, małe dochody wydatk budżetu w przelczenu na meszkańca najwyższy wskaźnk zgonów nemowląt). PODSUMOWANIE Gmny wejske w województwe zachodnopomorskm są zróżncowane pod względem pozomu rozwoju gospodarczego, wyposażena w nfrastrukturę społeczną technczną oraz pozomu zamożnośc samorządów. Wskazuje na to duża rozpętość mędzy wartoścam przyjętych do badana poszczególnych wskaźnków. Potwerdzają to równeż odległe od sebe pozycje gmn, zajmowane w rankngach dotyczących odrębne aspektów społecznych gospodarczych. Okazuje sę, że gmny dobrze rozwnęte pod względem gospodarczym charakteryzują sę nekorzystnym wskaźnkam dotyczącym np. rynku pracy, edukacj kultury. Do odmennych wnosków prowadz wykorzystane metod taksonom welokryteralnej, w której można było uwzględnć wszystke wskaźnk łączne. Na tej podstawe wyodrębnono sedem grup typologcznych gmn okazało sę, że perwsza, najlcznejsza grupa objęła aż 76% badanych jednostek terytoralnych o podobnych warunkach życa. Wdoczna jest zależność warunków życa w poszczególnych gmnach od ch lokalzacj. Gmny położone w poblżu mast powatowych lub cechujące sę rozwojem funkcj pozarolnczych (np. nadmorske) charakteryzują sę korzystnejszym wskaźnkam. Najgorzej przedstawa sę sytuacja terenów położonych peryferyjne (na grancy powatu lub województwa, zwłaszcza w częśc połudnowo-zachodnej). Należy zauważyć, że w badanach bardzo stotny jest dobór odpowednch cech. Można odneść wrażene, ż lczba analzowanych wskaźnków jest newystarczająca, ale wynka to przede wszystkm z trudnego dostępu do danych statystycznych dotyczących gmn. Już wstępna charakterystyka (przy doborze tylko klkunastu cech) wskazała jednak na zróżncowane warunków życa. To oznacza, że badana w tym zakrese pownny być kontynuowane rozszerzane. LITERATURA Borys, T., Rogala, P. (red.). (2008). Jakość życa na pozome lokalnym ujęce wskaźnkowe. Warszawa: Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju. Heffner, K., Klemens, B. (202). Warunk życa aktywność społeczno-gospodarcza meszkańców na obszarach wejskch (na przykładze województwa opolskego). Barom. Regon., 4(30), 8-88. Kobylńska, U. (200). Incjatywy lokalne na rzecz jakośc życa na obszarach wejskch Podlasa formy wsparca. Zarz. Publ., 4(2), 43-49. Kukuła, K. (2000). Metoda untaryzacj zerowanej. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN. Malna, A. (2004). Welowymarowa analza przestrzennego zróżncowana struktury gospodark Polsk według województw. Kraków: Wyd. AE w Krakowe. Młodak, A. (2006). Analza taksonomczna w statystyce regonalnej. Warszawa: Dfn. Nowak, E. (990). Metody taksonomczne w klasyfkacj obektów społeczno-gospodarczych. Warszawa: PWE. Panek, T. (2009). Statystyczne metody welowymarowej analzy porównawczej. Warszawa: Ofc. Wyd. SGH. Stansz, A. (2006). Przystępny kurs statystyk z zastosowanem STATISTICA PL na przykładach z medycyny. T.. Statystyk podstawowe. Kraków: StatSoft Polska. Województwo Zachodnopomorske 203. Podregony, Powaty, Gmny. Szczecn: US w Szczecne. 4 www.jard.edu.pl
Bąk, I., Szczecńska, B. (205). Zastosowane metod taksonomcznych w badanu warunków życa w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego. J. Agrbus. Rural Dev., (35), 7-5. DOI: 0.7306/JARD.205. APPLICATION OF TAXONOMIC METHODS IN STUDY OF LIVING CONDITIONS IN RURAL COMMUNES OF ZACHODNIOPOMORSKIE VOIVODESHIP Summary. Research n the area of the lvng condtons of the ctes and communes s mportant, both from the pont of vew of resdents and local authortes. To mprove the resdents satsfacton wth the standard of lfe n a gven unt, frst the most mportant areas have to be dagnosed. The artcle attempts to compare the lvng condtons of the rural communes of the Zachodnopomorske vovodeshp. Lnear organsaton and buldng of smlar typologcal groups was conducted usng the untarsaton zeroed method. Constructon of synthetc ndcators was performed usng two separate sets of dagnostc varables charactersng socal and economc aspects of rural communes. In addton, rural communes were dvded nto smlar typologcal groups, both n terms of the hghlghted aspects, usng a mult-crtera taxonomy. It turned out that n the majorty of communes (76%) lvng condtons were smlar. Apart from that the lvng condtons n varous communes dependence on ther poston n space. Key words: rural communes, lvng condtons, untarsaton zeroed method mult-crtera, taxonomy Zaakceptowano do druku Accepted for prnt: 7..204 Do cytowana For ctaton Bąk, I., Szczecńska, B. (205). Zastosowane metod taksonomcznych w badanu warunków życa w gmnach wejskch województwa zachodnopomorskego. J. Agrbus. Rural Dev., (35), 7-5. DOI: 0.7306/JARD.205. www.jard.edu.pl 5