Inga Dębczyńska Paulina Bukowińska

OPCJE NA WIG20 Inga Dębczyńska Paulina Bukowińska

Informacje ogólne o opcjach

Terminologia Opcja KUPNA (CALL) - prawo zakupu po określonej cenie Opcja SPRZEDAŻY (PUT) - prawo sprzedaży po określonej cenie Cena wykonania - cena, po której opcja może być wykonana Premia - cena, jaką posiadacz kontraktu opcyjnego płaci dostawcy za prawo decydowania, czy kontrakt zostanie wykonany, czy nie Dzień wygaśnięcia (rozliczenia) - ostatni dzień życia opcji lub dzień, w którym opcja może być wykonana Wykonanie - wykorzystanie prawa z opcji, tzn. prawa kupna lub sprzedaży

Terminologia c.d. Opcja typu amerykańskiego - opcja może być wykonana w dowolnym momencie od daty jej zakupu do dnia jej wygaśnięcia Opcja typu europejskiego - opcja może być wykonana tylko w dniu jej wygaśnięcia

Czym jest opcja KUPNA (CALL)? Opcja KUPNA (CALL) jest PRAWEM - nie zobowiązaniem - do NABYCIA określonej ilości instrumentu bazowego, po danej cenie w wyznaczonym momencie lub okresie czasu w przyszłości Realizacja opcji KUPNA przebiega wg schematu: cena wykonania + premia ze strony nabywcy w zamian za instrument pierwotny ze strony wystawcy

zysk/strata Zakup i wystawienie opcji KUPNA (CALL): krzywe zysk/strata 25 20 15 10 5 0-5 -10-15 -20-25 aktywo ABC Premia = 10 Cena wykonania = 80 50 60 70 80 90 100 110 cena instrumentu bazowego LONG CALL SHORT CALL LONG CALL to nabycie opcji kupna, co oznacza posiadanie prawa do zakupu określonego instrumentu finansowego SHORT CALL to sprzedaż opcji kupna, co nakłada na wystawcę obowiązek sprzedaży instrumentu finansowego w przypadku zażądania jego zakupu przez posiadacza opcji

Czym jest opcja SPRZEDAŻY (PUT)? Opcja SPRZEDAŻY (PUT) jest PRAWEM - nie zobowiązaniem - do SPRZEDAŻY określonej ilości instrumentu bazowego, po danej cenie w wyznaczonym momencie lub okresie czasu w przyszłości. Realizacja opcji SPRZEDAŻY przebiega wg schematu: instrument pierwotny + premia ze strony nabywcy w zamian za cenę wykonania ze strony wystawcy

zysk/strata Zakup i wystawienie opcji SPRZEDAŻY (PUT): krzywe zysk/strata aktywo ABC Premia = 10 Cena wykonania = 80 50 60 70 80 90 100 110 25 20 15 10 5 0-5 -10-15 -20-25 cena instrumentu bazowego LONG PUT SHORT PUT LONG PUT- nabycie opcji sprzedaży, co oznacza posiadanie prawa do sprzedaży określonego instrumentu finansowego SHORT PUT- sprzedaż opcji sprzedaży, co nakłada na wystawcę obowiązek odebrania określonego instrumentu finansowego w przypadku, gdy nabywca opcji zechce go sprzedać

UWAGA!!! Opcja daje nabywcy prawo - nie zobowiązanie Oznacza to, że nabywca opcji ma możliwość rezygnacji z jej wykonania Sprzedawca lub wystawca opcji bierze na siebie zobowiązanie dostarczenia instrumentu bazowego (ew. rozliczenie pieniężne) - decyzja leży po stronie nabywcy Nabywca opcji ponosi ryzyko straty - maksymalnie zainwestowanego kapitału

Prawa i obowiązki stron transakcji OPCJA KUPNA OPCJA SPRZEDAŻY NABYWCA Prawo do kupna Prawo do sprzedaży WYSTAWCA Zobowiązanie do sprzedaży Zobowiązanie do kupna

Rodzaje opcji Opcje na akcje Opcje walutowe Opcje na indeksy Opcje na kontrakty futures

Opcje - in, at,, out - of the money 1. in-the-money (opcja jest w cenie - opłaca się wykonać opcję) - opcja kupna - cena wykonania < cena instrumentu bazowego - opcja sprzedaży - cena wykonania > cena instrumentu bazowego 2. at-the-money (opcja jest po cenie ) - opcja kupna - cena wykonania = cena instrumentu bazowego - opcja sprzedaży - cena wykonania = cena instrumentu bazowego 3. out-of-the-money (opcja nie jest w cenie ) - opcja kupna - cena wykonania > cena instrumentu bazowego - opcja sprzedaży - cena wykonania < cena instrumentu bazowego

Wartość czasowa Wartość czasowa wynika z faktu, iż w momencie jej wystawienia istnieje szansa na korzystną zmianę ceny instrumentu bazowego w stosunku do ceny wykonania Wartość czasowa to różnica pomiędzy premią a wartości wewnętrzną Wartość czasowa dla opcji kupna wynosi: C t - max (0, S t -K) C t - premia opcji kupna w dowolnym momencie t jej istnienia Wartość czasowa dla opcji sprzedaży wynosi: P t - max (0, K-S t ) P t - premia opcji sprzedaży w dowolnym momencie t jej istnienia

Wartość wewnętrzna Wartość wewnętrzna wartość jaką inwestor uzyskuje wykonując opcje Opcja kupna = max{0, (S t K)} Opcja sprzedaży = max{0, (K S t )} S t - cena waloru bazowego w momencie t (dniu wygaśnięcia) K - cena wykonania opcji Opcja ma wartość wewnętrzną tylko gdy jest w cenie - jej realizacja w takiej sytuacji przyniesie posiadaczowi zysk równy tej wartości; w pozostałych przypadkach wartość wewnętrzna wynosi 0

Jak kształtuje się wartość opcji Wartość opcji = wartość wewnętrzna + wartość czasowa

Sposób rozliczenia opcji Rozliczenie wykonania opcji może następować przez: dostawę instrumentu bazowego lub rozliczenie różnicy między ceną instrumentu bazowego a ceną wykonania i wypłatę kwoty rozliczenia Sposób rozliczenia określa standard opcji Opcje na indeks rozliczane są pieniężnie!

Czynniki wpływające na cenę cena wykonania (K) opcji cena rynkowa instrumentu bazowego (S) czas do wygaśnięcia (T) zmienność ceny instrumentu pierwotnego (σ) stopy procentowe na rynku (r) dywidendy (D)- tylko w przypadku opcji akcyjnych

Wyznaczanie wartości teoretycznej opcji Cena wykonania Cena instrumentu bazowego Czas do wygaśnięcia Zmienność Model Wartość teoretyczna opcji Stopa procentowa minus stopa dywidendy

Czynniki wpływające na cenę opcji Czynniki i ich zmiany Wartość opcji kupna Wartość opcji sprzedaży WIG20 rośnie rośnie maleje WIG20 maleje maleje rośnie Zwiększa się zmienność WIG20 rośnie rośnie (większe zmiany cen) Zmniejsza się zmienność maleje maleje WIG20 (mniejsze zmiany cen) Zbliża się termin wygaśnięcia (zmniejsza się czas życia opcji) maleje maleje

Jak zamknąć swoją pozycję? Opcje są przedmiotem obrotu giełdowegomożna zamknąć swoją pozycję w dowolnym dniu do dnia wygaśnięcia włącznie poprzez zawarcie transakcji przeciwstawnej, tzn.: sprzedaż opcji tej samej serii, gdy wcześniej opcja została nabyta kupno opcji tej samej serii, gdy wcześniej opcja została wystawiona

Opcje zalety możliwość zarabiania na spadkach możliwość osiągania zysków porównywalnych (i przewyższających) zyski z kontraktów terminowych możliwość inwestycji z dźwignią bez konieczności wnoszenia i utrzymywania depozytów zabezpieczających inwestowanie z ryzykiem straty ograniczonym do ceny opcji dostępność wielu serii opcji kupna i opcji sprzedaży o różnych kursach wykonania i różnych terminach wygaśnięcia z góry znany maksymalny poziom ryzyka

Opcje na WIG20 Notowane od dnia 22 września 2003 roku

Standard opcji (1) Instrument bazowy WIG20 Mnożnik 10 zł Jednostka notowania pkt indeksowe Rodzaj opcji europejski styl wykonania Krok notowania dla kursu mniejszego od 5 pkt 0,01 pkt dla kursu większego od 5 pkt 0,05 pkt Miesiące wygaśnięcia: dwa najbliższe miesiące z cyklu marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień

Standard opcji (2) Nazwa skrócona: OW20krccc, gdzie: O - rodzaj instrumentu W20 kod określający nazwę instrumentu bazowego (WIG20) k - kod określający typ i miesiąc wygaśnięcia opcji opcje kupna - mar. C, cze. F, wrz. I, gru. L opcje sprzedaży mar. O, cze. R, wrz. U, gru. X r ostatnia cyfra roku wygaśnięcia ccc oznaczenie kursu wykonania (kurs wykonania bez ostatniej cyfry); Kurs wykonania 1200 oznaczenie kursu wykonania 120 Kurs wykonania 950 oznaczenie kursu wykonania 095 Przykład: OW20F3120 opcja kupna wygasająca w czerwcu 2003 r. o kursie wykonania 1200 pkt

Standard opcji (3) Kursy wykonania (1) Różnice pomiędzy kursami wykonania kolejnych serii 100 pkt dla kursów wykonania równych co najmniej 1000 pkt i powyżej tej wielkości. 50 pkt dla kursów wykonania od 500 pkt do 950 pkt, 25 pkt dla kursów wykonania od 25 pkt do 475 pkt, Kursy wykonania mogą przyjmować zatem następujące wartości 25, 50, 75,..., 475 500, 550, 600,..., 950 1000, 1100, 1200, 1300, 1400...

Standard opcji (4) Kursy wykonania (2) W pierwszym dniu notowania opcji wprowadza się do obrotu na każdy termin wygaśnięcia oraz dla każdego typu opcji (kupna i sprzedaży) trzy serie opcji; jedną serię at-the-money (najbliższą zamknięciu WIG20) jedną serię out-of-the-money dwie serie in-the-money Każdorazowe wprowadzenie opcji z nowym terminem wygaśnięcia oznacza wprowadzenie 8 serii opcji (4 kupna i 4 sprzedaży)

Standard opcji (5) Kursy wykonania (3) Dodatkowe wprowadzanie serii opcji: w przypadku zmian wartości indeksu WIG 20 tak aby dla opcji kupna i sprzedaży o danym terminie wygasania zawsze były co najmniej: dwie opcje in-the money jedna opcja out-of-the-money

Standard opcji (6) Cena wykonania = kurs wykonania x mnożnik Opcje o europejskim stylu wykonania i rozliczeniu pieniężnym Dzień wygaśnięcia trzeci piątek miesiąca wygaśnięcia Wykonanie automatycznie - jeżeli opcja jest in-the-money Możliwość rezygnacji z wykonania opcji przez posiadacza Kwota rozliczenia kalkulowana wg wzorów; Dla opcji kupna: c(t) = max{[s(t) m];0} Dla opcji sprzedaży: c(t) = max{[m S(T)];0} gdzie: c(t) kwota rozliczenia określana w dniu wykonania S(T) cena rozliczeniowa określana w dniu wykonania m cena wykonania T dzień wykonania

Standard opcji (7) Kurs rozliczeniowy jest określony w dniu wygaśnięcia opcji jako średnia arytmetyczna ze wszystkich wartości indeksu WIG 20 w czasie ostatniej godziny notowań, ciągłych oraz wartości tego indeksu ustalonej na zamknięcie sesji giełdowej

Zasady obrotu (1) Notowania ciągłe w godzinach 9:00 16:20 (godziny notowania kontraktów terminowych oraz jednostek indeksowych) Możliwość wykorzystania wszystkich rodzajów zleceń oprócz zleceń PKC i PCRO Brak ograniczeń wahań kursów Rynek wspomagany działaniami animatorów rynku Jedno zlecenie maklerskie nie może obejmować więcej niż 100 opcji

Zasady obrotu (2) Kurs odniesienia = teoretyczna wartość opcji kalkulowana codziennie w oparciu o model wyceny opcji Blacka-Scholesa (na podstawie parametrów ryzyka- zmienność, stopa wolna od ryzyka) Konieczne posiadanie numeru NIK (Numer Identyfikacyjny Klienta)

Depozyty zabezpieczające (1) Przypadki proste - otwieranie pozycji Nabywca opcji (pozycja długa): płaci tylko premię (cenę rynkową) - nie musi utrzymywać żadnego depozytu zabezpieczającego - tak jak dla rynku kasowego Wystawca opcji (pozycja krótka): w momencie składania zlecenia musi wnieść depozyt zabezpieczający. Wartość depozytu powinna przynajmniej pokrywać różnicę pomiędzy ceną teoretyczną opcji (liczoną wg modelu Blacka- Scholesa dla najgorszego scenariusza KDPW), a ceną rynkową (cena sprzedaży opcji w zleceniu). Uzyskana przez wystawcę premia uzupełnia depozyt.

Depozyty zabezpieczające (2) Przypadki proste - zamykanie pozycji Zamykanie pozycji długiej nie wymaga wnoszenia żadnego depozytu (tak jak sprzedaż na rynku kasowym). Chyba, że pozycja ta stanowi zabezpieczenie dla innych instrumentów pochodnych. Zamykanie pozycji krótkiej nie wymaga wnoszenia dodatkowego depozytu zabezpieczającego, chyba, że dotychczasowy depozyt zabezpieczający przypadający na jedną krótką pozycję jest niższy niż cena zakupu opcji w zleceniu zamykającym.

Depozyty zabezpieczające (3) Przykład: Inwestor zamierza wystawić opcję po cenie 200 złotych Depozyt wymagany przez KDPW z tytułu wystawienia opcji wynosi 500 złotych Klient przed złożeniem zlecenia zajęcia pozycji krótkiej będzie zobowiązany do wpłacenia depozytu o wartości 300 zł (500 zł - 200 zł) Klient przekazuje na giełdę zlecenie wystawienia opcji po cenie 200 zł Jeżeli transakcja dojdzie do skutku to po jej rozliczeniu od klienta będzie wymagana pełna wartość depozytu, czyli w powyższym przypadku 500 zł. Nie oznacza to jednak, że brakującą kwotę 200 zł klient będzie musiał donieść Wystawcy opcji po zawarciu transakcji otrzymują od nabywców premię opcyjną, której wysokość jest uzależniona od kursu transakcji. W powyższym przykładzie wystawca po zawarciu transakcji otrzyma 200 zł premii co uzupełni depozyt do wymaganej przez KDPW kwoty. Premię zablokowaną w depozycie zabezpieczającym inwestor może uwolnić poprzez wymianę składników zabezpieczenia z gotówki na papiery wartościowe.

Wykorzystanie opcji kupna (1) Indeks WIG20 = 1470 pkt Inwestor oczekuje na wzrost kursów, więc kupuje opcje kupna z kursem wykonania 1500 pkt wygasającą za trzy miesiące. Kurs opcji wynosi 70 pkt (cena = 700 zł) Inwestor czeka do wygaśnięcia Za trzy miesiące kurs rozliczeniowy = wysokość indeksu WIG20 wynosi 1630 (wzrost o 10,9%) Inwestor otrzymuje kwotę rozliczenia = 1300 zł = (1630 pkt 1500 pkt) *10 zł Zwrot z inwestycji (1300 700)/700 = 86%

Wykorzystanie opcji kupna (2) Indeks WIG20 = 1470 pkt Inwestor oczekuje na wzrost kursów, więc kupuje opcje kupna z kursem wykonania 1500 pkt wygasającą za trzy miesiące. Kurs opcji wynosi 70 pkt (cena = 700 zł) Indeks po miesiącu osiąga 1570 pkt (wzrost o 6,8%) Kurs opcji rośnie do poziomu 113,6pkt (cena 1136zł) Inwestor zamyka pozycje na rynku i zarabia 436 zł (1136-700) co daje zwrot na poziomie 62 %

Wykorzystanie opcji kupna (3) Indeks WIG20 = 1470 pkt Inwestor oczekuje na wzrost kursów, więc kupuje opcje kupna z kursem wykonania 1500 pkt wygasającą za trzy miesiące. Kurs opcji wynosi 70 pkt (cena = 700 zł) Indeks w czasie tej samej sesji rośnie do poziomu 1500 pkt (ok. 2%) Kurs opcji rośnie do poziomu 84 pkt (cena 840zł) Inwestor zarabia 140 zł (840 zł (840-700) co daje zwrot na poziomie 20 %

Wykorzystanie opcji sprzedaży WIG20 = 1510 pkt Inwestor oczekuje na spadek kursów Kupuje opcje sprzedaży z kursem wykonania 1500 pkt wygasającą za trzy miesiące Kurs opcji wynosi 60 pkt. 60 pkt * 10 zł = 600 zł Inwestor czeka do wygaśnięcia Po trzech miesiącach wartość indeksu (kurs rozliczeniowy) WIG20 wynosi 1350 Inwestor otrzymuje kwotę rozliczenia = 1500 zł (1500 pkt 1350 pkt) *10 zł Zwrot z inwestycji (1500 600)/600 = 150% (więcej niż przy sprzedaży kontraktu terminowego)

2004 r opcje na indeksy: GPW vs Europa 12. miejsce w Europie pod względem wolumenu obrotów GPW na tle porównywalnych rynków Opcja na indeks OBX BEL20 WIG20 ATX TECDAX OMX HELSINKI 25 KFX NEMAX 50 Giełda Oslo EURONEXT-LIFFE GPW Wiedeń EUREX EUREX Kopenhaga EUREX Wolumen obrotu w 2004 roku 695 072 271 717 78 752 36 738 27 370 1 050 1 299 210

Wolumen obrotu wybranymi instrumentami pochodnymi na GPW w 2005 r. (I-VIII) Kontrakt na WIG20-3,054 mln kontraktów Opcje na WIG20-110,8 tys kontraktów Kontrakty na akcje- 106 tys kontraktów

Opcje na indeks WIG20 2003 2004 2005(I- VIII) Wolumen obrotu 20 647 78 752 110 877 Średni wolumen na sesję 299 309 664 Aktywni inwestorzy 604 1 054 1 160

25000 20000 15000 10000 5000 0 Miesięczny wolumen obrotu Miesięczny wolumen obrotu 09.03 10.03 11.03 12.03 01.04 02.04 03.04 04.04 05.04 06.04 07.04 08.04 09.04 10.04 11.04 12.04 01.05 02.05 03.05 04.05 05.05 06.05 07.05 08.05 Wolumen obrotu

Udział inwestorów w obrotach opcjami 100% 16% 9% 4% 2% 80% 60% 40% 20% 0% 73% 11% II poł. 2003 70% 76% 75% 21% 20% 23% I poł. 2004 II poł. 2004 I poł. 2005 Instytucjonalni Indywidualni Zagraniczni

Liczba inwestorów generujących dany wolumen obrotu w miesiącu 250 239 Liczba inwestorów 200 150 100 50 164 60 98 123 183 25 68 28 64 0 1-5 opcji 5-10 opcji 10-50 opcji 50-100 opcji 100-500 opcji styczeń 2005 sierpień 2005 4 10 0 1 500-1000 opcji pow. 1000 opcji

Udział procentowy DM w obrotach opcjami na WIG 20 w 2005 r. 35 33,12 DI BRE BankuUdział % w rynku 30 25 20 15 10 5 0 18,09 13,95 8,7 8,13 4,41 2,78 2,54 2,22 BPH ING SECUR PKO BP DM BZ WBK AMERBROKER IDMSA.PL MILL DM BGŻ SA 1,39 1,36 KBC BISE Udział % w rynku

Dziękujemy za uwagę