ZASTOSOWANIE METOD TAKSONOMICZNYCH DO OCENY POZIOMU ROZWOJU SPOŁECZNO- EKONOMICZNEGO POWIATÓW WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI RZESZOWSKIEJ Nr 286 Ekonomia i Nauki Humanistycne. 19 (2/20) 20 Paweł HYDZIK 1 ZASTOSOWANIE METOD TAKSONOMICZNYCH DO OCENY POZIOMU ROZWOJU SPOŁECZNO- EKONOMICZNEGO POWIATÓW WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO W artykule predstawiono propoycję taksonomicnych mierników tempa rowoju infrastruktury i potencjału finansowego ora astosowanie ich do oceny rowoju powiatów wojewódtwa podkarpackiego. Wykorystanie miar taksonomicnych apreentowano na prykładie mian poiomu rowoju powiatów wojewódtwa podkarpackiego w bepośrednim okresie akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej, cyli w latach 2002 2005. Słowa klucowe: metody taksonomicne, wojewódtwo podkarpackie. 1. WPROWADZENIE Celem artykułu jest preentacja możliwości wykorystania pewnej metody taksonomicnej do oceny poiomu rowoju Jednostek Samorądu Terytorialnego (JST). Metodę tę skonstruowano na baie mirników rowoju infrastruktury i potencjału finansowego powiatów. Novum proponowanego podejścia polega na ocenie poiomu rowoju powiatów w casie wykorystaniem miar taksonomicnych. Miernik atem obrauje natężenie i miany kierunków rowoju powiatów w pewnym okresie. Okres objęty badaniem może dotycyć istotnych mian strukturalnych w gospodarce lub organiacji życia społecno-gospodarcego. Dlatego też apreentowano wykorystanie proponowanych miar do badania mian poiomu rowoju powiatów wojewódtwa podkarpackiego w bepośrednim okresie akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej, cyli w latach 2002 2005. 2. MACIERZ ROZWOJU INFRASTRUKTURY I POTENCJAŁU FINANSOWEGO POWIATÓW Określenie cynników różnicujących ora determinantów mających wpływ na rowój ma istotne nacenie w procesie formułowania strategicnych celów rowoju regionu. Klasyfikacja poscególnych jednostek wchodących w skład regionu (powiatów) pod wględem stanu infrastruktury i potencjału rowojowego jest użytecnym narędiem oceny poiomu rowoju, powala także na wykorystanie tej wiedy w procesie arądania popre ukierunkowanie niebędnych diałań podcas projektowania i realiacji strategii rowoju. W celu określenia poycji rowojowej powiatów można skonstruować macier rowoju powiatów (MRP) 2 opartą na analiie syntetycnych mierników (wskaźników) 1 Dr Paweł Hydik, Katedra Metod Ilościowych, Wydiał Zarądania, Politechnika Resowska. 2 P. Hydik, Analia stanu infrastruktury technicnej i potencjału finansowego wojewódtwa podkarpackiego,[w:] Premiany rynkowe w procesie integracji europejskiej, materiały międynarodowej

18 P. Hydik stanu infrastruktury i potencjału finansowego poscególnych jednostek 3. Macier rowoju budowana jest wiersy i kolumn predstawiających w skali od 0 do 1 poiom poscególnych cech wyróżniających poycje badanych obiektów. Macier rowoju powiatów jest macierą dwuwymiarową, których pierwsy wymiar predstawia stan infrastruktury, a drugi określa stopień potencjału finansowego powiatu. W wyniku otrymuje się macier awierającą w prestreni geometrycnej punkty repreentujące badane obiekty powiaty. Stan infrastruktury i potencjał finansowy mierone metodami porądkowania liniowego a pomocą taksonomicnych mierników worcowych mogą być dobrymi wyróżnikami poycji strategicnej powiatu. Jedną alet takiego podejścia jest to, że syntetycne miary powalają na obiektywną (ilościową) ocenę rowoju badanych obiektów. Punktem wyjścia w procesie analiy jest uporądkowanie biorowości obiektów charakteryowanych pre wskaźniki (mienne diagnostycne) w ujęciu prestrennym. Tadeus Grabiński wyróżnia następujące kryteria doboru miennych diagnostycnych 4 : merytorycne. Mają one charakter obligatoryjny. Ocena tych kryteriów ma charakter subiektywny, jest dokonywana pre badaca, międy innymi metodą ekspercką. Stosując kryteria merytorycne, wymaga się, aby mienne diagnostycne: ujmowały najistotniejse własności analiowanych jawisk, były jasno, jednonacnie i ściśle definiowane, były logicnie e sobą powiąane, umożliwiały wajemną kontrolę popre najomość wiąków statystycnych i merytorycnych pomiędy poscególnymi miennymi, charakteryowały się godnością proporcji międy licbą miennych repreentujących dany aspekt badanych jawisk a ich naceniem merytorycnym, formalne (w ramach kryteriów formalnych ujmuje się kryteria statystycne). Kryteria te opierają się na obiektywnych miernikach, stanowią podstawę procedur, których celem jest wyeliminowanie miennych o małym stopniu diagnostycności. Biorąc pod uwagę różnicowanie, nie traktuje się ich jako obligatoryjne wynikający nich estaw miennych diagnostycnych wykle jest kompromisem mającym na celu ustalenie jak najwięksej licby miennych, które spełniałyby równoceśnie jak najwięksą licbę cąstkowych kryteriów diagnostycności. Według kryteriów formalnych wymagane jest, by mienne diagnostycne charakteryowały się następującymi własnościami: mieralności w sensie możliwości licbowego wyrażenia poiomu cechy, istnienia wiarygodnych i łatwo dostępnych informacji statystycnych, kompletności danych dla wsystkich jednostek analiy, konferencji naukowej, red. J. Adamcyk, Oficyna Wydawnica Politechniki Resowskiej, Resów 2006, s. 145 152. 3 W pracy: Krystofa Krukowskiego, Ewy Wędrowskiej, (Typologia gmin wiejskich woj. warmińskomaurskiego, Wiadomości Statystycne 2004/4) aproponowano typologię gmin wiejskich pry użyciu maciery rowoju gmin (MRG). 4 T. Grabiński, Metody taksonometrii, Akademia Ekonomicna w Krakowie, Kraków 1992, s. 43 44.

Zastosowanie metod 19 ciągłości roumianej w sensie koniecności eliminowania miennych specyficnych, uniemożliwiających wajemną porównywalność jednostek w casie i prestreni, preferencji cech w wyrażeniu naturalnym, a nie wartościowym. Do kryteriów statystycnych alica się: wysoką dolność dyskryminacji jednostek analiy, co jest wiąane dużą miennością cech (mieroną współcynnikiem mienności), brak wajemnego wysokiego skorelowania w celu wyeliminowania jawiska powtarania się informacji niesionych pre poscególne mienne, repreentatywność miennych diagnostycnych pod wględem miennych wyeliminowanych badań, wysokie skorelowanie cynnikami głównymi wyodrębnionymi w całym biore analiowanych miennych. W wyniku uwględnienia określonych kryteriów doboru miennych otrymuje się biór miennych diagnostycnych X 1,, X k charakteryujących: stan infrastruktury: gdie element X I 11 21 m1 22 m2 ij i 1,, m,: j 1,, k onaca wartość j-tej miennej diagnostycnej opisującej stan infrastruktury w i-tym obiekcie, którym jest powiat, poiom potencjału finansowego gdie element X P 11 21 m1 22 m2 ij i 1,, m,: j 1,, k onaca wartość j-tej miennej diagnostycnej opisującej poiom potencjału finansowego w i-tym obiekcie, którym jest powiat. W procesie porądkowania obiektów wielocechowych należy określić mienne diagnostycne, które mogą mieć charakter stymulant, destymulant lub nominant. W celu uyskania porównywalności danych należy preprowadić procedurę amiany destymulant w stymulanty 5 : 1k 2k mk 1k 2k mk (1) (2) 1 ` ij: (3) ij 5 Statystycne metody analiy danych, red. W. Ostasiewic, Wydawnictwo AE, Wrocław 1999, s. 109. Odwracanie odbywa się pry ałożeniu, że wsystkie elementy są nieerowe.

20 P. Hydik Syntetycne miary rowoju ostały aproponował Zdisława Hellwiga 6. Metody worcowe akładają istnienie tak wanego obiektu modelowego worca. Worec ma optymalne wartości analiowanych miennych i w stosunku do niego wynacane są odległości taksonomicne. Ze wględu na to, że różne wskaźniki mają różne miana (co uniemożliwia ich obiektywne porównanie), należy preprowadić proces standaryacji, unitaryacji lub normaliacji miennych 7. W metodach worcowych może być wykorystana normaliacja 8. Normaliacja dla stymulant będie miała postać: ij ij,ma ij 0 (4) ma Maciere awierające normaliowane wartości miennych są następującej postaci: dla stanu infrastruktury: Z dla potencjału finansowego: Z I P 21 i m1 11 m1 ij 22 m2 m2 Taksonomicny Miernik Stanu Infrastruktury: TM 11 21 n j 1 Taksonomicny Miernik Potencjału Finansowego: TM I PF k n j 1 ij k 22 i 1k 2k mk 1k 2k mk ( 1,2,..., m) ij (5) (6) i (7) ( 1,2,..., m) i (8) Mierniki te (TM I, TM PF ) dla poscególnych powiatów można estawić w formie wykresu rorutu anaconymi polami rowoju strategicnego. Taka Macier Rowoju Powiatów (MRP) jest użytecnym narędiem do oceny strategicnych uwarunkowań rowojowych 9. 6 Z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomicnej do typologicnego podiału krajów e wględu na poiom ich rowoju ora asoby i strukturę kwalifikowanych kadr, Pregląd Statystycny 1968/4. 7 Statystycne metody analiy danych... 8 D. Strahl, Propoycja konstrukcji miary syntetycnej, Pregląd Statystycny 1978/2. 9 Marek Walesiak w pracy Uogólniona miara odległości w statystycnej analiie wielowymiarowej (Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2006) scegółowo predstawił miarę odległości jako syntetycny

Zastosowanie metod 21 Poscególne obiekty badawce scharakteryowane pry użyciu miernika stanu infrastruktury i potencjału finansowego mogą być predstawione graficnie jako dwuwymiarowa macier (schemat 1). Schemat 1. Schemat maciery rowoju powiatów Potencjał finansowy powiatu WYSOKI ŚREDNI Niewykorystane sanse Dobre podstawy rowoju Dynamicny rowój dobre perspektywy Słaby rowój niedoinwestowanie Średni rowój Dobre podstawy rowoju NISKI Brak podstawy rowoju naki apytania Słaby rowój niedoinwestowanie Niewykorystane sanse SŁABY ŚREDNI DOBRY Stan infrastruktury powiatu Źródło: opracowanie własne Macier podielona jest na diewięć równych pól repreentujących następujące charakterystyki rowoju powiatów: 1. Brak podstawy rowoju naki apytania. Powiaty umiejscowione się w tym polu charakteryują się słabym rowojem infrastruktury ora niskim potencjałem finansowym w stosunku do najlepsego spośród analiowanych obiektów. 2. Średni rowój. Powiaty wchodące w skład tej grupy cechują się średnim stanem rowoju infrastruktury ora średnim potencjałem finansowym. Onaca to, że mają dość dobre perspektywy rowoju. 3. Dynamicny rowój dobre perspektywy. Powiaty najdujące się w tej grupie charakteryują się najlepsą poycją spośród analiowanych pod wględem stanu infrastruktury ora potencjału finansowego. Można stwierdić, że mają one najwiękse sanse na kontynuowanie dynamicnego rowoju ora utrymanie wiodącej roli w regionie. 4. Słaby rowój niedoinwestowanie. Powiaty ujęte w tej grupie cechują się średnim stanem infrastruktury pry niskim potencjale finansowym lub średnim miernik rowoju w metodach porądkowania liniowego. Ponadto ocenił podobieństwo wyników porądkowania liniowego bioru obiektów w casie i predstawił prykłady ora obsary astosowań, na prykład badanie konkurencyjności na rynku cy wynacanie poycji badanego obiektu (np. kraju) na tle obiektów konkurencyjnych.

22 P. Hydik potencjałem finansowym pry słabym stanie infrastruktury. Cechą takiego stanu recy może być niedoinwestowanie finansowe lub infrastrukturalne. 5. Niewykorystane sanse. Powiaty niewykorystanych sans cechują się dobrym stanem infrastruktury pry niskim poiomie potencjału finansowego w takim wypadku asadne wydaje się więksenie nakładów finansowych. Może wystąpić sytuacja, że powiat cechuje się słabym stanem infrastruktury pry wysokim potencjale finansowym w tym wypadku można mieć do cynienia sytuacją, gdy środki finansowe nie są inwestowane w prawidłowy sposób lub na efekty inwestycji należy pocekać. 6. Dobre podstawy rowoju. Jednostki wchodące w skład tej grupy mają wysoki potencjał finansowy pry średnim stanie infrastruktury lub średni potencjał finansowy pry dobrym stanie infrastruktury. Dięki więkseniu nakładów i poprawieniu stanu infrastruktury mogą się naleźć na drode dynamicnego rowoju. 3. TAKSONOMICZNE MIERNIKI TEMPA ROZWOJU INFRASTRUKTURY (TMR I ) I POTENCJAŁU FINANSOWEGO (TMR PF ) POWIATÓW Pry użyciu jednolitego estawu miennych można dokonać analiy rowoju infrastruktury i potencjału finansowego powiatów dla dwóch okresów (momentów) 10. W wyniku otrymuje się możliwość porównania mian badanych wielkości w casie. Do tego można wykorystać formę graficną lub numerycną w postaci taksonomicnego miernika rowoju infrastruktury (TMR I ) ora taksonomicnego wskaźnika rowoju potencjału finansowego (TMR PF ) 11. Taksonomicny Miernik Tempa Rowoju Infrastruktury powiatu: TM TM I, t I, t 1 TMR I, t / t 1 (9) TM I, t 1 Taksonomicny Miernik Tempa Rowoju Potencjału Finansowego powiatu: TM TM PF, t PF, t 1 TMR PF, t / t 1 (10) TM PF, t 1 4. TAKSONOMICZNE MIERNIKI STANU I TEMPA ROZWOJU INFRASTRUKTURY ORAZ POTENCJAŁU FINANSOWEGO POWIATÓW WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO W analiach rowoju regionalnego istnieje asadnicy problem wyboru do badań właściwych cech recywistości społecno-ekonomicnej, a co a tym idie konstrukcji odpowiednich wskaźników. Wyodrębnienie tych diedin ora właściwych cech, wymagających bierania danych statystycnych, jest istotnym elementem w dyskusji na temat rowoju statystyki regionalnej. 10 Analię dynamiki mian podobieństwa poiomu życia pry użyciu mapy percepcji dokonano w pracy: Poiom życia w Polsce i krajach Unii Europejskiej, red. A. Zeliaś, PWE, Warsawa 2004, s. 145. 11 Koncepcję wykorystania metod taksonomicnych do oceny dynamiki rowoju powiatów predstawiono w roprawie doktorskiej Pawła Hydika Społecno-ekonomicne uwarunkowania strategii rowoju wojewódtwa podkarpackiego w okresie 2002 2005,(Skoła Główna Handlowa, Kolegium Zarądania i Finansów, Warsawa 2007). A. Fajferek, Proces transformacji ustrojowej a potreby statystyki regionalnej, Biblioteka Wiadomości Statystycnych, t. 45, s. 10 15.

Zastosowanie metod 23 Problem doboru miennych w procesie oceny uwarunkowań lokalnego i regionalnego rowoju społecno-ekonomicnego jest powsechnie dyskutowany w literature. Podobne podejścia do agadnienia można naleźć w pracach preentowanych na łamach Wiadomości Statystycnych 13 ora wydawnictwach poświęconych klasyfikacji i analiie danych 14 ora prestrenno-casowemu modelowaniu i prognoowaniu jawisk gospodarcych 15. Należy anacyć, że analia jawisk rowojowych, własca w ujęciu regionalnym, na prestreni ostatnich diesięcioleci była prowadona pry uwględnieniu różnych miennych. Niemniej można było aobserwować ogólną tendencję do mierenia aktualnych cynników, których nacenie jest istotne dla procesu rowoju 16. Mirosława Opałło 17 wraca uwagę, że wyróżnianie cech podlegających obserwacji można ropatrywać w różnych aspektach, biorąc a podstawę cele, jakim mają służyć. Zwraca ona uwagę na braki wystarcających mierników rowoju regionalnego, własca tych powalających na mierenie wyników i efektywności gospodarowania. Autorka postuluje rowijanie prac nad systemem mierników ilustrujących procesy rowoju w ujęciu syntetycnym w poscególnych diedinach w układie regionalnym. Wskauje na dwa aspekty rowoju społecno-gospodarcego w regionach mieronych a pomocą odpowiednich estawów miennych charakteryujących procesy społecno-ekonomicne achodące w prestreni geograficnej ora stan i miany w agospodarowaniu prestrennym. Dobór miennych w badaniach regionalnego rowoju społecno-gospodarcego uwględniający aspekty demograficne, struktury użytkowania gruntów, stanu mieskalnictwa, ochrony drowia i kultury, struktury atrudniania preprowadono w pracy poświęconej porądkowaniu gmin wojewódtw Małopolski Wschodniej 18. Innym prykładem jest praca na temat syntetycnej oceny asobności i aktywności wojewódtw Górnego Śląska wykorystaniem wskaźników predstawiających: strukturę atrudnienia w skolnictwie wyżsym i pracach naukowo-badawcych, atrudnienie w sektore usług, udiał sektora prywatnego w atrudnieniu, licby abonentów telefonicnych na 1000 mieskańców, nakłady inwestycyjne, procent udiału ścieków premysłowych w ściekach wymagających ocyscenia itd., którą predstawili: Jery Biniecki, Andrej Klasik i Florian Kuźnik 19. 13 M. Grebyk, L. Kliscak, Z. Kryński, K. Sara, Ocena rowoju społecno-gospodarcego niektórych wojewódtw, Wiadomości Statystycne 2003/2, s. 37. 14 M. Gaińska, Prosta metoda klasyfikacji gmin wojewódtwa achodniopomorskiego uwględnieniem rowoju demograficnego i ekonomicnego, [w:] K. Chudy, M. Wierbińska, Analia taksonomicna gmin wojewódtwa podkarpackiego e wględu na poiom życia ludności, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, Wrocław 2003; A. Witkowska, M. Witkowski, Klasyfikacja gmin wojewódtwa wielkopolskiego według potencjału społecno-ekonomicnego, [w]: Taksonomia 10. Klasyfikacja i analia danych-teoria i astosowania, red. K. Jajuga, M. Walesiak, Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2003, s. 254, 415, 562. 15 I. Kudrycka, Cynniki determinujące poiom PKB i możliwości rowoju regionów, [w]: Prestrenno-casowe modelowanie i prognoowanie jawisk gospodarcych, red. A. Zeliaś, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2005, s. 5. 16 M. Klimcyk, A. Mijakowski, Nowa metoda oceny rowoju powiatów, Gospodarka i administracja terenowa, Warsawa 1968, s. 37. 17 M. Opałło, Mierniki rowoju regionów, Wiadomości statystycne 1997/3, s. 53 62. 18 M. Stec, M. Wierbińska, Zróżnicowanie poiomu konkurencyjności wojewódtw Małopolski wschodniej, [w]: Zróżnicowanie poiomu konkurencyjności wojewódtw Polski południowej, materiały konferencji naukowej, red. A. Klasik, F. Kuźnik, AE, Katowice 1997, s. 7. 19 J. Biniecki, A. Klasik, F. Kuźnik, Konkurencyjność wojewódtw Górnego Śląska na tle kraju i regionów Polski południowej, [w:] Zróżnicowanie poiomu konkurencyjności wojewódtw Polski południowej..., s. 103.

24 P. Hydik Należy jednonacnie stwierdić, że nie aproponowano uniwersalnego estawu miennych do analiy regionów pod kątem rowoju społecnego i ekonomicnego. Biorąc pod uwagę scególne uwarunkowania rowojowe każdego regionu, miany dokonujące się w casie i prestreni ora stan sprawodawcości statystycnej w Polsce, realiacja postulatu ujęcia powsechnie akceptowanego i jedynego estawu miennych nie ma uasadnienia. Specyfika rowoju społecno-ekonomicnego, własca w ujęciu regionalnym, ma charakter wieloaspektowy, pre co dobór cech do analiy charakteryuje się scególną wielowymiarowością dięki temu dopusca się wiele różnorodnych podejść do agadnienia wyboru miennych. Do oceny istotnych uwarunkowań rowoju powiatów można uwględnić stan infrastruktury ora potencjał finansowy. Stan infrastruktury społecnej i technicnej jest istotnym uwarunkowaniem współcesnego rowoju społecno-ekonomicnego. Z całą stanowcością należy stwierdić, że braki infrastrukturalne są barierą rowojową, a ich eliminowanie spryja tworeniu warunków do wrostu gospodarcego i rowoju społecnego. Kategorią nie mniej istotną jest stan i potencjał finansowy. To precież od asobności w środki finansowe i ich prawidłowej alokacji ależy realiacja polityki inwestycyjnej, apobieganie lub niwelowanie niekorystnych jawisk występujących w gospodarce i stymulowanie rowoju społecno-ekonomicnego. Zatem syntetycna ocena rowoju powiatów e wględu na infrastrukturę i potencjał finansowy ma istotne nacenie dla prawidłowej oceny stanu i kierunków rowoju. W tym celu skonstruowano mienne syntetycne obraujące stan i tempo rowoju infrastruktury ora potencjał rowojowy powiatów wojewódtwa podkarpackiego. Do astosowania empirycnego wybrano okres bepośrednio pred akcesją Polski do struktur Unii Europejskiej i po niej, dlatego też do anali wykorystano dane Głównego urędu Statystycnego lat 2002 2005 20. Okres ten wydaje się interesujący międy innymi punktu widenia ainicjowania w Polsce istotnych premian uwarunkowań prawnych, społecnych i gospodarcych. Zmiany te mają daleko idące konsekwencje dla społeceństwa i gospodarki, arówno w wymiare dynamiki mian, jak i prestrennego ich różnicowania. Jako kryterium doboru miennych uwględniono merytorycną najomość specyfiki badanego jawiska, e scególnym uwględnieniem istotnych uwarunkowań rowoju społecno-ekonomicnego wojewódtwa podkarpackiego. Istotna też była dostępność odpowiednich danych dostępnych w oficjalnej sprawodawcości statystycnej. Stwierdono, że w okresie akcesji Polski do Unii Europejskiej istotne nacenie mają warunki mieskaniowe i infrastruktura sanitarna, sieci komunikacji drogowej, dostępność placówek wiąanych ochroną drowia i kulturą. Nie mniej istotne są finansowe warunki funkcjonowania w powiatach, arówno stan budżetów powiatów, jak i predsiębiorstw. Do konstrukcji miernika stanu infrastruktury ujęto więc następujące mienne: X 1 mieskania oddane do użytkowania na 10 tys. ludności, X 2 drogi powiatowe o utwardonej nawierchni na 100 km 2 powierchni ogólnej, 20 Źródła danych: Publikacje Urędu Statystycnego w Resowie: Wojewódtwo Podkarpackie. Podregiony, Powiaty, Gminy, 2004, 2005, 2006; Wyniki finansowe podmiotów gospodarcych w wojewódtwie podkarpackim w latach 1999 2003; Wyniki finansowe podmiotów gospodarcych w wojewódtwie podkarpackim w latach 2004 2006; Bank Danych Lokalnych Głównego Urędu Statystycnego.

Zastosowanie metod 25 X 3 powierchnia użytkowa mieskań w m 2 w nowych budynkach mieskalnych na 10 tys. mieskańców (powolenia), X 4 ludność korystająca ocyscalni ścieków w % ludności ogółem, X 5 licba ludności na 1 placówkę bibliotecną, X 6 licba ludności w tys. na 1 aptekę, Zmienne charakteryujące potencjał finansowy to: X 7 dochody własne budżetów powiatów w ł na 1 mieskańca, X 8 środki na dofinansowanie własnych adań powiatu poyskane innych źródeł w ł na 1 mieskańca, X 9 wydatki inwestycyjne (majątkowe) budżetów powiatów w ł na 1mieskańca, X 10 nakłady inwestycyjne w predsiębiorstwach na 1 mieskańca, X 11 wartość brutto środków trwałych na 1 mieskańca. W biore miennych dokonano odpowiednich prekstałceń apewniających ich porównywalność. W tabeli 1. amiescono mierniki stanu infrastruktury (TM I ) ora potencjału finansowego (TM PF ) policone dla powiatów wojewódtwa podkarpackiego na podstawie danych lat 2002 i 2005. Tabela 1. Wskaźniki stanu infrastruktury i potencjału finansowego powiatów w okresie 2002 2005 Lp. 2002 2005 Powiat TM I TM PF TM I TM PF 1 biescadki 0,299 0,085 0,356 0,174 2 broowski 0,348 0,040 0,403 0,099 3 dębicki 0,381 0,173 0,418 0,263 4 jarosławski 0,419 0,133 0,440 0,176 5 jasielski 0,441 0,168 0,369 0,178 6 kolbusowski 0,369 0,102 0,400 0,194 7 krośnieński 0,382 0,083 0,441 0,077 8 leski 0,404 0,066 0,506 0,349 9 leżajski 0,4 0,156 0,400 0,256 10 lubacowski 0,416 0,169 0,406 0,183 11 łańcucki 0,425 0,083 0,533 0,167 mielecki 0,409 0,243 0,431 0,440 13 niżański 0,395 0,050 0,431 0,116 14 premyski 0,367 0,037 0,464 0,088 15 preworski 0,390 0,078 0,426 0,117 16 ropcycko-sędisowski 0,342 0,8 0,337 0,193 17 resowski 0,554 0,081 0,583 0,242 18 sanocki 0,358 0,227 0,457 0,265 19 stalowowolski 0,376 0,221 0,413 0,328 20 stryżowski 0,471 0,058 0,474 0,080 21 tarnobreski 0,351 0,208 0,349 0,169 22 Krosno 0,614 0,826 0,623 0,853 23 Premyśl 0,569 0,348 0,575 0,441 24 Resów 0,776 0,980 0,748 0,985 25 Tarnobreg 0,467 0,361 0,497 0,361 Źródło: opracowanie własne.

26 P. Hydik Stan infrastruktury w poscególnych powiatach w roku 2002 pryjmował wartości od 0,299 w powiecie biescadkim do 0,776 w Resowie. W roku 2005 wskaźnik pryjmował wartości od 0,337 w powiecie ropcycko-sędisowskim do 0,748 w Resowie. Więkse różnicowanie aobserwowano w wypadku wskaźnika potencjału finansowego. Waha się on w roku 2002 pomiędy 0,037 (powiat premyski) do 0,980 (Resów). W roku 2005 jego wartości oscylowały międy 0,077 w powiecie kolbusowskim a 0,985 w Resowie. Wartości wskaźników TM I ora TM PF predstawiono w formie macierowego wykresu rorutu dla lat 2002 (rys. 1) i 2005 (rys. 2). Rys. 1. Macierowy wykres rorutu powiatów (2002 rok) Wykres rorutu 0,99 24 Taksonomicy Miernik Potencjału Finansowego 2002 0,66 0,33 1 25 21 1819 3 10 9 5 16 4 6 7 15 11 8 214 13 20 0,00 0,00 0,33 0,66 0,99 Taksonomicny Miernik Stanu Infrastruktury 2002 Uwaga: numery prypadków odpowiadają nawom powiatów tabeli 1. Źródło: opracowanie własne pry użyciu programu Statistica Pl. Wykresy podielone są na diewięć pól strategicnych repreentujących stan infrastruktury i potencjał finansowy w poscególnych powiatach (godnie opisem e Schematu 1). W najlepsej sytuacji w roku 2002 najdował się Resów. Zajął on poycję lidera w maciery i repreentuje dynamicny rowój i dobre perspektywy rowoju stan infrastruktury jest dobry, a potencjał finansowy wysoki. W polu dobre podstawy rowoju nalało się Krosno. Repreentuje ono wysoki poiom potencjału finansowego pry dobrym stanie infrastruktury. Premyśl i Tarnobreg ajmują poycje, które można określić jako średni rowój. Powiat biescadki repreentuje najniżse wartości badanych wskaźników. Dlatego nalał się jako jedyny w polu brak podstawy rowoju naki apytania. Poostałe powiaty, mimo widocnych różnic, aklasyfikowano do pola 17 23 22

Zastosowanie metod 27 słaby rowój niedoinwestowanie. Repreentują one średni poiom infrastruktury ora niski potencjał finansowy. Rys. 2. Macierowy wykres rorutu powiatów (2005 rok) Wykres rorutu 0,99 24 Taksonomicny Miernik Potencjału Finansowego 2005 0,66 0,33 25 8 19 9 3 18 16 211 5 6 10 4 11 15 13 2 7 14 20 23 17 22 0,00 0,00 0,33 0,66 0,99 Taksonomicny Miernik Stanu Infrastruktury 2005 Uwaga: numery prypadków odpowiadają nawom powiatów tabeli 1. Źródło: opracowanie własne pry użyciu programu Statistica Pl. W 2005 roku sytuacja więksości powiatów się poprawiła (rys. 2.). Duża licba powiatów anotowała poprawę potencjału finansowego ora stanu infrastruktury. Do grupy repreentującej średni poiom rowoju akwalifikowano powiaty: leski, mielecki, stalowowolski ora Premyśl i Tarnobreg. Powiat biescadki nalał się poostałymi w grupie słabego rowoju i niedoinwestowania. Ocywiście wiodącą rolę w regionie utrymały Resów i Krosno. Zmiany, jakie się dokonały pomiędy rokiem 2002 a 2005, predstawiono na rysunku 3. Poycja odpowiedniego powiatu w roku 2002 onacona jest na prykład (1), a w roku 2005 (1`).

28 P. Hydik Rys. 3. Zmiany poycji powiatów w okresie 2002 2005 21 Wykres rorutu 0,99 24`24 Taksonomicny Miernik Potencjału Finansowego 2002-2005 0,66 0,33 1 19` ` 2525` 8` 9`3` 18` 21 1819 16` 21` 5`3 10` 6` 104` 9 5 16 4 6 15` 13` 2` 7 15 11 8 7` 14` 20` 214 13 20 0,00 0,00 0,33 0,66 0,99 11` 17 23` 23 17` 22` 22 Taksonomicny Miernik Stanu Infrastruktury 2002-2005 Źródło: opracowanie własne pry użyciu programu Statistica Pl. Na rysunku 4 predstawiono powięksony obsar dla 23 powiatów apreentowanych na rysunku 3. Strałkami anacono mianę poycji strategicnej niektórych powiatów. Jak można auważyć, odległości jakie pokonały powiaty pomiędy rokiem 2002 a 2005 obraują kierunki mian ich poycji strategicnej. Zmianę poycji strategicnej w akresie tempa rowoju infrastruktury ora tempa rowoju potencjału finansowego predstawiono astosowaniem formuł (9),(10). W tabeli 2 predstawiono taksonomicne mierniki tempa rowoju infrastruktury ora potencjału finansowego powiatów wojewódtwa podkarpackiego. Wśród analiowanych powiatów w latach 2002 2005 można aobserwować różnicowany poiom rowoju w akresie infrastruktury i potencjału finansowego. 21 Numery prypadków odpowiadają nawom powiatów tabeli 1. Poycja odpowiedniego powiatu onacona jest następująco: dla powiatu biescadkiego w roku 2002 (1), a w roku 2005 (1`). Tak samo na rysunkach 4 i 5.

Zastosowanie metod 29 Rys. 4. Zmiany poycji powiatów w okresie 2002 2005. Wykres rorutu 0,495 Taksonomicny Mienik Potencjału Finansowego 2002-2005 0,330 0,165 1 ` 25 19` 9` 3` 18` 18 19 21 16` 6` 1` 5` 10` 21` 3 9 10 4` 5 16 4 15` 13` 6 2` 715 11 14` 7` 20` 8 20 13 2 14 25` 8` 11` 23` 23 17` 17 0,33 0,50 0,66 Taksonomicny Miernik Infrastruktury 2002-2005 Źródło: opracowanie własne pry użyciu programu Statistica Pl. Tabela 2. Taksonomicne mierniki tempa rowoju infrastruktury i potencjału finansowego 2002 2005 Lp. Powiat TMR I TMR PF 1 biescadki 0,191 1,060 2 broowski 0,158 1,493 3 dębicki 0,096 0,520 4 jarosławski 0,048 0,324 5 jasielski 0,163 0,060 6 kolbusowski 0,085 0,895 7 krośnieński 0,155 0,067 8 leski 0,253 4,321 9 leżajski 0,028 0,643 10 lubacowski 0,025 0,084 11 łańcucki 0,253 1,004 mielecki 0,054 0,813 13 niżański 0,092 1,315 14 premyski 0,266 1,353 15 preworski 0,093 0,491 16 ropcycko-sędisowski 0,015 0,507 17 resowski 0,053 1,982 18 sanocki 0,275 0,165 19 stalowowolski 0,097 0,485 20 stryżowski 0,007 0,381 21 tarnobreski 0,006 0,189 22 Krosno 0,015 0,033 23 Premyśl 0,0 0,266 24 Resów 0,036 0,005 25 Tarnobreg 0,063 0,000 Źródło: opracowanie własne.

30 P. Hydik Na rysunku 5 predstawiono w formie wykresu rorut wartości wskaźników tempa rowoju infrastruktury ora tempa rowoju potencjału finansowego dla poscególnych powiatów w latach 2002 2005. Jeżeli dany powiat cechowały wysokie wartości wskaźników TMR I, TMR PF, onacało to, że w okresie 2002 2005 asły dynamicne miany. Pryrosty wartości tych wskaźników powinny być jak najwiękse w obsarach, w których powiat cechuje duży dystans do najlepsych. Rys. 5. Wykres rorutu taksonomicnych mierników tempa rowoju TMR I, TMR PF, dla powiatów 5 Wykres rorutu 8 Taksonomicny Miernik Tempa Rowoju Potencjału Finansowego 2002-2005 4 3 2 1 0 5 17 9 16 20 23 4 24 10 22 25 21 2 13 14 6 1 11 15 19 3 18 7-1 -0,20-0,15-0,10-0,05 0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30 Taksonomicny Miernik Tempa Row oju Infrastruktury 2002-2005 Źródło: opracowanie własne pry użyciu programu Statistica Pl. 5. PODSUMOWANIE W badanym okresie bepośredniej integracji Polski do struktur Unii Europejskiej pry wykorystaniu określonych miennych diagnostycnych aobserwowano różnicowaną dynamikę mian istotnych cynników rowojowych powiatów wojewódtwa podkarpackiego, w tym prede wsystkim infrastruktury i potencjału finansowego. W akresie rowoju infrastruktury i potencjału finansowego najwiękse miany odnotował powiat leski. Istotny postęp w tym okresie wykaały powiaty: resowski, niżański, broowski, kolbusowski, mielecki, dębicki, stalowowolski, krośnieński, biescadki, łańcucki, premyski i sanocki. Poostałe powiaty cechują się mniejsą dynamiką mian. Niewielka ujemna miana w wypadku Resowa może być uasadniona. Stolica regionu otrymuje bowiem najwyżse oceny w badaniach dla obu okresów. Cęsto są one bliskie wartości maksymalnych, cyli 1,00. Natomiast tego typu metody porądkowania polegają na tym, że licony jest dystans obiektów od obiektu wykaującego najwyżse wartości danego wskaźnika. Jeżeli dany obiekt (w tym wypadku Resów) jest na najwyżsej poycji, cęsto się dara, że możliwości uyskania pre

Zastosowanie metod 31 niego lepsych not są mniejse niż w wypadku obiektów cechujących się więksym dystansem do najlepsego. W świetle preprowadonych badań i anali można aryykować stwierdenie, że Macier Rowoju Powiatów wydaje się użytecnym narędiem do analiy poiomu rowoju, ponieważ powala na poycjonowanie danego obiektu w prestreni dwuwymiarowej. Taksonomicne mierniki (tempa) rowoju infrastruktury i potencjału finansowego powalają na syntetycną ocenę mian w tym akresie w prekroju poscególnych JST, własca w okresach istotnych mian uwarunkowań społecnoekonomicnych, do których pewnością można alicyć okres akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej. Predstawiona metodyka może służyć monitorowaniu realiacji strategicnych celów rowojowych JST. W wiąku dynamicnymi premianami społecno-ekonomicnymi w akresie rowoju regionalnego istnieje uasadniona koniecność kontynuacji proponowanych badań, arówno w wymiare rowinięcia predstawionej metodyki, jak i w wymiare aplikacyjnym do badania rowoju JST. LITERATURA [1] Bank Danych Lokalnych Głównego Urędu Statystycnego. [2] Biniecki J., Klasik A., Kuźnik F., Konkurencyjność wojewódtw Górnego Śląska na tle kraju i regionów Polski południowej, [w:] Zróżnicowanie poiomu konkurencyjności wojewódtw Polski południowej, materiały konferencji naukowej, red. Klasik A., Kuźnik F., AE, Katowice 1997. [3] Chudy K., Wierbińska M., Analia taksonomicna gmin wojewódtwa podkarpackiego e wględu na poiom życia ludności, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, Wrocław 2003. [4] Fajferek A., Proces transformacji ustrojowej a potreby statystyki regionalnej, Biblioteka Wiadomości Statystycnych, t. 45, GUS, Warsawa 1994. [5] Gaińska M., Prosta metoda klasyfikacji gmin wojewódtwa achodniopomorskiego uwględnieniem rowoju demograficnego i ekonomicnego, [w:] Chudy K., Wierbińska M., Analia taksonomicna gmin wojewódtwa podkarpackiego e wględu na poiom życia ludności, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, Wrocław 2003. [6] Grabiński T., Metody taksonometrii, Akademia Ekonomicna w Krakowie, Kraków 1992. [7] Grebyk M., Kliscak L., Kryński Z., Sara K., Ocena rowoju społecnogospodarcego niektórych wojewódtw, Wiadomości Statystycne 2003/2. [8] Hellwig Z., Zastosowanie metody taksonomicnej do typologicnego podiału krajów e wględu na poiom ich rowoju ora asoby i strukturę kwalifikowanych kadr, Pregląd Statystycny 1968/4. [9] Hydik P., Analia stanu infrastruktury technicnej i potencjału finansowego wojewódtwa podkarpackiego, [w:] Premiany rynkowe w procesie integracji europejskiej, materiały międynarodowej konferencji naukowej, red. Adamcyk J., Oficyna Wydawnica Politechniki Resowskiej, Resów 2006. [10] Hydik P., Społecno-ekonomicne uwarunkowania strategii rowoju wojewódtwa podkarpackiego w okresie 2002 2005, Skoła Główna Handlowa, Kolegium Zarądania i Finansów, Warsawa 2007.

32 P. Hydik [11] Klimcyk M., Mijakowski A., Nowa metoda oceny rowoju powiatów, Gospodarka i administracja terenowa, Warsawa 1968. [] Krukowski K., Wędrowska E., Typologia gmin wiejskich woj. warmińskomaurskiego, Wiadomości Statystycne 2004/4. [13] Kudrycka I., Cynniki determinujące poiom PKB i możliwości rowoju regionów, [w]: Prestrenno-casowe modelowanie i prognoowanie jawisk gospodarcych, red. A. Zeliaś, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2005. [14] Opałło M., Mierniki rowoju regionów, Wiadomości statystycne 1997/3. [15] Poiom życia w Polsce i krajach Unii Europejskiej, red. Zeliaś A., PWE, Warsawa 2004. [16] Statystycne metody analiy danych, red. Ostasiewic W., Wydawnictwo AE, Wrocław 1999. [17] Stec M., Wierbińska M., Zróżnicowanie poiomu konkurencyjności wojewódtw Małopolski wschodniej, [w:] Zróżnicowanie poiomu konkurencyjności wojewódtw Polski południowej, materiały konferencji naukowej, red. Klasik A., Kuźnik F., AE, Katowice 1997. [18] Strahl D., Propoycja konstrukcji miary syntetycnej, Pregląd Statystycny 1978/2. [19] Walesiak M., Uogólniona miara odległości w statystycnej analiie wielowymiarowej, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2006. [20] Witkowska A., Witkowski M., Klasyfikacja gmin wojewódtwa wielkopolskiego według potencjału społecno-ekonomicnego, [w:] Taksonomia 10. Klasyfikacja i analia danych teoria i astosowania, red. Jajuga K., Walesiak M., Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2003. [21] Wojewódtwo Podkarpackie. Podregiony, Powiaty, Gminy 2004, Urąd Statystycny w Resowie, Resów 2004. [22] Wojewódtwo Podkarpackie. Podregiony, Powiaty, Gminy 2005, Urąd Statystycny w Resowie, Resów 2005. [23] Wojewódtwo Podkarpackie. Podregiony, Powiaty, Gminy 2006, Urąd Statystycny w Resowie, Resów 2006. [24] Wyniki finansowe podmiotów gospodarcych w wojewódtwie podkarpackim w latach 1999 2003, Urąd Statystycny w Resowie, Resów 2004. [25] Wyniki finansowe podmiotów gospodarcych w wojewódtwie podkarpackim w latach 2004 2006, Urąd Statystycny w Resowie, Resów 2007. THE APPLICATION OF TAXONOMIC METHODS FOR THE EVALUATION OF THE LEVEL OF SOCIO-ECONOMIC DEVELOPMENT OF PODKARPACKIE VOIVODESHIP DISTRICTS In the paper there were proposed the taonomic measures of the rate of infrastructure development and financial potential as well as their applicationto assess the development of Podkarpackie districts. The use of taonomic measures werepresented on the eample of the level changes in development of Podkarpackie districts just after the Polish accession to the European Union, i.e. in the years 2002-2005. Keywords: taonomic methods, development of Podkarpackie. DOI:10.7862/r.20.einh.9