Rachunek kosztów dla inżyniera Wykład 6. Rachunek kosztów na podstawie analizy czynności metoda Activity Based Costing, różnice między systemem tradycyjnym i ABC. Zofia Krokosz-Krynke, Dr inż., MBA zofia.krokosz-krynke@pwr.edu.pl http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/krokosz/
kryteria i podział kosztów w rachunku systematycznym kryterium możliwość przypisania kosztów do obiektu rodzaj zużytego środka gospodarczego stan ukończenia działalności rodzaj działalności klasy kosztów koszty bezpośrednie wyrobu lub usługi koszty pośrednie koszty według rodzaju: amortyzacja, materiały, płace, itp. koszty produkcji zakończonej koszty produkcji w toku koszty działalności inwestycyjnej, koszty działalności eksploatacyjnej, koszty działalności finansowo wyodrębnionej, koszty wytworzenia produktów, koszty sprzedaży, koszty zarządzania, itp.
Absorbcyjny system kosztów KOSZTY OGÓLNE (płace, ogrzewanie, elektryczność, amortyzacja) przydzielanie kosztów do wydziałów Wydział A Wydział B Wydział C Produkt I Produkt II Produkt III 3
Klasyfikacja metod kalkulacji wg A. Jarugowa, W. Malc, K.Sawicki, Rachunek kosztów. PWE, Warszawa 1979 s.152 podziałowa prosta współczynnikowa procesowa półfabrykatowa bezpółfabrykatowa doliczeniowa zleceniowa asortymentowa 4
Przepływ kosztów M. Dobija, Rachunkowość zarządcza. PWN, Warszawa 1996 str.94 K a l k u l a c j a p o d z i a ł o w a Produkcja niezakończona struktura podmiotu Wydział A Faza A półprodukt Wydział B Faza B produkt Magazyn produktów K a l k u l a c j a z l e c e n i o w a Produkcja niezakończona przedmiot wykonywany Zlecenie A Zlecenie B produkt Magazyn produktów produkt 5
Absorbcyjny system kosztów Porównanie kalkulacji zleceniowa szeroki asortyment produktów prace niepowtarzalne zróżnicowany nakład robocizny i firmy budowlane, przemysł maszynowy, okrętowy,... produkcja jednostkowa lub małoseryjna koszty bezpośrednie i wydziałowe przypisane do zleceń podziałowa jednolite wyroby powtarzające się czynności lub identyczne reakcje zbliżony lub identyczny wkład robocizny i przemysł farmaceutyczny, chemiczny, tekstylny,. produkcja wielkoseryjna i masowa koszty bezpośrednie i wydziałowe przypisane do wydziałów 6
Definicje Alokacja kosztów metoda ABC (Activity-Based Costing ABC) - zebranie danych finansowych i niefinansowych o czynnościach wykonywanych w przedsiębiorstwie Analiza czynności (Activity analysis) - proces definiowania i opisu czynności i odpowiadających im nośników kosztów Zarządzanie czynnościami (Activity-Based Management ABM) - wykorzystanie informacji z ABC do wspomagania zarządzania kosztami Kategorie zasobów magazynowanie - dostarczanie, przeładunek i przechowywanie powierzchnia biurowa, meble wyposażenie wraz z urządzeniami produkcyjnymi, sprzętem transportowym i informatyką płace i premie budynki księgowość technologia ubezpieczenie, licencje, podatki materiały... Nośniki zasobów Ustalają relacje między kosztami zasobów a biegunami kosztowymi czynności np. metry kwadratowe mierzą koszty zajmowania powierzchni biurowej, godziny mierzą koszty korzystania z komputera, itp. Czynność To co organizacja, firma robi by przetworzyć wejście w wyjście. Nośniki czynności Miary, które mierzą zużycie czynności przez obiekt kosztów. Obiekty kosztów Wyroby, usługi, partie wyrobów, serie produkcyjne, kontrakty, zamówienia, zadania, projekty, klienci, grupy klientów, kanały dystrybucyjne, obszary sprzedaży, itd. 7
alokacja kosztów costing system kategorie zasobów resources categories nośniki zasobów resouce drivers zarządzanie kosztami costs management Analiza czynności Activity Analysis Czynności i bieguny kosztowe czynności Activities and activity costs pools Informacje dla zarządzania Performance Information for Management nośniki czynności Activity drivers koszty bezpośrednie Direct cost inputs obiekty kosztu Cost objects 8
Przydział kosztów do obiektów kosztu koszt obiektu = koszty przydzielone z kosztowych biegunów czynności koszt obiektu = materiały bezpośrednie + koszty przydzielone z kosztowych biegunów czynności koszt obiektu = materiały bezpośrednie + robocizna bezpośrednia+ koszty przydzielone z kosztowych biegunów czynności koszt obiektu = materiały bezpośrednie + robocizna bezpośrednia+ technologia bezpośrednia +koszty przydzielone z kosztowych biegunów czynności k o s z t koszty z kosztowych biegunów czynności materiały bezpośrednie koszty z kosztowych biegunów czynności o b i e k t u materiały bezpośrednie materiały bezpośrednie robocizna bezpośrednia robocizna bezpośrednia koszty z kosztowych biegunów czynności technologia bezpośrednia koszty z kosztowych biegunów czynności 9
Tradycyjne ilościowe systemy alokacji kosztów Koszty wydziałowe przydzielane wg udziału ilości robocizny bezpośredniej Direct labor hours (DLhr) wartości robocizny bezpośredniej Direct labor dollars czasu zajęcia maszyn Machine hours (Mhr) kosztów Materials dollars Alokacja kosztów do poszczególnych wyrobów odbywa się na bazie jednego wybranego nośnika kosztu np. udziału robocizny bezpośredniej lub udziału kosztów materiałowych. Udział robocizny bezpośredniej (kosztów materiałowych) decyduje np. o udziale kosztów przezbrojenia, energii, itp. czyli o udziale kosztów pośrednich w koszcie jednostkowym produktu. 10
Przykład Firma Huron Industries produkuje 4 wyroby. Niżej przedstawiono dane dotyczące kosztów pośrednich w tej firmie. Wyrób robocizna przezbrojenia kompletowanie P1 5 1 1 P2 50 3 1 P3 15 1 1 P4 150 3 1 Razem 220 8 4 Koszty pośrednie 5.764 2.160 2.000 Całkowite koszty pośrednie 9.924 9.924/220 = 45,10 PLN/godz alokacja tych kosztów do obiektów kosztu - wyrobów Wyrób udział robocizny przydział kosztów P1 5/220=2.27% 9.924 x 0.0227= (5 x 45,10) = 225.27 P2 50/220=22.73% 9.924 x 0.2273 = (50 x 45,10) = 2255.72 P3 15/220 = 6.82% 9.924 x 0.0682 = (15 x 45,10) = 676.83 P4 150/220 = 68.18% 9.924 x 0.6818 = (150 x 45,10) = 6766.18 zł 9924.00 zł 11
Jak system kosztów może wpłynąć na decyzję a) koszty wydziałowe przydzielone na podstawie kosztów b) koszty wydziałowe przydzielone na podstawie czynności bezpośrednich element kosztu produkt AX produkt BX element kosztu product AX product BX materiały bezpośrednie 23,00 38,00 materiały bezpośrednie 23,00 38,00 robocizna bezpośrednia 7,00 7,00 robocizna bezpośrednia 7,00 7,00 narzut kosztów 35,00 35,00 przezbrojenia 10,00 20,00 wydziałowych 500% transport i magazynowanie robocizny bezpośredniej 14,00 26,00 normatywny koszt 65,00 80,00 normatywny koszt 54,00 91,00 wytworzenia wytworzenia aktualna cena sprzedaży 68,00 90,00 aktualna cena sprzedaży 68,00 90,00 jednostkowy zysk (strata) 3,00 10,00 jednostkowy zysk (strata) 14,00-1,00 obniż cenę sprzedaży (możliwość konkurowania na rynku ) podnieś cenę lub.. zaprzestań produkcji 12
duża konkurencja ABC system odpowiedni jeżeli: produkty różnią się wielkością partii, rozmiarami fizycznymi, stopniem skomplikowania, rodzajem surowców cykle życia produktu są krótkie (3 lata lub mniej) przechowywanie i przetwarzanie danych odbywa się w zintegrowanych systemach komputerowych integrated computer-based information system (ICBIS). Strategiczne cele systemów ABC właściwe decyzje cenowe oparte na dobrych informacjach kosztowych właściwe decyzje o zestawie produktów (produkt mix) oparte na dobrych informacjach o opłacalności dobre zarządzanie kosztami przez koncentrowanie się na czynnościach i nośnikach kosztów 13
cykl rozwoju systemów ABC faza piąta: określ nośniki czynności i przydziel koszty do obiektów kosztu faza czwarta: określ nośniki zasobów i ustal bieguny kosztowe czynności start faza pierwsza: planuj system faza trzecia: analizuj i definiuj czynności faza pierwsza: planuj system faza druga : analizuj i definiuj kategorie zasobów faza trzecia: analizuj i definiuj czynności faza czwarta: określ nośniki zasobów i ustal bieguny kosztów czynności faza piąta: określ nośniki czynności i przydziel koszty do obiektów kosztu faza druga: analizuj i definiuj kategorie zasobów faza pierwsza : planuj system Zrozumienie celów systemu ABC : kosztorysowanie (koszt obiektu) zdobycie informacji dla biezącego zarządzania operacyjnego; continous improvement, i business reengineering Team projektujący system może składać się z : zarządzający kosztami (management accountant) przedstawiciel projektantów (engineering representative) przedstawiciel produkcji (production representative) przedstawiciel marketingu (marketing representative) przedstawiciel logistyki (logistics representative) przedstawiciel rachunkowości finansowej (financial accounting representative) 14
faza druga: analizuj i definiuj kategorie zasobów- przykład zasoby serwisu [PLN] wynagrodzenie 900 000 premie 100 000 ubezpieczenie 20 000 media 40 000 amortyzacja 440 000 1 500 000 koszty serwisu i zasoby produkcyjne zasoby produkcji [PLN] nadzór 970 000 premie 90 000 ubezpieczenie 60 000 media 200 000 amortyzacja 2 000 000 3 320 000 zasoby wydziałowe ogółem 4 820 000 15
diagram przebiegu czynności fishbone diagram agregacja i dekompozycja procesów faza trzecia: analizuj i definiuj czynności Projektowanie czynności z wykorzystaniem diagramu przebiegu czynności (modelowanie czynności zakupu, kontroli, przyjmowania, magazynowania, rejestrowania, obróbki maszynowej i przezbrajania w firmie) dostawca zapłata faktura dostawca zamówienie kwit dostawy i materiały sprawdzania zakupu raport inspekcji i materiały kopia zamówienia powiadomienie polecenie zakupu przyjęcia rejestracji otrzymanie raportu źródło przeznaczenia raport przyjęcia i materiały magazyno materiały wyroby obróbki wania maszynowej wyroby gotowe czynności transformujące wejście w wyjście przepływ wejścia i wyjścia potrzebne materiały wydział produkcyjny zlecenie przezbrojenia przezbrajania maszyn przezbrojenie wykonane 16
faza trzecia: analizuj i definiuj czynności Przykład definiowania czynności zakup materiału (wykres ości rybnej, Ishikawy, fishbone diagram) polecenie zakupu identyfikacja sprzedawcy przygotowanie zamówienia zakupu telefon do sprzedawcy sprawdzenie dostępności i ceny wysłanie kopii zamówienia do księgowości wypełnienie zamówienia działania powiadomienia magazynu zakup materiału wysłanie zamówienia aktualizacja baz danych zadania 17
produkcja serwis Zofia Krokosz-Krynke: Rachunek kosztów na podstawie analizy czynności faza czwarta: określ nośniki zasobów i ustal bieguny kosztów czynności nośnik zasobów kwota przypisana do biegunów kosztowych czynności magazynowanie 100.000 m^3 x 6 PLN 600.000 zakup 900.000 x 10/30 300.000 przyjmowanie 900.000 x 9/30 270.000 sprawdzanie 900.000 x 5/30 150.000 rejestracja 900.000 x 6/30 180.000 obróbka maszynowa 3.320.000 x 0,90 2.988.000 przezbrojenie maszyn 3.320.000 x 0,10 332.000 całkowity koszt przydzielony do biegunów kosztowych czynności 4.820.000 liczba pracowników 18
faza piąta: określ nośniki czynności i przydziel koszty do obiektów kosztu Model kosztów oparty na analizie czynności ABC 10 pracowników 9 pracowników zasoby serwisu 1.500.000 PLN 100 000 metrów 5 sześciennych pracowników 6 pracowników zasoby produkcji 3.320.000 PLN 90% 10% nośniki zasobów zakup 300 000 PLN liczba zamówień przyjęcia 270.000 PLN liczba raportów przujęcia sprawdzenie 150.000 PLN liczba sprawdzeń magazynowanie 600.000 PLN liczba magazynowanych części rejestracja 180.000 PLN liczba faktur Produkty A i B obróbka 2.988.000 PLN liczba maszynogodzin przezbrojenie maszyn 332.000 PLN liczba przezbrojeń materiały bezpośrednie robocizna bezpośrednia nośniki czynności 19
przykład Firma Huron Industries produkuje 4 wyroby. Niżej przedstawiono dane dotyczące kosztów pośrednich w tej firmie. pomocnicza przezbrajania Wyrób robocizna bezpośrednia przezbrojenia kompletowanie P1 5 1 1 P2 obiekty 50 3 1 kosztów P3 15 1 1 P4 150 3 1 Razem 220 8 4 Koszty pośrednie 5.764 2.160 2.000 Całkowite koszty pośrednie 9.924 kompletowania 20
przykład c.d. zasoby robocizna nośniki zasobów roboczogodzina liczba przezbrojeń liczba kompletów czynności pomocnicza przezbrajania kompletowania nośniki czynności roboczogodzina liczba przezbrojeń liczba kompletów obiekty kosztów P1 P2 P3 P4 21
przykład c.d. Dane liczbowe: Koszt zasobu: 5.764 zł 2.160 zł 2.000 zł Koszt jednostki: 5.764/220 2.160/8 = 26,20 zł/godz = 270 zł/przezbrojenie 2.000/4 = 500 zł/komplet Czynności: wykonanie operacji przezbrojenie kompletowanie Nośniki czynności: 5 150 1 1 1 1 15 50 3 3 1 1 Obiekty kosztów: P1 P2 P3 P4 131 1310 393 3930 270 810 270 810 500 500 500 500 901 2620 1163 5240 metoda tradycyjna 225 2255 676 6766 22
Ćwiczenie: Alokacja kosztów metodą ABC Diamond Industries jest w pełni zautomatyzowaną firmą bez udziału robocizny bezpośredniej. Fabryka składa się z dwu centrów obróbkowych AC1 i AC2. Diamond Ind. produkuje wyrób A i B. Firma ujęła w budżecie łącznie 40.000 maszynogodzin (20.000 dla AC1 i 20.000 dla AC2) na przyszły okres planistyczny. Przewidywana opłata za energię wynosi 60.000 zł zaś koszty przezbrojenia centrów obróbkowych wyniosą 83.200 zł. Plan przewiduje wyprodukowanie po 5.000 jednostek każdego produktu. Wykonanie zarówno jednego produktu A jak i B wymaga dwu godzin pracy centrum AC1 i dwu godzin pracy centrum AC2. Koszt pracy centrum AC1 wynosi 30 zł za godzinę, centrum AC2-12 zł za godzinę (są to koszty bez uwzględniania kosztów energii i kosztów przezbrojenia). Centrum AC1 zużywa energii za 2.25 zł na godzinę pracy, zaś centrum AC2 75 gr. na godzinę pracy. 23
Ćwiczenie: Alokacja kosztów metodą ABC Koszty przezbrojenia dla produktów: centrum AC1: produkt A: (1.000 zł x 2 przezbrojenia) = produkt B: (1.000 zł x 50 przezbrojeń) = razem: centrum AC2: produkt A: (600 zł x 2 przezbrojenia) = produkt B: (600 zł x 50 przezbrojeń) = razem: 2.000 zł 50.000 zł 52.000 zł 1.200 zł 30.000 zł 31.200 zł Produkty wymagają różnej liczby przezbrojeń gdyż produkt A ma o wiele prostszą konstrukcję i wymaga tylko dwu przezbrojeń w każdym z centrów. Produkt B jest bardziej skomplikowany i co 100 sztuk wymagane jest nowe narzędzie, co powoduje potrzebę przezbrajania. 24
Ćwiczenie: Alokacja kosztów metodą ABC Koszty przezbrojenia przeliczono na jednostkę produkcji w następujący sposób: centrum AC1: Produkt A: (2.000 zł / 5.000 szt) = 0.40 zł/szt Produkt B: (50.000 zł/ 5.000 szt) = 10.00 zł/szt centrum AC2: Produkt A: (1.200 zł/ 5.000 szt) = 0.24 zł/szt Produkt B: (30.000zł/ 5.000 szt) = 6.00 zł/szt Zadanie do wykonania: Narysuj model systemu ABC dla Diamond Ind. Wykorzystując model oblicz całkowity koszt produktu A i B. Wyjaśnij, dlaczego koszty produktu B są wyższe. Oblicz koszty stosując metodę tradycyjną alokacji kosztów przezbrojenia. Załóżmy, że cena sprzedaży produktu A wynosi 96.00 zł/szt, a produktu B 100.00 zł/szt. Określ zyski (straty) ze sprzedaży poszczególnych produktów. 25
Ćwiczenie: Alokacja kosztów metodą ABC zasoby urządzenia energia praca 30 PLN/h 12 PLN/h 2,25 PLN/h 1000 PLN/przezbrojenie 0,75 PLN/h 600 PLN/przezbrojenie czynności AC 1 AC 2 10 000 h 10 000 h 10 000 h 2 przezbrojenia 2 przezbrojenia 50 przezbrojeń 10 000 h 50 przezbrojeń obiekt kosztu Partia A 10 000 x (30+2,25) = 322 500 2 x 1 000 = 2 000 10 000 x (12+0,75) = 127 500 2 x 600 = 1 200 453 200 Partia B 10 000 x (30+2,25) = 322 500 50 x 1 000 = 50 000 10 000 x (12+0,75) = 127 500 50 x 600 = 30 000 5 30 000 koszt jednostkowy [zł/szt] cena sprzedaży [zł/szt] metoda tradycyjna [zł/szt] 90,64 96,00 98,32 106,00 100,00 98,32 26