Institute of Economic Research Working Papers. No. 21/2013

Insttute of Economc Research Workng Papers No. 21/2013 Pozom obcążeń fskalnych w Polsce po globalnym kryzyse fnansowym na tle pozostałych krajów Un Europejskej Adam P. Balcerzak Toruń, Poland 2013 Copyrght: Creatve Commons Attrbuton 3.0 Lcense Publshed n: Ekonomka fnanse w procese rozwoju gospodark rynkowej. Aspekty globalne I lokalne, Wesława Olkowska (red.), Wydawnctwo Wyższej Szkoły nformatyk Ekonom TWP, Olsztyn 2013. Quotng: Adam P. Balcerzak (2013), Pozom obcążeń fskalnych w Polsce po globalnym kryzyse fnansowym na tle pozostałych krajów Un Europejskej, [w:] Ekonomka fnanse w procese rozwoju gospodark rynkowej. Aspekty globalne I lokalne, Wesława Olkowska (red.), Wydawnctwo Wyższej Szkoły nformatyk Ekonom TWP, Olsztyn, s. 241-256

Adam P. Balcerzak The level of fscal burden n Poland after the global fnancal crss n comparson to other countres of the European Unon Abstract The global fnancal crss of the years 2008-2010 led to a stuaton, where long-term mstakes and neglgence n the area of fscal polcy, on the one hand may threaten the fnancal stablty of chosen economes of the European Unon, as t s exemplfed by the threat of bankruptcy of Greece, but may be also a drect threat to the stablty of the euro area, and thus t can destablze the entre European Unon. In ths context, the objectve of ths paper s to assess the fscal burden n Poland compared to other members of the EU. Due to the fact that the level and severty of the fscal burden n the country can be treated as a multdmensonal phenomenon n the analyss as a research tool taxonomy nstruments n that case zero untarzaton method has been used. These tools has enabled the creaton of a synthetc measure of development of the researched phenomenon and allowed to prepare the rankng of EU countres presentng the scope of ther fscal burden n the years 2007-2011. Ths allowed to capture one year before nternatonalzaton of the U.S. subprme crss, and covered the perod of the global fnancal crss. Pozom obcążeń fskalnych w Polsce po globalnym kryzyse fnansowym na tle pozostałych krajów Un Europejskej Abstrakt Globalny kryzys fnansowy lat 2008-2010 doprowadzł do sytuacj, w której weloletne błędy zanedbana w zakrese poltyk fskalnej mogą z jednej strony zagrażać stablnośc fnansowej poszczególnych krajów wspólnoty, czego przykładem może być groźba bankructwa Grecj, ale także są bezpośrednm zagrożenem dla stablnośc strefy euro, a tym samym całej Un Europejskej. W tym kontekśce celem artykułu jest ocena pozomu obcążeń fskalnych w Polsce na tle pozostałych członków Wspólnoty. Ze względu na fakt, ż pozom dotklwość obcążeń fskalnych w danym kraju mogą być traktowane jako zjawsko welowymarowe w analze jako narzędza badawcze zostały wykorzystane nstrumenty taksonometryczne bazujące na metodze untaryzacj zerowej. Narzędza te pozwolły na stworzene syntetycznego mernka rozwoju badanego zjawska oraz umożlwły przygotowane rankngu krajów UE ze względu na zakres obcążeń fskalnych w latach 2007-2011. Pozwolło to na uchwycene jednego roku przed umędzynarodowenem sę amerykańskego kryzysu na rynku subprme oraz objęło okres globalnego kryzysu fnansowego.

Wprowadzene Ostatne trzydzestolece w przypadku wększośc krajów wysoko rozwnętych było okresem nemal cągłego wzrostu aktywnośc gospodarczej państwa merzonego udzałem sfery publcznej w produkce krajowym poszczególnych gospodarek. Zwększająca sę aktywność gospodarcza państwa oraz jej wysoke koszty w welu wypadkach skutkowały rosnącym zakresem obcążeń fskalnych. Proces rozrastana sę obcążeń fskalnych dostrzegany w ostatnch dzesęcolecach w przypadku wększośc państw Europejskch była dodatkowo pogłębany przez zjawsko asymetrycznośc procesów fskalnych. Od dzesęcolec badacze ekonom procesów poltycznych dostrzegają tendencję do odchodzena od tzw. dobrych standardów antycyklcznej stablzacyjnej poltyk fskalnej. W uproszczenu take standardy sprowadzają sę do postulatu stosowana ekspansj fskalnej w warunkach spowolnena gospodarczego oraz zaceśnana poltyk fskalnej w warunkach dobrej konunktury, co pozwalałoby na nagromadzene rezerw fnansowych oraz stworzene luzu fskalnego na potrzeby recesj. Tymczasem w praktyce gospodarczej krajów Europejskch w ostatnch dzesęcolecach wdać akceptację kolejnych rządów dla dodatnch bodźców fskalnych w okresach spowolnena gospodarczego, której jednak towarzyszy brak chęc ogranczana wydatków defcytów w okresach dobrej konunktury. Tym samym skłonność do permanentnej nadmernej ekspansj fskalnej zwązanej ze stablzacyjnym dzałanam państwa, której jednocześne towarzyszy skłonność do cągłego przejmowane kolejnych zadań państwa pocągających za sobą narastane tzw. sztywnych wydatków w budżetach poszczególnych krajów, prowadz do narastających obcążeń fskalnych gospodark. Podobne zjawska dostrzegalne są także w Polsce oraz nnych krajach europejskch, które zmuszone są do nadrabana zaległośc rozwojowych [zob. szerzej Wernk 2011, s. 197-235, Moźdzerz 2009, 78-248]. Taka sytuacja przynos wele negatywnych konsekwencj zarówno długo jak krótkookresowych. W długm okrese nadmerny fskalzm gospodarczy w sposób oczywsty może stanowć zagrożene dla procesu wzrostu gospodarczego, co jest szczególne stotne w przypadku takch krajów jak Polska, które muszą dążyć do znalezena sę na śceszce możlwe szybkej konwergencj gospodarczej. Z kole w krótkm okrese permanentne wysoka aktywność fskalna państwa może prowadzć do nepożądanych procyklcznych efektów fskalnych w sferze stablzacj gospodarczej [zob. szerzej Mackewcz 2010, s. 13-61]. Zjawsko to zostało bardzo dobtne ukazane w okrese ostatnego globalnego kryzysu fnansowego, który wybuchł w 2008 roku w Stanach Zjednoczonych, a którego kolejną odsłoną jest kryzys zadłużena państw strefy euro na czele ne tylko z groźbą bankructwa takch krajów jak Grecja, ale dużym ryzykem upadku całej strefy. W tym kontekśce problemem badawczym postawonym w nnejszej pracy jest próba określena zakresu obcążeń fskalnych gospodark Polsk, określanego tutaj także jako stopeń aktywnośc fskalnej państwa w porównanu z pozostałym krajam Un Europejskej. W tym celu przeprowadzona została welowymarowa analza sfery fskalnej krajów Un Europejskej w oparcu o

porównywalne dane dotyczące ch stanu fnansów publcznych oraz rozmarów sfery publcznej fnansowanej przez obywatel za pośrednctwem budżetu państwa. Metodyka badana Zakres oraz pozom obcążeń fskalnych w kraju jest zjawskem bardzo złożonym oraz welowymarowym. Jest pochodną z jednej strony czynnków długookresowych jak np. struktura wydatków publcznych (udzał w budżece państwa wydatków sztywnych, których zmnejszene wymaga zmany regulacj prawnych), pozom długookresowego zaangażowana państwa w gospodarkę, przyjęty model gospodarczy (model tradycyjne określany jako państwo dobrobytu, czy też model ndywdualstycznej gospodark rynkowej). Z drugej strony na beżącą sytuację fskalną państwa oddzaływają czynnk konunkturalne np. zwązane z oddzaływanem automatycznych stablzatorów, czy też konecznoścą dyskrecjonalnej stablzacj fskalnej. W zwązku z powyższym można przyjąć, że w celu sporządzena oceny zakresu obcążeń fskalnych w danym kraju, w szczególnośc jeżel taka analza małaby uwzględnć ujęce mędzynarodowe, należy wykorzystać narzędza analzy welowymarowej. W nnejszym przypadku została zastosowana metoda syntetycznego mernka rozwoju. Dzęk tej metodze było możlwe stworzene rankngu krajów objętych badanem, który pozwala na ch uporządkowane od krajów o relatywne nskm pozome obcążeń fskalnych, do krajów charakteryzujących sę bardzo dużym rozmaram sfery budżetowej oraz dużym pozomem obcążeń fskalnych. Tym samym metoda untaryzacj zerowej umożlwła dokonane klasyfkacj badanych krajów na cztery grupy typologczne: I) kraje charakteryzujące sę nskm pozomem obcążeń fskalnych; II) kraje charakteryzujące sę średnm pozomem obcążeń fskalnych; III) kraje o wysokm pozome obcążeń fskalnych; IV) kraje o bardzo wysokm pozome obcążeń fskalnych gospodark. Badanem objęło kraje Un Europejskej w latach 2007-2011. Przyjęty okres pozwalał objąć rok fskalny przed wybuchem globalnego kryzysu fnansowego zapoczątkowanego w Stanach Zjednoczonych wraz z upadkem banku Lehman Brothers we wrześnu 2008 r. Rok 2011 jest ostatnm rokem, dla którego dostępne są dane fskalne dla wszystkch krajów Un.

W badanu wykorzystano dane Eurostatu gromadzonych w baze Government fnance statstcs, które zostały dodatkowo zaprezentowane w anekse opracowana. 1 Perwszym, etapem badana jest dobór zmennych dagnostycznych. Wśród zmennych dagnostycznych, które w sposób możlwe kompletny pozwalają na ocenę pozomu obcążeń fskalnych w ujęcu krótko długookresowych dla poszczególnych krajów wyselekcjonowano osem wskaźnków. Wśród badanych wskaźnków znalazły sę zmenne, które stanową stymulanty oraz destymulanty. Zmenna jest stymulantą, jeżel dla każdych dwóch jej wartośc S S x j, xkj odnoszących sę do obektów Ak oznacza, że obekt A jest preferowany nad S S A, zachodz xj xkj A f Ak, gdze f A k [Walesak 2002, s. 17]. Postulaty jake pownny być spełnane przez zmenne dagnostyczne uznane za stymulanty można znaleźć w pracy Zdzsława Hellwga [1994, s. 21-22]. Zmenną jest destymulantą, jeżel dla każdych dwóch jej wartośc D D x j, xkj odnoszących sę do obektów Ak D D A, zachodz xj xkj A p Ak, gdze p oznacza, że obekt Ak jest preferowany nad A [Walesak 2002, s. 16]. Wstępny zbór zmennych dagnostycznych obejmował: x 1t Globalne wydatk państwa w relacj do PKB zmenna będąca destymulantą wysok pozom wydatków budżetowych utrzymujący sę w średnm długm okrese stanow główne zagrożene dla stablnośc fnansowej państwa oraz jest czynnkem prowadzącym do wzrostu zakresu obcążena fskalnego w danej gospodarce; 2 x 2t podatk nałożone na produkcje mport jako procent PKB zmenna będąca destymulantą wysok pozom opodatkowana może stanowć barerę dla zwększena wpływów w przypadku konecznośc uzyskana dodatkowych środków fnansowych przez państwo; x 3t beżące podatk dochodowe, podatk od majątku td. jako procent PKB zmenna będąca destymulantą wysok pozom opodatkowana jest jedną z najbardzej odczuwalnych konsekwencj wysokej aktywnośc fskalnej państwa, może stanowć barerę dla zwększena wpływów w przypadku konecznośc ch zwększena; 1 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/government_fnance_statstcs/data/man_tables (15.05.2011). 2 W badanu ne uwzględnono zmennej globalne dochody państwa w relacj do PKB. Wynka to z faktu, ż zmenna ta w wększośc przypadków będze ścśle zwązana z pozomem wydatków, jej zbyt nsk pozom w relacj do wydatków skutkuje powstanem defcytu budżetowego (uwzględnonym w badanu) z kole pozom zbyt wysok może prowadzć do ogranczena aktywnośc gospodarczej, co przekłada sę na kłopoty fnansów publcznych. W tej sytuacj powstaje problem określena charakteru zmennej, tymczasem nformacja, która mogłaby zostać uzyskana dzęk jej uwzględnenu zostane uzyskana dzęk wykorzystanu dwóch wspomnanych zmennych defcytu budżetowego oraz pozomu wydatków.

x 4t opodatkowane pracy merzone jako relacja podatków oraz składek na ubezpeczene społeczne do płac uzyskanych przez pracownków zmenna będąca destymulantą podobne jak zmenna x 3t ; x 5t państwowe transfery społeczne jako procent PKB zmenna będąca destymulantą wysoka aktywność redystrybucyjna państwa wymusza w dłuższym okrese zwększena obcążeń fskalnych; x 6t blans budżetu państwa (defcyt/nadwyżka budżetowa reprezentująca potrzeby pożyczkowe skonsoldowanego sektora fnansów publcznych jako procent PKB) stymulanta nsk pozom beżącego defcytu budżetowego, bądź uzyskane beżących nadwyżek może sprzyjać prowadzenu antycyklcznej poltyk fskalnej, ograncza ryzyko wystąpena konecznośc zwększena obcążeń fskalnych zwązane z przymusem stablzacj fnansów publcznych; x 7t dług publczny jako procent PKB zmenna będąca destymulantą wysok pozom długu publcznego stanow jedną z najważnejszych przesłanek wymuszających procesy konsoldacj systemu fnansów publcznych. W praktyce gospodarczej krajów europejskch w cągu ostatnch dzesęcolec ze względów na uwarunkowana poltyczne poszczególne rządy w oblczu konecznośc naprawy fnansów publcznych znaczne częścej decydowały sę na podwyżk podatków nż redukcję wydatków publcznych; x 8t państwowa pomoc według rodzaju pomocy jako procent PKB zmenna będąca destymulantą wysoka aktywność państwa w zakrese dyskrecjonalnego wsperana poszczególnych podmotów, zazwyczaj wzmaga presje na zwększene dochodów państwa, co prowadz do zwększena obcążeń fskalnych. Ustalony zbór potencjalnych zmennych dagnostycznych poddano selekcj ze względu na krytera oceny merytoryczno-formalne własnośc zmennych 3. Ze względu na brak danych dla ostatnego roku badana dla zmennych x 4, x 8 koneczne było ch wykluczene ze zboru zmennych dagnostycznych. W przypadku badań welowymarowych potencjalne zmenne dagnostyczne zazwyczaj poddaje sę ocene ze względu na krytera wartośc nformacyjnej. W tym przypadku potencjalne zmenne pownny charakteryzować sę wysoką zmennoścą przestrzenną, wysoką ważnoścą nformacyjną oraz newysokm stopnem skorelowana. Postulat wysokej zmennośc przestrzennej oznacza, że mernk dagnostyczne ne pownny wykazywać podobeństwa do sebe w sense nformacj o obektach. Do oceny 3 Ops postulatów merytoryczno-formalnych jest dostępny w pracach Tadeusza Grabńskego [1992, s. 43-44] Aleksandra Zelasa [2002, s. 27-30].

zmennośc przestrzennej powszechne wykorzystuje sę współczynnk zmennośc, przy czym elmnuje sę cechy, dla których współczynnk ten osąga wartość mnejszą od arbtralne przyjętej lczby V = ε np. 10 lub 15% [Ostasewcz (red.) 1998, s. 115-117, 120-121]. Zmenne dagnostyczne uznawane są za ważne, jeśl trudno osągają wysoke wartośc. Do oceny ważnośc cech najczęścej wykorzystuje sę współczynnk asymetr, który dla cech ważnych przyjmuje wartośc dodatne (zakładając, że badana zmenna jest stymulantą). Jeżel rozkład cechy jest lewostronne asymetryczny, to słabo różncuje ona badane obekty, poneważ wększość z nch osąga wysok stopeń nasycena [Ostasewcz (red.) 1998, s. 115-117, 120-121]. Slna korelacja pomędzy zmennym dagnostycznym może prowadzć do powtarzana sę nformacj, dlatego w przypadku stwerdzena zbyt wysokego stopna skorelowana cech dokonuje sę wyboru zmennych reprezentantek, przyjmując za progowy pozom współczynnka korelacj r = r*. Wartość współczynnka r* zazwyczaj ustalana jest arbtralne np. r = 0,8 lub w oparcu o przyjęte krytera formalne. Wybór zmennych reprezentantek może zostać dokonany np. w oparcu parametryczną metodą Hellwga [Kukuła 2000, s. 48; Zelaś (red.) 2000, s. 41]. Ze względu na cel badana oraz charakter zmennych dagnostycznych (zmenne odnoszące sę do zakresu obcążeń fskalnych w poszczególnych państwach z naturalnych względów muszą być ze sobą skorelowane). W nnejszym badanu przyjęto, ż rola kryterów merytorycznych ma charakter domnujący. Tym samym ze względu na groźbę nadmernego ogranczena zboru zmennych dagnostycznych, a co za tym dze ogranczena ch potencjału nformacyjnego, zrezygnowano z zastosowana opsanych formalnych kryterów ważnośc nformacyjnej. Podsumowując, ostateczne w badanu wykorzystano następujące zmenne: x 1, x 2, x 3, x 5, x 6, x 7. W następnym etape badana dokonano normalzacj zmennych dagnostycznych w oparcu o metodę untaryzacj zerowej, bazując na zmennym wzorcu dla kolejnych lat objętych badanem. Powodem wyboru przyjętej metody normalzacj był fakt, że spełna ona wszystke postulaty stawane metodom normowana. Wśród postulatów tych należy wymenć: 1. pozbawene man, w których są wyrażane cechy dagnostyczne; 2. sprowadzene rzędu welkośc zmennych dagnostycznych do stanu porównywalnośc, co oznacza wyrównane zakresów zmennośc cech, w konsekwencj możlwośc ch dodawana;

3. równość długośc przedzałów zmennośc wartośc cech unormowanych oraz równość dolnej górnej grancy ch przedzału zmennośc, w szczególnośc przedzału [0, 1]; 4. możlwość normowana cech dagnostycznych przyjmujących wartośc zarówno dodatne jak ujemne lub tylko ujemne; 5. możlwość normowana cech przyjmujących wartość równą zero; 6. neujemność cech unormowanych; 7. stnene prostych formuł ujednolcających charakter zmennych [Kukuła 2000, s. 81]. W przypadku metody untaryzacj zerowej normalzacja zmennych dagnostycznych jest dokonywana w następujący sposób [Kukuła 2000, s. 79, 90; Kukuła 1998, s. 301-312]: a) dla zmennych dagnostycznych będących stymulantam: z j x max j mn { xj } { x } mn { x } = ( = 1, 2... ; ( j = 1, 2... m) ; z [ 0,1] j j j b) dla zmennych dagnostycznych będącym destymulantam: z j max { xj } xj { x } mn { x } max = ( = 1, 2... ; ( j = 1, 2... m), z [ 0,1] j j j Jako funkcję agregującą znormalzowane wartośc zmennych dagnostycznych wykorzystano średną arytmetyczną. W rezultace otrzymano następujący syntetyczny mernk rozwoju: SMR = 1 m z j m j= 1 ( = 1, 2... ; ( j = 1, 2... m) ;; SMR [ 0,1] ; z [ 0,1] j Skonstruowany syntetyczny mernk pozwolł także na stworzene typolog krajów ze względu na zakres obcążeń fskalnych oraz rozmery sfery budżetowej w poszczególnych krajach. Typologa ta opera sę na metodze wykorzystującej średną arytmetyczną oraz odchylene standardowe. Tym samym badane kraje zostały podzelone na cztery grupy:

I) grupa krajów dla których: SMR SMR + S SMR ), ( 1, 2... ( charakteryzujące sę nskm pozomem obcążeń fskalnych; II) grupa krajów dla których: SMR SMR < SMR + S SMR ) ( = - kraje, ( 1, 2... kraje charakteryzujące sę średnm pozomem obcążeń fskalnych; III) grupa krajów dla których: SMR S SMR ) SMR < SMR kraje o wysokm pozome obcążeń fskalnych; IV) grupa krajów dla których: SMR SMR S SMR ) =, - (, ( 1, 2... <, ( 1, 2... ( bardzo wysokm pozome obcążeń fskalnych gospodark. = - = - kraje o Gdze: n n 1 1 2 S SMR ) = ( SMR SMR ) = 1 n = 1 SMR = SMR n ( ( 1, 2... =, Wynk przeprowadzonego badana zostały zaprezentowane w tabel 1 2. Tabela 1. Rankng państw Un Europejskej ze względu na pozom obcążeń fskalnych z wykorzystanem metody untaryzacj zerowej w latach 2007-2009 2007 2008 2009 Pozycja Grupa Kraj SMR Pozycja Grupa Kraj SMR Pozycja Grupa Kraj SMR 1 Estona 0,87921 1 Słowacja 0,82537 1 Irlanda 0,72239 7 Bułgara 0,73897 7 I Łotwa 0,75954 8 Hszpana 0,71841 8 I Czechy 0,73746 8 Bułgara 0,83247 2 Łotwa 0,83949 2 Łotwa 0,78888 2 Rumuna 0,82123 3 Ltwa 0,81747 3 Estona 0,78307 3 Słowacja 0,80504 4 Słowacja 0,78036 4 Luksemburg 0,77749 4 Estona 0,78491 5 Luksemburg 0,78001 5 Ltwa 0,77604 5 Czechy 0,77782 Luksembur 6 I Rumuna 0,76353 6 Rumuna 0,75155 6 g 0,77513 7 9 Czechy 0,71061 9 Ltwa 0,73109 Hszpana 0,68469 9 Polska 0,69286 10 Bułgara 0,69229 10 Holanda 0,64845 10 Malta 0,68176 11 Holanda 0,63359 11 Słowena 0,61365 11 Hszpana 0,68111 12 Słowena 0,60396 12 Nemcy 0,58491 12 Holanda 0,67177 13 II Fnlanda 0,57876 13 II Irlanda 0,58086 13 II Cypr 0,63839

14 Polska 0,56058 14 21 Szwecja 0,42348 21 III Austra 0,42709 21 Szwecja 0,47823 22 III Austra 0,40865 22 Fnlanda 0,57544 14 Słowena 0,62137 15 Nemcy 0,55528 15 Polska 0,57089 15 Nemcy 0,61120 Welka 16 Brytana 0,53653 16 Cypr 0,55723 16 Irlanda 0,55209 17 Cypr 0,53259 17 Malta 0,52262 17 Fnlanda 0,51697 18 Malta 0,49828 18 Portugala 0,49820 18 Portugala 0,51562 Welka Welka 19 Portugala 0,46531 19 Brytana 0,49673 19 Brytana 0,50778 20 Belga 0,42614 20 Belga 0,42914 20 Węgry 0,50585 23 Szwecja 0,41435 22 Belga 0,46836 Dana 0,36840 23 Węgry 0,40611 23 III Austra 0,46577 24 Węgry 0,33272 24 Dana 0,38178 24 Włochy 0,41329 25 Francja 0,32918 25 Francja 0,36079 25 Francja 0,39712 26 Włochy 0,32401 26 Włochy 0,35469 26 Dana 0,37378 27 IV Grecja 0,32078 27 IV Grecja 0,29070 27 IV Grecja 0,31242 Źródło: oblczena własne na podstawe danych Europstatu, Eurostat (2012), http://epp.eurostat.ec.europa. eu/portal/page/portal/government_fnance_statstcs/data/man_tables (10.05.2012). Tabela 2. Rankng państw Un Europejskej ze względu na pozom obcążeń fskalnych z wykorzystanem metody untaryzacj zerowej w latach 2010-2011 2010 2011 Pozycja Grupa Kraj SMR Pozycja Grupa Kraj SMR 1 Estona 0,86155 1 Estona 0,84095 2 Słowacja 0,85100 2 Bułgara 0,81577 3 Bułgara 0,84955 3 Ltwa 0,81435 4 Rumuna 0,84790 4 Łotwa 0,80581 5 Ltwa 0,84431 5 Słowacja 0,79614 6 Czechy 0,82169 6 I Rumuna 0,78816 7 I Łotwa 0,81585 7 Czechy 0,73083 8 Luksemburg 0,78371 8 Luksemburg 0,72387 9 Hszpana 0,73682 9 Polska 0,65354 10 Holanda 0,73615 10 Hszpana 0,65093 11 Malta 0,71154 11 Holanda 0,64875 12 Polska 0,70873 12 Nemcy 0,63120 13 II Nemcy 0,65997 13 Malta 0,62865 14 Cypr 0,64813 14 II Węgry 0,61041 15 Słowena 0,64012 15 Cypr 0,52751 16 Welka Brytana 0,59412 16 Słowena 0,52394 17 Węgry 0,57354 17 Fnlanda 0,51145 18 Fnlanda 0,57121 18 Portugala 0,50280 19 Portugala 0,56962 19 Szwecja 0,49990 20 Szwecja 0,55633 20 Austra 0,48793 21 III Belga 0,55525 21 III Welka Brytana 0,48685

22 Austra 0,51672 22 Irlanda 0,47156 23 Włochy 0,47908 23 Belga 0,46870 24 Grecja 0,47898 24 Włochy 0,41848 25 Francja 0,47682 25 Francja 0,39121 26 Irlanda 0,42637 26 Grecja 0,35304 27 IV Dana 0,42332 27 IV Dana 0,33367 Źródło: oblczena własne na podstawe danych Europstatu, Eurostat (2012), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/government_fnance_statstcs/data/man_tables (10.05.2012). Wnosk W latach 2007-2008 Polska została zakwalfkowana do trzecej grupy typologcznej skupającej kraje o relatywne wysokm pozome obcążeń fskalnych, natomast w latach 2009-2011 znalazła sę w drugej grupe typologcznej obejmującej kraje o średnm pozome obcążeń fskalnych gospodark. Zmana ta mała charakter egzogenczny, ne wynkała z reform fnansów publcznych państwa, lecz była konsekwencją kryzysu gospodarczego, który narastał w Europe po 2009 roku. W przypadku wększośc krajów strefy euro oraz pozostałych krajów wysoko rozwnętych Un Europejskej rządy zastosowały keynesowske znaczące bodźce fskalne prowadzące do zwększena rozmarów globalnych wydatków państw w relacj do PKB oraz rosnących rozmarów długu publcznego. Przełożyło sę to na zmanę relatywnej pozycj Polsk. Przeprowadzona analza relatywnego pozomu obcążeń fskalnych w krajach europejskch ukazuje kolejne nteresujące zjawsko. We wszystkch latach w trzecej czwartej grupe typologcznej, z wyjątkem Polsk wspomnanej powyżej, znalazły sę wyłączne kraje wysoko rozwnęte Un Europejskej. Odchylene od tej reguły stanow rok 2010, w którym w trzecej grupe typologcznej znalazła sę także Węgry. Wększość tzw. nowych krajów Un o podobnym pozome rozwoju gospodarczego co Polska została we wszystkch latach zakwalfkowana do grupy krajów o najnższym pozome obcążeń fskalnych najmnejszych rozmarach sfery budżetowej. Polska tymczasem w całym okrese badana uzyskwała wartość syntetycznego mernk rozwoju zblżoną do krajów znaczne bardzej rozwnętych takch jak Nemcy czy Hszpana. Oznacza to, że w Polsce w długm okrese rozmary sfery budżetowej oraz towarzyszący m pozom obcążeń fskalnych mogą stać sę czynnkem ogranczającym potencjał rozwojowy kraju. Badane ukazuje także bardzo wysok pozom obcążeń fskalnych gospodarek strefy euro, który dodatkowo zwększył sę wraz z naslenem sę ostatnego globalnego kryzysu

gospodarczego. We wszystkch latach objętych analzą wększość krajów strefy euro została zakwalfkowana do ostatnch dwóch grup typologcznych. Oznacza to, że obecne obserwowane problemy strefy euro ne sprawdzają sę wyłączne do kryzysu zadłużena w krajach połudna: Grecj, Hszpan, czy też Włoch. Przeprowadzone badane może stanowć podstawę dla postawena tezy o strukturalnym probleme całej strefy euro zwązanym z nadmernym zakresem aktywnośc fskalnej państwa w krajach członkowskch. Lteratura: Eurostat (2012), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/government_fnance_ statstcs/data/man_tables (10.05.2012). Grabńskego T. (1992), Metody taksonometr, Akadema Ekonomczna w Krakowe, Kraków. Hellwg Z. (1994), Taksonoma w konstrukcjach ocenach strateg rozwoju społecznoekonomcznego w Polsce [w:] pod red. T. Borysa, M. Walesaka, Zastosowane metod taksonomcznych w gospodarce, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej we Wrocławu, Jelena Góra Wrocław Kraków. Kukuła K. (2010), Metoda untaryzacj zerowej, Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa. Moźdzerz (2009), Nerównowaga fnansów publcznych, Polske Wydawnctwo Ekonomczne, Warszawa. Ostasewcz W. (red.) (1998), Statystyczne metody analzy danych, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej m. Oskara Langego we Wrocławu, Wrocław. Walesak M. (2002), Uogólnona mara odległośc w statystycznej analze welowymarowej, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej m. Oskara Langego we Wrocławu, Wrocław. Wernk A. (2011), Fnanse publczne, Polske Wydawnctwo Ekonomczne, Warszawa. Zelaś A. (red.) (2000), Taksonomczna analza przestrzennego zróżncowana pozomu życa w Polsce w ujęcu dynamcznym, Wydawnctwo Akadem Ekonomcznej w Krakowe, Kraków.

Aneks dane dla zmennych dagnostycznych wykorzystanych w badanu Wykres 1. Globalne wydatk państwa w relacj do PKB w latach 2007-2011 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2007 2008 2009 2010 2011 Belga Bułgara Republka Czeska Dana Nemcy Estona Irlanda Grecja Hszpana Francja Włochy Cypr Łotwa Ltwa Luksemburg Węgry Malta Holanda Austra Polska Portugala Rumuna Słowena Słowacja Fnlanda Szwecja Welka Brytana Źródło: Eurostat (2012), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/government_fnance_statstcs/data/man_tables (10.05.2012). Wykres 2. Podatk nałożone na produkcje mport jako procent PKB w latach 2007-2011 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2007 2008 2009 2010 2011 Belga Bułgara Republka Czeska Dana Nemcy Estona Irlanda Grecja Hszpana Francja Włochy Cypr Łotwa Ltwa Luksemburg Węgry Malta Holanda Austra Polska Portugala Rumuna Słowena Słowacja Fnlanda Szwecja Welka Brytana Źródło: Eurostat (2012), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/government_fnance_statstcs/data/man_tables (10.05.2012).

Wykres 3. Beżące podatk dochodowe, podatk od majątku td. jako procent PKB w latach 2007-2011 35 30 25 20 15 10 5 0 Belga Bułgara Republka Czeska Dana Nemcy Estona Irlanda Grecja Hszpana Francja Włochy Cypr Łotwa Ltwa Luksemburg Węgry Malta Holanda Austra Polska Portugala Rumuna Słowena Słowacja Fnlanda Szwecja Welka Brytana 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: Eurostat (2012), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/government_fnance_statstcs/data/man_tables (10.05.2012). Wykres 4. Państwowe transfery społeczne jako procent PKB w latach 2007-2011 25 20 15 10 5 0 Belga Bułgara Republka Czeska Dana Nemcy Estona Irlanda Grecja Hszpana Francja Włochy Cypr Łotwa Ltwa Luksemburg Węgry Malta Holanda Austra Polska Portugala Rumuna Słowena Słowacja Fnlanda Szwecja Welka Brytana 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: Eurostat (2012), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/government_fnance_statstcs/data/man_tables (10.05.2012).

Wykres 5. Blans budżetu państwa (defcyt/nadwyżka budżetowa reprezentująca potrzeby pożyczkowe skonsoldowanego sektora fnansów publcznych jako procent PKB) w latach 2007-2011 10 5 0-5 -10-15 -20-25 -30 Belga Bułgara Republka Czeska Dana Nemcy Estona Irlanda Grecja Hszpana Francja Włochy Cypr Łotwa Ltwa Luksemburg Węgry Malta Holanda Austra Polska Portugala Rumuna Słowena Słowacja Fnlanda Szwecja Welka Brytana 2007 2008 2009 2010 2011-35 Źródło: Eurostat (2012), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/government_fnance_statstcs/data/man_tables (10.05.2012). Wykres 6. Dług publczny jako procent PKB w latach 2007-2011 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Belga Bułgara Republka Czeska Dana Nemcy Estona Irlanda Grecja Hszpana Francja Włochy Cypr Łotwa Ltwa Luksemburg Węgry Malta Holanda Austra Polska Portugala Rumuna Słowena Słowacja Fnlanda Szwecja Welka Brytana 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: Eurostat (2012), http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/government_fnance_statstcs/data/man_tables (10.05.2012).