Instrukcja do ćwczeń laboratoryjnych dla studentów specjalzacj Technologa Organczna Przedmot: LABORATORIUM TECHNOLOGICZNE Semestr VII Ćwczene nr 2. Optymalzacja rozdzału meszann gazowych w chromatograf gazowej Mejsce ćwczena: Katedra Technolog Chemcznej Organcznej Petrochem Glwce, ul. B. Krzywoustego 4, III p.309 Prowadzący : dr nż. Krzysztof Skutl (pokój nr 308) Instrukcję opracował: dr nż. Krzysztof Skutl Glwce, 2002 r. (zmodyfkowano 2007 r.)
1 Część ogólna Wstęp Chromatografa gazowa należy obecne do podstawowych sposobów loścowej jakoścowej analzy substancj chemcznych. Znajduje szczególne powszechne zastosowane w przypadku konecznośc oznaczena składu złożonych meszann substancj (np. produktów reakcj chemcznej) zarówno w pracach badawczych jak do beżących lub cągłych analz przemysłowych. Podstawowa cecha tej metody analtycznej polegająca na selektywnym rozdzelenu złożonych meszann na pojedyncze, ndywdualne składnk daje także możlwośc wydzelena substancj ze złożonych meszann wytwarzane na tej drodze czystych składnków (tzw. chromatografa preparatywna). W wększośc przypadków technkę chromatografczną stosuje sę w celach oznaczeń loścowych. Możlwość zdentyfkowana poszczególnych składnków analzowanej meszanny (analza loścowa), choć jest możlwa, rzadko odbywa sę wyłączne przy użycu technk chromatografcznej. W przypadku konecznośc jakoścowego oznaczena składu meszann o zupełne neznanym charakterze, stosuje sę na ogół doskonalsze technk dentyfkacyjne (np. spektroskopę masową, NMR, UV, IR tp.) lub sprzęga chromatograf gazowy z wyżej wymenonym metodam dentyfkacyjnym. W takm przypadku rola chromatografu sprowadza sę w zasadze do rozdzelena meszanny na pojedyncze składnk, a nformacje dotyczące rodzaju budowy substancj uzyskuje sę w oparcu o wymenone technk (w praktyce najczęścej stosuje sę układ złożony z chromatografu gazowego spektroskopu masowego). Bardzo często użytkownk chromatografu z góry we lub z dużym prawdopodobeństwem może przewdzeć jakoścowy skład analzowanej meszanny. Wówczas stneje prosta metoda dentyfkacyjna polegająca na porównanu prostych parametrów dentyfkacyjnych substancj wzorcowej (czystej) z welkoścam uzyskanym dla poszczególnych składnków rozdzelanej meszanny (bardzej szczegółowo opsano to w pkt. III). Taka metodyka jest obecne powszechne stosowana. I. Istota technk chromatografcznej Istota metody chromatograf gazowej polega na wykorzystanu różnc w pownowactwe składnków rozdzelanej meszanny w stosunku do tzw. fazy neruchomej wypełnającej podstawowy element chromatografu - kolumnę rozdzelczą. W strumenu gazu nośnego przepływającego w sposób cągły przez kolumnę następuje selektywne, zróżncowane zatrzymywane składnków na powerzchn aktywnego wypełnena. Wykorzystywane jest zjawsko różnc właścwośc adsorpcyjnych fazy stałej w odnesenu do poszczególnych składnków rozdzelanej meszanny lub różnc w absorpcj składnków w aktywnej ceczy nanesonej na stałą powerzchnę wypełnena kolumny. W tym perwszym przypadku o sle powązana rozdzelanej substancj z fazą aktywną wypełnena kolumny (z fazą neruchomą) decyduje wartość współczynnka adsorpcj mów sę wówczas o tzw. chromatograf adsorpcyjnej. Częścej jako fazę aktywną stosuje sę różne substancje cekłe (o małej lotnośc) nanesone na powerzchnę (zwykle celowo slne rozwnętą) porowatego cała stałego (chromatografa absorpcyjna), a o sle powązana z fazą neruchomą decyduje współczynnk podzału. Zjawska powerzchnowe zachodzące w faze stacjonarnej mają charakter dynamczny - składają sę z welokrotne następujących po sobe zjawsk adsorpcj (lub absorpcj) desorpcj, a dynamkę ruch substancj wzdłuż kolumny chromatografcznej towarzyszący mu stopnowy rozdzał meszanny wywoływany jest przepływem strumena gazu, tzw. nośnego. Po rozdzelenu meszanny na składnk, już po wyjścu z kolumny chromatografcznej znajduje sę urządzene zwane detektorem, którego zadanem jest wytwarzane dynamcznego sygnału
2 (zwykle elektrycznego) będącego reakcją na obecność ( lość) analzowanej substancj. Sygnał ten może być przetwarzany, wzmacnany przesyłany do odpowednch urządzeń rejestrujących (samopszące rejestratory mechanczne) ntegrujących (często sprzężonych z pamęcą komputera). II. Podstawowe elementy chromatografu gazowego Każdy chromatograf gazowy mus składać sę z klku podstawowych, nezbędnych elementów warunkujących prawdłową pracę urządzena: kolumna wraz z odpowednm wypełnenem (fazą stacjonarną), detektor, rejestrator (lub ntegrator sygnałów), urządzene do wprowadzana gazu nośnego, elementy dozowana próbek substancj oraz cały szereg układów pomocnczych ułatwających obsługę, zwększających precyzję powtarzalność analz. W ostatnch latach nastąpł burzlwy rozwój w doskonalenu technk chromatograf gazowej wskutek szerokego wszechstronnego zastosowana nowoczesnej elektronk metod komputerowych. 1) Kolumna chromatografczna. Najczęścej konstruowana w postac rury zwykle zwnętej w kręg lub w kształt ltery U (w celu zmnejszena gabarytów) o bardzo zróżncowanych wymarach. W zależnośc od wymarów rozróżna sę 2 podstawowe typy stosowanych kolumn chromatografcznych: a) tzw. kolumny pakowane, o stosunkowo dużej średncy wewnętrznej (zwykle klka mm) nezbyt dużej długośc (raczej ne przekraczającej klku metrów) b) tzw. kolumny kaplarne, o bardzo małej średncy (ułamk mm) długośc klkudzesęcu a nawet klkuset metrów. W kolumnach kaplarnych substancja aktywna (na której odbywa sę właścwy rozdzał składnków meszanny) nanoszona jest na powerzchnę wewnętrzną ścank kolumny (kaplary). Duża długość kolumny dzęk temu slne rozwnęce powerzchn czyn ścankę kolumny kaplarnej swostym nośnkem. W praktyce po prostu powleka sę ścankę kaplary cenką warstwą, cekłej substancj aktywnej w rozdzale meszann. W przypadku kolumn pakowanych substancja aktywna (na ogół cecze wysokowrzące) nanoszona jest na powerzchnę cała stałego tzw. nośnka, zwykle substancj o slne rozwnętej powerzchn. W przypadku tzw. chromatograf adsorpcyjnej sam nośnk może spełnać rolę substancj aktywnej na jego powerzchn zachodzą zjawska rozdzału (na zasadze selektywnej adsorpcj składnków meszanny). Jako nośnk wykorzystywane są najczęścej różne postac tlenku glnowego, węgle aktywne, żele krzemonkowe, zeolty (tzw. sta molekularne), a także rozmate substancje polmeryczne o różnym składze strukturze. Substancje aktywne to przeważne wysokowrzące cecze organczne (estry, alkohole, kwasy, wyższe węglowodory typu olejów tp.) o różnych właścwoścach fzykochemcznych pozwalających na selektywne zróżncowane rozpuszczalnośc (absorpcj) składnków rozdzelanej meszanny. Ne stneje unwersalny sposób doboru odpowednch rodzajów wypełnena kolumny dla rozwązana konkretnego problemu analtycznego. Podstawową wskazówką jest powszechne znana ogólna zasada doboru podobeństwa fazy aktywnej w stosunku do rozdzelanej meszanny (podobne rozpuszcza sę w podobnym). Zgodne z tą regułą dla rozdzelena meszanny zawerającej składnk o dużej polarnośc dobera sę na ogół fazy slne polarne (estry, kwasy tp.), a dla nepolarnych układy typu wysokowrzących olejów lub wręcz rezygnuje z cekłej fazy aktywnej do selektywnej adsorpcj wykorzystuje sę same nośnk o slne rozwnętej powerzchn (np. Al 2 O 3, węgel aktywny, slkażel, sta molekularne tp.). Istneje wele frm zajmujących sę wytwarzanem najróżnorodnejszych nośnków faz aktywnych lub nawet gotowych wypełneń kolumn. W ostatnch latach coraz częścej produktam sprzedaży są gotowe (tj. wypełnone) kolumny chromatografczne ze specjalnym atestam prezentującym możlwośc zastosowana danej kolumny. Dotyczy to zwłaszcza kolumn kaplarnych, których właścwe napełnene wymaga na ogół profesjonalnego przygotowana.
3 2.Detektory chromatografu. Po rozdzelenu meszanny koneczne jest wykryce obecnośc poszczególnych ndywdualnych składnków przekształcene w sygnał umożlwający loścową ocenę dalszą obróbkę (wzmocnene, rejestrowane, ntegrowane tp.). Tę rolę spełnają detektory chromatografu, które będąc wrażlwe na pewne cechy analzowanej substancj przekształcają merzoną welkość na sygnał elektryczny dobrze nadający sę do dalszej obróbk. Istneje znaczna lość różnych typów detektorów stosowanych w chromatograf gazowej, podstawową jednak rolę ze względu na unwersalność odgrywają: detektor ceplnoprzewodnoścowy zwany też katarometrem (TCD) oraz detektor płomenowo- jonzacyjny (FID). Zasada dzałana detektora katarometrycznego polega na wykorzystanu różncy w przewodnctwe ceplnym pomędzy param analzowanej substancj a gazem odnesena (gazem nośnym). Konstrukcja detektora TCD oparta jest na de elektrycznego mostka Whestona. Część czujnka omywana jest ( na tej drodze chłodzona) stałym strumenem gazu nośnego (tzw. cela porównawcza), przez druge ramę mostka przepływać może gaz nośny wraz z rozdzelaną próbką. Różnca w przewodnctwe ceplnym powoduje zmanę temperatury czujnków, zmenają sę zatem ch opory elektryczne ndukowany jest sygnał elektryczny będący marą lośc wykrywanej substancj. Detektor FID zbudowany jest na zasadze palnka wodorowego (wodór spalany w strumenu powetrza) o wysokej temperaturze płomena. Wększość substancj organcznych może ulegać w tych warunkach jonzacj (rozpadow na naładowane elektryczne fragmenty). Jony analzowanej substancj zberane są przez różnomenne naładowane elektrody, a przepływ jonów generuje prąd będący marą lośc oznaczanej substancj. Zaletą detektora TCD jest jego stosunkowo duża unwersalność (można oznaczać także substancje o wysokm potencjale jonzacyjnym np. gazy trwałe ) natomast poważną wadą jest ogranczona czułość. Istneje jeszcze cała gama nnych detektorów, zwykle specjalnych zastosowań np. wychwytu elektronów (ECD), detektor termojonzacyjny, detektor płomenowo- fotometryczny (FPD) td. 3. Urządzena do wprowadzana analzowanej substancj. W chromatograf gazowej mogą być poddawane analze substancje o różnych stanach skupena, stotne jest to by w trakce w trakce rozdzału znajdowały sę w stane gazowym (parowej). Próbk gazowe można dozować za pomocą odpowednch strzykawek gazoszczelnych lub częścej specjalnych zaworów dozujących zapewnających dużą powtarzalność dozowanych lośc. Welkość wprowadzanej próbk zależna jest od gabarytów tzw. pętl dozującej (zwanej też naczyńkem chromatografcznym). a) Faza płukana (napełnana pętl) b) Faza analzy próbk Pętla dozująca wlot gazu nośnego wylot gazu do kolumny wylot próbk wlot próbk Pętla dozująca wlot gazu nośnego wylot gazu do kolumny wylot próbk wlot próbk Rys. 1. Schemat dzałana zaworu dozującego do wprowadzana próbek gazowych
4 Urządzene do dozowana zbudowane jest na zasadze zaworu 6-drogowego. W jednym z jego położeń ( tzw. faza płukana) analzowana próbka wypełna naczyńko, przepłukuje je ne łącząc sę przy tym sę ze strumenem gazu nośnego (rys.1a). w położenu - analza (rys.1 b) wewnętrzne kanały zaworu zostają tak ustawone, że gaz nośny przepływa do kolumny przez pętlę dozującą wcześnej napełnoną analzowaną próbką. Każdorazowe przekręcene zaworu w położene - analza po uprzednm napełnenu pętl jest równoznaczne z wprowadzenem próbk do kolumny (jest to zwykle moment startowy - rozpoczęce analzy). Take rozwązane zapewna prostotę operacj wprowadzana gazów lub par do analzy bardzo dużą powtarzalność. Próbk cekłe dozuje sę za pomocą odpowednch, wycechowanych mkrostrzykawek. Ich pojemność najczęścej ne przekracza 1-10 l (10-3 cm 3 ). Próbka jest poberana do strzykawk za pomocą cenkej gły, a następne po przekłucu membrany z gumy slkonowej dozownka wprowadzana do kolumny chromatografcznej. Najczęścej stneje specjalne wydzelona ogrzewana termostatowana komora nastrzykowa (njektor) umożlwająca szybke odparowane cekłej próbk, tak aby gaz nośny mógł ją transportować w postac par. Powtarzalność dozowana przy tej technce zależna jest główne od jakośc strzykawk dokładnośc operatora chromatografu. Ten sposób wymaga już neco wększej wprawy dla zapewnena powtarzalnośc analz. Węcej problemów nastręcza oznaczene próbek cał stałych. Czasem możlwe jest przesublmowane substancj stałej w komorze dozownka. Znaczne częścej stosuje sę rozpuszczane analzowanej substancj w odpowedno dobranym rozpuszczalnku, a dalej wprowadzene próbk odbywa sę już w sposób analogczny jak w przypadku próbek cekłych. 4.Gaz nośny. Spełna rolę czynnka wymuszającego dynamczne zjawska adsorpcj (absorpcj) - desorpcj w trakce rozdzału na powerzchn fazy aktywnej, a także umożlwa przesuwane próbk wzdłuż kolumny chromatografcznej. Zapewna równeż przemeszczana analzowanej substancj z dozownka do kolumny rozdzelczej dalej do systemu detekcj. W detektorach typu TCD spełna rolę czynnka porównawczego w czujnku katarometru. Podstawowe cechy jake mus posadać odpowedn gaz nośny to jego neutralność wobec środowska, w którym jest stosowany (próbka, kolumna, wypełnene, detektor tp.). Jako gazy nośne stosuje sę najczęścej obojętne gazy (argon, azot, hel), czasam także wodór ze względu na bardzo wysoke przewodnctwo ceplne dużą różncę tej właścwośc w porównanu z wększoścą substancj chemcznych. Jednak z powodu szerokch granc wybuchowośc wymaga zachowana specjalnej ostrożnośc, dlatego często zastępowany jest bezpecznejszym helem o podobnych właścwoścach ceplnych (lecz znaczne droższym). Czasam w charakterze gazu nośnego stosowane jest powetrze lub dwutlenek węgla (detektor Janacka). Szczególne ważny jest właścwy dobór gazu nośnego przy zastosowanu detektora TCD - należy użyć gaz nośny o możlwe jak najbardzej różnym przewodnctwe ceplnym w porównanu z analzowanym substancjam. Wpływa to w sposób decydujący na czułość przyrządu ogranczene błędów pomarowych. 5. Elementy pomocncze chromatografu. Wymenone wyżej elementy chromatografu są absolutne nezbędne dla umożlwena pracy analzatora. Istneje jednak cały szereg dodatkowych urządzeń, które usprawnają, poprawają ułatwają obsługę, a przede wszystkm ogranczają możlwość błędów pomarowych zwększają dokładność oznaczeń. a) komora termostatująca. Zapewna możlwość utrzymana określonej (zwykle eksperymentalne dobranej) optymalnej temperatury rozdzału. Ma to decydujący wpływ na jakość rozdzału powtarzalność analz, a także całkowty czas trwana oznaczena. Na ogół analzy chromatografczne prowadz sę w podwyższonych temperaturach współczesne chromatografy zaopatrzone są zawsze w sprawne pracujące komory termostatujące. W zależnośc od konkretnego problemu analtycznego stosowane są różne reżmy temperaturowe w trakce
5 prowadzena rozdzału meszann. W najprostszym przypadku prowadz sę analzę w stałej, optymalnej temperaturze (rys. 2a). Czasem, zwłaszcza dla bardzej złożonych meszann, zawerających składnk znaczne różnące sę pownowactwem do aktywnej fazy stacjonarnej stosuje sę zmenną temperaturę w trakce rozdzału (rys 2b). Wówczas po pewnym czase (tzw. zoterma początkowa p ) podnos sę temperaturę w kontrolowany, zwykle lnowy sposób z określoną (dobraną eksperymentalne szybkoścą) do temperatury końcowej (tzw. zoterma końcowa k ). W rezultace takego postępowana trudnej rozdzelające sę składnk wymywane są w początkowej faze analzy przy nższej temperaturze, a czas slnej zatrzymywanych w kolumne substancj ulega skrócenu wskutek przyspeszającego wyjśce oddzaływana podwyższonej temperatury (patrz wpływ temp. na rozdzał pkt. V.2). W nektórych typach chromatografów możlwy jest welostopnowy narost temperatury (rys. 2c) stosowany w szczególne złożonych analzach weloskładnkowych meszann. Komory termostatujące najczęścej ogrzewane są elektryczne, a w celu uzyskana równomernego pola temperatur stosuje sę nadmuch gorącego powetrza (wentylatory). Chłodzene kolumn (w celu powrotu do warunków początkowych) na ogół odbywa sę przez otwarce komory termostatu (lub) nadmuch strumena zmnego powetrza. Sterowane przebegem zman temp. najczęścej realzowane jest przy użycu systemu elektroncznych regulatorów temperatury pneumatycznych układów otwerana zamykana klapy komory termostatującej. b) Zawory regulujące przepływ gazu nośnego. Stablną pracę chromatografu warunkuję stałe natężene przepływu gazu nośnego. Szczególne ważne jest to w przypadku detektorów TCD bardzo wrażlwych na wszelke zmany w odborze cepła (np. wskutek zmany przepływu gazu nośnego). W wększośc chromatografów stosuje sę układ glcowego zaworu regulacyjnego pneumatycznego regulatora przepływu, którego zadanem jest utrzymane żądanego, stałego natężena przepływu gazu nośnego. Pomar rzeczywstego natężena przepływu gazu nośnego (a także gazów pomocnczych) dokonuje sę najczęścej przy pomocy prostego przepływomerza z bańką mydlaną (pomar objętośc wypływu gazu w jednostce czasu). W nektórych chromatografach stneją układy zwężk pomarowej wyposażone w elektronczny odczyt przepływu dla danego typu gazu lub cśnena panującego przed kolumną. Istneją także rozwązana pozwalające na pracę przy zmennym, programowanym natężenu przepływu gazu nośnego, c) Urządzena rejestrujące ntegrujące. Sygnał z detektora mus być rejestrowany aby możlwa była loścowa jakoścowa obróbka wynków analzy. W tym celu stosuje sę urządzena samopszące (tzw. rejestratory), w których sygnał elektryczny zamenany jest na mechanczny ruch psaka. w nowoczesnych urządzenach sygnał elektryczny przetwarza sę na wartośc cyfrowe w takej postac może podlegać komputerowej obróbce. Współczesne chromatografy
6 wyposażone są zwykle w specjalne programy ntegrujące (merzą pole pod krzywą sygnału składnka) dokonujące szereg dalszych przelczeń pozwalających na usprawnene analzy jakoścowej loścowej. d) Dodatkowe akcesora - w zależnośc od rodzaju chromatografu, a także zaleceń nabywcy producenc wyposażają urządzena w cały szereg elementów usprawnających prace chromatografu, np. układy do oczyszczana gazów nośnych pomocnczych, do pomaru ch natężeń przepływu, do napełnana kolumn chromatografcznych, nektóre typowe meszanny wzorcowe substancj tp. III Analza jakoścowa w chromatograf gazowej W przypadku złożonej meszanny składnków o zupełne neznanym charakterze użyce samego chromatografu do celów dentyfkacyjnych jest bardzo trudne rzadko kończy sę pełnym powodzenem. Jak wspomnano wcześnej znane są znaczne doskonalsze bardzej nezawodne technk analzy jakoścowej. W prostszych sytuacjach gdy znany jest jakoścowy skład rozdzelanej meszanny lub przynajmnej jej charakter (rodzaj występujących substancj) możlwa jest dentyfkacja metodam chromatografcznym. Podstawową cechą dentyfkacyjną jest parametr zwany objętoścą retencj - objętość gazu nośnego jaka przepływa przez kolumnę od momentu zadozowana próbk do chwl zarejestrowana tzw. maksmum pku. t r Welkość sygnału t m t' r Lna p Czas trwana analzy k podstawowa Rys. 3. Interpretacja pojęca czasu retencj (czasu wyjśca) analzowanego składnka Przy stałym przepływe gazu nośnego (tak jak to ma zwykle mejsce) znaczne bardzej wygodną welkoścą pomarową jest czas retencj t r (patrz rys 3) czyl czas jak upływa od chwl zadozowana do momentu pojawena sę maksmum pku. Często wykorzystuje sę tzw. zredukowany czas retencj t r (rys. 3) reprezentujący efektywny czas zatrzymywana danego składnka na powerzchn fazy aktywnej (odejmuje sę tzw. czas martwy t m nezbędny do przemeszczena sę przez kolumnę bez zatrzymywana na powerzchn fazy aktywnej). Czasy retencj są jednak bardzo slne uzależnone od podstawowych parametrów pracy chromatografu: temperatury, przepływu gazu nośnego, a przede wszystkm rodzaju wypełnena długośc kolumny chromatografcznej. Istneją specjalne tablce, w których zebrane są główne dane chromatografczne dla typowych wypełneń różnych grup substancj. Stablcowane zostały
7 równeż tzw. ndeksy retencj, które w oparcu o pewne prawdłowośc chromatografczne (porównywane czasów retencj z grupą subst. wzorcowych) pozwalają na dentyfkację substancj. Należy jednak stwerdzć, że bardzo trudne jest precyzyjne odtworzene warunków analzy w różnych aparatach, dlatego take zabeg dentyfkacyjne (często bardzo żmudne) są na ogół nepewne. Zwykle postępuje sę w ten sposób, że wedząc jakego typu substancje znajdują sę w analzowanej meszanne wyklucza sę lub potwerdza obecność danej substancj przez porównane czasów retencj danego zwązku substancj podejrzanej o obecność. Zgodność czasów retencj jest podstawą dentyfkacj, pełny dowód można uzyskać potwerdzając dentyczność czasów retencj w drastyczne zmenonych warunkach analzy (najlepej używając do potwerdzena zupełne nne w swym charakterze wypełnene kolumny np. zastępując aktywną fazę polarną wypełnenem nepolarnym). IV. Analza loścowa. W tym przypadku opsywana technka chromatograf gazowej oddaje szczególne cenne usług stanow dobrą, wygodną, a co najważnejsze dokładną metodę analtyczną. Podstawową cechą jaką sę wykorzystuje jest zależność pomędzy welkoścą sygnału, a loścą (stężenem) oznaczanego składnka. W wększośc przypadków w chromatograf gazowej marą welkośc sygnału pochodzącego od obecnośc danego składnka jest pole powerzchn pod pkem (pole pod krzywą Gaussa). A zatem, określene lośc analzowanego składnka mus obejmować 2 czynnośc: a) wyznaczene sumarycznej welkośc sygnału (najczęścej pola powerzchn pod pkem) b) określene korelacj pomędzy welkoścą sygnału a loścą oznaczanej substancj. Wyznaczane welkośc sygnału odbywa sę najczęścej przez zmerzene (całkowane) pola powerzchn pod krzywą pku metodam grafcznym (metoda wysokośc, trójkątów, planmetrowana, tp.) lub całkowana przy użycu systemów cyfrowych (tzw. ntegratory). W tym drugm przypadku koneczna jest zamana sygnału analowego (zwykle elektrycznego) na cyfrowy obróbka przy użycu specjalnych programów oblczenowych. Obecne bardzo często rolę ntegratorów spełnają komputery osobste sprzężone z systemam analtycznym. Wększe trudnośc sprawa zwykle poprawne precyzyjne wyznaczene korelacj pomędzy welkoścą sygnału a loścą analzowanej próbk. Istneje cały szereg różnych metod ch właścwy dobór decyduje o poprawnośc precyzj oznaczena. Przy ch wyborze należy uwzględnć najstotnejsze cechy zależne m.nn. od rodzaju analzowanej próbk, typu użytego systemu analtycznego (zwłaszcza detektora) oraz zakresu stężeń oznaczanej substancj. Należy przy tym pamętać, że: 1. Ne mus występować prostolnowa zależność pomędzy welkoścą sygnału a loścą próbk w całym obszarze stężeń. Wele detektorów wykazuje nelnowość w szerokm obszarze stężeń koneczne jest często wyznaczene obszaru lnowośc. 2. Nawet te same lośc (np. masy, stężena) różnych substancj mogą dawać różne welkośc sygnału chromatografcznego. Detektory są bowem wrażlwe ne tylko na lość substancj, ale także na specyfczne właścwośc detekcyjne danego zwązku. Np. detektor TCD reaguje na przewodnctwo ceplne substancj (ścślej na różncę pomędzy przewodnctwem ceplnym danej subst. a gazem nośnym), detektor FID na lość tworzących sę jonów, potencjał jonzacyjny tp. Dlatego na ogół ne jest możlwe proste wyznaczene unwersalnej zależnośc pomędzy welkoścą sygnału a loścą wykrywanej próbk. Najczęścej stosuje sę następujące metody: a) metoda krzywej kalbracyjnej - polega na eksperymentalnym wyznaczenu funkcyjnej lub grafcznej zależnośc pomędzy welkoścą sygnału (polem powerzchn pod pkem) a loścą (lub stężenem) danego składnka próbk. Dla sporządzonych precyzyjne znanych lośc próbk uzyskuje sę chromatogramy sporządza odpowedn wykres. Punkty na krzywej pownny obejmować zakres lośc substancj oznaczanej. W dobrej klasy chromatografach przy właścwe
8 dobranych warunkach analzy uzyskuje sę na ogół zależność zblżoną do prostolnowej. Następne po wprowadzenu oznaczanej próbk określenu odpowadającego jej pola powerzchn pod pkem odczytuje sę lość substancj z wykresu lub w oparcu o wyznaczoną wcześnej z kalbracj zależność funkcyjną: S = f (x) [1] (S - pole pod pkem, x - lość (lub stężene) oznaczanej substancj. Zaletą tej metody jest duża nezawodność oznaczena dobra dokładność (jedyne w przypadku poprawne sporządzonej kalbracj). Wadą jest natomast duża pracochłonność, zwłaszcza w przypadku dużej lczby oznaczanych składnków w próbce. b) metoda normalzacj wewnętrznej - szczególne chętne stosowana do wyznaczana stężeń złożonych weloskładnkowych meszann. Wychodząc z defncyjnej zależnośc na stężene (wyrażone w % objętoścowych lub molowych) V a n V 1 [2] w oparcu o znane, względne relacje pomędzy stężenem danej subst. a odpowadających m welkoścom sygnału poszczególnych składnków meszanny (tzw. współczynnk odpowedz), oraz zakładając lnowość tej zależnośc w w stosowanym obszarze stężeń uzyskuje sę względne prosty wzór na stężene substancj (w %) : S k S k n S k 1 - welkość sygnału składnka (pole powerzchn pku) - współczynnk odpowedz składnka 100 [3] gdze: Metoda pozwala na bardzo szybke oznaczene składu złożonych meszann, lecz wymaga wcześnej, precyzyjnego wyznaczena współczynnków odpowedz. W sposobe tym zakłada sę oznaczene lośc wszystkch składnków meszanny. W sytuacj, gdy ne jest to możlwe (np. pewne składnk ne są wykrywane) należy oznaczyć ch lość nnym sposobam. Wówczas wzór ulega modyfkacj do postac: n S k n S k 1 100 n [4] - lość (stężene) składnków newykrywanych (lub oznaczonych nną metodą lub w nnym aparace). Czasam w prostych przypadkach, gdy współczynnk odpowedz wszystkch składnków są bardzo zblżone stosuje sę uproszczoną postać: S S ( 100 ) (tzw. udzał pola w sume pól) [5] c) metoda wzorca wewnętrznego - polega na wprowadzenu do analzowanej meszanny (zwykle cekłej) znanej lośc substancj (wzorcowej). Znając relacje pomędzy współczynnkam odpowedz wzorca substancj analzowanej określa sę skład loścowy meszanny: S k S wz [6] wz k - współczynnk odpowedz danej substancj (względem substancj wzorcowej)
9 Najczęścej jako wzorzec wprowadza sę substancję, której sygnał (pk) ne nakłada sę z analzowanym składnkam meszanny. Pewną odmaną tej metody jest dodatek znanej lośc substancj występującej w meszanne. Wówczas z welkośc przyrostu pola powerzchn pku znanych względnych współczynnkach odpowedz można wyznaczyć stężene (lub lość) analzowanych substancj w meszanne. d) metoda porównana z wzorcem. Przy założenu (po uprzednm sprawdzenu) lnowej zależnośc pomędzy welkoścą sygnału a loścą analzowanej substancj zamast wyznaczana całej krzywej (prostej) kalbracyjnej wprowadza sę tylko 1 punkt stężenowy dla danej meszanny (tzw. wzorzec zewnętrzny), a skład próbk wyznacza sę w oparcu o proporcję: [7] S S wz wz Wybór metody zależy od konkretnego problemu analtycznego, a przede wszystkm od złożonośc rozdzału meszanny (np. lczby składnków), żądanej dokładnośc powtarzalnośc wynków, czasochłonnośc tp. V. Wpływ parametrów na rozdzał składnków jakość oznaczena 1) Podstawowy wpływ na jakość rozdzału meszann w chromatograf gazowej odgrywa dobór odpowednej kolumny chromatografcznej, a węc w perwszym rzędze decyzja co do typu zastosowanego systemu : kolumn kaplarnych lub pakowanych. Na ogół kolumny kaplarne zapewnają lepszy rozdzał, jednak są znaczne droższe, a praca z ch użycem bardzej kłopotlwa. Kolumny pakowane są wygodnejsze w użycu na ogół ne ma też wększych problemów z samodzelnym ch przygotowanem. Przy doborze kolumn najstotnejszy jest wybór właścwego wypełnena (zarówno substancj aktywnej jak nośnka), a także długość kolumny. Czym wększa długość tym lepszy rozdzał składnków lecz nadmerne długe kolumny przedłużają czas trwana analzy, pk stają sę szersze, często bardzej rozmyte, wzrastają też opory przepływu (cśnene) w elementach chromatografu. Należy zatem tak dobrać długość kolumny aby przy nezbyt dużych oporach przepływu zapewnć pełny rozdzał wszystkch składnków oznaczanej meszanny. 2) Temperatura rozdzału. Zjawska decydujące o rozdzelenu składnków oznaczanej meszanny slne zależą od temperatury, w której odbywa sę analza. W wyższej temperaturze następuje zwększene ntensywnośc desorpcj składnków z fazy stacjonarnej skrócene czasu przebywana na powerzchn fazy aktywnej. W konsekwencj skrócenu ulegają czasy retencj wszystkch składnków całkowty czas trwana analzy. Nadmerne skrócene tych czasów może spowodować nakładane sę pków pogorszene jakośc oznaczena. Dlatego parametr ten należy tak optymalzować aby maksymalne skrócć całkowty czas trwana analzy ale jednocześne ne dopuścć do pogorszena jakośc analzy. Bardzo ważnym pozytywnym efektem wzrostu temp. w trakce rozdzału jest zmana kształtu pków - zwększene wysokośc kosztem szerokośc, a przede wszystkm możlwość zlkwdowana lub ogranczena tworzena rozmytych końcowych faz sygnałów (tzw. ogonów pków). W przypadku analz meszann weloskładnkowych dla substancj o bardzo zróżncowanych czasach retencj najczęścej stosuje sę programowany przebeg zman temp., dobór odpowednch parametrów termcznych staje sę typowym zadanem optymalzacyjnym. 3) Szybkość przepływu gazu nośnego. Wpływa na przebeg analzy podobne jak wzrost temperatury. Jednak pozytywne oddzaływane jest w tym przypadku mnej wdoczne (mnej ntensywne lkwdowane ogonów), ponadto nadmerny wzrost szybkośc przepływu gazu nośnego wpływa na wzrost oporów przepływu, zwększa zużyce gazu nośnego (czasem drogego - np. hel) utrudna jego wstępne oczyszczene. W praktyce dobera sę optymalne natężene przepływu gazu nośnego pod kątem zwększena czułośc detekcj (stneje pewen
10 optymalny przepływ, przy którym uzyskuje sę najwększe sygnały). W wyjątkowych sytuacjach stosuje sę programowane zmany natężena przepływu gazu nośnego dla optymalzacj przebegu oznaczeń złożonych meszann (b. skomplkowane droge urządzena regulacyjne). 4) Wpływ lośc dozowanej próbk. Z oczywstych względów welkość dozowanej próbk mus być tak dobrana aby uzyskwany sygnał nadawał sę do loścowej nterpretacj. Zbyt mała lość (lub stężene) wpływa na pogorszene dokładność analzy (zbyt duży udzał własnych szumów urządzena zakłócających właścwy sygnał) zwększa błąd pomaru. Nadmerna lość może spowodować trudnośc w loścowej nterpretacj sygnału (np. wejśce w obszar nelnowośc detektora), a w każdym przypadku pogarsza rozdzał (zbyt dług czas dozowana próbk powoduje rozcągnęce pku ). Często obserwuje sę wówczas zjawsko tzw. przecążena kolumny polegające na slnym rozcągnęcu początkowej, wznoszącej częśc sygnału chromatografcznego. 5) Inne czynnk. Na przebeg analzy chromatografcznej mogą meć wpływ także take czynnk jak: welkość cśnena w kolumne, rodzaj użytego gazu nośnego (główne jego współczynnk dyfuzj adsorpcj) lecz ch rola na jakość rozdzału jest na ogół newelka. Neco wększy wpływ obserwuje sę w przypadku występowana nadmernych, pustych (tzw. martwych) przestrzen na drodze przepływu próbk. Część eksperymentalna I) Cel ćwczeń. Celem zajęć jest praktyczne doskonalene umejętnośc studentów w zakrese technk chromatograf gazowej. Na przykładze konkretnego problemu analtycznego pownny zostać opracowane wykonane podstawowe czynnośc nezbędne do właścwego sprawnego oznaczena składu złożonej meszanny gazowej. II) Zakres ćwczeń. W ramach prac laboratoryjnych pownny zostać wykonane następujące czynnośc analtyczne: 1) analza jakoścowa meszanny (oznaczene czasów retencj na tej podstawe dentyfkacja ndywdualnych składnków). 2) dobór optymalnych parametrów rozdzału składnków meszanny gazowej na wytypowanej kolumne rozdzelczej 3) wybrane odpowednej metodyk analzy loścowej 4) wykonane oznaczena zawartośc składnków meszanny gazowej o neznanym składze loścowym. III. Wykonane ćwczena Jako próbka do oznaczeń użyta zostane meszanna zawerająca gazowe składnk jake mogą tworzyć sę w trakce różnorodnych procesów rafneryjno-petrochemcznych. Zawera ona węglowodory nasycone (C 1 - C 4 ), alkeny: etylen, propylen, zomeryczne buteny, butaden, a także wodór jako typowy produkt procesów termokataltycznych oraz składnk powetrza - tlen azot (jako możlwe domeszk lub efekt zapowetrzena poberanych próbek gazowych). Tak duża lość składnków o różnych właścwoścach utrudna prosty wybór metodyk analzy. Obecność składnków trwałych o wysokm potencjale jonzacyjnym (H 2, N 2, O 2 ), unemożlwa użyce czułego detektora FID do oznaczeń tych składnków nezbędne jest użyce detektora katarometrycznego. Z kole możlwość bardzo nskch stężeń nektórych składnków węglowodorowych (np. butanów) narzuca potrzebę wykorzystane bardzej czułego detektora płomenowo-jonzacyjnego. W tej sytuacj muszą być użyte oba typy detektorów. Duża lczba składnków o zróżncowanych właścwoścach utrudna zastosowane tylko jednej kolumny chromatografcznej do rozdzelena tak złożonej meszanny w zwązku z tym celowe wydaje sę zastosowane 2 odrębnych układów analtycznych:
11 a) kolumny do rozdzału składnków węglowodorowych detektorem FID b) kolumny do rozdzału pozostałych skł. ( gazy trwałe - H 2 składnk powetrza) współpracujące z detektorem TCD. Wszystke oznaczane substancje mają w zasadze charakter nepolarny narzucają potrzebę użyca nepolarnych wypełneń kolumny. Do rozdzału składnków o najnższej temp. wrzena (H 2, składnk powetrza, CH 4 ) użyta zostane kolumna z wypełnenem o bardzo slnych właścwoścach adsorpcyjnych (węgel aktywny o dużej powerzchn właścwej). Tak układ pozwala oddzelć wodór od powetrza (w stosowanych warunkach praktyczne nemożlwe jest na tym wypełnenu oddzelene O 2 od N 2 ) oraz metanu. Wyższe węglowodory są tak slne zatrzymywane, że ch sygnały (na ogół bardzo rozmyte) ne nadają sę do precyzyjnego loścowego oznaczena. Jako detektor mus być w tym przypadku użyty katarometr, zaś optymalnym gazem nośnym argon (duża różnca w przewodnctwe ceplnym w stosunku do H 2 stosunkowo znaczna w odnesenu do składnków powetrza). Węglowodory mogą być rozdzelone na różnych typach kolumn, w ramach zajęć przygotowane zostało specjalne wypełnene z tlenku glnowego dezaktywowanego alkalam (5% K 2 CO 3 ). Faza aktywna rozdzela węglowodorowe składnk meszanny także w tym przypadku na zasadze zjawsk adsorpcyjnych. Jako detektor użyty będze wysokoczuły detektor FID. Dobór gazu nośnego ma w tym przypadku mnejsze znaczene - dla uproszczena zastosowany będze także argon (gazy pomocncze - powetrze wodór do zaslana palnka detektora). Gazowe próbk należy dozować do układów chromatografcznych za pomocą specjalnych zaworów (pętl) dozujących. Dla umożlwena zastosowana odmennych warunków temperaturowych do rozdzału węglowodorów pozostałych składnków (odrębne komory termostatujące) użyte zostaną 2 oddzelne chromatografy gazowe. Parametry pracy chromatografu: Temperatury: termostatu -353 K (80 0 C), detektora - 423 K (150 0 C), dozownka- 393 K (120 0 C), przepływ gazu nośnego: detektor FID - 40 cm 3 /mn., katarometr 40 cm 3 /mn., gazy pomocncze: wodór 40 cm 3 /mn., powetrze 200 cm 3 /mn. ad IIa Analza loścowa (oznaczane czasów retencj poszczególnych składnków). W tym celu należy zgromadzć próbk czystych, ndywdualnych składnków analzowanej meszanny, a węc węglowodory, wodór powetrze. Przeprowadzając analzę w warunkach zotermcznych (FID - 80 0 C, TCD 100 0 C) należy wprowadzać każdorazowo przy pomocy zaworu dozującego do kolumny chromatografcznej wybrane, pojedyncze substancje. W momence zadozowana gazu (po przepłukanu zaworu przekręcenu w położene analza ) uruchomć klawszem start rozpoczęce zberana danych przez ntegrator chromatografu. Równocześne należy rozpocząć zberane danych w pamęc komputera (w programe Peak Smple obsługującym komputerowe zberane przetwarzane danych). Zwrócć uwagę zanotować czasy rozpoczęca ( r ) zakończena wyjśca ( z ) pku danego składnka oraz zaprogramować odpowedne okno dentyfkujące dany pk składnka. W dentyczny sposób wykonać analzę wszystkch ndywdualnych substancj (wodór powetrze na chromatografe z detektorem TCD). Zwrócć uwagę na tendencję zman czasów retencj poszczególnych substancj kształt (zmany szerokośc) uzyskwanych pków. Ad II b. Dobór optymalnej temperatury w trakce rozdzału Na podstawe uzyskanych danych zaproponować program zman temperatury termostatu w trakce oznaczena dla usprawnena analzy - skrócena czasu jej trwana bez pogorszena jakośc rozdzału. Podać wartośc czasu trwana zotermy początkowej ( p ), szybkośc lnowego narostu temperatury (V - 0 C/mn), temperatury końcowej termostatu czasu trwana zotermy końcowej ( k ). (Dla rozdzału wodoru od powetrza w chromatografe z detektorem TCD optymalzacja temperatury ne pownna być potrzebna). Zaprogramować parametry programu
12 temperaturowego komory chromatografu sprawdzć przebeg rozdzału całej oznaczanej meszanny w zaproponowanych warunkach. Ocenć efekty zwązane z zastosowanem wzrostu temperatury przydatność zastosowanego reżmu do dalszych analz, ewentualne zaproponować nowe warunk ponowne sprawdzć. Wytypowany sposób prowadzena analzy wpsać do pamęc programu po wybraną nazwą wybranym katalogu. Uzyskane nowe czasy retencj zapsać użyć do celów dentyfkacyjnych przy wykonywanu właścwych oznaczeń. Ad II c Analza loścowa. W tej częśc ćwczena należy wykonać analzę loścową (oznaczyć skład w % obj.) przygotowanej przez prowadzącego meszanny gazowej o neznanym składze. Duża lość składnków węglowodorowych (8-9) praktyczne narzuca zastosowane metody normalzacj wewnętrznej. Należy założyć, że w stosowanym zakrese stężeń substancj stneje lnowa zależność pomędzy welkoścą sygnału a loścą (stężenem) składnka próbk, ponadto znane są względne współczynnk odpowedz (tzw. współczynnk korekcyjne). Dla detektora FID welkość sygnału zależy od lośc fragmentów, na które rozpada sę cząsteczka węglowodoru w trakce jonzacj. Na ogół przyjmuje sę, że lość ta jest prostą funkcją lczby atomów węgla w cząsteczce węglowodoru. Można węc posłużyć sę teoretycznym wartoścam wsp. korekcyjnych oblczyć je ze wzoru k 1 [8] n - lczba atomów węgla w cząsteczce węglowodoru n Dla określena pełnego składu oznaczanej meszanny przy użycu metody normalzacj wewnętrznej nezbędne jest wcześnejsze oznaczene składnków ne wykrywanych w detektorze FID (np. wodór, składnk powetrza). W tym celu należy wykonać analzę zawartośc tych składnków wykorzystując chromatograf z detektorem TCD z kolumną wypełnoną węglem aktywnym. Z uwag na małą lczbę składnków, podlegających oznaczenu w tym chromatografe wygodne jest posłużyć sę metodą porównana z wzorcem (patrz pkt. V met.d), w tym celu należy: a) dokonać tzw. kalbracj chromatografu. Wprowadzć na kolumnę przy pomocy zaworu dozującego specjalne przygotowaną meszannę wzorcową zawerającą wodór azot (o znanym składze) wykonać analzę. Dokonać ntegracj sygnałów, a następne wybrać przy pomocy lewego przycsku myszy opcję kalbracj wykalbrować poszczególne składnk analzowanej meszanny wzorcowej podając zawartość danego składnka w odpowednej tablcy kalbracyjnej. b) wykonać oznaczene składu oznaczanej próbk (na zawartość H 2 powetrza) w oparcu o sporządzoną kalbrację. W tym celu należy wprowadzć do chromatografu analzowaną próbkę wykonać analzę podobne jak przy meszanne wzorcowej. Należy jednak przy tym pamętać, że po wyjścu pku powetrza (można wówczas zakończyć analzę) kolumnę będą opuszczały także składnk węglowodorowe jednak ch poprawne oznaczene dokonane zostane przy użycu chromatografu z bardzej czułym detektorem FID. Po zakończenu zapsanu analzy pod odpowedną wybraną nazwą dokonać ntegracj składnków oznaczanej meszanny oblczena ch zawartośc. W tym celu należy wybrać opcję rezultaty przy wyborze formatu przedstawana wynków wybrać metodę wzorca zewnętrznego ( External ) - program samoczynne oblcza prezentuje uzyskane wartośc stężeń ntegrowanych składnków. Po sprawdzenu poprawnośc przebegu całkowana (przeanalzować wykres wyznaczana pól pków) zapsać wynk do plku danych pod wybraną nazwą (np. w programe Excel. Wartość sumy stężeń H2 + N2 = n jest nezbędna przy zastosowanu metody normalzacj wewnętrznej w trakce oznaczeń zawartośc składnków węglowodorowych. c) oznaczene zawartośc węglowodorów. Analzę próbk wykonać w sposób dentyczny jak wcześnejsze próby przy optymalzacj programu temperaturowego. Po wyjścu ostatnego z oznaczanych składnków analzę zatrzymać (przycsk spacj). Po takm wymuszonym
13 zatrzymanu chromatograf sam powraca do początkowych warunków temperaturowych (nadmuch zmnego powetrza do uzyskana temp. zotermy początkowej). W tym czase można wykonać dzałana zmerzające do pełnego oznaczenu składu meszanny. 1. Oblczane składu przy pomocy ntegratora chromatografu. Zastosowany do zajęć chromatograf gazowy wyposażony jest w mkroprocesor umożlwający wykorzystane prostych procedur oblczenowych składu meszann (m. n. metodę normalzacj wewnętrznej). w celu zastosowana procedur oblczenowych należy wprowadzć do pamęc dane dentyfkacyjne poszczególnych składnków (czasy retencj ewentualny obszar tolerancj przesunęć tych czasów dla danej analzy) oraz nezbędne wartośc współczynnków odpowedz. w tym celu używa sę procedury DET, dzęk której można każdemu składnkow przypsać odpowedn czas retencj, obszar tolerancj zman tego czasu (tzw. okno poszukwań) oraz lczbową wartość współczynnka odpowedz. W tym celu należy wykonać następujące operacje przy pomocy klawatury ntegratora chromatografu: nacskać kolejno przycsk: DET 0 ENT podać lczbę, która w % względnych czasu retencj danego składnka wyznacza obszar poszukwań (dentyfkacj) substancj. Np. podane pod pozycją DET 0 lczby 10 oznacza, że czasy retencj różnące sę o mnej nż 10% od wprowadzonego czasu retencj będą nadal dentyfkowane jako dany składnk. Pod kolejnym numeram czynnków DET wprowadzane są numery kolejnych składnków, ch czasy retencj przypsane m współczynnk odpowedz np. dla etylenu: DET 3 ENT 1.30 ENT 1 ENT oznacza, że pole pku wychodzącego w 3-cej kolejnośc, o czase retencj 1 mn, 30 sek. (lub różnący sę od tej wartośc o mnej % nż zgłoszono w okne poszukwań ) będze pomnożone przez lczbę 1. Całą procedurę DET można na trwałe wpsać do numeru stosowanej metody analtycznej. Dla zastosowana odpowednej metody oblczena składu należy z stnejącego w ntegratorze zestawu dostępnych procedur wybrać właścwą (np. wybór NORM oznacza, że mkroprocesor zastosuje sposób normalzacj wewnętrznej - wzór [3]). Chcąc oblczyć właścwe stężene składnków wg. skorygowanego wzoru [4] należy po podanu dyspozycj użyca procedury NORM wprowadzć mnożnk N - sumę stężeń składnków ne oznaczanych w danym chromatografe (np. sumę stężeń wodoru powetrza). Zaps czynnośc : NORM 0 ENT lczba ( N ) ENT spowoduje przelczene analzy wg. wzoru [4] uwzględnenem stężeń składnków oznaczonych na chromatografe z detektorem TCD. Chromatograf pozwala także na wykorzystane metody wzorca wewnętrznego, zewnętrznego sposobów kalbracyjnych. 2. Oblczane składu przy pomocy programu komputerowego Peak Smple. Podobną procedurę oblczenową wykorzystuje sę stosując komputerowy program oblczenowy. W celu dokonana właścwych oblczeń sporządzena dokumentu raportu analzy należy: a) wybrać opcję Components (prawy przycsk myszy), następne uaktywnć funkcję Calbrate wprowadzć w pozycję Injected lczbę atomów węgla w kalbrowanym składnku (np. dla propylenu lczbę 3,0), a w pozycj Area/heght lczbę 1. Zapsać kalbrację pod odpowedną nazwą (np. FID propylen) zamknąć okno kalbracyjne. Podobne czynnośc wykonać dla wszystkch analzowanych składnków węglowodorowych. Tablca taka staje sę ntegralną częścą danego typu analzy może być wykorzystana w różnych procedurach oblczana składu. c) w celu oblczena składu met. normalzacj wewn. należy najperw przeprowadzć ntegrację, sprawdzć poprawność całkowana powerzchn pków (przeglądnąć wykres zaznaczonych pól do ntegracj pków). W raze stwerdzena neprawdłowośc dobrać właścwe parametry całkowana lub dokonać tzw. ntegracj ręcznej (Opcja Manual ntegraton ). Następne wybrać opcję Integraton (prawy przycsk myszy) w pozycjach Standard weght Smple weght wpsać lczby 1,00. Dokonać oblczeń. Uzyskaną (fałszywą) wartość sumarycznego stężena wpsać w pozycję Standard weght, natomast właścwą wartość sumaryczną (100- n ) w pozycję Smple weght, sprawdzć poprawność uzyskanych w trakce ponownej ntegracj rezultatów skopować do arkusza kalkulacyjnego Excel cały raport wynków.
14 3) Raport analzy należy uzupełnć przez dołączene chromatogramów analz (wykresy analz należy poddać odpowednej obróbce wprowadzając dane dotyczące wykonywanej analzy w programepaek Smple). IV. Sposób zalczena ćwczena 1) Pozytywne zdać kolokwum poprzedzające prace laboratoryjne 2) Właścwe dobrać warunk temperaturowe analzy 3) Poprawne wykonać analzę jakoścową loścową przygotowanej próbk gazowej 4) Przedstawć po zakończenu zajęć (w umówonym termne) psemne sprawozdane z przebegu zajęć laboratoryjnych. Sprawozdane pownno zawerać: a) krótk wstęp ogólny dotyczący technk metodyk chromatograf gazowej b) podstawowe nformacje dotyczące czasów wyjśca poszczególnych składnków ( r, z czas retencj) uzyskane w warunkach zotermcznych przy zaproponowanym reżme zman temperatury w trakce analzy. c) przedstawć parametry zaproponowanego programu temperatury opsać jego zalety (w porównanu z przebegem analzy w warunkach zotermcznych). d) przedstawć oblczena składu przy użycu komputerowego programu oblczenowego Peak Smple. e) załączyć opsane wykresy analzy (chromatogramy). f) podać krótke, podstawowe wnosk z ćwczeń. V. Lteratura 1. Edwn Oron Schupp III Chromatografa gazowa. Warszawa PWN, 1972 2. W. Rödel, G. Wölm : Chromatografa gazowa. Warszawa PWN, 1992 3. Z. Wtkewcz, J. Hepter : Chromatografa gazowa. Warszawa WNT, 2001 4. Inne monografe skrypty dotyczące chromatograf gazowej lub metod nstrumentalnych w analze chemcznej.