Zarządzanie finansami w małych i średnich przedsiębiorstwach Zarzadzanie zapasami, gotówką i należnościami
ZARZĄDZANIE ZAPASAMI
Funkcje zapasów Antycypacyjne wyprzedzające zaspokajanie potrzeb Ekonomiczne umożliwiające zarządzanie kosztami: Ekonomia skali Oszczędności przy rabatach Inne Zabezpieczające chronią przed niepewnością popytu
Rodzaje zapasów Zapasy bieżące - cześć zapasów zużywanych w rutynowym procesie zamawiania (dla zaspokojenia z góry określonego popytu przy znanym czasie dostawy) Zapasy bezpieczeństwa (safety stock) lub zapasy buforowe (buffer stock)- chronią przed wahaniami popytu Zapasy sezonowe (seasonal stock) są gromadzone i utrzymywane przed sezonem w którym będzie na nie zapotrzebowanie. Zapasy promocyjne (promotional stock) gromadzone w celu szybkiej reakcji na promocję marketingową Zapas martwy (dead stock) nie ma wartości dla normalnej działalności przedsiębiorstwa
Rodzaje zapasów Zapas rotujący związany z dostawami pod bieżące potrzeby oraz systematycznym zużyciem Zapas zabezpieczający chroni przed niepewnością w dynamice popytu lub czasie dostawy i stanowi zabezpieczenie ciągłości operacji Zapas nadmierny który nie rotuje i nie wnosi wartości do procesu
Metoda ABC (ang. ABC method) wykorzystywana w procesie monitorowania zapasów podzielenie zapasów utrzymywanych w przedsiębiorstwie na trzy grupy oznaczone jako A, B, C Grupa A - zapasy o największym znaczeniu (zapasy związane z największymi inwestycjami), jest najmniej liczna (najwyższy priorytet) Grupa B - zapasy pośrednie Grupa C - tanie lub łatwe w zastąpieniu zapasy, jest najbardziej liczna (najniższy priorytet)
Metoda XYZ Klasyfikuje produkty na podstawie regularności zapotrzebowania Produkty dzielone są na trzy grupy w zależności od: regularności zapotrzebowania dokładności sporządzonych prognoz zapotrzebowania. do grupy X zalicza się materiały o regularnym zapotrzebowaniu i wysokiej dokładności prognoz do grupy Z materiały o nieregularnym zapotrzebowaniu i niskiej dokładności prognoz do grupy Y materiały o średnim poziomie.
Zapasy dystrybucyjne Utrzymywane w małych przedsiębiorstwach handlowych Utrzymywane z powodu: oszczędności na transporcie, skali produkcji, sezonowości popytu, potrzeby zapewnienia odpowiedniej obsługi klienta, stabilizacji zatrudnienia zapewnienia wystarczającej ilości towarów do sprzedaży
Rodzaje zapasów relacja z procesem ZAPASY MATERIAŁÓW: Ułatwiają planowanie produkcji (ciągłość produkcji) Zmniejszają ryzyko związane ze zmianami cen materiałów Chronią przed ryzykiem braku podaży materiałów Umożliwiają prowadzenie polityki uzyskiwania rabatu za jednorazowy zakup w dużej ilości ZAPASY PRODUKCJI W TOKU: Zapewniają płynność produkcji (następuje utworzenie zapasu buforowego produktów przesuwanych z jednego procesu do drugiego) ZAPASY WYROBÓW GOTOWYCH: Zmniejszają ryzyko braku możliwości sprzedaży przy wahaniach popytu Stabilizują produkcję, zmniejszając koszty spowodowane zmianą rodzaju produkowanego dobra
Strategie dotyczące zapasów Minimalistyczna: minimalizacja zapasów (utrzymywanie tylko zapasu niezbędnego dla bieżącej działalności) Wymaga dokładnego prognozowania podaży i popytu na rynku Duże ryzyko utraty sprzedaży Maksymalistyczna: utrzymywany jest wysoki poziom zapasów małe ryzyko utraty ciągłości produkcji Wysokie koszty utrzymania zapasów Zagrożenie dla płynności finansowej
Koszty zapasów Koszty utrzymania zapasów (holding cost): zmieniające się wprost proporcjonalnie do wielkości zapasów: koszty finansowania zapasów (koszt utraconych korzyści) koszty magazynowania ubezpieczenia zmieniające się nieliniowo /w stosunku do średniego okresu magazynowania zużycia i starzenia się zapasów, Koszty zamawiania (ordering cost) koszty dostawy, transportu i rozładunku opłaty pocztowe, telefoniczne Koszty utraty rabatu dla dużych zamówień (koszty alternatywne) Koszty braku zapasów (stockout cost) utrata zysku na sprzedaży, możliwość utracenia klienta dodatkowe koszty związane z koniecznością natychmiastowego zakupu dodatkowe koszty spowodowane zatrzymaniem procesu produkcji (koszty ponownego uruchomienia produkcji)
MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA EOQ (Economic Order Quantity) Założenia: zapotrzebowanie i zużycie zapasów jest stałe w badanym okresie istnieją dwa rodzaje kosztów: Koszty utrzymania zapasów zmieniające się wprost proporcjonalnie do wielkości zapasów (jednostkowe koszty utrzymania zapasów są stałe), Koszty zamówień zmieniające się wprost proporcjonalnie do liczby zamówień (koszty realizacji jednego zamówienia są stałe) cena jednostkowa zapasów jest stała nie występuje ryzyko niezrealizowania dostawy zapasy nie tracą własności użytkowych zamówiona partia od razu w całości trafia do magazynu
MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA Zmienne modelu EOQ D roczne zużycie zapasów (roczne zapotrzebowanie) C koszty utrzymania zapasów wyrażone w procentach wartości średniego poziomu zapasu w skali okresu: koszty finansowania, koszty ubezpieczenia koszty magazynowania P cena jednostkowa zapasów jkz stały koszt złożenia jednego zamówienia Jkuz-koszt utrzymania jednostki zapasów Q wielkość zamówienia n - liczba zamówień w roku
MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA Optymalna wielkość partii powinna minimalizować całkowite koszty zapasów. Przy stosunkowo dużych partiach towaru zamówienia składane są rzadziej i koszt ich składania jest zatem mniejszy. W takim przypadku rosną koszty utrzymania zapasów. Przy zamawianiu stosunkowo małych partii: koszt utrzymania spada, a koszt dostaw rośnie. Dlatego wymagane jest obliczenie optymalnej wielkości jednego zamówienia: Q = 2 D jkz jkuz = 2 D jkz C P
MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA Koszty Koszty całkowite Koszty utrzymania Koszty zamawiania Q opt. Wielkość zapasów jednostki Całkowite koszty utrzymania zapasów = KUZ = C Q 2 Całkowite koszty zamówień= KZ = F n = jkz D Q Całkowite koszty zapasów = KUZ + KZ = C Q 2 + jkz D Q min Q = 2 D jkz jkuz = 2 D jkz C P
Dwuskładnikowy model zapasów Założenia: Abu zapewnić ciągłość operacji w przedsiębiorstwie należy utrzymywać zapas zabezpieczający Za każdym razem, gdy zapasy przekraczają poziom bezpieczny (Q 0 ), składane jest zamówienie Poziom bezpieczeństwa jest to prawdopodobieństwo tego, że zużycie nie przekroczy zapasu Czynniki determinujące zapas bezpieczeństwa: Niepewność prognoz popytu, Koszty niedoborów (koszty utraconych możliwości, pogorszenie się reputacji, koszty szybkich dostaw), Prawdopodobieństwo opóźnień w dostawach (np. z powodu niestabilności otoczenia)
Dwuskładnikowy model zapasów Zapasy wyrównuje się do poziomu ROP ROP=zużycie w okresie dostawy+zapas bezpieczństwa Inaczej: ROP=średni czas dostawy*zużycie na jednostkę czasu+zapas bezpieczeństwa
Dwuskładnikowy model zapasów Wielkość zapasów Q 0 Czas
ZARZĄDZANIE GOTÓWKĄ
Zarządzanie gotówką Gotówka są to najbardziej płynne aktywa, Zarządzanie gotówką powinno przynosić korzyści (gotówka nie powinna być zamrażana)
Motywy utrzymywania gotówki Motyw transakcyjny do obsługi bieżących transakcji, Ostrożnościowy jako rezerwa na nieprzewidziane wydarzenia, Spekulacyjny na wypadek pojawiających się okazji
Zarządzanie gotówką model Baumola Założenia: Zapotrzebowanie na gotówkę jest możliwe do przewidzenia i stałe w danym okresie (roku), Dopływ gotówki jest stały i możliwy do zaprognozowania, Wpływy gotówki są rytmiczne, ciągłe i pewne, Stopa procentowa jest stałą w całym okresie, Transfery gotówki są natychmiastowe i po ustalonym koszcie bez względu na wielkość transferu
Zarządzanie gotówką model Baumola C Gdzie: C- kwota gotówki podejmowana jednorazowo C/2 Czas
Zarządzanie gotówką model Baumola T łączna kwota zapotrzebowania na środki pieniężne w roku, C kwota gotówki podejmowana jednorazowo, C/2- średni poziom zapasów gotówkowych, C*-optymalna wielkość dostawy gotówki T/C liczba transakcji w danym okresie, F stałe koszty jednej transakcji, I koszty alternatywne (oprocentowanie)
Zarządzanie gotówką model Baumola Na koszty gotówki składają się: Całkowite koszty transakcji: (T/C)*F Koszty alternatywne związane z zamrożeniem gotówki: (C/2)*I Całkowite koszty gotówki CC: CC= (T/C)*F+(C/2)*I Aby obliczyć minimum, należy obliczyć pochodną funkcji i przyrównać ją do zera CC =(1/2)*I-F*T*(1/C 2 )=0 Obliczamy z tego C, które jest optymalne, zatem C* C = 2FT I
Zarządzanie gotówką model Millera-Orra Założenia: Prawdopodobieństwo spadku i wzrostu gotówki jest takie samo i równe 0,5 (gotówka wpływa i wypływa z taką samą częstotliwością) Należy określić taki zakres gotówki, w którym jest płynność, ale także nie ma wysokich kosztów alternatywnych
Model Millera-Orra-podstawowe limity Limit dolny LL (lower limit) przekroczenie może zagrażać płynności, Limit górny UL (upper limit) przekroczenie nie ma uzasadnienia ekonomicznego, Punkt odnowienia RP (reodrer point)- wartość, wokół której powinny być utrzymywane stany gotówkowe
Model Millera-Orra obliczanie RP 3 RP = 3 F S E 2 Natomiast 4 i + LL UL = 3 RP 2 LL Gdzie: F- koszt transferu środków pieniężnych, i-dzienna stopa procentowa S E2 - wariancja dziennego stanu środków pieniężnych LL- limit dolny
Model Millera-Orra obliczanie parametrów Korzystamy z funkcji: f(t)=a+bt Parametry wyliczane są z układu równań: n t=1 n t=1 y t y t = n a + b t = a n t=1 n t=1 n t t + b t 2 t=1 Następnie obliczana jest wariancja gotówki: S 2 E = 1 n y n k t y 2 t=1 t Gdzie: S 2 E -wariancja środków pieniężnych, k-liczba parametrów funkcji trendu, y t - wartości obserwowane, y t - wartości szacowane na postawie funkcji trendu
Literatura Kozłowski R., Wiśniewska K., Zarządzanie zapasami w małym przedsiębiorstwie handlowym branży odzieżowej w: Lachiewicz S., Matejun M. [red.], Problemy współczesnej praktyki zarządzania, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2007, s. 40-50 Kreczmańska-Gigol K., Aktywne zarządzanie płynnością finansową przedsiebiorstwa, Diffin, Warszawa 2010 Sierpińska M., Wędzki D., Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa, 1998