Ocena jakości kredytów mieszkaniowych i gotówkowych w Polsce na tle rynku amerykańskiego

Ocena jakości kredytów mieszkaniowych i gotówkowych w Polsce na tle rynku amerykańskiego Wspólny raport Expandera oraz Biura Informacji Kredytowej S.A. Warszawa, 23 października 27 1

Spis treści 1. Kredyty hipoteczne w Polsce... 3 1.1. Poziom zadłużenia hipotecznego Polaków...3 1.2. Zaległości w spłacie kredytu...6 1.3. Różnica w jakości portfela kredytów w złotych i walutach obcych...8 1.4. Poziom wynagrodzeń w gospodarce a opóźnienia w spłacie kredytów...11 2. Rynek kredytów hipotecznych w USA... 12 2.1. Jak zadłużają się Amerykanie...12 2.2. Problemy ze spłatą zadłużenia...13 3.3. Dlaczego amerykańscy kredytobiorcy mają wpływ na nastroje na światowych giełdach...14 3.4. Struktura rynku kredytów hipotecznych w USA...16 3.5. Porównanie dostępności kredytu hipotecznego w Polsce i w USA...18 3. Kredyty gotówkowe w Polsce... 18 3.1. Poziom zadłużenia Polaków z tytułu kredytów gotówkowych...18 3.2. Kredyty z opóźnieniami w spłacie...18 3.3. Kredyty gotówkowe i hipoteczne porównanie poziomu opóźnień w spłacie...19 3.4. Wpływ zmian w ofercie banków na jakość portfela kredytowego...2 4. Co to jest BIK? Pytania i odpowiedzi...21 2

1. Kredyty hipoteczne w Polsce 1.1. Poziom zadłużenia hipotecznego Polaków Kredyty hipoteczne w Polsce wyraźnie rosną od początku 25 roku. W lipcu, według danych NBP, suma zadłużenia hipotecznego Polaków przekroczyła 1 mld zł. Lipiec 27 był także miesiącem z największym w historii przyrostem sumy kredytów hipotecznych wyniósł on 5,2 mld zł. W sierpniu wzrost był nieznacznie mniejszy, ale nadal spektakularny 5,12 mld zł. Na koniec sierpnia zadłużenie hipoteczne Polaków wynosiło 16,27 mld zł. Expander szacuje, że na koniec 27 roku poziom tego zadłużenia sięgnie 12 mld zł, a na koniec 28 roku nawet 2 mld zł. 12 1 8 6 4 2 Zadłużenie hipoteczne Polaków (w mld zł) gru 96 kw 97 Źródło: NBP sie 97 gru 97 kwi 98 sie 98 gru 98 kwi 99 sie 99 gru 99 kwi sie gru kwi 1 sie 1 gru 1 kwi 2 sie 2 gru 2 kwi 3 sie 3 gru 3 kwi 4 sie 4 gru 4 kwi 5 sie 5 gru 5 kwi 6 sie 6 gru 6 kwi 7 sie 7 Miesięczne zmiany zadłużenia hipotecznego (w mln zł) 6 5 Miesięczne zmiany zadłużenia hipotecznego (w mln zł) 12 per. Mov. Avg. (Miesięczne zmiany zadłużenia hipotecznego (w mln zł)) 4 3 2 1 gru 96 maj 97 paź 97 mar 98 sie 98 sty 99 cze 99 lis 99 kwi wrz lut 1 lip 1 gru 1 maj 2 paź 2 mar 3 sie 3 sty 4 cze 4 lis 4 kwi 5 wrz 5 lut 6 lip 6 gru 6 maj 7 Źródło: obliczenia własne, na podst. danych NBP 3

Na początku obecnego trendu wzrostowego, w połowie 25 roku, miesięczne przyrosty zadłużenia wynosiły około 1,5 mld zł, obecnie przekraczają zaś 5 mld zł. Miesięczne zmiany przyrostów zadłużenia polegają dużym wahaniom. Roczna dynamika zadłużenia hipotecznego Polaków 12 1 8 6 4 2 gru 97 maj 98 paź 98 mar sie 99 sty cze lis kwi 1 wrz 1 lut 2 lip 2 gru 2 maj 3 paź 3 mar sie 4 sty 5 cze 5 lis 5 kwi 6 wrz 6 lut 7 lip 7 Źródło: obliczenia własne, na podst. danych NBP W badanym okresie najwyższe przyrosty zadłużenia miały miejsce w 2 roku. W poszczególnych miesiącach roczne przyrosty sięgały 1%. Jednak był to efekt niskiej bazy, a obecnie osiągnięcie takich przyrostów jest mało prawdopodobne. Na początku obserwowanej obecnie fali wzrostu zadłużenie rosło w tempie niespełna 17%, w szczytowym momencie (luty 27) przekroczyło 6%, a obecnie oscyluje koło 57%. W bazie BIK na koniec sierpnia 27 roku znajdowały się dane o 873,33 tys. kredytach hipotecznych na kwotę 86,7 mld zł. W okresie 6 miesięcy od marca do końca sierpnia suma ta wrosła o ponad 25 mld zł. W systemie wymiany informacji zarządzanym przez BIK uczestniczy obecnie 48 banków i innych instytucji, które umieszczają w systemie dane o udzielonych przez siebie kredytach. Z porównania danych BIK i NBP wynika, że w BIK są zgromadzone dane o kredytach w złotych stanowiących 83,5% wartości kredytów wykazanych w sprawozdaniach przekazanych NBP przez banki. W przypadku kredytów walutowych odsetek ten wynosi 76,5 proc. Podstawą analizy w dalszej części raportu są dane BIK. 4

Struktura zadłużenia hipotecznego 55,75% 44,25% PLN waluty Źródło: BIK Większość zadłużenia hipotecznego wciąż stanowią kredyty w walutach, głównie frankach szwajcarskich, jednak liczbowo przewagę mają kredyty w złotych. Zadłużenie Polaków z tytułu kredytów hipotecznych (w mln zł) 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 86679,89 61648,9 4854,11 33442,8 29842,5 23418,82 28-2-25 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 Źródło: BIK Według danych BIK na koniec sierpnia 27 zadłużenie wynosiło 86,68 mld zł i było o 79% wyższe niż w analogicznym okresie 26 roku. 5

1.2. Zaległości w spłacie kredytu Saldo zaległości dla kredytów hipotecznych opóźnionych o ponad 3 dni 9 837,9 8 7 634,72 625,54 6 5 421,59 466,27 52,6 4 3 2 1 28-2-25 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 Źródło: BIK Wraz ze wzrostem ogólnej sumy kredytów rośnie suma kredytów w przypadku których występują opóźnienia w spłacie. Według BIK saldo zaległości, których opóźnienie nie przekraczało 3 dni, wynosiło ponad 837 milionów zł, zgodnie ze stanem na koniec sierpnia 27r. Zmiana salda zaległości dla kredytów hipotecznych opóźnionych w spłacie o ponad 3 dni (w okresach 6-miesięcznych) 25 2 15 1 5 33,82% 211,55 22,5% 114,66 1,6% 11,54% 53,79 44,68-1,45% -9,18 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 4% 35% 3% 25% 2% 15% 1% 5% % -5 w mln zł - skala lewa w proc. - skala prawa -5% Źródło: obliczenia własne, na podst. BIK 6

W ostatnim półroczu, rekordowym pod względem przyrostu zadłużenia hipotecznego, mieliśmy także do czynienia z rekordowym przyrostem salda zaległości o ponad 211 mln zł (33,8%). W badanym okresie tylko raz, między lutym 27 roku a sierpniem 26 roku, nastąpiło zmniejszenie salda zaległości. Jest to sytuacja wyjątkowa, bowiem spadek salda zaległości nastąpił przy ogólnym przyroście zadłużenia o 13,1 mld zł. Jak spłacamy kredyty hipoteczne 3,5% 3,% 3,22% 3,4% 2,8% 2,65% 2,5% 2,1% 2,16% 2,% 1,5% 1,8% 1,56% 1,56% 1,31% 1,% 1,1%,97%,5%,% 28-2-25 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 kredyty hipoteczne opóźnione ponad 3 dni (w proc. liczby wszytskich kredytów hipotecznych) kredyty hipoteczne opóźnione ponad 3 dni (w proc. wartości wszytskich kredytów hipotecznych) Źródło: BIK Odsetek osób, które nie spłacają w terminie rat kredytów mieszkaniowych jest w Polsce bardzo niski, nieznacznie przekracza 2%. O ponad połowę niższy jest z kolei udział sald zaległości dla takich kredytów w ogólnej wartości kredytów. Warto jednak zauważyć, że w ostatnim badanym okresie odsetek spóźnialskich minimalnie wzrósł, przy jednoczesnym spadku udziału zaległości. 7

1.3. Różnica w jakości portfela kredytów w złotych i walutach obcych Kredyty hipoteczne w PLN i CHF opóźnione o ponad 3 dni 4,% 3,5% 3,% 2,5% 3,54% 3,35% 3,45% 3,4% 2,46% 2,22% 2,% 1,5% 1,% 1,79% 1,7% 1,37% 1,7% 1,9% 1,9%,5%,% 28-2-25 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 udział kredytów hipotecznych w PLN opóźnionych ponad 3 dni w ogólnej liczbie kredytó (w proc.) udział kredytów hipotecznych w CHF opóźnionych ponad 3 dni w ogólnej liczbie kredytó (w proc.) Źródło: BIK W przypadku kredytów we frankach szwajcarskich rzadziej zdarzają się opóźnienia w spłacie. Tak było w całym obserwowanym okresie. Obecnie kredytów we frankach opóźnionych o ponad 3 dni jest 1,9%, a kredytów w złotych jest ponad dwa razy więcej czyli 2,22%. Ta dysproporcja systematycznie się zmniejsza. Dla kredytów w złotych, udział tych opóźnionych o ponad 3 dni od lutego 26 do sierpnia 27 spadł z 3,45% do 2,22%. W przypadku franków zmiany są mniejsze, choć także widać trend spadkowy. Duży wpływ na kształtowanie się udziału kredytów z opóźnieniami dla tej waluty miało wprowadzenie od lipca 26 tzw. Rekomendacji S. Nakazała ona bankom liczyć zdolność kredytową dla kredytów we frankach, tak jak dla kredytów w złotych plus 2 %. Widać wyraźnie przyrost kredytów z opóźnieniami w okresie od lutego do sierpnia 26. W tym okresie udzielono bardzo wielu kredytów we frankach osobom, które obawiały się, że z powodu wprowadzenia Rekomendacji S stracą możliwość zaciągnięcia kredytu w walucie. W kolejnym okresie nastąpił już wyraźny spadek poziomu kredytów z opóźnieniami, co jest efektem działania Rekomendacji S. Po jej wprowadzaniu osoby zadłużające się we frankach muszą bowiem posiadać wyższe dochody, niż osoby zaciągające kredyty w tej samej kwocie w złotych. A wyższe dochody powodują, że osoby te rzadziej maja problem ze spłatą kredytu. 8

Udział kredytów opóźnionych a kurs franka szwajcarskiego 2,% 1,8% 1,6% 1,4% 1,2% 1,%,8%,6%,4%,2%,% 2,7 1,79% 2,6117 1,7% 1,7% 1,37% 2,541 2,4983 2,4261 2,6 2,4293 2,5 1,9% 2,4 1,9% 2,3 2,2215 2,2 2,1 2 28-2-25 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 Źródło: BIK, NBP liczbowy udział kredytów opóźnionych o 3 dni lub więcej (skala lewa) kurs CHF/PLN (skala prawa) Widać wyraźną zależność pomiędzy kursem szwajcarskiej waluty a udziałem liczby kredytów opóźnionych w spłacie. Im niższy kurs franka, tym mniej osób ma problem z terminową spłatą zadłużenia. Średnia wartość zadłużenia pozostałego do spłaty a udział kredytów opóźnionych w spłacie 12 1 8 6 3,22% 3,4% 2,8% 2,65% 78 87,2 68 193,83 62 841,9 59 17,42 87 19,16 2,1% 99 281,92 2,16% 3,5% 3,% 2,5% 2,% 1,5% 4 1,% 2,5%,% 28-2-25 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 średnia wartość zadłużenia hipotecznego na osobę udział kredytów opóźnionych o 3 dni lub więcej Źródło:obliczenia własne, na podst. BIK 9

Bardzo pozytywną tendencją jest spadek udziału kredytów z opóźnieniami ponad 3 dni przy jednoczesnym wzroście średniej sumy zadłużenia pozostałego do spłaty. Średnia wartość kredytu w Expanderze a udział kredytów opóźnionych 35 3 2,8% 2,65% 274 574 36 25 211 662 23 245 2,1% 2,16% 2 15 1 5 lut-6 sie-6 lut-7 sie-7 średnia wartość zadłużenia hipotecznego w Expanderze udział kredytów opóźnionych o 3 dni lub więcej Źródło: BIK, Expander 3,% 2,5% 2,% 1,5% 1,%,5%,% Trzeba jednak zauważyć, że średnia kwota pozostała do spłaty (obecnie prawie 1 tys. zł) znacząco odbiega od obecnej średniej wartości zaciąganego kredytu hipotecznego, która w Expanderze wyniosła w III kw. 36 tys. zł. Jest to dość zaskakujące, jeśli zauważymy, że 44 % obecnego zadłużenia hipotecznego Polaków to kredyty zaciągnięte w ostatnim roku. 1

1.4. Poziom wynagrodzeń w gospodarce a opóźnienia w spłacie kredytów Przeciętne wynagrodzenie a udział kredytów o opóźnionej spłacie 3 29 28 27 26 25 24 23 22 21 3,5% 3,22% 2885,97 3,4% 3,% 2,8% 2,65% 2687,48 2,5% 2611,93 2,1% 2,16% 2526,22 2,% 248,56 2411,49 1,5% 1,%,5%,% 28-2-25 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw brutto udział kredytów opóźnionych o 3 dni lub więcej Źródło: BIK, GUS W badanym okresie polska gospodarka znajdowała się w okresie wzrostu, a co za tym idzie, mieliśmy do czynienia z podwyżkami wynagrodzeń. Są one najwyższe w dużych miastach, których mieszkańcy stanowią większość kredytobiorców hipotecznych. Zależność pomiędzy przeciętnym poziomem wynagrodzeń, a udziałem kredytów z opóźnieniami jest znacząca. 11

2. Rynek kredytów hipotecznych w USA 2.1. Jak zadłużają się Amerykanie 12 1 8 6 4 2 Łączne zadłużenie hipoteczne Amerykanów (w mld USD) mar-8 mar-81 źródło: FED mar-82 mar-83 mar-84 mar-85 mar-86 mar-87 mar-88 mar-89 mar-9 mar-91 mar-92 mar-93 mar-94 mar-95 mar-96 mar-97 mar-98 mar-99 mar- mar-1 mar-2 mar-3 mar-4 mar-5 mar-6 mar-7 Zadłużenie hipoteczne Amerykanów wyraźnie przyspieszyło w ostatnim 1-leciu, a w drugim kwartale 27 roku przekroczyło 1 bilionów USD. Obecnie wynosi ok. 75% rocznego PKB USA. Dla porównania, zadłużenie hipoteczne Polaków stanowi 1% PKB naszego kraju. W ujęciu dolarowym Polacy są winni bankom z tytułu kredytów hipotecznych 4,43 mld USD, czyli 25 razy mniej niż Amerykanie. Tempo wzrostu zadłużenia z tytułu kredytów hipotecznych (w %) 18 16 14 12 1 8 6 4 2 mar-81 mar-82 mar-83 mar-84 mar-85 mar-86 mar-87 mar-88 mar-89 mar-9 mar-91 mar-92 mar-93 mar-94 mar-95 mar-96 mar-97 mar-98 mar-99 mar- mar-1 mar-2 mar-3 mar-4 mar-5 mar-6 Źródło: obliczenia własne na podst. FED mar-7 W badanym okresie najwyższe tempo wzrostu zadłużenia hipotecznego Amerykanów wystąpiło na przełomie 1985 i 1986 roku, gdy przekroczyło 16% (roczna zmiana kwartalnego zadłużenia). Ponowna fala wzrostowa miała miejsce między wrześniem 1998 roku a wrześniem 24 roku. Od tego czasu dynamika wyraźnie spada. W II kwartale 27 roku wyniosła 8,2%. 12

2.2. Problemy ze spłatą zadłużenia Odsetek kredytobiorców mających problem z obsługą kredytów hipotecznych 7 6 5 4 3 2 1 mar-8 mar-82 mar-84 źródło: FED mar-86 mar-88 mar-9 mar-92 mar-94 mar-96 mar-98 mar- mar-2 mar-4 mar-6 Patrząc od początku lat 8. można powiedzieć, że największe problemy ze spłatą kredytów hipotecznych Amerykanie mieli w okresie 1983-1986. W pierwszym półroczu 1985 roku odsetek kredytobiorców, którzy nie regulowali w terminie zobowiązań przekroczył 6%. Po roku 1986 sytuacja poprawiała się stopniowo. W latach 1994-1995 odsetek nieterminowych kredytobiorców spadł poniżej 4%. Obecnie mamy do czynienia z nasileniem problemów ze spłatą kredytów mieszkaniowych. Taka tendencja utrzymuje się od początku 25 roku. Na koniec pierwszego półrocza odsetek kredytobiorców mających problemy z terminową spłatą kredytów hipotecznych wynosił 5,1% i był dwukrotnie wyższy niż w Polsce. Problemy Amerykanów ze spłatą zadłużenia 12 1 8 6 4 2 198-1982- 1985-1987- 199-1992- 1995-1997- 2-22- 25-3-31 9-3 3-31 9-3 3-31 9-3 3-31 9-3 3-31 9-3 3-31 Łączne zadłużenie z tytułu kredytów hipotecznych (mld USD), lewa skala 6,5 6 5,5 5 4,5 4 3,5 3 źródło:fed Odsetek kredytobiorców mających problem z obsługą kredytów hipotecznych,prawa skala 12 per. Mov. Avg. (Odsetek kredytobiorców mających problem z obsługą kredytów hipotecznych,prawa skala) 13

W Stanach Zjednoczonych, które mają długą historię rynku kredytów hipotecznych odsetek kredytów, które nie są spłacane w terminie maleje w miarę wzrostu kwoty zadłużenia. Odsetek kredytów w przypadku, których doszło do zajęcia domów 1,6 1,4 1,2 1,8,6,4,2 mar-8 mar-82 mar-84 mar-86 mar-88 mar-9 mar-92 mar-94 mar-96 mar-98 mar- mar-2 mar-4 mar-6 źródło: FED W badanym okresie najwyższy odsetek kredytów w przypadku, których doszło do zajęcia domów odnotowano w 22 roku. Wtedy przekraczał on poziom 1,5%. Od pierwszego kwartału 23 roku odsetek zaczął spadać i tak było aż do połowy 26 roku. Od tego czasu obserwujemy tendencję wzrostową i wszystko wskazuje na to, że zmierzamy do kolejnego szczytu. 2.3. Dlaczego amerykańscy kredytobiorcy mają wpływ na nastroje na światowych giełdach Problemy Amerykanów z terminową spłatą kredytów hipotecznych przybrały na znaczeniu na skutek powiązań finansowych istniejących między rynkiem kredytów hipotecznych w USA a globalnym rynkiem kapitałowym. Mechanizm jest następujący: banki oraz inne instytucje finansowe udzielające kredytów i pożyczek sprzedają je różnego typu instytucjom pośredniczącym, zarówno rządowym, jak i prywatnym. Trzy najważniejsze instytucje rządowe to: Government National Mortgage Association (Ginnie Mae), Federal National Mortgage Association (Fannie Mae) oraz Federal Home Loan Mortgage Corporation (Freddie Mac). W oparciu o zakupione wierzytelności instytucje te emitują papiery wartościowe. Dzięki sekurytyzacji wierzytelności banki pozbywają się części portfela kredytowego i mogą dalej zwiększać akcję kredytową. W Polsce sekurytyzacja wierzytelności bankowych już też ma miejsce, zostało bowiem przeprowadzonych kilka transakcji sprzedaży dużych portfeli wierzytelności do funduszy sekurytyzacyjnych. Sekurytyzacja należności hipotecznych napotyka jednak na poważne bariery. Wartość emisji papierów wartościowych powiązanych z kredytami hipotecznymi w USA wyniosła w pierwszym półroczu 1,16 biliona USD i była o 15% wyższa niż w pierwszym półroczu 26 roku. W tym roku najwięcej emisji zostało przeprowadzonych, pod względem wartościowym, w czerwcu, gdy ich suma wyniosła 238,6 mld USD. W stosunku rocznym daje to wzrost o 25%. 14

3 5 3 2 5 2 1 5 1 5 58 Wartość emisji papierów wartościowych powiązanych z kredytami hipotecznymi (w mld USD) 64 1 167 1 46 78 1 672 2 219 3 71 1 779 1 966 2 3 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 styczeńsierpień źródło:securities Industry and Financial Markets Association 27 1 479 W ostatnich latach najbardziej obfitujący w emisje papierów zabezpieczonych hipotekami był rok 23, gdy wartość tych emisji przekroczyła 3 biliony USD. Ma to uzasadnienie w wysokiej dynamice zadłużenia z tytułu kredytów hipotecznych w tym okresie. 3 5 3 2 5 2 1 5 1 5 Wzrost zadłużenia wobec wartości emisji wartość emisji papierów zebezpieczonych hipoteką w mld USD (lewa skala) wzrost zadłużenia z tytułu kredytów hipotecznych w proc. (prawa skala) 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. 23 r. 24 r. 25 r. 26 r. 16 14 12 1 8 6 4 2 źródło:securities Industry and Financial Markets Association, FED, Od 1996 roku najwyższe tempo wzrostu zadłużenia z tytułu kredytów hipotecznych odnotowano w 23 roku. Zbiegło się to w czasie z najwyższą wartością emisji papierów zabezpieczonych hipoteką. Papiery zabezpieczone hipoteką nie są na bieżąco wyceniane, dlatego trudno dokładnie określić ich realną wartość. Spadek cen nieruchomości, z jakim mamy do czynienia w USA spowodował, że banki musiały dokonać dużych odpisów aktualizacyjnych. W lipcu ceny domów w USA, mierzone indeksem S&P/Case Shiller, spadły o 3,9% r/r, najwięcej w historii tego indeksu. 15

S&P/Case Shiller SPCS2R 25, 2, 15, 1, 5,, sty- lip- Źródło: S&P sty-1 lip-1 sty-2 lip-2 sty-3 lip-3 sty-4 lip-4 sty-5 lip-5 sty-6 lip-6 sty-7 lip-7 Problemy instytucji inwestujących w papiery zabezpieczone hipoteką przełożyły się na kondycję rynków akcji na świecie, w których sektor finansowy ma duży udział. W przypadku S&P 5 jest to przeszło jedna piąta. W tym roku sektor finansowy jest najsłabszy. Indeks tej branży S&P Global Financial notowany jest 11,3% poniżej poziomu z 2 grudnia 26, podczas, gdy cały rynek zyskał 5,8%. 2.4. Struktura rynku kredytów hipotecznych w USA Wymogi w przypadku udzielania kredytów hipotecznych w USA są znacznie łagodniejsze niż w Polsce. Choć ostatnie wydarzenia doprowadziły do ich częściowego zaostrzenia w grupie kredytów określanych mianem subprime. Kredyty subprime to te, które nie kwalifikują się do zastosowania w ich wypadku podstawowych stóp procentowych (prime). Ocenia się, że około 75% amerykańskiej kredytobiorców hipotecznych należy do grupy prime. 14% do subprime, a pozostali do kategorii pomiędzy prime a subprime, nazywanej near-prime. Struktura amerykanskich kredytobiorców Źródło: FED prime subprime near-prime 16

Do kategorii subprime zaliczają są kredyty klientów, którzy: mają słabą historię kredytową, opóźniali się ze spłatą poprzednich kredytów, ogłosili upadłość konsumencką, są zadłużeni w wysokim stopniu wobec swoich dochodów, biorą kredyt bez wkładu własnego. Do kategorii subprime kwalifikuje się większość kredytów typu no-doc, czyli kredytów udzielanych bez konieczności przedstawiania dokumentów dotyczących osiąganych dochodów. Najbardziej liberalne z nich to tzw. NINA s (No-income/no-asset), do których uzyskania wystarczy przedstawianie numeru ubezpieczenia społecznego (odpowiednik naszego numeru PESEL) oraz dokumentów dotyczących kupowanej nieruchomości. W przypadku zwykłych kredytów prime, by uzyskać kredyt konieczne jest przedstawienie deklaracji podatkowej za ostatnim rok lub ewentualnie innych dokumentów o dochodach. W Polsce były próby wprowadzenia kredytów bez dokumentów jednak spotkało się to z oporem ze strony nadzoru bankowego. Obecnie tego rodzaju kredyty są dostępne wyłącznie dla wybranych grup zawodowych w przypadku, których mamy do czynienia ze stałymi dochodami wynikającymi z umów o pracę o szczególnym charakterze (np. policjanci, nauczyciele) lub przynoszących wysokie dochody. 2.5. Porównanie dostępności kredytu hipotecznego w Polsce i w USA Sprawdziliśmy, jaką kwotę kredytu może uzyskać w Polsce i USA osoba, której dochód przed opodatkowaniem wynosi 2 USD, czyli 53 zł. W Polsce, w najbardziej liberalnym pod względem obliczania zdolności kredytowej banku będzie to 42 tys. zł. W USA w jednym z największych banków jest to 87,5 tysiąca USD, czyli po przeliczeniu na złote 232 tys. zł. Nie musi to oznaczać, że banki w Polsce są bardziej liberalne. Przy obliczaniu zdolności kredytowej najważniejszym parametrem są miesięczne obciążenia dochodu, banki biorą pod uwagę ryczałtowe koszty utrzymania i stałe wydatki. Te w Stanach Zjednoczonych są wyższe niż w Polsce i stąd osoba o tych samych dochodach może dostać w naszym kraju kredyt na większą kwotę W USA zawsze ma jednak możliwość, o ile posiada dobrą historię kredytową, skorzystania z kredytów typu NINA. Zdolność kredytowa przy dochodze 53 zł miesięcznie (w tys. zł) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 Źródło: dane banków 42 Polska 232 USA 17

3. Kredyty gotówkowe 3.1. Poziom zadłużenia Polaków z tytułu kredytów gotówkowych Według danych zgromadzonych przez BIK, na koniec sierpnia 27 suma posiadanych przez Polaków kredytów gotówkowych wynosiła 26,68 mld zł. Kredyty gotówkowe (w mln zł) 3 2668,62 25 2 22565,95 25,7 23485, 15 1 169,83 12265,68 5 Źródło: BIK 28-2-25 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 W ciągu ostatniego roku wartość ta wzrosła o 6,67 mld zł, czyli 33 proc. W badanym okresie widać wyraźny trend wzrostowy. Banki liberalizują zasady udzielania takich kredytów, a jednocześnie coraz aktywniej reklamują kredyty gotówkowe. 3.2. Kredyty z opóźnieniami w spłacie Pożyczki gotówkowe opóźnione o ponad 3 dni 18% 16% 14% 12% 1% 8% 6% 4% 2% % 15,67% 15,16% 14,59% 14,19% 13,54% 11,91% 1,97% 9,93% 9,57% 9,2% 7,85% 8,14% 28-2-25 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 udział opóźnionych kredytów gotówkowych w ogólnej liczbie udział salda zaległości w ogólnej wartości kredytów gotówkowych Źródło: BIK 18

W przypadku kredytów gotówkowych udział kredytów z opóźnieniami w spłacie ponad 3 dni jest znacznie wyższy niż w przypadku kredytów hipotecznych. W liczbie kredytów na koniec sierpnia 27 jest to 13,54 proc, a w saldzie zaległości 8,14 proc. W poziomie tych wskaźników nie widać jednoznacznej tendencji, jednak trzeba zauważyć, że w ciągu ostatniego roku udział sald zaległości w wartości kredytów spadł z 9,57 proc. do 8,14 proc. 3.3. Kredyty gotówkowe i hipoteczne porównanie poziomu opóźnień w spłacie Kredyty hipoteczne i gotówkowe opóźnione o ponad 3 dni 18% 16% 14% 15,16% 14,59% 14,19% 15,67% 13,54% 12% 1% 1,97% 8% 6% 4% 2% 3,22% 3,4% 2,8% 2,65% 2,1% 2,16% % 28-2-25 31-8-25 26-2-26 31-8-26 28-2-27 31-8-27 udział opóźnionych kredytów hipotecznych w ogólnej liczbie udział opóźnionych kredytów gotówkowych w ogólnej liczbie Źródło: BIK W przypadku kredytów gotówkowych na kwoty poniżej 3 tys. zł banki nie wymagają najczęściej żadnego zabezpieczenia. Są to wiec kredyty obarczone znacznie wyższym ryzykiem niż kredyty hipoteczne. Wyższy poziom kredytów z opóźnieniem w spłacie dla kredytów gotówkowych jest więc czymś normalnym. Z powodu większego ryzyka banki w przypadku kredytów gotówkowych pobierają wyższe marże (średnie oprocentowanie wg. danych NBP kredyty konsumenckie 13,5 proc. kredyty mieszkaniowe 6,3 proc.) 19

3.4. Wpływ zmian w ofercie banków na jakość portfela kredytowego Średnia wartość zadłużenia pozostałego do spłaty a udział kredytów opóźnionych w spłacie 7, 18,% 6 43,21 5 583,25 6 129,85 15,16% 6, 5 416,84 16,% 5 199,28 15,67% 14,59% 4 91,94 1,97% 14,19% 14,% 5, 13,54% 12,% 4, 1,% 3, 8,% 2, 6,% 4,% 1, 2,%,,% 28-2-2531-8-2526-2-2631-8-2628-2-2731-8-27 średnia wartość zadłużenia udział kredytów opóźnionych o 3 dni lub więcej Żródło: obliczenia własne, na podst. BIK Od marca do sierpnia 27 średnia wartość zadłużenia pozostałego do spłaty dla jednego rachunku w BIK wzrosła z ponad 5,5 do 6.1 tys. zł. Wzrostowi średniej wartości kredytu towarzyszył spadek średniego udziału kredytów opóźnionych w spłacie z 15,67 proc. do 13,54 proc. Oznacza to, że choć banki udzielają kredytów na coraz wyższe kwoty nie wpływa to na wzrost odsetka kredytów z opóźnieniami W ostatnim roku banki znacząco zliberalizowały zasady przyznawania kredytów gotówkowych. Coraz bardziej obniżane są wymogi dochodowe związane z udzielaniem takich kredytów. Kilka banków m.in. PKO BP, BZ WBK wprowadziły kredyty na dowód, czyli udzielane bez konieczności przedstawiania zaświadczenia o osiąganych dochodach. Zamiast tego banki zadowalają się oświadczaniem klienta na ten temat. Jest to możliwe głównie dzięki ogromnej ilości pozytywnych danych zgromadzonych w bazie BIK. Banki otwierają się także na nowe grupy klientów, które wcześniej kredytów nie otrzymywały, są to osoby mniej zamożne, często mieszkające w mniejszych miastach. Coraz droższe kredyty dla nowych grup klientów wpływają na podniesienie średniej ceny kredytu konsumenckiego. Jest to być jednak tendencja tymczasowa, bo gdy obecni-nowi klienci banków spłacą już swoje kredyty, to gdy pojawią się w banku po następny kredyt (o ile prawidłowo i w terminie go spłacą a tak zrobi to na pewno zdecydowana większość) zaoferowana im przez bank cena kredytu będzie już niższa. 2

4. Co to jest BIK? Pytania i odpowiedzi 29 października 27 mija 1 lat od powstania Biura Informacji Kredytowej. Do końca września 27 r. od momentu rozpoczęcia sprzedaży w 21 roku, BIK udostępnił sektorowi bankowemu ponad 45 milionów raportów kredytowych. Liczba udostępnionych raportów kredytowych w latach 21-27 (w mln sztuk),4 3,2 4,2 6,3 9,1 11,7 1,7 21 22 23 24 25 26 I-IX 27 Taka wysoka dynamika wymownie świadczy o tym jak bardzo była potrzebna taka instytucja i to nie tylko bankom, ale przede wszystkim samym kredytobiorcom, z czego być może nie wszyscy jeszcze w pełni zdają sobie sprawę. Warto dodać, że we wrześniu 27 r. baza danych BIK zawierała informacje o ponad 39 mln rachunków kredytowych i o blisko 16 mln osób. Co to jest BIK? Biuro Informacji Kredytowej S.A. jest instytucją utworzoną i działającą na podstawie art. 15 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 22 r. nr 72, poz. 665 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem banki, wspólnie z bankowymi izbami gospodarczymi mogą utworzyć instytucję do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania bankom informacji, stanowiących tajemnicę bankową w zakresie, w jakim informacje te są potrzebne w związku z wykonywaniem czynności bankowych. Kiedy dane trafiają do BIK? Dane mogą trafić do BIK w momencie składania w banku lub SKOK wniosku kredytowego oraz po zaciągnięciu zobowiązania w którejś z wyżej wymienionych instytucji. Informacje dotyczące obsługi zaciągniętego kredytu, bank lub SKOK aktualizuje przynajmniej raz w miesiącu, przez cały okres trwania zobowiązania. Jak dane trafiają do BIK? Dane identyfikacyjne oraz informacje o zobowiązaniach kredytowych powiązanych z klientem; Aktualny stan zadłużenia; Historia kredytowa w ujęciu miesięcznym. Jak długo przechowywane są informacje w BIK? Dane dotyczące zobowiązań spłacanych terminowo, przetwarzane są w BIK od chwili pierwszego przekazania ich do BIK do czasu przekazania informacji o ich spłacie. Jeśli klient wyraził zgodę na przetwarzanie jego danych po spłaceniu zobowiązania, udostępniane są one bankom, przez okres wskazany przez klienta, w celu oceny zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego, poświadczając pozytywną historię kredytową klienta. 21

Dane dotyczące zobowiązań, w których klient dopuścił się zwłoki w spłacie powyżej 6 dni i nie uregulował swoich zobowiązań w terminie 3 dni od chwili powiadomienia go o tym fakcie, są przetwarzane przez okres 5 lat po spłaceniu zobowiązania. W tym przypadku nie jest wymagana zgoda klienta na przetwarzanie jego danych po spłaceniu zobowiązania. Dodatkowo na mocy nowelizacji Ustawy Prawo bankowe dane dotyczące zobowiązań wszystkich klientów, mogą być przetwarzane w BIK przez okres 12 lat od dnia wygaśnięcia zobowiązania, dla celów związanych ze stosowaniem przez banki metod statystycznych. Przetwarzanie danych dla tego celu nie wymaga zgód klientów. Co to jest historia kredytowa? Najkorzystniejsze dla wizerunku klienta jest terminowe regulowanie zobowiązań finansowych, co jest równoznaczne z pozytywną historią kredytową w BIK. Czy pozytywna historia kredytowa może być do czegoś potrzebna? Zapewniamy, że tak! To dzięki niej klient jest dla banków i SKOK-ów wiarygodny. co z kolei powinno przełożyć się na: lepsze warunki finansowe np. niższe oprocentowanie kredytu, skrócenie lub uproszczenie procedur, obniżanie opłat i prowizji. Brak wiedzy o historii kredytowej uniemożliwia bankom i SKOK-om zastosowanie swoistej premii za rzetelność finansową. Jak często dane w BIK są aktualizowane? Banki i SKOK-i zobowiązane są do aktualizacji danych raz w miesiącu. Czy BIK może usunąć dane jakie są w bazie? BIK nie usuwa żadnych informacji jakie zostały przekazane przez banki i SKOK-i do bazy. BIK posiada wyłącznie prawo do zbierania i udostępniania tych danych, nie posiada natomiast prawa jakiegokolwiek ich modyfikowania, ograniczając się wyłącznie do przekazywania zgromadzonych informacji w uzgodnionym formacie. Kto może usunąć dane z bazy BIK? Dane nie mogą być usunięte. W przypadku jeśli są niepoprawne lub nieaktualne bank lub SKOK zobowiązany jest do ich poprawienia. Jaka jest różnica między BIK, a BIG? BIK to Biuro Informacji Kredytowej, a BIG to Biuro Informacji Gospodarczej. Biura Informacji Gospodarczej działają na podstawie Ustawy z dnia 14 lutego 23 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych (Dz. U. nr 5 poz. 424 ze zm.). Do BIK przekazywane są informacje pochodzące tylko z sektora bankowego, natomiast BIG otrzymuje informacje z różnych branż gospodarki. W jaki sposób konsument może uzyskać informację z BIK?Dane osobowe udostępnia się na pisemny wniosek. BIK ma na udzielenie odpowiedzi 3 dni od daty rejestracji wniosku. Wnioski składane drogą korespondencyjną należy przesyłać do siedziby Biura Obsługi Klienta listem poleconym. 22

Gdzie dostępne są wnioski o Raport? Formularz wniosku można wypełnić na stronie internetowej www.bik.pl, następnie wydrukować i wysłać do BOK, a także otrzymać bezpośrednio w Biurze Obsługi Klienta na ulicy Pruszkowskiej 17, 2-119 Warszawa. Dlaczego informacje nie są udzielane przez telefon? Zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych (art. 29. ust. 3) dane osobowe udostępnia się wyłącznie na pisemny, umotywowany wniosek. Jak często można uzyskać informację z BIK i czy jest to informacja odpłatna? Zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych (art. 32 ust. 5) osoba zainteresowana może skorzystać z prawa do informacji nie częściej niż raz na 6 miesięcy. W terminie 3 dni BIK jest zobowiązany udzielić odpowiedzi. Informacje udzielane są nieodpłatnie bezpośrednio w siedzibie Biura Obsługi Klienta. W przypadku informacji przekazywanych w formie pisemnej listem poleconym za pośrednictwem Poczty Polskiej klient zobowiązany jest uiścić zryczałtowaną opłatę w wysokości 1 zł. Uzyskanie informacji częściej niż przewiduje ustawa (Raport PLUS) jest płatne 3zł. Co to jest Raport STANDARD? Raport STANDARD to informacja na temat danych osobowych Wnioskodawcy przetwarzanych w bazie BIK, sporządzana w formie odpowiedniego wydruku, udostępnianą nie częściej niż raz na 6 miesięcy (z mocy przepisów ustawy o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. Ust. nr 133 z 1997 r. z późn. zm.). Raport STANDARD można odebrać bezpłatnie, bezpośrednio w Biurze Obsługi Klienta BIK. Na wyraźne życzenie Raport STANDARD może zostać wysłany listem poleconym, na adres wskazany we wniosku, po uiszczeniu opłaty w wysokości 1 zł, pokrywającej koszty przesyłki. Co to jest Raport PLUS? Raport PLUS, dostępny dla osób, które w każdej chwili chcą mieć dostęp do swojej historii kredytowej. Uzyskanie Raportu PLUS jest płatne, a jego koszt wynosi 3 zł. Raport PLUS można odebrać osobiście w BOK, bądź otrzymać listem poleconym na wskazany adres. W tym przypadku do Wniosku konieczne jest dołączenie dowodu wpłaty kwoty w wysokości 3 zł. Jaka jest różnica pomiędzy Raportem STANDARD a Raportem PLUS? Raport STANDARD zawiera te same dane (finansowe i osobowe) co Raport PLUS z tym, że Raport PLUS uzupełniony jest o segment podsumowań zawierający szczegółową informację o łącznej liczbie posiadanych przez klienta zobowiązań. Istotną różnicą jest również to, iż Raport STANDARD udostępniany jest raz na 6 miesięcy, natomiast Raport PLUS udostępniany jest na każde życzenie Wnioskodawcy. Jakie korzyści może przynieść klientowi posiadanie pozytywnej historii kredytowej? W wielu bankach klienci z pozytywną historią mogą liczyć na specjalnie traktowanie: wymagane od nich jest dostarczenie mniejszej liczby dokumentów, a cena kredytu może być dla nich niższa niż dla innych klientów. Jednym słowem, klienci, którzy mogą pochwalić się pozytywną historią powinni spodziewać się atrakcyjniejszych propozycji ze strony banków. Dlaczego dane klienta pojawiają się w BIK w przypadku terminowych spłat kredytu? BIK posiada informacje o terminowych jak i nieterminowych spłatach kredytu. BIK nie jest czarną listą tylko bazą informacji o klientach banków i SKOK-ów wykorzystywanych do określania ryzyka kredytowego związanego z danym klientem. 23