.edu Kwartalnik Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji Nr 3/2014 Regionalne Centrum Rozwoju Edukacji www.rcre.opolskie.pl, kontakt@rcre.opolskie.pl 45-315 Opole, ul. Głogowska 27, tel.: +48774579895, fax: +48774552979 45-067 Opole, ul. Dubois 36, tel.: +48774432800, fax: +48774432827 46-053 Niwki, ul. Wiejska 17, tel.: +48774219629
Spis treści SPIS TREŚCI... 2 PYTANIE O PRZYSZŁOŚĆ... 3 CZARODZIEJ NA LEKCJI, CZYLI NAUCZYCIEL I RODZIC RAZEM... 5 ROZWÓJ OPOLSKIEJ SIECI SZKÓŁ PROMUJĄCYCH ZDROWIE - CZ. II... 12 MÓWIĄCY AWATAR... 25 JAK ROZWIJAĆ KOMPETENCJE MIĘKKIE?... 29 DEFINICJA... 29 STANDARDY KOMUNIKACJI... 30 TEST KOMPETENCJI JĘZYKOWEJ... 32 ĆWICZENIA AKTYWNE... 32 STRONA PROGRAMU NIWKI JAKO POMOC DLA NAUCZYCIELI W PRACY DYDAKTYCZNEJ... 37 WIRTUALNE NIEBO... 42 PASCAL, DELPHI, A MOŻE LAZARUS, CZ. 2... 54 WPROWADZANIE DANYCH, FORMATOWANIE WYNIKÓW... 54 ĆWICZENIE 2. OBLICZAMY OBJĘTOŚĆ KULI... 54 ĆWICZENIE 3. INACZEJ WPROWADZAMY DANE I WYPROWADZAMY WYNIKI... 57 ĆWICZENIE 4. UŻYWAMY OKNA MESSAGEDLG... 61 ĆWICZENIE 5. NIE UŻYWAMY TRYBU GRAFICZNEGO... 62 ZDOBYWANIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH W KONTEKŚCIE POTRZEB CZŁOWIEKA I SPOŁECZEŃSTWA... 64 POTRZEBA WSPÓŁDZIAŁANIA W ZAKRESIE ROZWOJU I DOSKONALENIA ZAWODOWEGO... 64 2
Pytanie o przyszłość Lesław Tomczak Szanowni Czytelnicy Oddajemy w Wasze ręce, a w zasadzie na ekrany Waszych urządzeń, kolejny numer kwartalnika. Świat się zmienia i zmienia się edukacja. Już za chwilę dowiemy się co kryje w sobie nowa ustawa podręcznikowa 1, trwa dyskusja na temat nowego Elementarza. Ustawa podręcznikowa zmieni nasz świat edukacyjny, da wiele do wyboru nauczycielom w szkole i da uczniowi darmowe podręczniki. Warto dzisiaj postawić nowe pytanie: Co to da uczniom, nauczycielom i rodzicom? Rodzicom na pewno przyniesie oszczędności. A uczeń i nauczyciel jakie będą mieli korzyści? Proponujemy Państwu otwartą dyskusję nad tymi zagadnieniami. Tymczasem My pracujemy razem z Wami, aby edukacja dnia codziennego pomagała w rozwoju ucznia. Oczywiście szkoła musi się zmieniać, a tym samym i metody pracy nauczyciela, bo zmienia się otaczający nas technologicznie świat. Można sobie postawić pytania: Czy zmienia się zasada uczenia i nauczania? Czy rola nauczyciela rzeczywiście aż tak bardzo się zmienia? Ile ma być państwa w edukacji? Czy dzisiaj nauczyciel ma rzeczywiste prawo wyboru? Na pytania będzie tyle odpowiedzi ile osób je stawiających i tyle stanowisk oficjalnych co instytucji zajmujących się danym zagadnieniem. Aby jednak pamiętać, że uczy się tu i teraz, w obecnym numerze kwartalnika wskazujemy na zagadnienia zawsze ważne, takie jak: promocja zdrowego stylu życia, rola technologii w procesie edukacji ze wskazaniem nowoczesnych rozwiązań, czy zasady poruszania się po drodze. Nowoczesna edukacja to trochę bycie czarodziejem na lekcji i wskazywanie uczniowi dróg rozwoju i możliwości pracy nad sobą bez konieczności bycia w klasie. Programy i aplikacje komputerowe pozwalają nam poznawać świat i rozwijać w dowolnym czasie. Czy awatar może nam pomóc w poznawaniu świata, czy da się 1 W przyszłym wydaniu kwartalnika omówimy dokładnie zmiany jakie przyniesie ustawa podręcznikowa. 3
zastosować na lekcji, a może jako reklama naszej szkoły? Kolejny raz zapraszamy Państwa do udziału w programie Niwki. Wszak rozmawiać oznacza rozumieć, warto zatem wesprzeć się na sprawdzonym projekcie nauki języka niemieckiego. Program Niwki znany czytelnikom z poprzednich edycji jako kurs języka niemieckiego, obecnie jest zupełnie innym projektem i ma charakter wspomagający nauczanie języka niemieckiego. Kompetencje kognitywistyczne w dzisiejszym edukacyjnym świecie stają się produktem procesu edukacyjnego, o nich też mówimy w tym wydaniu kwartalnika. Trwa rozpoczęta dyskusja o tym czy każdy powinien uczyć się programowania, może stanie się tak, że każdy z Państwa na swoim przedmiocie i na danym poziomie edukacyjnym będzie uczył programowania. Zachęcam więc do przeczytanie artykułu dotyczącego programowania. Na zakończenie, kiedy spoglądając w niebo, będziemy szukać nowych myśli, warto wiedzieć co na niebie widzimy. W tym pomoże nam aplikacja Star Chart. Czekając na ostateczny kształt ustawy podręcznikowej zapraszamy do następnego numery naszego Kwartalnika, a tymczasem życzymy udanych wakacji i sukcesów na egzaminach dla Waszych uczniów. 4
Czarodziej na lekcji, czyli nauczyciel i rodzic razem Hanna Franczak Nauczyciel, trener, edukator, mentor, Coach wiele terminów, które z subtelnymi różnicami, określają pracę nauczyciela. W poprzednich rozważaniach zatrzymaliśmy się na nauczycielu jako mentorze i nauczycielu jako mistrzu. Tym razem będzie o nauczycielu jako rodzicu z uwzględnieniem różnic i podobieństw obu ról. Szkoła jest jednym z ważniejszych miejsc, w którym od najwcześniejszych lat kształci się młodego człowieka, aby osiągnięty przez niego sukces edukacyjny w przyszłości mógł być zamieniony na sukces zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym. Jakie jest to odpowiedzialna zadanie nie trzeba nikomu mówić, tak jak nie trzeba nikomu przypominać, że w znacznej mierze sukces ten zależy zarówno od nauczyciela, jak i rodzica. Nauczyciele i rodzice w tym samym czasie pracują z młodym człowiekiem. Nauczyciel jest tak ważny dla ucznia, jak druga matka czy ojciec. Szczególnie jest to widoczne w pierwszych latach edukacji, kiedy dzieci uczą się podstaw edukacyjnego życia. Uczniowie spędzają równie dużo czasu ze swoimi nauczycielami, jak również z rodzicami; czasami bywa, że uczeń o wiele więcej czasu spędza ze swoimi nauczycielami, niż ze swoimi rodzicami, ale to już oddzielny temat. Podobieństwa obu ról nasuwają się same, jednakże, o ile rodzice są osobami decydującymi o sprawach dziecka, o tyle nauczyciele reprezentują instytucje powołane w celu kształcenia dzieci i młodzieży oraz wspomagania wychowawczej roli rodzica. Zarówno rodzice, jak i nauczyciele pragną jak najlepiej dla swoich dzieci. Ich celem jest taka edukacja dzieci, aby mogły one stać się samodzielnymi, pięknymi ludźmi, którzy będą profesjonalistami w swoich działaniach. Obowiązkiem rodzica wobec dziecka jest zapewnienie mu opieki, obdarzenie miłością i szacunkiem oraz zapewnienie mu bezpiecznego i przyjaznego środowiska umożliwiającego wszechstronny i zrównoważony rozwój. Czy te oczekiwania wobec rodziców, bardzo różnią się od oczekiwań wobec nauczyciela? Niewiele. Jednakże to nauczyciel patrzy na dziecko z punktu widzenia 5
profesjonalisty, który posiada specjalistyczną wiedzę i ma za zadanie tak organizować proces dydaktyczny, aby umożliwić każdemu dziecku zdobycie najpełniejszej wiedzy. Tabela: Różnice między rolą rodzica a nauczyciela 2 RODZICE - są osobami decydującymi o sprawach dziecka; ich podstawową rolą jest wychowanie i opieka nad dzieckiem, - mają prawo do bardziej emocjonalnego patrzenia na sytuację dziecka, - mają wiedzę o dziecku sięgająca najwcześniejszych chwil jego życia, - mogą nie mieć wiedzy specjalistycznej; mają prawo oczekiwać wsparcia ze strony szkoły, - mają prawo uczestniczyć w zebraniach z rodzicami i posiedzeniach zespołu (dla dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego) na zasadach partnerskich, - mają prawo do pełniej informacji o swoim dziecku i mogą udzielać o nim informacji. NAUCZYCIEL - ma za zadanie, opiekować się i wspomagać rodziców w procesie wychowania, - patrzy z pozycji profesjonalisty; posiada specjalistyczną wiedzę, - ma wiedzę o dziecku związana jedynie z wycinkiem jego życia uwzględnia ten fakt w swojej pracy, - ma prawo czegoś nie wiedzieć, ale jego obowiązkiem jest poszukiwanie wiedzy (także specjalistycznej) i wsparcie rodziców, - ma stworzyć warunki sprzyjające współpracy z rodzicami, - ma obowiązek przekazywania informacji rodzicom i warto, by dbał o pozyskiwanie informacji o dziecku. Przypomnijmy sobie czasy, kiedy byliśmy w szkole. Przywołajmy w myślach swoich nauczycieli. Było ich wielu. Z pewnością nie o wszystkich pomyśleliśmy. Pojawił się obraz kilku, wybranych, którzy byli i są dla nas z jakiegoś powodu ważni. Kto był ulubionym nauczycielem? Kto był nauczycielem z konieczności, nieskutecznym w swoich działaniach? Prawie wszyscy jesteśmy w stanie natychmiast odpowiedzieć na te dwa pytania. Wszyscy mieliśmy wspaniałych nauczycieli i, niestety, większość z nas miała 2 K. Leśniewska, Rola rodziców, Dyrektor szkoły (4/2014), s. 76. 6
również nauczycieli, nazwijmy ich nieskutecznych, którzy nie byli dla nas wzorem. Jakie więc cechy powinien posiadać nauczyciel, który po latach jawi nam się w pamięci jako wzór do naśladowania i skuteczny w swoich działaniach nauczyciel - wychowawca? Co robić, aby po latach nasi uczniowie wspominali nas w gronie osób, którym dziękują za pracę, a czego jako nauczyciele powinniśmy unikać, aby uczniowie po latach nie wspominali nas w grupie tych nieskutecznych? Nie ma łatwej odpowiedzi na tak zadane pytania. W tym artykule przyjrzymy się dziesięciu cechom 3, których posiadanie każdemu nauczycielowi pomoże stać się naprawdę skutecznym nauczycielem, mającym trwałe i pozytywne oddziaływanie praktycznie na każdego ucznia. Niektóre z tych cech, mogą być radą i wskazówką również dla rodziców. Wszak i nauczyciele i rodzice mają podobny cel. Kocha uczyć Nauczyciel powinien posiadać miłość i pasję do nauczania młodych ludzi. Niestety, są nauczyciele, którzy nie kochają tego, co robią. Ten pojedynczy czynnik może zniszczyć skuteczność nauczyciela szybciej niż cokolwiek innego. Wykazuje się dbałością o ucznia Nawet nauczyciele, którzy kochają swoją pracę, mogą polec na tym polu. Nie dlatego, że nie przykładają się do wykonywania swojej pracy z należytą starannością, ale dlatego, że wpadają w tryby rutyny codziennego nauczania. W nawale pracy, pogoni za realizacją podstawy programowej, zapominają, że ich uczniowie mają swoje życie również poza szkołą. Sporo czasu zajmuje poznanie ucznia, tego jaki jest, co lubi i czym się zajmuje poza szkołą. Z jednej strony obojętność, a z drugiej strony granica, której nauczyciel nie powinien przekroczyć, poza którą relacje mogą stać się zbyt osobiste. Doskonali nauczyciele wiedzą, jak osiągnąć tę trudną równowagę, aby uczniowie mieli poczucie, że naprawdę troszczą się o nich, nie ograniczając przy tym osiągania przez nich celów. W tym zakresie widać duże podobieństwo między rolą nauczyciela, a rodzica. 3 Źródło: http://sbinformation.about.com/ 7
Podziela zainteresowania swoich uczniów Najlepsi nauczyciele wytrwale pracują nad tym, aby znaleźć wspólny grunt na polu zainteresowań ze swoimi uczniami. Oczywiście znalezienie wspólnych zainteresowań może być trudne, ale najlepsi nauczyciele zawsze znajdą sposób, aby wspólne zainteresowania były nicią łącząca ich z uczniami, nawet jeśli muszą czasami udawać. Na przykład: uczeń, który jest pasjonatem Lego. Nawet jeśli nie mamy prawdziwych zainteresowań najnowszymi konstrukcjami z kloców Lego, możemy wykazać zainteresowanie tematem i w naturalny sposób nawiązać kontakt z uczniem, dzięki temu lepiej go poznając. Podobnież rodzice, kolejny raz układają z dzieckiem wieżę z klocków, nie dlatego, że jest to ich hobby, ale dlatego, że jest to aktualne hobby ich dziecka. Nic tak nie łączy ludzi, jak wspólne zainteresowania i wspólne wykonywanie zadań. Stosuje różne metody aktywizujące proces nauczania Od dawna wiadomo, że uczniowie posiadają różne style uczenia się. Nie ma jednego, doskonałego dla wszystkich, sposobu uczenia się. Dzieci (dorośli także) uczą się w różny sposób, i rolą nauczyciela jest dopasowanie różnych strategii nauczania do różnych stylów uczenia się. Metoda, która działa na jednego ucznia, niekoniecznie będzie działała na innego. Najlepsi nauczyciele kreatywnie podchodzą do każdej nowej lekcji i adaptują nowy materiał do nowych metod nauczania, zmuszając uczniów do nieszablonowego myślenia. Szablonowe podejście jest nie tylko mało skuteczne, ale również nudne. Takie podejście do zagadnienia również rodzicom daje szansę na to, że dziecko nie będzie się nudziło w domu przecież człowiek uczy się wszędzie, w każdej sytuacji, a proces dydaktyczny nie ogranicza się tylko do szkoły. Doskonale się komunikuje Najlepszy nauczyciel potrafi świetnie komunikować się. Nie chodzi tu tylko o umiejętność komunikacji na linii nauczyciel - uczeń, ale również o skuteczną komunikację nauczyciel - rodzic ucznia i nauczyciel członek rady pedagogicznej. Jeśli nauczyciel ma trudności w komunikacji z jedną z tych trzech grup, jego wiarygodność i efektywność pracy jako nauczyciela jest wątpliwa. Również rodzic, jeśli nie potrafi się komunikować, nie osiągnie sukcesów wychowawczych w stosunku do swojego dziecka. 8
Jest aktywny, a nie reaktywny Ten aspekt może być jednym z najtrudniejszych do osiągnięcia. Najlepsi nauczyciele na bieżąco analizują sytuację w klasie i aktywnie poszukują rozwiązań spraw, które, jeśli nie zostaną rozwiązane w zalążku, mogą urastać do rangi dużych problemów. Nie czekają, aż problem urośnie i dopiero wtedy go rozwiązują. Zarówno nauczyciele, jak i rodzice, którzy zapobiegają problemom, lub rozwiązują je już na etapie powstawania, mają mniej niespodzianek i stresu, niż ci nauczyciele i rodzice, którzy czekają, albo udają, że nie ma problemu. Stara się być lepszy Nauczyciel (także i rodzic), który popadł w samozachwyt nad samym sobą i nad tym co robi, jest najbardziej zabawnym rodzajem nauczyciela. Każdy, kto nie szuka nowych, lepszych strategii nauczania nie jest skutecznym nauczycielem. Nie ma znaczenia, jak długo uczy, LLL 4 jest wpisane w zawód nauczycielski, a wręcz jest obowiązkiem współczesnego człowieka. Otaczająca nas rzeczywistość zmienia się bardzo szybko. Co roku przeprowadzane są nowe badania, pojawiają się nowe rozwiązania, do nauczania wchodzą nowe technologie i nowe narzędzia edukacyjne, które mogą pomagać w pracy nauczyciela. Nauczyciel, jeśli skutecznie poszukuje możliwości rozwoju zawodowego, może zaproponować swoim uczniom co roku coś nowego. Używa różnych mediów na swoich lekcjach Dzieci, które dzisiaj chodzą do szkoły, są pierwszym pokoleniem, które urodziło się w epoce cyfrowej. W odróżnieniu od innych generacji (w tym generacji, z których wywodzą się zarówno nauczyciele, jak i rodzice) środowisko nowoczesnych technologii cyfrowych jest ich naturalnym środowiskiem, w którym się urodzili i w którym przyszło im 4 LLL - Kształcenie ustawiczne proces stałego odnawiania, doskonalenia i rozwijania kwalifikacji ogólnych i zawodowych jednostki, trwającym w ciągu całego jej życia. Skierowana do osób dorosłych część uczenia się przez całe życie (ang. lifelong learning) rozumianego jako całość aktywności poznawczych podejmowanych w trakcie życia z myślą o pogłębieniu wiedzy, umiejętności lub kwalifikacji (z przyczyn osobistych, społecznych lub zawodowych) http://pl.wikipedia.org/wiki/kszta%c5%82cenie_ustawiczne 9
żyć. Nauczyciele nie powinni pozostawać w tyle za zmieniającą się rzeczywistością. Nie znaczy to, że powinniśmy wyeliminować papierowe podręczniki, ale nie powinniśmy się bać stosowania na swoich lekcjach innych form przekazu. Jest wymagający Nauczyciele, którzy dużo wymagają od swoich uczniów, nie pobłażają ich słabościom, często są najmniej lubiani przez uczniów. Natomiast później, po latach są tymi, których wszyscy pamiętają, i którym wszyscy dziękują, ponieważ to właśnie Oni dobrze przygotowali nas do dorosłego życia. To dlatego, że stawiali wyzwania swoim uczniom, mobilizując do wytężonej pracy bardziej, niż przeciętny nauczyciel. W tym aspekcie, również rodzice, którzy stawiają swoim dzieciom wysoko poprzeczkę powodują, że ich pociechy nauczą się więcej, niż kiedykolwiek przypuszczały. Rozumie treści Nauczyciele najlepsi z najlepszych to ci, którzy doskonale znając dziedzinę, której nauczają, wiedzą, jak wyjaśnić nowe treści w sposób zrozumiały dla uczniów. Niestety, wciąż jeszcze są nauczyciele, którzy swoją wiedzą w danym temacie wyprzedzają ucznia o 1 lekcję, albo posiadając ogromną wiedzę, nie potrafią jej przekazać. Po latach cenimy doskonałych nauczycieli zarówno za ich wiedzę, jak i za ich umiejętność przekazania tej wiedzy uczniom. Jeśli te dwie cechy nie idą w prze, nie ma mowy o skutecznym nauczaniu. Wierzę, że prawdziwym, doskonałym i skutecznym nauczycielem, człowiek staje się poprzez wiele lat pracy i zdobywania doświadczenia w tej dziedzinie. Nie znam nauczyciela, który byłby ekspertem w swoim fachu w pierwszym dniu swojej pracy zawodowej. Również w ten sam sposób, można stać się wielkim rodzicem. Praktyka czyni mistrza. Prawdą jest, że i rodzicom i nauczycielom zależy na dobru dziecka. Oboje chcą, aby młody człowiek wspiął się Przez trudy do gwiazd 5 i aby w życiu dorosłym doskonale dawał sobie radę w każdej sytuacji. Myślę też, że nie ma ani jednego rodzica i ani jednego 5 Seneka; Per aspera ad astra (łac.) - Przez trudy do gwiazd, http://www.eioba.pl/a/35a6/aforyzmy-lacinskie 10
nauczyciela, któremu nie zależy na tym, żeby po latach, we wspomnieniach naszych dzieci znaleźć się w panteonie ludzi autentycznie pięknych. Nauczycielom i rodzicom w osiąganiu tego celu jest po drodze, a wspierając się i działając wspólnie, łatwiej o sukces. 11
Rozwój Opolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie - cz. II Jolanta Pogan Sieć to statek, na którym nie ma pasażerów, wszyscy jesteśmy załogą (Marshall McLuhan) Rozwój i stan aktualny Wojewódzkiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie Skoordynowana działalność w zakresie promocji zdrowia w opolskiej oświacie rozpoczęła się od powstania w dniu 30.11.1994 roku Wojewódzkiego Zespołu ds. Szkół Promujących Zdrowie, na mocy Porozumienia Kuratora Oświaty i Lekarza Wojewódzkiego. Pierwszym Wojewódzkim Koordynatorem Zespołu została Barbara Łagoda, ówcześnie wizytator Kuratorium Oświaty i Wychowania w Opolu, później konsultant Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego w Opolu. Zastępcą z ramienia zdrowia została lek. med. Ewa Dostal Nowak, kierownik Sekcji ds. Medycyny Szkolnej Wojewódzkiego Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem. W skład Zespołu weszły ponadto Maria Pisula Pielęgniarka Wojewódzka, Mirosława Olszewska i Genowefa Kudryńska z Ośrodka Doradztwa Psychologiczno Pedagogicznego oraz Danuta Wróbel z WSS E w Opolu. Dwa lata później w pracach Zespołu brały udział także Wanda Sikora z Wojewódzkiego Zespołu Matki i Dziecka, Jolanta Pogan z Poradni Medycyny Szkolnej a następnie Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego oraz Elżbieta Rokujżo z Poradni Psychologiczno Pedagogicznej. W kolejnych latach wskutek przekształceń administracyjnych w sektorze zdrowia i oświaty zmieniał się też skład osobowy Zespołu. W Zespole pracowali także: Wirginia Wróbel Gużda z WSS E, Anna Porębska z OCZP, Krystyna Olejnik wizytator KO w Opolu (a w latach późniejszych Waldemar Kraśnikiewicz i Lilianna Bisowska), później krótko Paweł Koch i od kilku lat Hanna Kanik dyrektor MPP P w Opolu. W 2004 r. do prac 12
Zespołu włączyli się przedstawiciele sektora edukacji i zdrowia Urzędu Marszałkowskiego WO Elżbieta Kluba i Marianna Kowalska. Ważną rolę w rozwoju sieci odegrał ówczesny dyrektor WOM w Opolu dr Stanisław Szczepański, który bardzo wspierał tę pionierską pracę konsultantów, a WOM w Opolu do końca stanowił ośrodek koordynacyjny Opolskiej Sieci SzPZ (RCRE kontynuuje to zadanie). Kilka miesięcy po powołaniu Wojewódzkiego Zespołu ds. Szkół Promujących Zdrowie, 30 marca 1995 r. odbyła się w Urzędzie Wojewódzkim w Opolu sesja plakatowa dla wszystkich chętnych placówek, pod nazwą "Przystępujemy do Opolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie". Pierwsza kwalifikacja do sieci szkół promujących zdrowie odbyła się 14 grudnia 1995 roku. Spośród 27 zgłoszeń zakwalifikowano 19 szkół, które realizowały program najbliższy koncepcji SzPZ. Konferencja Inauguracyjno Szkoleniowa Opolskiej Sieci SzPZ odbyła się 27.02.1996 r. w SP nr 6 w Brzegu. Od 1995 r. do chwili obecnej sieć szkół promujących zdrowie systematycznie rozwijała się mimo zmian związanych z reformą administracyjną i reformą oświaty (przekształcenia i, niestety, likwidacja niektórych dobrych szkół np. PSP w Łężcach, PSP w Grudyni Wielkiej, PG nr 2 w Głubczycach). Aktualnie w Opolskiej Sieci działa 61 szkół i przedszkoli, w tym 31 placówek posiada aktualny wojewódzki Certyfikat Szkoła Promująca Zdrowie, a 4 szkoły Krajowy Certyfikat Szkoła Promująca Zdrowie. Ponadto, 14 placówek oświatowych zgłosiło akces do sieci i jest w okresie przygotowawczym. Placówki z Krajowym Certyfikatem Szkoła Promująca Zdrowie: 1. Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Bohaterów Westerplatte w Prudniku (obecnie Zespół Szkolno Przedszkolny) 2. Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. Artura Gadzińskiego w Zdzieszowicach 3. Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Juliusza Słowackiego w Krapkowicach 4. Publiczna Szkoła Podstawowa nr 15 im. Królowej Jadwigi w Opolu 13
Uroczystość wręczenia Krajowego Certyfikatu Szkoła Promująca Zdrowie PSP nr 1 w Prudniku. Warszawa, UW, 16.09.2008 r. -Jesteśmy dumni z naszego certyfikatu - mówią uczniowie i nauczyciele (PSP nr 2 w Zdzieszowicach (fot. Beata Szczerbaniewicz, art. NTO z dnia 1.12.2009 r.) Uroczystość wręczenia Krajowego Certyfikatu Szkoła Promująca Zdrowie PSP nr 2 w Zdzieszowicach i prezentacja osiągnięć szkoły, MEN, 23.11.2009 r. 14
Uroczystość wręczenia Krajowego Certyfikatu SzPZ, Uniwersytet Warszawski, 16.09.2008 r., PSP 1 w Prudniku Uroczystość wręczenia Krajowego Certyfikatu Szkoła Promującą Zdrowie PSP nr 1 w Krapkowicach, Warszawa 2010 r. Uroczystość wręczenia Krajowego Certyfikatu Szkoła Promująca Zdrowie PSP nr 15 w Opolu, MEN, 8.01.2013 r. Uroczystość wręczenia Krajowego Certyfikatu Szkoła Promująca Zdrowie PSP nr 2 w Zdzieszowicach, MEN, 23.11.2009 r. 15
Uroczyste wręczenie wojewódzkiego Certyfikatu SzPZ przez Kuratora Oświaty w Opolu Gimnazjum nr 2 w Nysie, Opole, sierpień 2012 r. Uroczyste wręczenie wojewódzkiego certyfikatu SzPZ przez Kuratora Oświaty w Opolu PG nr 7 w Opolu i PG nr 1 w Grodkowie, sierpień 2012 r. Aktualnie w pracach Zespołu Wspierającego Szkoły Promujące Zdrowie uczestniczą: 1. Marek Wąsowski wizytator Kuratorium Oświaty w Opolu 2. Elżbieta Kluba Inspektor w Referacie Nauki i Rynku Pracy Departamentu Edukacji i Rynku Pracy UMWO 3. Tatiana Filipkowska przedstawiciel Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej UMWO 4. Joanna Głogowska Kierownik Oddziału Promocji Zdrowia i Oświaty Zdrowotnej WSS E w Opolu 5. Hanna Kanik Dyrektor Miejskiej Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Opolu 6. dr Paweł Fryderyk Nowak pracownik naukowy Wydziału Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej 16
7. Jolanta Pogan nauczyciel konsultant Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji w Opolu 8. Barbara Charczuk nauczyciel konsultant Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji w Opolu 9. dr Joanna Jaromin nauczyciel konsultant Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji w Opolu Ponadto, przez dwa ostatnie lata aktywnym członkiem Zespołu był Mieczysław Wojtaszek Pełnomocnik Wojewody Opolskiego ds. NPZ i Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Od 1999 r. funkcję wojewódzkiego koordynatora pełni Jolanta Pogan, aktualnie konsultant Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji w Opolu (wcześniej konsultant Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego w Opolu). Do zadań koordynatora należy m.in.: tworzenie we współpracy z Zespołem Wspierającym wojewódzkiej strategii działań w zakresie upowszechniania programu SzPZ, stymulowanie rozwoju ruchu i jego organizacja, koordynacja wdrażania w sieci krajowych projektów promocji zdrowia, realizowanych we współpracy z ORE, organizowanie spotkań Wojewódzkiego Zespołu Wspierającego SzPZ, prowadzenie we współpracy z Zespołem kwalifikacji placówek do sieci oraz ich certyfikacji na poziomie wojewódzkim, rekomendacja szkół wnioskujących o nadanie Krajowego Certyfikatu Szkoła Promująca Zdrowie, stała i bieżąca współpraca z Krajowym Koordynatorem SzPZ i Zespołem ds. Promocji Zdrowia w Szkole (w ORE) w szerokim zakresie, wsparcie materiałowe, pozyskiwanie i dystrybucja materiałów edukacyjnych we współpracy z ORE oraz Zespołem Wspierającym, stała współpraca ze szkolnymi koordynatorami SzPZ i wspieranie ich działań, popularyzowanie osiągnięć i przykładów dobrej praktyki szkół, organizacja szkoleń: kursów, konsultacji, warsztatów, tworzenie warunków do wymiany 17
doświadczeń i współdziałania, upowszechnianie koncepcji SzPZ i wspieranie szkół i placówek kandydujących, organizacja konferencji SzPZ we współpracy z Zespołem Wspierającym i innymi instytucjami. W okresie funkcjonowania sieci wojewódzkiej odbyły się następujące konferencje: 1. I Konferencja wojewódzka Sesja plakatowa nt. "Przystępujemy do Opolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie" Urząd Wojewódzki w Opolu, 30 marca 1995 r. 2. Pierwsza "Szkoła Letnia dla wojewódzkich koordynatorów i członków Zespołów Wspierających w Krajowej Sieci SzPZ" (dla wszystkich sieci w kraju) Niwki, 1996 r. 3. II Wojewódzka Konferencja Szkół Promujących Zdrowie nt. "Inauguracja Opolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie" SP nr 6 w Brzegu, 27.02.1996 r. 4. Konferencja pt. "Promocja zdrowia i profilaktyka w szkole" dla regionu południowo zachodniego Polski we współpracy z MEN" Niwki, 8 9.12.1997 r. 5. III Wojewódzka Konferencja Szkół Promujących Zdrowie nt. "Realizacja prozdrowotnej ścieżki edukacyjnej w szkole promującej zdrowie przykłady dobrej praktyki, potrzeby, nowe propozycje" PSP nr 2 w Zdzieszowicach, 10 marca 2001 r. 6. Współorganizacja dwóch kolejnych konferencji wojewódzkich "Opolskie Forum Promocji Zdrowia" we współpracy z UM WO i WSS E, Opole 2001 r. i 2002 r. 7. Wojewódzka konferencja pn. "Nie trzeba się bać, warto wiedzieć", dotycząca profilaktyki raka piersi w ramach projektu krajowego "Różowa wstążeczka", organizowana we współpracy z WSS E 2004 r.; zorganizowanie warsztatów dla trzech grup nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, przygotowujących do prowadzenia zajęć w szkole. 8. IV Wojewódzka Konferencja Szkół Promujących Zdrowie pn. "W drodze do jakości", PSP nr 5 w Opolu, 19.11.2004 r. 18
Wręczanie przez Opolskiego Kuratora Oświaty wojewódzkiego certyfikatu SzPZ PSP nr 24 w Opolu 9. Organizacja we współpracy z Departamentem Zdrowia i Polityki Społecznej UM WO konferencji dla SzPZ nt. "Prezentacja programu "Akademia Zdrowych Pleców" z zakresu profilaktyki i terapii wad postawy dzieci listopad 2005 r. 10. Konferencja nt. "Kryteria przynależności i warunki przyjęcia do Opolskiej Sieci SzPZ" 28.09.2006 r. 11. Konferencja metodyczna nt. "Prezentacja nowych, ciekawych programów promocji zdrowia" zdrowia psychicznego "Przyjaciele Zippiego", "To właśnie ja", "Strażnicy Uśmiechu" (współpraca z CMPP P) oraz programu z zakresu udzielania I pomocy przedmedycznej "Serce na Start" (we współpracy z Centrum Zdrowia Publicznego i Fundacją Świat Dzieciom) wrzesień 2006 12. Konferencje dla SzPZ "Autoewaluacja w SzPZ " i "SzPZ gdzie jesteśmy?" 2007 r. 13. Dwudniowa konferencja dla dwóch grup szkolnych koordynatorów SzPZ "Nowe rozwiązania w promocji zdrowia w szkole, zmiany i aktualne priorytety SzPZ w Europie, Polsce i w województwie" 7 i 8 czerwca 2011 r. 14. Wojewódzka Konferencja SzPZ "Promowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkole. Europejski projekt HEPS" 18.04.2013 r. 19
20
15. Konferencja metodyczna nt. Aktualności i zmiany w sieci szkół promujących zdrowie. Planowanie wsparcia i podnoszenie jakości pracy. 7.02.2014 r. 21
26 maja 2014 r. odbędzie się kolejna wojewódzka konferencja SzPZ nt. "Promocja zdrowia psychicznego w szkole", którą organizujemy wspólnie z Urzędem Marszałkowskim WO i MPP P w Opolu. Oprócz konferencji dla szkolnych koordynatorów i członków szkolnych zespołów promocji zdrowia organizowane są kursy i warsztaty, podczas których nabywają oni kompetencje do realizacji swoich zadań związanych z tworzeniem szkoły promującej zdrowie, projektowania pracy wychowawczo profilaktycznej w placówkach. Niezwykle ważne jest przygotowanie nowych liderów, dlatego systematycznie od wielu lat organizujemy 24 32 godzinne kursy "Jak tworzyć szkołę promującą zdrowie? oraz inne formy doskonalenia i współpracy w ramach Opolskiej Sieci SzPZ. Są to corocznie organizowane konsultacje zbiorowe w celu wymiany doświadczeń, wzajemnego wsparcia w rozwiązywaniu różnych szkolnych problemów, a także prezentacji przykładów dobrej praktyki placówek. Dyrektorzy nowych szkół i przedszkoli, chętnych do wdrażania programu SzPZ zainteresowani są też przeszkoleniem w tym zakresie swoich rad pedagogicznych. Takie krótsze, czterogodzinne szkolenia odbywają się na terenie danej placówki każdego roku, zgodnie z potrzebami. Czasem uczestniczą w nich również rodzice uczniów i personel placówek. Patrząc z perspektywy czasu, troska o podnoszenie kompetencji liderów towarzyszyła nam od początku powstania sieci. W latach 1997 1999 był realizowany cykl warsztatów pt. "Być liderem w szkole promującej zdrowie" dla dwóch grup liderów, po 100 godzin dla każdej, w podziale na pięć sesji spotkaniowych w każdej grupie. Były to warsztaty rozwoju osobistego i umiejętności psychospołecznych oraz z zakresu metodyki SzPZ. W roku 2000 we współpracy z samorządem opolskim zrealizowany został kurs pt. "Szkoła promująca zdrowie bazą dla systemowej profilaktyki" obejmujący 80 godzin warsztatów. W następnym, 2001 roku, zrealizowano we współpracy z samorządami gmin kolejną edycję tego kursu dla nowych koordynatorów szkół w województwie, w liczbie 70 godzin warsztatowych. Były to bardzo wartościowe spotkania ludzi otwartych na dokonywanie zmian w sobie i środowisku, pionierów i promotorów kolejnych reform w oświacie. Na koniec zamieszczam aktualny wykaz SzPZ w Opolskiej Sieci. 22
OPOLSKA SIEĆ SZKÓŁ I PRZEDSZKOLI PROMUJĄCYCH ZDROWIE Lp. Przedszkola przynależące do sieci z aktualnym certyfikatem wojewódzkim: Przedszkola przynależące do sieci bez aktualnego certyfikatu: 1. P nr 12 w Nysie PP nr 4 w Opolu 2. PP nr 21 w Opolu PP nr 33 Karolinka w Opolu 3. PP nr 28 w Opolu PP w Brzeziu 4. PP nr 6 w Zdzieszowicach P nr 5 Integracyjne w Nysie 5. PP nr 2 w Lewinie Brzeskim PP w Chróścicach 6. PP w Dąbrowie Lp. Szkoły podstawowe z aktualnym certyfikatem wojewódzkim: Szkoły podstawowe przynależące do sieci bez aktualnego certyfikatu: 1. PSP w Dziergowicach PSP z OP w Bąkowie 2. SP 1 z OI w Głubczycach PSP nr 5 w Brzegu 3. PSP nr 3 w Gogolinie PSP w Januszkowicach 4. PSP nr 1 w Krapkowicach PSP nr 11 w Kędzierzynie Koźlu 5. SSP w Mechnicy PSP nr 2 w Kluczborku 6. SP nr 2 w Niemodlinie PSP w Krępnej 7. SP nr 3 w Nysie PSP w Lewinie Brzeskim 8. PSP nr 14 w Opolu PSP w Naroku 9. PSP nr 15 w Opolu PSP nr 2 w Strzelcach Opolskich 10. PSP nr 21 w Opolu PSP nr 3 w Zdzieszowicach 11. PSP nr 24 w Opolu PSP w Żyrowej 12. PSP nr 25 w Opolu 13. PSP w Popielowie 14. PSP w Tarnowie Opolskim 15. PSP w Walcach 16. PSP nr 2 w Zdzieszowicach 23
Lp. Gimnazja z aktualnym certyfikatem wojewódzkim: Gimnazja przynależące do sieci bez aktualnego certyfikatu 1. PG nr 1 w Grodkowie PG nr 1 w Brzegu 2. G nr 2 w Nysie PG nr 4 w Opolu 3. PG nr 6 w ZSO w Opolu PG nr 5 w Opolu 4. PG nr 7 w Opolu PG w Zdzieszowicach 5. PG nr 8 w Opolu 6. PG nr 1 z OI w ZS z OI w Opolu Lp. Zespoły szkół z aktualnym certyfikatem wojewódzkim: Zespoły szkół w sieci bez aktualnego certyfikatu 1. ZS P w Kietrzu ZS nr 1 z O. Sportowymi w Brzegu 2. ZS P w Pokrzywnicy ZS nr 2 z OI w Brzegu 3. ZS P w Prudniku (wcześniej PSP nr ZS w Chróścicach 1) 4. ZS w Dobrzeniu Wielkim 5. ZS P w Jakubowicach 6. ZS Specjalnych w Namysłowie 7. ZS P nr 2 PSP nr 16 w Opolu Lp. Szkoły ponadgimnazjalne z certyfikatem wojewódzkim w sieci Szkoły ponadgimnazjalne i zespoły szkół ponadgimnazjalnych w sieci bez aktualnego certyfikatu ZS nr 1 w Kędzierzynie Koźlu 1. II LO im. Mikołaja Kopernika w Kędzierzynie Koźlu 2. ZS Zawodowych nr 4 w Opolu W kolejnym numerze Kwartalnika przedstawię udział szkół i placówek w Opolskiej Sieci w realizacji krajowych i lokalnych projektów oraz programów, a także szkolnych inicjatyw. Zachęcam do lektury i kontaktu. Jolanta Pogan Wojewódzki Koordynator Opolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie, nauczyciel konsultant Pracowni Wsparcia Psychologiczno Pedagogicznego RCRE w Opolu, tel. 77 404 75 51, mail to: jpogan@rcre.opolskie.pl 24
Mówiący awatar Bronisława Niespor Technologia informacyjno-komunikacyjna w dzisiejszej szkole to nie tylko dobrze wyposażone sale komputerowe z dostępem do Internetu czy też tablice interaktywne. To także, a może przede wszystkim, wielość aplikacji, z których nauczyciele mogą skorzystać, aby zaciekawić uczniów i zmotywować do różnorodnego wykorzystania nowoczesnych technologii. Jedną z ciekawszych aplikacji jest mówiący awatar-voki. Przygotowujemy (tworzymy) go na stronie http://www.voki.com, na której powinniśmy się zarejestrować, jeżeli chcemy zachować stworzone przez nas czy też przez uczniów awatary. Rejestracja jest darmowa. Po dokonaniu rejestracji logujemy się wpisując podany podczas rejestracji adres mailowy oraz hasło. Następnie klikamy w słowo "create" (stwórz). Wybieramy postać klikając na wskazany strzałką symbol. Do wyboru jest wiele postaci z przesuwanych list. Są to m.in. zwierzęta, postaci z filmów dla dzieci, bajek. Możemy zmienić kolor włosów, twarzy, oczu postaci. Czasami można dodać akcesoria typu nakrycie głowy, okulary. Jeśli stwierdzimy, że nasza postać jest gotowa, klikamy "done". 25
Kolejny etap to dodanie głosu do postaci. Możemy to zrobić na kilka sposobów. Najbardziej popularne sposoby to wpisanie tekstu albo jego nagranie. Przy wpisywaniu tekstu należy ustawić odpowiedni język (mamy do wyboru również język polski). Po zakończeniu tej czynności również klikamy "done". Klikając w symbol klawisza możemy wpisać tekst w wybranym przez nas języku. Klikając w symbol mikrofonu możemy nagrać potrzebną wypowiedź. Kolejna czynność to wybór tła. Klikamy więc na słowo "backgrounds" i postępujemy dokładnie tak samo, jak przy wyborze postaci. Po wybraniu stosownego tła klikamy "done". Pozostaje nam jeszcze wybór "ramki". Klikamy więc na słowo "players", wybieramy kolor naszej ramki i ponownie klikamy "done".nasz awatar jest gotowy. Teraz spróbujemy go opublikować. Klikamy więc na słowo" publish". W okienku wpisujemy nazwę naszego awatara i klikamy "save". Tak przygotowany awatar możemy wykorzystać podczas lekcji. 26
Awatary doskonale sprawdzają się podczas lekcji z języków obcych, podczas realizacji projektów wymiany międzynarodowej etwinning opartej na wykorzystaniu technologii informacyjno-komunikacyjnej. Można je z powodzeniem wykorzystać na początku lekcji podczas podawania celów i przebiegu lekcji. Nie zawsze przecież nauczyciel musi być tą osobą, która przedstawia cele lekcji. Awatary mogą posłużyć również jako zagadki dla uczniów praktycznie na każdym przedmiocie. Uczeń może odgadnąć jaka to postać historyczna, literacka, fragment którego utworu awatar wypowiada, o jakim zjawisku fizycznym, przyrodniczym awatar opowiada. Z pewnością każdy nauczyciel znajdzie wiele zastosowań. Ponadto zachęcam nauczycieli, aby w umiejętność tworzenia awatarów wyposażyli swoich uczniów. Dla nich będzie to z jednej strony zabawa, a z drugiej interesujący sposób na przygotowanie nietuzinkowej lekcji, zajęć dodatkowych czy też element podsumowujący projekt edukacyjny. Przygotowanie awatara może być również ciekawym zadaniem domowym dla ucznia lub grupy uczniów. Awatary możemy zamieścić również na stronach internetowych, blogach. Aby zamieścić awatara na stronie internetowej, blogu wystarczy skopiować "embed code". Awatara możemy również zamieścić w dowolnej prezentacji multimedialnej. W takiej sytuacji wykorzystujemy opcję hiperłącza i kopiujemy wskazany strzałką link. 27
Zachęcam nauczycieli do wykorzystania awatarów podczas lekcji. A jak wyglądałaby strona internetowa szkoły z awatarem? Może warto spróbować? 28
Jak rozwijać kompetencje miękkie? Jolanta Woś-Radziej Kompetencje miękkie są pojęciem dobrze znanym, określonym przez nową podstawę programową w postaci kompetencji kluczowych absolwenta, przygotowującego się do życia w nowoczesnym społeczeństwie, stawiającym wymagania kreatywności i mierzenia się z sytuacjami nietypowymi, wymagającymi indywidualnego podejścia. Zagadnienie kompetencji miękkich, opozycyjnych wobec twardych, wygenerowanych głównie drogą kształcenia transmisyjnego, a sprawdzonych dzięki egzaminom zewnętrznym, wymyka się jednoznacznemu rozumowaniu. Definicja Miękkie kompetencje (soft skills) posiadają różne synonimy, określane są również mianem umiejętności psychospołecznych. Niektórzy wykładowcy, trenerzy, konsultanci, mając na myśli kompetencje miękkie, wykorzystują różne określenia jak np.: kompetencje interpersonalne, społeczne, zdolności interpersonalne czy też inteligencja emocjonalna. To tylko część terminów bliskoznacznych. Trzeba jednak pamiętać, że w skład kompetencji miękkich wchodzą zarówno kompetencje osobiste, jak i społeczne. Jeżeli mówimy, że ktoś ma siłę przebicia, jest pewny siebie, kreatywny i odważny, mówimy o jego kompetencjach osobistych. Jeżeli wspominamy, że jest empatyczny, potrafi nawiązywać relacje i pracować w zespole, mówimy o jego kompetencjach społecznych. W obu przypadkach jednak są to właśnie kompetencje miękkie. Kompetencje społeczne to element wiedzy społecznej. Oznaczają one świadomość, co jest ważne w danej sytuacji społecznej, jakie zasady w niej obowiązują, jakie zachowania są pożądane i skuteczne, a jakie mało efektywne i odbierane jako niewłaściwe. Wszystkim się wydaje, a zwłaszcza nauczycielom i wychowawcom, na poszczególnych etapach kształcenia, że łatwo można rozpoznać kompetencję, np. pracy w grupie czy kompetencje komunikacyjne, ponieważ uznaje się je za umiejętności 29
niezbędne w pracy nauczyciela. Nic bardziej błędnego. Prawdopodobnie trudno byłoby podać definicję pojęcia dla wielu niezwykle abstrakcyjnego, interdyscyplinarnego, którą zaakceptowaliby wszyscy nauczyciele. I z pewnością zdołalibyśmy odnaleźć wiele sprzecznych opinii, dotyczących tego czy konkretna osoba, będąca przykładem w studium przypadku nauczyciela, posiada umiejętności interpersonalne, czy ich nie posiada. Zapewne pojawią się dalsze niezgodności, kiedy w dalszej kolejności należałoby rozważyć, jaką strategię przyjąć, aby kształcić kompetencje niezbędne do życia we współczesnym społeczeństwie Polski i Europy. Jak uczyć dzieci i młodzież radzenia sobie w sytuacji, gdy tej wiedzy nie otrzymują w rodzinie? Czy tego typu nauka jest skuteczna, czy raczej umiejętności miękkie są elementem wrodzonych predyspozycji i talentów? Niniejszy artykuł postara się przybliżyć kilka sposobów podejścia do zasygnalizowanego problemu. Standardy komunikacji Wysokie kompetencje interpersonalne są wymagane od osób, które większość czasu spędzają na komunikowaniu się z innymi: ze współpracownikami, pacjentami, uczniami i studentami. Najważniejsza z nich to kompetencja komunikacyjna, której nauka powinna rozpoczynać się od wyznaczania ram i standardów komunikacji. Nie chodzi jedynie o przyjęcie ogólnego kodeksu czy zatwierdzenie kontraktu komunikacyjnego, ale o szczegółowy kodeks postępowania i używania języka również w odniesieniu do procedur wprowadzanych również w przypadku niewłaściwej i zaburzonej komunikacji. Standardy pomagają zidentyfikować komunikat i zakwalifikować go do jednego z wielu dyskursów. Jednym ze sposobów podejścia do problemu jest spojrzenie na język jako na przyjęcie pewnego rodzaju myślenia, które ma być precyzyjne, pragmatyczne i czytelne dla każdego odbiorcy. Takie podejście wymaga umiejętności wytwarzania wielu sytuacji komunikacyjnych dopasowanych do sytuacji i okoliczności, w których się znajdujemy. W sytuacji zawodowej kompetencje twarde w postaci ocen na świadectwie pomagają nam w zdobyciu upragnionego miejsca pracy, zaś umiejętności komunikacyjne, pomagają nam w utrzymaniu jej i znalezieniu swojego miejsca w hierarchii. 30
Przekazywanie informacji może odbywać się jednokierunkowo lub dwukierunkowo. Dwukierunkowa komunikacja jest dokładniejsza. Dlatego tak ważne jest, aby była prowadzona przez nauczyciela i osoby stojące wyżej w hierarchii. Komunikowanie jednokierunkowe jest szybsze, ale może być stosowane w sytuacjach komunikatów prostych i łatwych do przekazania. Nigdy w sytuacjach skłaniających innych do pracy grupowej. Jednostronne komunikowanie jest przyjmowane, gdy nie oczekujemy od odbiorców żadnej odpowiedzi, np. w sytuacji masowego wystąpienia publicznego lub gdy chcemy innym narzucić swoją wolę bez zbędnej dyskusji. Komunikacja w zespole również posiada niezbędne elementy do respektowania. Właściwe nadawanie powinno dotyczyć interesującej treści, język powinien być prosty i zrozumiały. Zaangażowany nadawca powinien wreszcie reagować na sygnały zwrotne. Ważniejsze od nadawania w procesie komunikacji jest aktywne odbieranie połączone z parafrazą, zadawaniem pytań i klasyfikowaniem treści. To nie wszystkie elementy komunikacji sprzyjające dobrej jakości procesu. Kolejnymi są: elementy pozawerbalne oraz niezauważalne komunikaty podprogowe uruchamiające intuicję językową. Spisanie i zatwierdzenie kodeksu komunikacyjnego, w którym znajdą miejsce precyzyjne opisy wzajemnego odnoszenia się do siebie, wzajemnego oddziaływania, sposobu zachowania się i mówienia, może stać się jedną z metod poprawiających relacje nauczyciel - uczeń oraz pracownik pracodawca. Warto do tego zestawu dodać jeszcze opis konfliktów wynikających z posługiwania się językiem nie spełniającym standardów komunikacyjnych. Niezwykle istotne jest dobre przygotowanie się do sytuacji komunikacyjnej i wcześniejsze przewidzenie skutków, jakie wywoła planowana rozmowa. Rozważania powinny dotyczyć odpowiedzi na pytania: 1. Z kim się komunikujesz? 2. Kto to jest? 3. Na czym polega jego rola? 4. Z iloma osobami się komunikujesz w danym momencie? 5. Gdzie się komunikujesz? 6. Jaka jest forma komunikacji? 31
7. Czy komunikacja jest zaplanowana i przygotowana? 8. Kiedy będziesz się komunikować? Metoda czysto informacyjna dotycząca prawidłowej i zaburzonej komunikacji jest niezwykle cenna. Wiedza konkretna w danej dziedzinie komunikacyjnej jest podstawą uzyskania biegłości w tym zakresie. Test kompetencji językowej Testy kompetencji językowej badające posługiwanie się językiem polskim i obcym, zwykle są testami z pytaniami otwartymi: nie zawierają zestawu dobrych i złych odpowiedzi. Takie testy mogą być pisemne lub werbalne. Można użyć testu wykorzystania obiektów, w którym pyta się badanych, na ile sposobów można wykorzystać dany obiekt lub słowo w słowotwórstwie. Innym sposobem jest test znaczenia słów, również tych nietypowych. Każdy nauczyciel z określonym stażem jest w stanie samodzielnie zaprojektować testy na własny użytek. Punktowanie w zabawie dotyczącej kształcenia językowego może dotyczyć szerokości spojrzenia, liczby właściwych odpowiedzi, oryginalności i plastyczności (zróżnicowanie odpowiedzi). Do mierzenia oryginalności językowej podczas zajęć z przekładu intersemiotycznego lub przekładania z jednego kodu na drugi mogą posłużyć emotikony lub piktogramy. Przełożenie tekstu ujawnia kreatywne podejście do języka i intuicję językową. Ćwiczenia aktywne W poradnikach metodycznych poświęconych kształceniu komunikacji w sposób aktywny trudno znaleźć harmonogramy zajęć dla nauczycieli trwających krócej niż 8 godzin. Na kształcenie komunikacji można poświęcać wiele dni, złożonych z wielu zagadnień. Harmonogram szkolenia może obejmować zagadnienia typu: 1. Komunikacja 2. Asertywność 3. Informacja zwrotna 4. Informacja pozawerbalna 5. Sztuka prezentacji 32
6. Informacje podprogowe 7. Trema w wystąpieniach publicznych. Komunikacja to umiejętność wymagająca stałego treningu i wybierania różnorodnych ćwiczeń, typu: Ćwiczenie 1: Dostosowanie języka przekazu do poziomu odbiorców (odbiorcą może być gimnazjalista) Tekst I: Ludzie, którzy osiągnęli wysoki poziom mistrzostwa osobistego nigdy nie przestają się uczyć. Nigdy nie dobijają do portu. Określenie mistrzostwo osobiste może wprowadzać w błąd, tworząc wrażenie czarno białego podziału albo jest się mistrzem, albo nie. Tymczasem mistrzostwo osobiste nie jest czymś, co można posiąść. Jest to proces. To dyscyplina, która musi być uprawiana przez całe życie. Ludzie, którzy osiągnęli wysoki poziom mistrzostwa osobistego, są w pełni świadomi swojej niewiedzy, swej niekompetencji, kierunków, w jakich musi iść ich dalszy konieczny rozwój. Równocześnie są oni bardzo pewni siebie. Paradoks? Tylko dla tych, którzy nie wiedzą, że to podróż jest nagrodą. Tekst II: Kto może być odbiorcą?: Przeczytaj wiersz Jana Brzechwy Krasnoludki. Przeredaguj go na poważną informację zwrotną dla poważnego odbiorcy, np. kuratora oświaty. Ćwiczenie 2: Zredaguj słownik sygnałów niewerbalnych. Przekaż przy pomocy znaków krótki komunikat. Pamiętaj, że odbiór większości sygnałów niewerbalnych to sprawa bardzo indywidualna, zależna od stopnia zażyłości rozmówców. Ćwiczenie 3: Oczy nie kłamią. Wytnij z gazet duże zdjęcia portretowe różnych osób. Przetnij je na dwie części w taki sposób, aby na jednej części były tylko oczy, a na drugiej nos i usta. Poproś uczestników, aby ocenili wyraz twarzy osób mając tylko do dyspozycji połówki twarzy. Ile osób odgadło prawidłowo? 33
Ćwiczenie 4: Mówienie pozytywne. Uczestnicy mają kartki z poleceniami i pytaniami. Zadanie polega na zamianie negatywnych określeń na pozytywne: Zamiast mówić: Nie lubisz czytać? Mów:.. Nie chciałbyś czegoś zjeść? Mów:..... Nie dotykaj gorących placków! Mów:.... Ćwiczenie 5: Sposoby myślenia i mówienia. Uczestnicy czytają test, a następnie zmieniają określenia, które są bardziej odpowiednie w porozumiewaniu się z osobami o przeważającym rodzaju inteligencji: wzrokowcy, słuchowcy, kinestetycy. Nauczyciele chcą, aby uczniowie zapamiętali jak najwięcej informacji. Ale często nie stwarzają im odpowiednich warunków. Zapominają, albo w ogóle nie chcą wiedzieć, że nie wystarczy nakaz, aby uczeń posłusznie zapamiętał treść lekcji. Rzadko stosują właściwe techniki uczenia. A przecież nie jest to takie skomplikowane. Nauczyciele powinni najważniejsze informacje przekazywać na początku lub na końcu lekcji i angażować uczniów w działanie. Jeśli ich lekcja będzie niezwykła, uczniowie zapamiętają ją bez trudu. Ułatwieniem będzie również łączenie nowych informacji ze starymi. Pamiętanie wymaga również powtarzania. Warto również zadbać o entuzjazm, używanie zwrotów pozytywnych i zadawanie pytań naprowadzających. Ćwiczenie 6: Mowa ciała: uczestnicy dobierają się parami. Jedna osoba mową ciała przekazuje informację na temat swoich emocji i uczuć. Druga osoba ma za zadanie odgadnąć je. Na przykład w klasach szkoły podstawowej: pantomima wiersza Spóźniony słowik J. Tuwima, w pedagogizacji dorosłych: Odgrywanie roli szefa, którego irytuje wypowiedź rozmówcy. Wszystko bez użycia słów. Ćwiczenie 7: komunikacja werbalna: sposób wypowiedzi, intonacja, tempo mówienia, emocje. Każdą z tych kompetencji uczestnicy mogą ćwiczyć oddzielnie na przykładzie fragmentu tekstu, następnie opowiedzieć o jakości odbioru komunikatu. 34
Ćwiczenie 8: komunikacja werbalna: komplementy. Uczestnicy losują imię słuchacza, który ma się wypowiedzieć na forum na temat innego słuchacza. Mają to być pochwały. Uczestnicy odgadują o kim mowa, pilnują, aby pochwała nie przerodziła się w formę manipulacji. Ćwiczenie zmusza do odejścia od ogólników i znalezienia konkretnego powodu pochwały. Nie można powiedzieć jedynie, że ktoś jest wspaniały, ponieważ każdy to chętnie przypisze sobie. Ćwiczenie 9: komunikacja werbalna: zadawanie pytań. W zespołach 5 osobowych uczestnicy dyskutują nad zadawaniem pytań podczas lekcji. Wnioski zapisują na plakacie w formie metaplanu. Lider każdej grupy omawia zapisy na plakatach. Ćwiczenie 10: sprawność komunikacyjna: Ćwiczenie wykonuje indywidualnie każdy z uczestników. Na poniższej liście należy zaznaczyć znakiem x posiadane umiejętności. Lista umiejętności komunikacyjnych: 1. Aktywne słuchanie 2. Rozpoznawanie sygnałów niewerbalnych 3. Przekazywanie sygnałów niewerbalnych 4. Doradzanie 5. Negocjowanie 6. Zadawanie pytań 7. Skuteczne omijanie przeszkód komunikacyjnych 8. Tworzenie komunikatów pisemnych 9. Wypowiedzi ustne 10. Mówienie komplementów 11. Właściwe użycie głosu 12. Przygotowywanie plakatów Lista powyższa może stanowić podstawę planowania dalszego rozwoju w zakresie kształtowania kompetencji komunikacyjnych. Głównym celem tej aktywności będzie wypracowanie optymalnego stanu komunikacji, traktowanego jako nawyk. Badania nad komunikacją wskazują, że rozumiemy najlepiej te komunikaty, w które sami się angażujemy. Dzięki nim kształtowana jest sprawność i biegłość komunikacyjna, a także szeroko pojmowane kompetencje kognitywistyczne, w skład których wchodzą m.in.: 35
inteligencja emocjonalna, empatia, model uczenia się oraz postawy konformistyczne. Umiejętność odbierania informacji, jej przetwarzania na wielu poziomach i zapamiętywania jest mierzona tzw. wewnętrznym poziomem entropii. Umysł posiada swój własny poziom entropii, czyli miarę uporządkowania zasobów, w celu utrzymywania ekonomii przetwarzania danych. W procesie utrzymywania porządku w pamięci znacznie pomaga stan skupienia uwagi. Uwaga automatycznie selekcjonuje dane istotne dla procesu poznawczego, cechuje ją także znaczne skąpstwo poznawcze. Tematy dotyczące komunikacji z pogranicza psychologii i pragmatyki językowej rzucają nowe światło na zagadnienie możliwości wyposażenia absolwenta w kompetencje kluczowe. Komunikacja, na którą mają wpływ językowe bodźce zewnętrzne, jest kształtowana u człowieka podobnie jak osobowość, w sposób ciągły i mniej lub bardziej dynamiczny. Wpływ temperamentu i wrodzonej psychologicznej dynamiki jednostki z silnie rozwiniętym popędem samozachowawczym to jednak już zagadnienie na zupełnie inną pogłębioną rozprawę. Bibliografia: I. Dzierzgowska, Nauczanie nauczycieli. Podręcznik dla edukatorów i dyrektorów szkół, Warszawa 2005, s. 96-118. D. Fontana, Psychologia dla nauczycieli, Poznań 1996, s. 342-349. S. Jarmuż, T. Witkowski, Podręcznik trenera, Wrocław 2004, s. 23-36. M. Taraszkiewicz, Pozytywne myślenie, działanie, komunikacja, Wydawnictwa CODN 1996, s. 14-48. 36
Strona Programu Niwki jako pomoc dla nauczycieli w pracy dydaktycznej Izabela Szczepańska Od listopada 2013 roku funkcjonuje strona Programu Niwki http://niwki.rcre.opolskie.pl/k/ skierowana do nauczycieli języka niemieckiego, języka mniejszości narodowej niemieckiej oraz nauczycieli zainteresowanych realizacją treści związanych z regionalizmem i wielokulturowością (nauczyciele języka polskiego, historii, WOS, własnej historii i kultury, wiedzy o kulturze). Na stronie, oprócz informacji dotyczących oferty szkoleń w ramach Programu Niwki, można znaleźć wiele materiałów do wykorzystania w pracy z uczniami. 37
Zakładki: Nauczanie języka mniejszości, Język niemiecki jako język obcy, zawierają przydatne dokumenty, takie jak np.: podstawy programowe, programy nauczania czy informacje o egzaminach. Istotne z punktu potrzeb nauczycieli są materiały (do pobrania) opracowane i sprawdzone przez doświadczonych nauczycieli praktyków. Wśród nich można znaleźć gotowe scenariusze zajęć, często z dodatkową obudową w postaci kart pracy, prezentacji itp., które mają zastosowanie na lekcjach języka mniejszości narodowej (w tym nowego przedmiotu "Własna historia i kultura"). W przypadku tego przedmiotu, zamieszczone scenariusze to prace konkursowe nauczycieli, laureatów konkursu na najlepszy scenariusz z przedmiotu Własna historia i kultura w ramach Programu Niwki 2013. Wszystkie te materiały mogą być również pomocne na zajęciach języka niemieckiego jako obcego. Zakładka Dwujęzyczność http://niwki.rcre.opolskie.pl/k/index.php/dwujezycznosc to miejsce, w którym znajdują się linki do publikacji na temat nauczania dwujęzycznego oraz film: Dwa języki - podwójna szansa zrealizowany przez Pro Futura Opole, przedstawiający osoby posługujące się na co dzień dwoma językami. Celem filmu jest ukazanie, jak ważne jest posługiwanie się wieloma językami, jaki wpływ ma wychowanie 38
dwujęzyczne na poczucie tożsamości oraz na przyszłe życie zawodowe, o czym opowiadają m.in. prof. Roman Lewicki z Uniwersytetu Wrocławskiego oraz biskup Alfons Nossol. Zarówno film, jak i publikacje (wydane przez Dom Współpracy Polsko- Niemieckiej) stanowią źródło wiedzy na temat wychowania dwujęzycznego i organizacji nauczania w placówkach oświatowych. Zachęcam nauczycieli, dyrektorów placówek, a szczególnie rodziców do zapoznania się z tymi materiałami. Zakładka Wielokulturowość i regionalizm to również bank materiałów przydatnych do pracy na różnych lekcjach, które powstały w ramach konkursu realizowanego w ubiegłorocznym Programie Niwki. Na stronie tej przedstawiamy laureatów konkursów oraz ich prace: Dla nauczycieli na najciekawszy scenariusz zajęć z zakresu regionalizmu; Dla uczniów: na konkurs filmowy Mój region moja mała ojczyzna oraz na konkurs literacki Ciekawa historia z mojego regionu. 39
Wszystkie nagrodzone prace można pobrać ze strony i wykorzystać w pracy z uczniami. W zakładce Akty prawne zamieszczone zostały istotne dokumenty odnoszące się do przepisów prawnych, niezbędnych w celu prawidłowej organizacji nauczania języka mniejszości narodowej, tj. Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych, ustawa z dnia 6 stycznia 2005r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, rozporządzenia MEN dotyczące nauczania języków obcych i języków mniejszości narodowych oraz linki do informacji ze strony Kuratorium Oświaty w Opolu, zawierające interpretacje przepisów prawnych oraz odpowiedzi na pytania w kwestiach spornych w powyższym zakresie, jak np. informacje dotyczące wpisów na świadectwie, wymiaru godzin nauczania języka niemieckiego jako mniejszości narodowej, czy kwalifikacji nauczycieli. Na stronie nie zabrakło również galerii zdjęć z poszczególnych wydarzeń minionej edycji Programu Niwki. 40
Wszystkim nauczycielom języka niemieckiego jako obcego oraz języka mniejszości narodowej polecam zakładkę Zasoby internetowe, w której znajdą Państwo bazę adresów stron internetowych z materiałami do nauczania języka niemieckiego (gry językowe, testy, ćwiczenia gramatyczne, leksykalne, materiały z zakresu realioznawstwa i inne). Zachęcam do zapoznania się ze stroną oraz jej zasobami. Mam nadzieję, że zamieszczone tam materiały będą stanowiły pomoc w Państwa pracy i staną się impulsem do tworzenia własnych materiałów dydaktycznych w zakresie nauczania języka mniejszości narodowej i dzielenia się tymi materiałami (np. scenariuszami zajęć, ciekawymi projektami) z innymi nauczycielami w formie publikacji na stronie Programu Niwki. 41
Wirtualne niebo Roland Zimek 300000000000000000000000 300 tryliardów co najmniej tyle gwiazd jest w znanym nam wszechświecie. Jest to więcej niż wszystkich ziarenek piasku na całej Ziemi. Ile z nich można dostrzec gołym okiem na nocnym niebie? Zaledwie 3000. Jednak w ciągu jednej nocy możemy zobaczyć tylko ok. 50% z nich, ponieważ połowę sfery niebieskiej przesłania nam Ziemia pod stopami. Oprócz tego horyzont najczęściej jeszcze zasłaniają drzewa, budynki, wzgórza, itp. Gołym okiem w nocy możemy więc zobaczyć ok. 1000 gwiazd tyle ziaren piasku zmieści się w naparstku. Jednak i to wyliczenie dotyczy miejsc, gdzie atmosfera jest bardzo czysta i w pobliżu nie znajdują się żadne źródła światła. Niestety, takie miejsca znajdują się jedynie z dala od ludzkich skupisk. W mieście możesz zobaczyć co najwyżej 200 gwiazd najprawdopodobniej nie zobaczysz nawet Drogi Mlecznej. Rys. 1. Ten sam obszar przy zanieczyszczeniu światłem i przy ciemnym niebie (źródło: http://www.illinoislighting.org/loss.html) 42
Na rysunku 1 możesz zobaczyć różnicę pomiędzy niebem zanieczyszczonym światłem, a zupełnie ciemnym. Zdjęcia zostało wykonane ok. 50 km od miasta Toronto (Kanada) przez Todda Carlsona. Zdjęcie z lewej strony pokazuje widok w zwykłą noc, a zdjęcie z prawej strony pokazuje niebo w czasie awarii sieci energetycznej. Ile z tych gwiazd, które zobaczysz na nocnym niebie, potrafisz nazwać? Większość ludzi nie potrafi nazwać żadnej z nich. Ale oprócz gwiazd, na nocnym niebie widać jeszcze niektóre planety (są to Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn) i Księżyc ten ostatni jest najczęściej jedynym ciałem niebieskim, które potrafimy wskazać i nazwać. Trudność w nazwaniu widocznych na niebie ciał niebieskich nie zachęca nas najczęściej do ich obserwacji. Można co prawda posiłkować się atlasami nieba, specjalistycznymi serwisami internetowymi lub programami astronomicznymi na komputerze. Nic jednak nie przebije intuicyjności i prostoty programu Star Chart (podstawowa wersja programu jest bezpłatna) (zeskanuj kod QR ), zainstalowanego na smartfonie lub tablecie. Po zainstalowaniu programu, wystarczy go uruchomić i nakierować urządzenie na interesujący nas fragment nieba. Rys. 2. Grafika przedstawiajaca praktyczne wykorzystanie programu Star Chart, po skierowaniu urządzenia na nocne niebo (źródło: serwis programu Star Chart na stronie sklepu Google Play) 43
Nasze urządzenie zamienia się w swoistego rodzaju okno, przez które można spojrzeć na niebo. Na ekranie będziemy mogli zobaczyć nie tylko ciała niebieskie, na które jest skierowane urządzenie, ale także ich nazwy, czy też grafiki przedstawiające gwiazdozbiory. Wystarczy obrócić urządzenie, aby podgląd na ekranie natychmiast dostosował się do nowego obszaru nieba, wykorzystując w tym celu czujniki kompasu i akcelerometru. Aby jednak program poprawnie rozpoznał miejsce na Ziemi, z którego prowadzimy obserwacje, a tym samym wyświetlał na ekranie właściwy wycinek nieba, warto mieć włączoną usługę GPS na swoim urządzeniu. Jeżeli nasze urządzenie nie oferuje takiej usługi, możemy wprowadzić odpowiednie współrzędne samodzielnie. W tym celu należy przesunąć palec spoza lewej krawędzi ekranu na jego obszar. Rys. 3. Przesunięcie palca spoza lewj krawędzi ekranu powoduje wyświetlenie menu programu W ten sposób wysunie się menu programu, z którego należy wybrać polecenie Location ❶. Na środku ekranu pojawi się obszar umożliwiający określenie położenia na podstawie wpisania nazwy miejscowości (opcja Search ❷) lub poprzez wprowadzenie koordynatów GPS (opcja Enter GPS Coordinates ❸). Ponieważ program rozpoznaje jedynie większe miasta w Polsce (Opola brak na liście, a najbliższe z miast do wprowadzenia to Wrocław), lepiej będzie wprowadzić odpowiednie współrzędne 44
geograficzne miejsca, w którym się znajdujemy. Na przykład dla Opola, należy wpisać w polu Latitude 50.679 o N, a w polu Longitude 17.94 o E ❹. Wprowadzone dane zatwierdzamy przyciskiem OK ❺. Dane współrzędnych geograficznych dla dowolnej lokalizacji, można sprawdzić na stronie http://www.bing.com/maps (zeskanuj kod QR ). Rys. 4. Odczytanie współrzędnych geograficznychz mapy dostępnej na stronie www.bing.com Po odszukaniu właściwej lokalizacji na mapie, należy kliknąć prawym przyciskiem myszy ❶ i odczytać właściwe współrzędne ❷. nieba. Po określeniu poprawnego położenia możemy już skupić się tylko na obserwacji Rys. 5. Przykładowy wygląd nieba 45
Na ekranie można zobaczyć linię ekliptyki ❶, położenie i nazwę niektórych ciał niebieskich ❷, symboliczne obrazy przedstawiające konstelacje ❸, linie łączące większe gwiazdy w gwiazdozbiorach ❹, nazwy konstelacji ❺, czy nawet wygląd Drogi Mlecznej ❻. Chcąc dowiedzieć się więcej o dowolnym ciele niebieskim widocznym na ekranie wystarczy wskazać je palcem. Rys. 6. Po wskazaniu ciała niebieskiego pojawią się dodatkowe informacje o nim Wybrane ciało niebieskie zostanie zaznaczone przy pomocy współśrodkowych okręgów ❶. Obok niego zobaczymy ikony ❷ umożliwiające: zamkniecie okna informacji wybranego ciała niebieskiego, powiększenie ciała niebieskiego, przejście do trybu śledzenia wybranego ciała niebieskiego. Oprócz tego otrzymamy dodatkowe informacje ❸ dotyczące wybranego obiektu, np. dla planet będzie to m.in.: Distance From Earth aktualna odległość od Ziemi, Distance From Sun aktualna odległość od Słońca, Diameter średnica, App Mag wielkość gwiazdowa, Orbital Period okres obiegu wokół Słońca, 46
Rotational Period okres obrotu wokół osi, Planetary Satellites liczba naturalnych satelitów, Surface Gravity grawitacja na powierzchni ciała niebieskiego, Average Temperature średnia temperatura na powierzchni. Zanim jednak wybierzemy dowolne ciało niebieskie, by wyświetlić okno informacji, warto zablokować dynamiczne zmiany wyświetlanego obrazu. Dzięki temu okno informacji nie będzie przesuwać się po ekranie w wyniku ruchu ręki trzymającej urządzenie, a i samo wybranie właściwego ciała niebieskiego będzie o wiele łatwiejsze. W tym celu wystarczy wskazać dowolny punkt na ekranie i następnie lekko przesunąć palcem po ekranie. Rys. 7. Zablokowanie dynamicznej zmiany wyświetlania obrazu Zawartość ekranu przestanie reagować na obracanie urządzenia, a dodatkowo w górnej części ekranu pojawią się ikony umożliwiające wyświetlenie głównego menu ❶, dodatkowych ustawień ❷, aktualnej godziny ❸. Po zablokowaniu wyświetlanego obrazu, możemy wyświetlić dowolny obraz nieba, także ten, na który aktualnie nie jest skierowane urządzenie. Wystarczy w tym celu przesunąć palcem po ekranie. Warto czasami także przybliżyć wyświetlany obraz. Wykonamy to przesuwając równocześnie dwa palce po ekranie w przeciwnym kierunku. 47
Rys. 8. Powiększenie obrazu (z lewej) i zmiejszenie skali obrazu (z prawej) Zmniejszenie skali przybliżenia dokonamy w podobny sposób wówczas palce powinniśmy zbliżyć do siebie. Zablokowanie ekranu pozwala także zobaczyć jak aktualnie wygląda niebo (także pod naszymi stopami, gdyby nie było zasłonięte przez Ziemię). Wystarczy w tym celu przesuwać palcem obraz na ekranie urządzenia. Gdy ponownie będziemy zamierzali włączyć dynamiczną zmianę obrazu, wystarczy kilka razy poruszyć urządzeniem. Jeżeli jakieś ciało niebieskie nas zainteresuje, można powiększyć obraz, aby zobaczyć więcej szczegółów. O ile powiększanie gwiazd raczej mija się z celem (zawsze pozostaną jasnymi punktami na ekranie), o tyle powiększenie takich obiektów jak mgławice, galaktyki, Słońce, planety, czy księżyce spowoduje wyświetlenie ich tak, iż będą zajmować cały ekran. Rys. 9. Słońce powiekszone niemal na cały ekran 48
Po powiększeniu Słońca na cały ekran możemy zaobserwować wizualizację protuberancji ❶, będących obłokami gorącego (temperatura 8000-15000K), rozrzedzonego gazu (plazmy) wyrzucanego nad powierzchnię Słońca. Należy jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że czas biegnie naprzód, a tym samym zmienia się położenie ciała niebieskiego, które obserwujemy. Może to spowodować, że przy dużym powiększeniu ciało niebieskie będzie się przesuwać, aż zniknie z ekranu. Podobna sytuacja może się także zdarzyć, gdy po wskazaniu obiektu palcem, wybierzemy opcję powiększenia ciała niebiskiego (rys. 5). Aby uchronić się przed powyższą sytuacją warto przejść do trybu śledzenia wybranego ciała niebieskiego. Dokonamy tego, gdy po wybraniu ciała niebieskiego wskażemy ikonę (rys. 5). Wybrany obiekt zostanie zakotwiczony pośrodku ekrany, dzięki czemu możemy palcem swobodnie obracać go, powiększać oraz pomniejszać bez obawy, że zniknie on z ekranu. Rys. 10. Saturn i jego księżyce w trybie śledzenia Jeżeli przejdziemy do trybu śledzenia Słońca lub planety posiadającej księżyce, możemy wtedy zobaczyć także orbity naturalnych satelitów ❶, ich położenie oraz nazwę ❷. Możemy także przyjrzeć się dokładniej wybranemu księżycowi. Należy wskazać go palcem i ponownie włączyć polecenie trybu śledzenia wybranego ciała niebieskiego. 49
Rys. 11. Księżyc Proteusz na tle Neptuna Stanie się on głównym obiektem na ekranie ❶. W ten sposób będzie można dalej kontynuować tryb śledzenia wybranych ciał niebieskich. Chcąc jednak ponownie wrócić do standardowego trybu wyświetlania sfery niebieskiej, należy wybrać polecenie Cofnij ❷ na pasku w lewym dolnym rogu ekranu urządzenia. Gdy będziemy używać programu w nocy podczas obserwacji sfery niebieskiej, ciągłe spoglądanie na ekran może powodować chwilowe oślepienie przez zbyt jasny obraz, przez co trudniej będzie zobaczyć słabe obiekty na sferze niebieskiej. W takim przypadku warto włączyć tryb nocny. Rys. 12. Włączenie trybu nocnego 50
Wybierzemy go po wyświetleniu menu i wskazaniu opcji Night Mode ❶. Do wyświetlania obrazu na ekranie użyte zostaną jedynie odcienie koloru czerwonego. Czerwony kolor mniej oślepia oko, przez co przyspiesza adaptację wzroku do ciemności. Jeżeli jesteśmy zainteresowani konkretnym ciałem niebieskim, samodzielne odszukanie go na niebie może być bardzo trudne. Warto wtedy skorzystać z opcji wyszukiwania. Rys. 13. Wyszukiwanie ciał niebieskich Po wybraniu polecenia wyszukiwania (w postaci ikony lupy ❶), można wpisać nazwę interesującego obiektu w obszarze podkreślonym niebieską linią ❷. Jeżeli nie jesteśmy pewni pisowni danego obiektu, możemy przejrzeć listę dostępnych w programie ciał niebieskich. Są one pogrupowane w kategorie: PLANETS (planety), CONSTELLATIONS (gwiazdozbiory), STARS (gwiazdy) MESSIER OBJECTS (obiekty z katalogu Messiera 6 ) ❸. Po rozwinięciu kategorii, należy odszukać i wskazać odszukany obiekt ❹. 6 Katalog Meissera katalog ciał niebieskich opublikowany w 1774 roku przez Charlesa Messiera. W czasach Messiera nie znano natury tych obiektów, Dziś wiemy, że są to mgławice, galaktyki i gromady gwiazd. 51
Na ekranie najczęściej widocznych jest dużo oznaczeń, ciał niebieskich, poglądowych rysunków gwiazdozbiorów, itp. Jeżeli nie odpowiada nam domyślny sposób wyświetlania wyglądu nieboskłonu, możemy dowolnie określić ustawienia wyświetlania. Rys. 14. Ustawienia wyświetlania Po rozwinięciu głównego menu, wybieramy polecenie Display Settings ❶. Przy prawej stronie ekranu pojawi się dodatkowe menu ❷, w którym możemy określić które elementy mają być wyświetlane na ekranie: ELEMENTS o Equatorial Grid linie siatki równikowej, o Atmosphere symulacja atmosfery, o Orbil Lines linie orbit planet i księżyców, o Ecliptic Plane linia ekliptyki, o Auto Tour w trybie 3D Explore Mode, po pewnym czasie włącza automatyczną prezentację planet Układu Słonecznego, CONSTELLATIONS o Lines linie poglądowe galaktyk, o Images rysunki poglądowe galaktyk, o Latin Names łacińskie nazwy galaktyk, LABELS o Stars nazwy gwiazd, o Planets nazwy planet, 52
o Constellations nazwy gwiazdozbiorów, o Messier Objects nazwy obiektów z katalogu Messiera. Program działa w oparciu o aktualny czas, który wyświetlany jest w prawym górnym rogu ekranu. Położenia wszystkich ciał niebieskich na nieboskłonie odpowiadają rzeczywistym lokalizacjom na niebie. Można jednak zobaczyć jak wyglądało niebo w dowolnym dniu o dowolnej godzinie. Rys. 15. Zmiana daty i czasu Po wybraniu polecenia zmiany daty i czasu (w postaci ikony kartki z kalendarza ❶), w górnej części ekranu zostanie wyświetlony aktualny czas oraz data ❷. Należy wskazać na niej godzinę, minutę, dzień, miesiąc lub rok. Spowoduje to wyświetlenie przy prawej krawędzi ekranu listy dozwolonych wartości ❸ (np. dla minut, lista będzie składać się z liczby od 0 do 59). Jeżeli lista nie mieści się na ekranie można ją przesunąć palcem, a następnie wskazać odpowiednie ustawienie. W podobny sposób należy ustawić wszystkie części czasu i daty. Położenia ciał niebieskich będą odpowiednie dla wybranego czasu i daty. Chcąc powrócić do aktualnego czasu, należy wskazać polecenie Now ❹, widoczne w lewym górnym rogu ekranu. 53
Pascal, Delphi, a może Lazarus, cz. 2 Marian Mysior Wprowadzanie danych, formatowanie wyników Tylko najprostsze programy tworzymy, bazując całkowicie na kodzie pisanym automatycznie. Program rozwiązujący nawet nieskomplikowane zadanie matematyczne wymaga napisania odpowiednich formuł, podania danych i wyprowadzenia wyników. Ćwiczenie 2. Obliczamy objętość kuli Otworzymy środowisko Lazarusa. Nowy projekt zapiszemy w folderze Kula. Analiza problemu: Zastosujemy wzór na obliczanie objętości kuli v = 4/3 π r 3. Projekt: Objętość kuli zależy od jej promienia, więc na formularzu umieścimy następujące kontrolki: Etykietę (TLabel) z napisem Podaj promień: Pole tekstowe (TEdit), w którym wymażemy napis domyślny z właściwości Text i wpiszemy wartość domyślną 0. Wstawimy drugą etykietę (usuniemy napis domyślny), do wyprowadzenia wyników. Obliczenia zostaną uruchomione po podaniu promienia i naciśnięciu odpowiedniego przycisku. Przycisk (TButton) wstawimy z paska LCL na projekt formularza. Jego właściwości Caption nadamy wartość Oblicz. Uruchomimy edycję metody obsługi zdarzenia przy kliknięciu, klikając dwukrotnie na projekcie przycisku. W ten sposób zaczynamy ręczne wprowadzanie kodu. Nagłówek tej metody (procedury) utworzony zostanie automatycznie i nie należy zmieniać go. 54
Programowanie (pisanie kodu): procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject); var r, v: single; begin r:=strtofloat(edit1.text); v:=4/3*pi*r*r*r; Label3.Caption:=FloatToStr(v); end; Prześledźmy wprowadzony kod. Nagłówek procedury został dodany automatycznie. Słowa begin i end tworzą nawiasy, odpowiednio otwierający i zamykający ciało procedury, które musimy teraz zdefiniować. Przed ciałem procedury umieszczamy deklaracje zmiennych. Rozpoczynamy je słowem var. Po nim następują deklaracje. W naszym przypadku deklarujemy użycie dwóch zmiennych r i v, typu single. Język Pascal wymaga deklarowania typów zmiennych (danych) przed ich użyciem. Tabela prezentuje dopuszczalne typy danych. Typ Zakres Rodzaj rozmiar Boolean True, False Logiczny, 8 bitów ByteBool WordBool LongBool 0 False Inna wart. - True 0 False Inna wart. - True 0 False Inna wart. - True Double ±5.0 10-324 do ±1.7 10308 Precyzja: 15-16 cyfr Single ±1.5 10-45 do ±3.4 1038 Precyzja: 7 cyfr Extended 1.9 10-4932 do 1.1 104932 Precyzja: 19-20 cyfr Logiczny, 8 bitów Logiczny, 16 bitów Logiczny, 32 bity Liczba zmiennopozycyjna (rzeczywista), 64 bity Liczba zmiennopozycyjna (rzeczywista), 32 bity Liczba zmiennopozycyjna (rzeczywista), 80 bitów 55
Byte 0 do 255 Bez znaku, liczba całkowita, 8 bitów ShortInt -128 do 127 Ze znakiem, liczba całkowita, 8 bitów SmallInt -32,768 do 32,767 Ze znakiem, liczba całkowita, 16 bitów Integer, LongInt LongWord, Cardinal Int64-2,147,483,648 do 2,147,483,647 Ze znakiem, liczba całkowita, 32 bity 0 do 4,294,967,295 Bez znaku, liczba całkowita, 32 bity -9,223,372,036,854,775,808 do 9,223,372,036,854,775,807 Ze znakiem, liczba całkowita, 64 bity Word 0 do 65535 Bez znaku, liczba całkowita, 16 bitów QWord 0 do 18,446,744,073,709,551,615 Comp -2 1064+1.. 2 1063-1 Precyzja: 19-20 cyfr Currency -922337203685477,5808 do 922337203685477,5807 Bez znaku, liczba całkowita, 64 bity Liczba całkowita (w zapisie zmiennopozycyjnym), 64 bity Liczba stałopozycyjna,64 bity Char U+0000 do U+ffff Znaki Unicode, 16 bitów String Do 2 miliardów znaków Łańcuch znakowy w kodzie Unicode Dane wprowadzane do okna edycyjnego TEdit są zawsze łańcuchem znaków (właściwość Text). Należy przekształcić je w liczbę odpowiedniego typu. Wykonujemy to, używając funkcji StrToFloat(Edit1.Text): r:=strtofloat(edit1.text); Objętość wyliczymy z zależności: v=4/3πr3. Liczba π jest funkcją stałą. Dostęp do niej uzyskamy pisząc po prostu pi. v:=4/3*pi*r*r*r; 56
Dane wyprowadzamy do etykiety (TLabel) na formularzu. Właściwość Caption etykiety wymaga podania łańcucha znaków. Wartość v musimy więc skonwertować do postaci łańcucha. Zrobimy to używając funkcji FloatToStr(v): Label3.Caption:=FloatToStr(v); Jeżeli otrzymany wynik chcemy zaokrąglić do określonej liczby miejsc dziesiętnych (np. 2 miejsca po przecinku), zamiast funkcji FloatToStr(v)możemy użyć funkcji FloatToStrF( ): Label3.Caption:=FloatToStrF(v,ffFixed,10,2); Rysunek 1.6. Objętość kuli Ćwiczenie 3. Inaczej wprowadzamy dane i wyprowadzamy wyniki Dane możemy wprowadzać do programu używając też standardowego okna dialogowego InputBox, a wyniki wyprowadzać przy użyciu okna ShowMessage. Utworzymy nowy projekt. Zapiszemy go w folderze Kula2. Na projekt formularza naniesiemy etykietę z napisem: Obliczanie pola i objętości kuli oraz dwa przyciski: pierwszy z tekstem: Oblicz, a drugi Koniec. 57
Rysunek 1.7. Projekt formularza z etykietą i dwoma przyciskami Dwukrotne kliknięcie na przycisku Oblicz uruchomi edycję metody obsługi zdarzenia przy kliknięciu. Uzupełnimy jej treść następująco: procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject); var r,p,v:single; // deklaracje zmiennych begin r:=strtofloat(inputbox('dane:', 'Podaj promień:', '0')); {użycie okna dialogowego "InputBox", jego argumenty, to: tytuł okna ('Dane'), polecenie dla użytkownika ('Podaj promień:') i wartość domyślna (0)} p:=4*pi*r*r; // obliczanie pola kuli v:=4/3*pi*r*r*r; // obliczanie objętości kuli ShowMessage('Pole kuli wynosi: ' +FloatTostrF(p,ffFixed,10,2)+Chr(10)+Chr(13) +'Objętość kuli wynosi: '+FloatToStrF(v,ffFixed,10,3)); {wyprowadzenie wyników do okna ShowMessage, znak "+" łączy kolejne łańcuchy znaków, sekwencja Chr(10)+Chr(13) powoduje tzw. złamanie wiersza} end; Znaki // rozpoczynają komentarz, tzw. wierszowy (czyli aktywny do końca bieżącego wiersza). Będziemy go stosować do omawiania treści kodu. Komentarze to kod opuszczany przez kompilator. Możemy w nich umieszczać dowolne uwagi, a także czasowo blokować kompilowanie wybranych wierszy kodu. Innym rodzajem komentarza jest komentarz blokowy, który może zajmować wiele wierszy. Rozpoczynamy go znakiem {, a kończymy }. Drugi przycisk oprogramujemy (klikając w niego dwukrotnie) następująco: procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject); begin 58
Close // zamknięcie okna (tutaj również aplikacji) end; Rysunek 1.8. Wyprowadzanie wyników przy użyciu okna ShowMessage Dużo większe możliwości oferuje okno MessageDlg. Format użycia: MessageDlg(tytuł, komunikat, ikona, przyciski, kontekst_pomocy, przycisk_domyślny); Gdzie: tytuł tytuł okna, komunikat komunikat umieszczany w oknie, ikona określa typ ikony w oknie, przyciski określa rodzaje przycisków, kontekst_pomocy określa temat pomocy, przycisk_domyślny wybiera przycisk domyślny(reagujący na klawisz Enter). Wartości parametru (wartości stałej) ikona: Nazwa mterror mtconfirmation mtwarning mtinformation Opis Wyświetla ikonę Komunikat krytyczny Wyświetla ikonę Pytanie ostrzegawcze Wyświetla ikonę Komunikat ostrzegawczy Wyświetla ikonę Komunikat informacyjny 59
Wartości parametru przyciski: Nazwa mbyes mbno mbok mbcancel mbabort mbretry mbignore mball mbnotoall mbyestoall mbhelp mbclose Opis Wyświetla przycisk Yes Wyświetla przycisk No Wyświetla przycisk OK Wyświetla przycisk Cancel Wyświetla przycisk Abort Wyświetla przycisk Retry Wyświetla przycisk Ignore Wyświetla przycisk All Wyświetla przycisk NoToAll Wyświetla przycisk YesToAll Wyświetla przycisk Help Wyświetla przycisk Close Rysunek 1.9. Wszystkie przyciski okna MessageDlg MessageDlg jest funkcją, która zwraca wartość, zależną od wciśniętego przycisku. Można to wykorzystać, np. do zadania pytania w oknie i uzależnić dalszą reakcję od naciśniętego przycisku. Identyfikator wartości stałej, reprezentujący rezultat wciśniętego 60
przycisku jest prawie identyczny jak identyfikator przycisku, ale ma inny przedrostek: mr (r - jak rezult ), zamiast mb (b - jak button ). Ćwiczenie 4. Używamy okna MessageDlg Otworzymy poprzedni projekt. Możemy go zapisać w nowym folderze, np. Kula3. Dokonamy w nim korekt. Metoda obsługi zdarzenia przy kliknięciu dla przycisku Oblicz przyjmie teraz następującą treść: procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject); var r,p,v:single; begin r:=strtofloat(inputbox('dane:', 'Podaj promień:', '0')); p:=4*pi*r*r; v:=4/3*pi*r*r*r; MessageDlg('Wyniki','Pole kuli wynosi: ' +FloatTostrF(p,ffFixed,10,2)+Chr(10)+Chr(13) +'Objętość kuli wynosi: '+FloatToStrF(v,ffFixed,10,3),mtInformation, [mbok],0, mbok); {[mbyes, mbno, mbok, mbcancel, mbabort, mbretry, mbignore, mball, mbnotoall, mbyestoall, mbhelp, mbclose] - możliwe rodzaje przycisków} end; Przycisk Koniec oprogramujemy następująco: procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject); begin if MessageDlg('Pytanie:', 'Zakończyć program?', mtconfirmation, [mbyes, mbno],0, mbno)= mryes then Close // warunkowe zamknięcie okna end; Instrukcję warunkową if szczegółowo omówimy później. Rysunek 1.10. Okno MessageDlg 61
Rysunek 1.11. Warunkowe zakończenie programu Wprowadzanie danych z użyciem kontrolek TEdit lub okienek InputBox oraz wyprowadzanie wyników w etykietach (TLabel) na formularzach lub stosowanie okienek ShowMessage oraz MessageDlg jest typowym rozwiązaniem w aplikacjach okienkowych, czyli wykorzystujących tryb graficzny (GUI - graphical user interface). Jeżeli interfejs okienkowy (GUI) jest niepotrzebny możemy utworzyć aplikację konsolową. Środowisko Lazarusa proponuje nam tu dwa szablony startowe Program i Console application. Produkt nasz wyglądać będzie wtedy niestety dość ascetycznie. Użytkownicy archaicznego już dziś Turbo Pascala pamiętają jeszcze chyba ten sposób tworzenia aplikacji. Ćwiczenie 5. Nie używamy trybu graficznego Uruchomimy Lazarusa i wybierzemy z menu Projekt/Nowy projekt/program. Zapiszemy go w folderze Kula4. W otwartym oknie kodu źródłowego napiszemy treść: program project1; {$mode objfpc}{$h+} uses {$IFDEF UNIX}{$IFDEF UseCThreads} cthreads, {$ENDIF}{$ENDIF} Classes { you can add units after this }; var r, v: single; s: string; begin Writeln( 'Obliczanie objetosci kuli'); Write('Podaj wartosc promienia: '); Readln(r); Writeln; v:=4/3*pi*r*r*r; Str(v:10:3, s); // procedura przekształcająca wartość v // na łańcuch znaków s, z formatowaniem :10:3 Writeln('Objetosc kuli wynosi: '+ s); 62
Readln; end. Oczywiście środowisko Lazarusa utworzyło nam szablon programu. Ręcznie wypełnimy kodem sekwencję między słowami begin i end, oraz przed begin dodamy var i zdeklarujemy zmienne. Musimy zadbać o prawidłowy wygląd polskich znaków (domyślnie wyświetlane będą tzw. krzaczki ). Możemy zmienić kodowanie znaków poprzez kliknięcie prawym przyciskiem myszy na pliku edytora źródła, a następnie wybrać: Ustawienia pliku / Kodowanie/CP852. Rysunek 1.12. Zmiana kodowania polskich znaków Rysunek 1.13. Program w trybie tekstowym 63