Temat 3 - Pieniądz i system bankowy Pieniądz pewien powszechnie akceptowany towa, któy w zależności od sytuacji pełni funkcję: śodka wymiany jednostki ozachunkowej (umożliwia wyażanie cen i powadzenie ozliczeń) śodka pzechowywania watości (tezauyzacji), pozwalającego dokonywać zakupów w pzyszłości mienika odoczonych płatności (funkcja jednostki ozachunkowej w dłuższym okesie) Gospodaka bezpieniężna - wymiana ma tutaj chaakte bezpośedni, czyli jedne doba są wymieniane na inne. Rodzaje pieniądza: symboliczny - siła nabywcza znacznie pzewyższa koszt jego wytwozenia (np. współczesne banknoty) bezgotówkowy - jego podstawą jest wiezytelność pzedsiębiostwa pywatnego lub osoby fizycznej Wkład (depozyt) - suma pieniędzy złożonych w banku na pzechowanie. Rezewy - ilość gotówki, jaką posiada bank i któą może pzeznaczyć na natychmiastową wypłatę w pzypadku żądania właścicieli wkładów. Stopa ezew - stosunek ezew do wkładów (ezewy/depozyty). Panika finansowa - powstaje na skutek powszechnego pzekonania o niewypłacalności jakiegoś banku. W efekcie bank zeczywiście staje się niewypłacalny, ponieważ jego ezewy nie pozwalają na natychmiastowe zaspokojenie wszystkich żądań wypłaty wkładów. Równowaga na ynku pieniądza podobnie jak w pzypadku ynku dób i usług, ównowaga na ynku pieniądza jest wynikową podaży pieniądza i popytu na pieniądz. Podaż pieniądza - całkowita watość zasobów pieniądza znajdujących się w obiegu. Oznacza to, że im niższa stopa ezew tym wyższa podaż pieniądza. System cleaingowy - pozwala bankom na dokonywanie spłaty zobowiązań netto w amach ozliczeń międzybankowych z tansakcji w danym okesie. Płynność - opisuje szybkość i pewność możliwości zamiany aktywów finansowych na gotówkę. Im kótszy okes oczekiwania na gotówkę i im większa pewność jej uzyskania tym większa płynność (aktywem o największej płynności jest oczywiście sama gotówka ). 1
Keacja pieniądza pzez banki - sytuacja, w któej banki stwazają możliwości do pzekaczania stanu konta i twozenia wkładów na żądanie o watości pzekaczającej poziom zgomadzonych ezew gotówkowych. W ten sposób powiększana jest podaż pieniądza. Pzykład W Rokitkowie stopa ezew bankowych wynosi 10%, czyli banki mogą pożyczać maksymalnie 90% posiadanej gotówki. Jeżeli aktywa banków zwiększyły się, o 100 euokitków to wtedy banki udzielają nowych kedytów na kwotę 90 euokitków. Jeżeli jednak pzyjmiemy, że udzielony kedyt zostanie w pełni wydany to i tak te 90 euokitków znowu waca do systemu bankowego jako wkłady. Dlatego po tej opeacji aktywa i pasywa banków będą wynosić: aktywa = gotówka + kedyty = 100 + 90 = 190 pasywa = wkłady = 190 Ponieważ założyliśmy, że 90 euokitków waca z powotem do systemu bankowego, to wtedy znów udzielić można nowych kedytów w wysokości 81 euokitków (90% nowych wkładów). Analogicznie do popzedniego stan aktywów i pasywów po tej opeacji będzie ówny: czyli aktywa = gotówka + kedyty = 100 + 171 = 271 pasywa = wkłady = 271 Cała zabawa powtaza się do chwili, gdy gotówka będzie stanowiła dokładnie 10% wszystkich wkładów. czyli aktywa = gotówka + kedyty = 100 + 900 = 1000 pasywa = wkłady = 1000 Całkowitą zmianę podaży pieniądza w tym pzykładzie możemy zapisać jako: M = 100 + 0,9*100 + 0,9 2 *100 + = 100 (1 + 0,9 + 0,9 2 + ) = 100*1/(1-0,9) = 1000 Dlatego wielkość podaży pieniądza w wyniku zwiększenia wkładów o 100 euokitków, wzosła o 1000 euokitków. To o ile zmieni się wielkość podaży pieniądza na skutek zwiększenia depozytów pokazuje mnożnik keacji pieniądza: w naszym pzykładzie mnożnik = 1/1-0,9 = 1/stopa ezew = 10 Baza monetana (zasób pieniądza wielkiej mocy) - łączna suma banknotów i bilonu znajdujących się w obiegu pozabankowym i będących w posiadaniu banków. Miay podaży pieniądza (agegaty): M0 = baza monetana (H) M1 = M0 + detaliczne i hutowe wkłady (depozyty) na żądanie (a vista) M2 = M0 + wkłady detaliczne i udziały w towazystwach budowlanych M3 = M1 + wkłady teminowe i cetyfikaty depozytowe sektoa pywatnego M4 = M3 + udziały i wkłady w towazystwach budowlanych + gotówka, wkłady i cetyfikaty banków w posiadaniu towazystw budowlanych 2
Mnożnik keacji pieniądza W pzykładzie powyżej pzyjęliśmy, że banki są zobowiązane do utzymywania ezew, jednak nic nie powiedzieliśmy o pefeencjach sektoa poza bankowego. Jeżeli ezewy banków (R) są ówne okeślonej części posiadanych depozytów (D) oaz pzyjmiemy, że sekto poza bankowy chce posiadać w ęku gotówkę (C) będącą częścią depozytów (D) złożonych w bankach to można to zapisać jako: R = c b D oaz C = c p D gdzie c b i c p oznacza część depozytów wtedy H(M0) = R + C = c b D + c p D = (c b + c p )D oaz D = H/(c b + c p ) Ponieważ podaż pieniądza M1 jest ówna sumie gotówki w obiegu oaz wkładów na żądanie to mamy M1 = C + D = c p D + D = (c p + 1)D oaz D = M1/(c p + 1) wtedy możemy zapisać D = H/(c b + c p ) = M1/(c p + 1) czyli M1 = (c p + 1)/(c b + c p )*H dlatego mnożnik = (c p + 1)/(c b + c p ) > 1 bo c b + c p są zawsze dodatnie Bank centalny działa jako bankie dla banków komecyjnych zapewniając spawne funkcjonowanie systemu bankowego. Jednocześnie spawuje kontolę nad podażą pieniądza i finansuje deficyt budżetu państwa. Stopa ezew obowiązkowych wysokość minimalnej stopy ezew banków komecyjnych, ustalana pzez bank centalny (wpływa na podaż pieniądza). Stopa edyskontowa stopa pocentowa jaką stosuje bank centalny pzy udzielaniu pożyczek bankom komecyjnym. Opeacje otwatego ynku ynkowy skup lub spzedaż papieów watościowych pzez bank centalny w celu zmiany wielkości bazy monetanej. Możliwości finansowania deficytu sektoa publicznego na ynku kajowym: emisja państwowych papieów watościowych państwo spzedaje papiey watościowe bankowi centalnemu, któy następnie pzepowadza opeacje otwatego ynku wymieniając je na gotówkę. W efekcie deficyt jest sfinansowany, a podaż pieniądza nie ulega zmianie. dodukowanie pieniędzy państwo spzedaje papiey watościowe bankowi centalnemu, któy pozostaje w ich posiadaniu. W efekcie w obiegu jest teaz więcej pieniędzy, co powoduje wzost podaży pieniądza (na skutek zwiększenia bazy monetanej). Popyt na pieniądz popyt na zasób pieniądza w ujęciu ealnym (skoygowanym o poziom inflacji). Zależy on od poziomu stóp pocentowych, dochodu oaz inflacji. 3
Koszt altenatywny (koszt utaconych możliwości) wysokość potencjalnego zysku utaconego na skutek posiadania gotówki, w miejsce opocentowanych wkładów bankowych lub papieów watościowych. Motywy dla któych ludzie chcą posiadać gotówkę: motyw tansakcyjny wynika z potzeby dokonywania codziennych wydatków, a więc posiadania pewnych śodków będących do natychmiastowej dyspozycji. Wielkość ezewy pzeznaczonej na ten cel zależy od watości dokonywanych pzez nas tansakcji oaz stopnia synchonizacji naszych wpływów i wydatków. motyw pzezoności - wynika z chęci tzymania pewnej ilości pieniędzy w celu pokycia jakiegoś niepzewidzianego wydatku. Motyw potfelowy wynika z niechęci do yzyka, a więc faktu, że ludzie gotowi są poświęcić część potencjalnych zysków (np. z badziej dochodowych ale i yzykownych inwestycji) w zamian za poczucie większego bezpieczeństwa finansowego. Planowane zasoby pieniądza ich wielkość okeślana jest pzez punkt w któym kańcowe kozyści z tzymania pieniądza (MB) są ówne kańcowym kosztom (MC). MB, MC, MB zależy od wielkości ealnego dochodu (zmniejsza się w miaę wzostu zasobów M/P) MB MB MC MC zależy od poziomu ealnej stopy pocentowej MC L L L ealne zasoby pieniądza Zwiększenie się ealnego dochodu powoduje pzesunięcie MB do MB, zaś podwyższenie ealnej stopy pocentowej () powoduje zmianę MC na MC. A zatem popyt na pieniądz będzie zależeć od wielkości dochodu i wysokości ealnej stopy pocentowej. Równowaga na ynku pieniądza zachodzi gdy wielkość popytu na pieniądz ealny jest ówna jego podaży. L popyt na pieniądz M/P + SB = L + DB L Realna podaż pieniądza (M/P) i obligacji (SB) musi być ówna popytowi M/P ealne zasoby pieniądza Obniżenie stopy pocentowej powoduje nadwyżkę popytu na pieniądz, któa musi zostać zównoważona pzez nadwyżkę podaży obligacji powodująca spadek ich cen i wzost stopy zwotu. 4
Zmiany stanu ównowagi na ynku pieniądza L popyt na pieniądz Oganiczenie ealnej podaży pieniądza powoduje wzost stopy pocentowej (M/P do M/P to do ). Wzost dochodu ealnego ównież powoduje L wzost stopy pocentowej (L do L to do ). L M/P M/P ealne zasoby pieniądza Pzesunięcie się kzywej popytu na pieniądz z L do L i spowodowane tym podwyższenie stopy pocentowej, może nastąpić ównież w wyniku nasilenia się konkuencji pomiędzy bankami (powoduje ona zwiększenie popytu na wkłady bankowe pzy każdym poziomie ynkowych stóp pocentowych). Pawo Goodhata jakakolwiek póba uegulowania pzez bank centalny lub opodatkowania jednego kanału działalności bankowej powoduje, że banki szybko pzenoszą swoje inteesy do kanału któy nie podlega egulacji lub jest nieopodatkowany. Dlatego też bank centalny może ustalić wielkość podaży pieniądza i zaakceptować wysokość stopy pocentowej w ównowadze lub może ustalić wysokość i zaakceptować ozmiay podaży pieniądza na poziomie ównowagi. *** Zadanie 1. W banku należącym do żony pezydenta Rokitka stopa ezew obowiązkowych wynosi 10%, zaś wkłady są ówne 1000. Jaka jest watość mnożnika keacji pieniądza i wielkość podaży pieniądza jeśli c p = 0,05? Jaki jest zasób gotówki w gospodace (baza monetana) jeśli bank żony pezydenta jest jedynym bankiem w kaju? Zadanie 2. Ile kedytów (co najmniej) musi udzielić Melonowski Bank Hodowców Kewetek, któego wkłady = 3000, są opocentowane na 10%, a stopa opocentowania kedytów ma wynosić 15%? Jaki może być maksymalny poziom ezew nadobowiązkowych jeśli stopa ezew obowiązkowych wynosi 20%? Zadanie 3. Stopa ezew obowiązkowych w Rokitkowie wynosi 20% od wkładów na żądanie i 10% od wkładów teminowych. O ile wzośnie podaż pieniądza jeśli do banku żony pezydenta Rokitka tafi 1000 euokitków w fomie wkładów na żądanie i 1000 euokitków w fomie wkładów teminowych (zakładamy, że pieniądze z kedytów powócą do systemu bankowego w takich samych popocjach wkładów)? 5