M. Kłobuszewska, Makroekonomia 1

Transkrypt

1 Notatka z zajęć 3 Pieniądz i ceny Pieniądz jest to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra i usługi oraz wywiązujemy się z zobowiązań (spłacamy dług). Pieniądz jest środkiem wymiany. Pieniądz ma również inne funkcje. Ma funkcję jednostki rozrachunkowej, tzn. takiej, w jakiej wyrażone są ceny dóbr i usług, i w której prowadzi się rozliczenia (inaczej pieniądz jest miernikiem wartości). Pieniądzem płacimy za towary i usługi jest więc środkiem płatności. Ponadto pieniądz jest środkiem przechowywania wartości (tezauryzacji) to znaczy, że można go wykorzystać do zakupów w przyszłości. Podsumowując, funkcje pieniądza to: Środek wymiany Miernik wartości Środek płatności Środek przechowywania wartości (tezauryzacji) Rodzaje pieniądza: Pełnowartościowy sam pieniądz jest tyle wart, ile stanowi jego nominał (np. złota moneta, ma wartość nominału równą wartości kruszcu użytego do jej produkcji) Pieniądz symboliczny: gotówkowy i bezgotówkowy (sam banknot czy bilon jest mniej wart, niż jego nominał) o Gotówkowy = monety, banknoty o Bezgotówkowy: zapisy na kontach, czeki, karty debetowe i kredytowe, bony, obligacje Płynność pieniądza jest to powszechne używanie pieniądza w jego funkcjach bez ponoszenia kosztów tego użycia. Pieniądz płynny to taki, który jest powszechnie przyjmowany w transakcjach, a jego użycie nie wywołuje dodatkowych kosztów (np. pieniądz gotówkowy) Rodzaje pieniądza w gospodarce (agregaty pieniężne), które różnią się między sobą płynnością: M0 = gotówka w obiegu (najbardziej płynny) M1 = M0+ depozyty na rachunkach bankowych na żądanie M2 = M1+ wkłady oszczędnościowe na krótki i średni okres, depozyty terminowe M3 = M2+ wkłady oszczędnościowe na długie terminy L = M3+ bony skarbowe, sumy ubezpieczeniowe o krótkoterminowej realizacji itp. Popyt na pieniądz popyt na zasób pieniądza w ujęciu realnym (skorygowanym o poziom inflacji). Zależy on od poziomu stóp procentowych, dochodu oraz inflacji. ( Co to znaczy? Np. jeśli stopy procentowe są wysokie, to nie chcemy trzymać pieniędzy w skarpetce, tylko wolimy włożyć je na lokatę bankową nasz popyt na pieniądz jest mały) Rodzaje popytu na pieniądz: popyt transakcyjny bierze się on z potrzeby dokonywania codziennych wydatków (potrzebujemy mieć środki do dyspozycji). Ilość tych środków zależy od wartości tych transakcji. Im większy mamy dochód, tym większy jest popyt transakcyjny popyt przezornościowy - wynika z chęci trzymania pewnej ilości pieniędzy w celu pokrycia jakiegoś nieprzewidzianego wydatku 1

2 popyt portfelowy (spekulacyjny) wynika z niechęci do ryzyka, a więc faktu, że ludzie gotowi są poświęcić część potencjalnych zysków (np. z bardziej dochodowych ale i ryzykownych inwestycji) w zamian za poczucie większego bezpieczeństwa finansowego. Czyli ludzie wolą trzymać gotówkę, niż ją inwestować w przedsięwzięcia, które obarczone są ryzykiem. Podsumowując, popyt na pieniądz zależy od dochodu i od wysokości stóp procentowych L = f(y,i) Podaż pieniądza to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza. Czyli im mniejsze rezerwy, tym większa podaż pieniądza. Rezerwy - ilość gotówki, jaką posiada bank i którą może przeznaczyć na natychmiastową wypłatę w przypadku żądania właścicieli wkładów. Kreacja pieniądza przez banki jest to sytuacja, w której banki zezwalają na przekroczenie stanu konta i tworzenie wkładów na żądanie o wartości przekraczającej poziom zgromadzonych rezerw gotówkowych. Mówiąc po ludzku, są to kredyty Prześledźmy przykład: Klient wpłaca do banku na depozyt 100 zł. Stopa rezerw gotówkowych banku wynosi 10%. Co robi bank, żeby zarobić? Pozostawia 10 zł (10% ze 100zł depozytu klienta) i udziela innemu klientowi kredytu o wartości 90zł. Drugi klient kwotę uzyskaną z kredytu przeznacza na zakupy. Właściciel sklepu wpłaca utarg do banku. Na depozytach mamy już 190zł! (mimo, że fizycznie mamy tylko 100zł, które pierwszy klient włożył na depozyt). Skoro 90zł wróciło do banku, to bank znów może udzielić kredytów o wartości 90% wkładów (pamiętajmy, że 10% stanowią obowiązkowe rezerwy gotówkowe). Bank udziela więc kredytu wysokości 81 zł. Sytuacja się powtarza i te 81 zł trafia znów na depozyt bankowy. Bank ma już 271zł ( ). I znów może udzielić kredytu o wartości 90% wkładu (90% * 81 =.) Itd. Bank udziela kredytów do momentu, gdy gotówka będzie stanowiła dokładnie 10% wkładów. Czyli te 100zł, które pierwszy klient wpłacił do banku, ma stanowić 10% wkładów. 100zł gotówki + 900zł kredytów = 1000zł wkładów Ze 100zł zrobiło się nagle 1000zł. Co się działo z podażą pieniądza? Kreacja pieniądza prowadzi do zwiększenia podaży pieniądza. ΔM = ,9* ,9 2 *100 + = 100 (1 + 0,9 + 0,9 2 + ) = 100*1/(1-0,9) = 1000 M = H * mnożnik podaż pieniądza = baza monetarna * mnożnik kreacji pieniądza Depozyt D suma pieniędzy złożona w banku przez właścicieli wkładu (deponentów) na przechowanie Rezerwy R ilość gotówki, jaką posiada bank i którą może przeznaczyć na natychmiastową wypłatę w przypadku żądania właścicieli wkładów Stopa rezerw stosunek wartości rezerw do wartości wkładów re = R/D Baza monetarna jest to zasób pieniądza wielkiej mocy, czyli łączna ilość banknotów i bilonu w obiegu pozabankowym (CU) oraz znajdujących się w systemie bankowym, w posiadaniu banków (R). Baza monetarna H = CU + R stopa rezerw re = R/D 2

3 stosunek gotówki w obiegu do depozytów: cu = CU/D Podaż pieniadza = pieniądz w obiegu (CU) + depozyty (D) M = CU + D = cu*d + D = D*(1+cu) Baza monetarna = pieniadz w obiegu + pieniadz w bankach H = CU + R = cu*d + re*d = D*(cu + re) Mnożnik kreacji pieniądza (MM) M = H 1+cu = H MM cu+re MM = 1+cu cu+re Mnożnik kreacji pieniądza MM = 1 re Uproszczony mnożnik kreacji pieniądza Inflacja Inflacja wzrost przeciętnego poziomu cen dóbr, usług (i czynników produkcji) w jakimś okresie czasu. Stopa inflacji to wzrost wyrażony w postaci procentowej odnoszący się do pewnego przedziału czasu. Inflacja jest to spadek wartości pieniądza. Deflacja spadek przeciętnego poziomu cen dóbr i usług, odwrotność inflacji Jak mierzymy inflację? Obecnie używa się dwóch metod mierzenia inflacji. Jedną z nich są indeksy/wskaźniki cenowe. Drugą deflatory. Indeksy mierzą względną zmianę średnich cen dóbr i usług w jakimś okresie czasu. W tym celu tworzy się pewne koszyki dóbr i usług, których ceny są porównywane w kolejnych okresach. Ceny porównuje się do jakiejś bazy punktu odniesienia. Przyjmuje się jakiś konkretny rok za rok bazowy. W roku bazowym indeks wynosi zawsze 100. Procent, o jaki wzrośnie cena koszyka w odniesieniu do roku bazowego, jest miarą inflacji. Jeśli cena koszyka zmaleje, to jest to miara deflacji. Deflator PKB = PKB nominalny / PKB realny PKB realny to wielkość produkcji w roku 1 w cenach z roku 0. PKB nominalny, to wielkość produkcji w roku 1 w cenach z roku 1. Częściej jednak stosuje się inne mierniki inflacji wskaźnik cen konsumenta (CPI) i wskaźnik cen producenta (PPI). CPI mierzy ceny dóbr i usług, które znajdują się w koszyku reprezentatywnego konsumenta. Taki koszyk określa się na podstawie badań ankieterskich w Polsce jest to badanie Budżety Gospodarstw Domowych przeprowadzane co roku przez GUS na reprezentatywnej próbie gospodarstw domowych. Sprawdza się, jakie dobra i usługi konsumuje przeciętne gospodarstwo/konsument i ile to go kosztuje. Analogicznie jest z koszykiem dóbr producenta w koszyku znajdują się dobra produkcyjne służy on do pomiaru cen ustalanych przez producentów na różnych etapach produkcji. Pieniądz i inflacja Inflację wiąże się z tempem przyrostu podaży pieniądza. V jest to prędkość obiegu pieniądza (to, ile razy jakaś ilość pieniędzy jest używana w transakcjach) V = T/M T liczba transakcji, M podaż pieniądza 3

4 V = PY/M P poziom cen, Y produkcja, PY wartość produkcji Z tego, M*V = P*Y Y (czyli produkcję), możemy uznać za stałą w długim okresie, ponieważ jest determinowana przez zasoby czynników produkcji. Z tego wszystkiego możemy wysnuć ILOŚCIOWĄ TEORIĘ PIENIĄDZA, która mówi, że zmiany nominalnej podaży pieniądza powodują identyczne zmiany poziomu cen (oraz płac), lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie. Jeśli π = P P M M + V V = P P + Y Y, czyli inflacja = zmiana cen, to przy stałej prędkości obiegu pieniądza (to znaczy, zmiana V jest równa 0), mamy π = M M Y Y A to oznacza, że: Kiedy tempo wzrostu podaży pieniądza przekracza tempo wzrostu produkcji mamy do czynienia z inflacją. Inflacja jest również uzależniona od zmian podaży pieniądza i zmian popytu na pieniądz π = M L Zmiana nominalnej podaży pieniądza Zmiana realnego popytu na pieniądz Inflacja i stopa procentowa Realna stopa procentowa = nominalna stopa procentowa stopa inflacji Realna stopa procentowa mówi nam, ile realnie zarobimy w przyszłości, udzielając dzisiaj pożyczki. Np. wpłacamy 1000 zł na roczną lokatę o oprocentowaniu 12% w skali roku. Po roku otrzymujemy 1120 zł. Ale w międzyczasie, kiedy pieniądze pracowały na lokacie, mieliśmy inflację, powiedzmy 3%. Więc po roku, za nasze 1120 zł nie możemy kupić dokładnie tyle samo towarów, ile moglibyśmy kupić za 1120zł przed inwestycją. Realnie zarobiliśmy zatem nieco mniej. Hipoteza Fishera - wzrost inflacji o 1% powoduje jednoczesny wzrost nominalnej stopy procentowej również o 1% Hipoteza Fischera implikuje, że realna stopa procentowa nie ulega dużym zmianom. Zmienia się stopa nominalna oraz inflacja. 4

5 Krzywa Phillipsa W 1958 r., prof. Phillips wykazał, że istnieje statystyczna zależność między poziomem inflacji a bezrobociem. Zależność tę nazwano krzywą Phillipsa. Krzywa Phillipsa dowodzi, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia. To z kolei sugeruje, że między tymi zmiennymi istnieje trade-off, w związku z czym możemy wybrać niższe bezrobocie za cenę wyższej inflacji, lub niższą inflację kosztem wyższego bezrobocia. Jednakże już w latach 70tych okazało się, że krzywa Phillipsa nie działa zawsze (inflacja i bezrobocie osiągnęły wysokie poziomy). Krótkookresowa krzywa Phillipsa pokazuje zależność między inflacją a bezrobociem. W długim okresie jednak gospodarka znajduje się w stanie pełnego zatrudnienia i ta zależność zanika. Krzywa Phillipsa staje się pionowa. inflacja Długookresowa krzywa Phillipsa π Krótkookresowa krzywa Phillipsa U* Stopa bezrobocia U* - naturalna stopa bezrobocia Zadania do poćwiczenia Zadanie 1. Znając wskaźnik CPI policz, ile powinna wynosić płaca nominalna, żeby płaca realna pozostawała bez zmian? Rok CPI Płaca nominalna ,0 900 zł ,18? ,26? Zadanie 2. Za ten sam koszyk dóbr konsumenci zapłacili w kolejnych latach odpowiednio: zł, zł, zł. Ile wyniosła inflacja: mierzona z roku na rok; mierzona względem roku bazowego? Zadanie 3. Załóżmy, że funkcja inwestycji ma postać I= r, gdzie r to realna stopa procentowa mierzona w punktach procentowych. Nominalna stopa procentowa jest równa 10%, a inflacja wynosi 2%. Ile wynoszą inwestycje? 5

6 Zadanie 4. Jaka jest realna stopa procentowa r jeśli nominalna stopa procentowa wynosi 7%, zaś stopa inflacji wynosi 2,5%? Zadanie 5. PKB nominalny wzrósł o 15%. Deflator PKB wynosi 1,07. Jak zmienił się PKB realny? 6