Powstanie i funkcje banków Kreacja pieniądza Bank centralny Czynniki determinujące podaż pieniądza Równowaga na rynku pieniężnym

Transkrypt

1 Powstanie i funkcje banków Kreacja pieniądza Bank centralny Czynniki determinujące podaż pieniądza Równowaga na rynku pieniężnym dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska

2

3 Lichwa pożyczanie pieniędzy lub towarów osobom potrzebującym w zamian za wysokie odsetki. Średniowieczni złotnicy i handlarze pieniędzmi. Składanie sztabek złota w depozycie (tzw. wkład) u złotników. Zastosowanie w transakcjach dokumentów potwierdzających posiadanie u złotników sztabek ( czek ). Zasoby pieniężne = złoto w domu + złoto w depozytach. Pierwsze kredyty bankowe.

4 Pierwsze bank handlowe (komercyjne) pod koniec XVI we Włoszech: udzielały pożyczek i przyjmowały depozyty. Banki centralne (emisyjne) Bank banco ( po włosku: stół (przy którym prowadzono transakcje))

5 Przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki Świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego, Udzielanie kredytów, Kreowanie pieniądza.

6 Bank emisyjny: posiada monopol na emisję gotówki Bank banków: zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy w bankach i udziela im pożyczek, nadzoruje systemy płatności Bank państwa: prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa Stabilizuje rynki finansowe (kredytodawca ostatniej instancji) Współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

7 Istnieje od 1945r., choć początki polskiej bankowości sięgają 1828r. Od 1999r. NBP poprzez Radę Polityki Pieniężnej prowadzi politykę bezpośredniego celu inflacyjnego (dopuszczalny poziom inflacji to 2,5 % +/-1 pkt %) Nadzór bankowy pełni Komisja Nadzoru Bankowego

8 Wykorzystuje instrumenty polityki monetarnej: wysokość rezerw obowiązkowych, poziom stóp procentowych, operacje otwartego rynku Posiada wyłączne prawo do emisji euro.

9 Płynność z jaką pewnością i szybkością dana pozycja może być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego jej posiadacze. Składnikiem aktywów o najwyższej płynności jest gotówka. Aktywa W walucie krajowej: Pasywa Depozyty a vista - Gotówka Depozyty terminowe - Weksle Wkłady w innych walutach - kredyty - Papiery wartościowe Kredyty w innych walutach

10 Ilość pieniędzy pozwalająca dokonać natychmiastowych wypłat na żądanie właścicieli wkładów (ryzyko paniki finansowej). Stopa rezerw: stosunek rezerw do wkładów (depozytów). r R D Im niższa stopa rezerw, tym więcej bank udziela kredytów (większe ryzyko dla banku, ale też większe zyski).

11 Stopa rezerw obowiązkowych banku komercyjnego wynosi 20%. W banku zostaje złożony depozyt gotówkowy w wysokości 1000 zł. Jaka będzie maksymalna wysokość kredytu, który może udzielić bank?

12 Depozyty w banku komercyjnym wynoszą zł, rezerwy całkowite zł, a stopa rezerw obowiązkowych 25%. O ile bank może maksymalnie zwiększyć akcję kredytową?

13 Kreacja pieniądza przez banki

14 Pierwotna kreacja pieniądza: wprowadzenie gotówki przez bank centralny do systemu kredyty udzielane przez bank centralny bankom komercyjnym Wtórna kreacja pieniądza: udzielanie przez banki komercyjne kredytów swoim klientom (gospodarstwom domowym, firmom, etc.)

15 BANK CENTRALNY: Kredyty dla banków komercyjnych Obligacje Gotówka Rezerwy obowiązkowe BANKI KOMERCYJNE: Gotówka Rezerwy obowiązkowe Kredyty dla klientów Obligacje Depozyty Kredyty z banku centralnego SEKTOR PRYWATNY: Gotówka Depozyty Obligacje Kredyty bankowe SEKTOR Publiczny: Gotówka Obligacje

16 Wyróżniamy kilka agregatów pieniężnych: M0 - baza monetarna, który obejmuje wartość krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego, wartość rachunków bieżących banków komercyjnych w banku centralnym, za pomocą których dokonują codziennych rozliczeń z NBP oraz wartość rachunków rezerwy obowiązkowej M1 - M0 + dodatkowo całą wartość depozytów na żądanie w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i instytucji finansowych nie będących bankami.

17 M2 - M1 + obejmie dodatkowo wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie. M3 - jest najszerszym pojęciem pieniądza, zawiera oprócz pozycji z M2 bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu do 2 lat oraz zobowiązania banków z tytułu operacji przeprowadzonych z podmiotami niebankowymi.

18 M3: Dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie Jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego Operacje z przyrzeczeniem odkupu M2: Depozyty i inne zobowiązania do 2 lat włącznie M1: Depozyty i inne zobowiązania bieżące (gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, instytucji samorządowych, funduszu ubezpieczeń społecznych, etc.) MO: Pieniądz gotówkowy w obiegu poza sektorem bankowym Pieniądz bezgotówkowy w banków komercyjnych na rachunkach w banku centralnym i wartość rachunków rezerwy obowiązkowej

19 Miara Wielkość ( ) M ,8 M ,7 M ,2 M ,0

20 gru 96 maj 97 paź 97 mar 98 sie 98 sty 99 cze 99 lis 99 kwi 00 wrz 00 lut 01 lip 01 gru 01 maj 02 paź 02 mar 03 sie 03 sty 04 cze 04 lis 04 kwi 05 wrz 05 lut 06 lip 06 gru 06 maj 07 paź 07 mar 08 sie 08 sty 09 cze 09 lis 09 kwi 10 wrz 10 lut 11 lip 11 gru 11 maj , , , , , , , ,0 M1 M2 M , ,0 0,0

21

22 Zasób pieniądza wielkiej mocy łączna ilość banknotów i bilonu znajdujących się w obiegu pozabankowym i będących w posiadaniu systemu bankowego (rezerwy): Bm = C + R Podaż pieniądza suma gotówki w obiegu i depozytów na żądanie: M = C + D C = c x D, gdzie c to stopa preferencji gotówkowych R = re x D, gdzie re to stopa rezerw

23 e m m m m m m r u u D R D C D C m R C D C m B M m 1 1 Um stopa ubytku gotówki z systemu bankowego re stopa całkowita rezerw banków M podaż pieniądza: suma gotówki w obiegu C + wkłady na żądanie D Bm - baza monetarna: suma gotówki w obiegu C + rezerwy gotówkowe systemu bankowego R

24 Mnożnik kreacji pieniądza wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę. Mnożnik będzie tym większy, im: niższa jest planowana przez banki stopy rezerw gotówkowych niższa jest planowana przez sektor prywatny stopa gotówki do całkowitej wartości wkładów w bankach. m m M B m u u m m 1 r e

25 Im wyższe oprocentowanie kredytów w stosunku do oprocentowania wkładów, tym większa skłonność banków do rozszerzania skali kredytowania i na tym niższym poziomie będą chciały utrzymać stopę rezerw.

26 Im trudniej przewidzieć skalę ewentualnego wycofania pieniędzy z rachunków na żądanie oraz im mniejsze są możliwości udzielania przez banki kredytów o wysokim stopniu płynności, tym wyższe rezerwy gotówkowe będą one zmuszone utrzymywać przy każdych rozmiarach działalności kredytowej.

27 Forma wypłacania wynagrodzenia przez firmy (gotówkowo czy bezgotówkowo) Stopa opodatkowania i siła bodźców do regulowania nie zarejestrowanych płatności gotówką Stopień wykorzystania kart kredytowych i depozytywych (obrót bezgotówkowy)

28 Podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza x baza monetarna M B m m m

29 Stopa rezerw obowiązkowych banków komercyjnych wynosi 0,1. Banki nie utrzymują rezerw dobrowolnych. Baza monetarna wynosi 20 mld zł, stopa ubytku gotówki z systemu jest równa 0,5. Oblicz wielkość podaży pieniądza Ile wyniesie podaż pieniądza, jeśli bank centralny podniesie poziom rezerw obowiązkowych banków komercyjnych do wysokości 20% wkładów, ceteris paribus? Ile wyniesie podaż pieniądza, jeśli bank centralny wykorzysta operacje otwartego rynku i zmniejszy bazę monetarną o 2 mld zł, ceteris paribus?

30 Współczynnik kreacji depozytów decyduje o podaży pieniądza bankowego wywołanej pierwszym wkładem k d 1 r e Odwrotność stopy obowiązkowych rezerw bankowych Informuje ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego.

31 Kreacja pieniądza bezgotówkowego 1 banku (Wp wkład pierwotny, kd mnożnik depozytowy, re stopa rezerw obowiązkowych): Kreacja pieniądza n banków: Kreacja pieniądza przez cały system bankowy: e p p d p r W W k W D 1 1 p p e n e W W r r D 1 1 p p e W W r D 1

32 Aktywa Bank I Pasywa Gotówka 1000 Depozyty 1000 Razem Aktywa Bank I Pasywa Gotówka 1000 Depozyty 1000 Kredyt dla firmy P2 900 Depozyt firmy P2 900 Odpływ gotówki do innego banku: B2-900 Wycofanie depozytu P2 do B2-900 Razem Aktywa Bank II Pasywa Gotówka 900 Depozyty 900 Razem Zamiana gotówki przedsiębiorstwa P1 na wkład (depozyt) bankowy czyli pieniądz bezgotówkowy. Nastąpiła zmiana formy pieniądza. Bank B2, przy re=0,1 może udzielić kredytu w wysokości 810 innej firmie P3, etc.

33 Banki A B C D E F Wkłady pieniężne wsp. kreacji Rezerwy obowiązkowe (20%) depozytów suma depozytów Rezerwy nadobowiązkowe umożliwiające udzielenie kredytu 1 0, Banki A-F Pozostałe banki System bankowy ogółem

34 Załóżmy, że w danej gospodarce działa 30 banków komercyjnych. Do banku pierwszego wpłacono gotówkę w wys j.p. jako wkład na żądanie. Uzupełnij tabelę ukazującą mnożnikową kreację depozytów w systemie bankowym, wiedząc, że stopa rezerw obowiązkowych wynosi 10% a pieniądze z udzielonych kredytów są lokowane w kolejnych bankach. Ile pieniądza wykreuje cały system bankowy? k d D k 1 0,1 d Banki Depozyty j.p. Kredyty j.p. Rezerwy obowiązkowe j.p banki od do 30. Razem

35 Bank centralny ustalił stopę minimalnych rezerw obowiązkowych na poziomie 5%. Oblicz ile pieniądza bezgotówkowego wykreuje maksymalnie bank komercyjny, w którym zostanie włożony depozyt gotówkowy o wartości 5000zł. Oblicz ile wyniesie mnożnik depozytowy. Jaka jest interpretacja tego mnożnika? Oblicz ile pieniądza bezgotówkowego wykreuje maksymalnie 10 banków komercyjnych Oblicz ile pieniądza bezgotówkowego wykreuje maksymalnie cały system bankowy.

36 Aby wzór kd=1/re był prawdziwy banki komercyjne muszą utrzymywać rezerwy na poziomie stopy rezerw obowiązkowych oraz uzyskane kredyty muszą być w pełni przekształcane w depozyty bankowe. Stopa rezerw bankowych faktycznie utrzymywanych przez banki komercyjne re jest na ogół wyższa od stopy rezerw obowiązkowych: możliwość kreacji pieniądza się obniża. Tylko część środków przyznanych w formie kredytów jest przekształcana w depozyty bankowe.

37 M m m B m Podaż pieniądza: Bank centralny może oddziaływać na M poprzez operacje otwartego rynku, stopę redyskonta i stopę rezerw obowiązkowych. B m C R Wysokość mnożnika zależy od stopy ubytku gotówki z systemu bankowego i od stopy całkowitych rezerw bankowych im wyższe te stopy tym niższy mnożnik. u r e m C D R D

38 Stopa um jest poza kontrolą banków i zależy głównie od zwyczajów ludności. Zwiększona skłonność ludzi do trzymania gotówki obniża, ceteris paribus, wielkość podaży pieniądza, jednak w krótkim okresie czasu można założyć stabilność tej skłonności i stopy um.

39 Wielkość stopy rezerwy obowiązkowej re, która znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Zwiększenie tej stopy ogranicza możliwość kreacji pieniądza i zmniejsza podaż. Im wyższa rynkowa stopa procentowa r, tym wyższe są dla banków koszty utrzymania rezerw dobrowolnych, i tym niższy jest poziom tych rezerw i większa podaż pieniądza. M f ( u, r, r) m e B m

40 Wpływ banku centralnego na podaż pieniądza

41 Obecnie podaż pieniądza kontrolowana jest przez banki centralne. Wpływają one na ilość pieniędzy poprzez: Drukowanie monet Politykę pieniężną (prawo ograniczające ilość kredytów w stosunku do depozytów, nakazujące tworzenie rezerw itp.) Operacje otwartego rynku (sprzedaż lub zakup bonów rządowych).

42 Podaż pieniądza całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza występującego w roli środka wymiany. Podaż pieniądza = pieniądz w obiegu + depozyty bankowe + kredyty bankowe Kredyty udzielane przez banki zwiększają zasób pieniądza w gospodarce. Podaż pieniądza jest tym większa, im m.in. niższa jest stopa rezerw.

43 Jak bank centralny oddziaływuje na podaż pieniądza: Zmiany stopy rezerw obowiązkowych, Zmiany stopy redyskontowej, Operacje otwartego rynku.

44 Podwyższenie: Ogranicza możliwość ekspansji kredytowej banków Obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (obniżenie rozmiarów kredytu) Podraża kredyt Mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników Zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych. W efekcie: zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce. Spadek inwestycji, dochodów i konsumpcji.

45 Kryteria różnicowania stóp obowiązkowej rezerwy: Terminy zobowiązań (wkłady na żądanie mają na ogół wyższą stopę obowiązkowej rezerwy) niż wkłady terminowe Wielkość wkładu Rodzaj właściciela wkładu (osoby prywatne lub fizyczne)

46 Jej wysokość wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym pod zastaw niezdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych. Zaciągniecie pożyczki polega na sprzedaży bankowi centralnemu weksli handlowych wykupionych od klientów. Ceną jest stopa redyskontowa. Jej wzrost zmniejsza wartość redyskontowych weksli i podnosi koszt kredytu. Zmniejszają się rezerwy banków komercyjnych (ograniczona działalność kredytowa). Wzrost stopy redyskonta zmniejsza kreację pieniądza i odwrotnie.

47 Skarb państwa w zależności od potrzeb emituje papiery wartościowe, zaciągając kredyt u społeczeństwa. Kosztem kredytu jest stopa oprocentowania. Państwowe papiery wartościowe są przedmiotem handlu, a pośrednikiem bank centralny.

48 Polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych przeważnie państwowych na otwartym rynku. Bezpośrednie oddziaływanie na rozmiar podaży pieniądza w gospodarce poprzez zmianę bazy monetarnej Bm. Jest to instrument najczęściej stosowany i najbardziej skuteczny przy prowadzeniu polityki pieniężnej.

49 Niech bank centralny zakupi za 1 mln zł państwowe papiery wartościowe. Wartość zasobów papierów wartościowych w posiadaniu banków i sektora poza bankowego zmniejszy się o 1 mln zł, ale baza monetarna wzrośnie o 1 mln zł w postaci gotówki. Część tej gotówki zostanie złożona w bankach jako wkłady, co pozwoli bankom zwiększyć akcję kredytową.

50 Jeśli bank centralny sprzeda ze swych zasób papiery wartościowe skarbu państwa o wartości 1 mln zł, to dokładnie tyle gotówki trzeba będzie wycofać z obiegu lub rezerw gotówkowych banków. Baza monetarna zmniejszy się o 1 mln zł. Zmniejszenie rezerw gotówkowych w bankach spowoduje zmniejszenie akcji kredytowej i mniejszą podaż pieniądza

51 Ekspansywna (cel zwiększenie płynności banków komercyjnych i podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności gospodarczej): Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych Obniżenie stopy redyskontowej Skup papierów wartościowych przez bank centralny.

52 Restrykcyjna (cel zmniejszenie płynności banków komercyjnych i ograniczenie podaży pieniądza oraz zmniejszenie aktywności podmiotów gospodarczych): Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych podniesienie stopy redyskontowej Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny.

53 Sytuacje, skutkujące łagodzeniem lub zaostrzeniem polityki pieniężnej (ceteris paribus): ŁAGODZENIE: ZAOSTRZENIE: Pogorszenie sytuacji na rynku pracy Brak dyscypliny sektora finansów publicznych Spadek produkcji przemysłowej Wzrost popytu konsumpcyjnego w gospodarce Osłabienie koniunktury gospodarczej Osłabienie wartości waluty krajowej Zaostrzenie warunków udzielania kredytów przez banki komercyjne na skutek wzrostu awersji do ryzyka Wzrost ceny ropy naftowej na światowych rynkach Trwały spadek oczekiwań inflacyjnych podmiotów gospodarczych Pogłębienie deficytu w obrotach bieżących bilansu płatniczego

54 Stan równowagi popytu i podaży pieniądza

55 W stanie równowagi popyt i podaż muszą się sobie równać: Podaż M V PY Popyt M Lr e Y P, Równowaga L r e, Y Y V

56 Gdy założymy, że poziom dochodu jest znany oraz że prędkość obiegu pieniądza jest stała, równanie pozwala wyznaczyć nominalną stopę procentową. L( i, Y ) Y V

57 Funkcja podaży M V PY Funkcja popytu M P k Y Związek między prędkością obiegu pieniądza o częścią dochodu trzymaną w gotówce. V 1 k

58 Załóżmy, że gospodarstwa chcą trzymać w postaci gotówki połowę swojego dochodu (k=0,5). Wtedy: V 2 Gdy będzie to ¼ dochodu(k=0,25) to: V 4

59 Im mniej pieniędzy trzymają gospodarstwa proporcjonalnie do dochodu, tym szybciej pieniądze cyrkulują na rynku. Gdy gospodarstwa trzymają dużo pieniędzy, rzadziej je wydają i pieniądz wolniej cyrkuluje w gospodarce.

60 Zakładamy, że bank centralny utrzymuje realną podaż pieniądza (M) na stałym poziomie. Równowaga występuje w punkcie R (L=M przy r0). Przy niższej stopie procentowej r1, mamy nadwyżkę popytu. Towarzyszy jej nadwyżka obligacji, co obniża ich ceny i podnosi stopę zwrotu z nich oraz stopę rynkową. Rynek wraca do równowagi.

61 Bank centralny prowadząc politykę ekspansywną (a) lub restrykcyjną (b) wpływa na podaż pieniądza (krzywa podaży Mo lub M1)

62 A) Wyjściowy stan równowagi: L1M1; r1 r[%] r3 r2 M2 M1 Spadek podaży pieniądza z M1 do M2, daje nowy punkt równowagi L1M2, r2. Wzrost stopy procentowej z r1 do r2 zmniejsza popyt do L3, nowy punkt równowagi to L3M2, r1 B) Wyjściowy stan równowagi: L1M1, r1 r1 LM2 L3 LM1 L1 L2 Popyt i podaż pieniądza Wzrost popytu na pieniądz, daje nowy punkt równowagi: L2M1, r2 Wzrost stopy procentowej z r1 do r2, stopniowo zmniejszy popyt na pieniądz do pierwotnego poziomu, L1M1, r1.

63 Efekty oddziaływania zmian instrumentów polityki pieniężnej na zjawiska makroekonomiczne Wzrost stopy kredytu redyskontowego Spadek stopy rezerw obowiązkowych Podaż pieniądza Stopa inflacji Aktywność gospodarcza Równowaga na rynku pieniądza Stopa procentowa równowagi Absorbujące operacje otwartego rynku Wzrost skupu bonów pieniężnych w ramach operacji otwartego rynku Spadek stopy kredytu udzielonego pod zastaw papierów wartościowych Spadek stopy depozytowej

64 Przedstaw graficznie równowagę na rynku pieniądza, a następnie zaznacz zmianę tej równowagi, jaka nastąpi pod wpływem wzrostu popytu na pieniądz. Przedstaw graficznie zmiany popytu na pieniądz pojawiające się pod wpływem wzrostu współczynnika wrażliwości tego popytu na zmiany stopy procentowej.

65 Równanie nominalnego popytu na pieniądz ma postać: L=0,25PY- 100r, gdzie PY nominalny dochód narodowy, r nominalna stopa procentowa. Załóżmy, że PY=100, a nominalna podaż pieniądza jest pod kontrolą banku centralnego i wynosi M=20. Na rynku pieniężnym występuje stan równowagi. a) Jaki jest poziom stopy procentowej równoważącej rynek pieniężny? b) Jeżeli stopa procentowa wzrośnie o 10 pkt. proc., to na jakim poziomie powinna być ustalona podaż pieniądza, aby rynek pieniężny pozostał w stanie równowagi?

66 Równanie popytu na pieniądz ma postać: M=0,2 Y 5r Ile wynosi współczynnik wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany dochodu i jaka jest jego interpretacja? Ile wynosi współczynnik wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej i jaka jest jego interpretacja? Zakładając, że dochód narodowy wzrósł ze 100 jednostek do 120 jednostek, wyznacz równanie popytu na pieniądz w obu przypadkach. Bank centralny ustalił realną podaż pieniądza na poziomie 10 jednostek. Ile wynosi stopa procentowa równoważąca rynek pieniądza w obu przypadkach? Przedstaw sytuację graficznie.

67

68 Skala procesów mnożnikowych zależy od: wielkości gotówki dostępnej dla gospodarki Wielkość środków jakie społeczeństwo chce przechowywać w systemie bankowym (stopa preferencji gotówkowych) Wielkość rezerw obowiązkowych Popytu na pieniądz (na kredyty) Polityki pieniężnej banku centralnego.

69 Popyt w ujęciu realnym rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu narodowego oraz wzrostem kosztu zamiany różnych aktywów na pieniądz. Wzrost stopy procentowej skłania gospodarstwa domowe i firmy do ograniczania popytu na pieniądz gotówkowy oraz przeznaczania części pieniędzy na wysoko oprocentowane aktywa. Bank centralny wykorzystując instrumenty kontroluje podaż pieniądza. O wysokości realnej podaży pieniądza decyduje poziom cen. Mówiąc o równowadze na rynku pieniężnym przyjmijmy ze ceny są stale wtedy nominalna podaż = realna podaż.