Makroekonomia Pieniądz Polityka monetarna. Opracowała: dr inż. Magdalena Węglarz

Transkrypt

1 Makroekonomia Pieniądz Polityka monetarna Opracowała: dr inż. Magdalena Węglarz

2 Plan prezentacji 1.Istota i funkcje budżetu państwa 2.Zasoby pieniądza 3.Koszt posiadania pieniądza 4.Popyt na pieniądz 5.Funkcje banków i kreacja pieniądza 6.Bank Centralny 7.Podaż pieniądza 2

3 Polityka państwa Polityka państwa Polityka fiskalna (budżetowa) Polityka monetarna (pieniężna) 3

4 Zasoby pieniądza Podstawowym agregatem pieniężnym w makroekonomii jest M1. Nazywa się go też pieniądzem transakcyjnym. W rozważaniach teoretycznych ekonomiści przez pieniądz rozumieją najczęściej gotówkę oraz salda na bankowych rachunkach na żądanie (np. a vista). W praktyce w każdym kraju funkcjonują szersze definicje pieniądza obejmujące różne składniki aktywów finansowych, czyli przyjmujące różne miary ilościowe zasobów pieniądza. 4

5 Zasoby pieniądza W Stanach Zjednoczonych na M1 składają się: Pieniądz gotówkowy to monety i banknoty znajdujące się poza systemem bankowym. Stanowi połowę całego M1. Rachunki bieżące pieniądze zgromadzone w depozytach bankowych i innych instytucjach finansowych, na które można wystawić czek i wycofać je na żądanie. 5

6 Zasoby pieniądza W Wielkiej Brytanii wyodrębnia się następujące miary zasobów pieniądza: M0, M1, M2, M3, M4 i M5. M0 jest najwęższą miarą zasobów pieniądza. Agregat ten obejmuje pieniądze będące w obiegu oraz pogotowie kasowe banków komercyjnych i ich wkłady gotówkowe w banku centralnym. Zasoby M0 są określane jako baza monetarna lub pieniądz wielkiej mocy. 6

7 Zasoby pieniądza Następny agregat, określany jako M1, obejmuje pieniądze będące w obiegu oraz wkłady bankowe na żądanie sektora prywatnego. Depozyty te w każdej chwili i bez ograniczeń mogą być wycofane z banku do regulowania bieżących płatności. Agregat M1 traktowany jest jako podstawowa miara pieniądza w roli środka płatniczego. Kolejne miary zasobów pieniądza mają coraz szersze znaczenie (wkłady terminowe prywatne, wkłady sektora publicznego, wkłady i udziały towarzystw ubezpieczeniowych, bony skarbowe, obligacje, papiery wartościowe). 7

8 Zasoby pieniądza W Polsce, wg zasad NBP, wyodrębnia się miary pieniądza: M0 - baza monetarna - pieniądz gotówkowy oraz wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego Agregat M1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu (tj. poza kasami banków), depozyty złotowe (na żądanie i oszczędnościowe) gospodarstw domowych oraz depozyty złotowe przedsiębiorstw na żądanie. Agregat M2 obejmuje również depozyty terminowe gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Począwszy od marca 2002 r. szeroki pieniądz M3 stał się podstawową kategorią analityczną i publikacyjną dla podaży pieniądza w Polsce. 8

9 Zasoby pieniądza Wszędzie M1 dotyczy pieniądza ujmowanego w charakterze środka wymiany. M2 odzwierciedla zasób pieniądza reprezentujący siłę nabywczą społeczeństwa. Szersze agregaty obejmują w coraz większym stopniu salda nie transakcyjne. Pieniądz gotówkowy jest tylko niewielką częścią ogólnych zasobów pieniężnych w gospodarce. 9

10 Zasoby pieniądza 10

11 Koszt posiadania pieniądza Przechowywanie bogactwa w formie pieniądza kosztuje. Przy obliczaniu tego kosztu trzeba uwzględnić straty wynikające z utraconych dochodów, jakie wiążą się z alternatywnymi formami przechowywania bogactwa (np. w formie obligacji), które to straty należałoby następnie pomniejszyć o dochód związany z posiadaniem pieniądza. Alternatywną lokatą do pieniędzy trzymanych w szufladzie są obligacje państwowe, które przynoszą stały zagwarantowany przez państwo dochód w formie odsetek. 11

12 Koszt posiadania pieniądza Jeśli nominalną stopę oprocentowania oznaczymy przez r, to w warunkach inflacji należy brać pod uwagę realna stopę oprocentowania, czyli stopę nominalną pomniejszoną o stopę inflacji π 0. W porównaniu z obligacjami państwowymi przechowywanie pieniędzy w szufladzie nie przynosi właścicielowi żadnego dochodu, a w okresie inflacji przynosi mu straty, wyrażone stopą inflacji. 12

13 Koszt posiadania pieniądza Koszt przechowywania bogactwa w formie pieniądza K m jest równy różnicy realnej stopy oprocentowania obligacji (dochód posiadacza obligacji) i realnego dochodu posiadacza gotówki (- π 0 ): K m r 0 r 0 Oczekiwany koszt posiadania pieniądza jest równy nominalnej stopie procentowej. 13

14 Popyt na pieniądz Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza na jaką istnieją zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze. W rozważaniach jeśli mówimy o pieniądzu, to mamy na myśli gotówkę plus depozyty w bankach, które można w każdej chwili zamienić na gotówkę. Popyt na pieniądz wiąże się głównie z obsługą procesu wymiany dóbr, z realizacją pewnych płatności i operacji oraz przewidywaniami i zachowaniami ludzi. 14

15 Popyt na pieniądz Wielkość popytu na pieniądz zależy od: wielkości produkcji różnych dóbr, liczba zawieranych transakcji, przeciętny poziom cen produktów i usług, nominalna i realna stopa oprocentowania środków pieniężnych, koszt posiadania pieniądza oraz koszt zmiany jednych aktywów na inne. 15

16 Popyt na pieniądz Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza wprowadzanego do obiegu. Podaż pieniądza podlega regulacji państwa. Państwo ma istotny wpływ zwłaszcza za pośrednictwem banku centralnego oraz różnych agend i instytucji rządowych, na wielkość emisji pieniądza, formy, w jakich pieniądz jest emitowany oraz cele, które dzięki kolejnym emisjom zamierza się osiągnąć. 16

17 Popyt na pieniądz Ilościowa teoria pieniądza (Fisher) równanie wymiany (obie strony mierzą globalna wartość transakcji w okresie) M V P Q gdzie M ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym, V szybkość obiegu pieniądza P przeciętny poziom cen produktów i usług (dla wszystkich transakcji, Q liczba transakcji zawartych w danym okresie 17

18 Popyt na pieniądz Zakładając, że: 1. podaż pieniądza jest określana przez bank centralny, 2. liczba transakcji (Q) w danym (krótkim) okresie jest stała, bo gospodarka zapewnia pełne zatrudnienie (podejście klasyczne), 3. szybkość obiegu pieniądza (V) jest stała, co jest związane z uwarunkowaniami gospodarczymi, np. terminy wypłat, otrzymujemy, że przeciętny poziom cen w gospodarce jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza w obiegu. 18

19 Popyt na pieniądz Motywy zgłaszania popytu na pieniądz wg Keynesa: motyw transakcyjny, motyw przezornościowy, motyw spekulacyjny. Popyt transakcyjny wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji przewidywanych zakupów dóbr i usług. Popyt przezornościowy wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów dóbr i usług. Popyt spekulacyjny wiąże się z posiadaniem pieniądza w nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen alternatywnych, w stosunku do pieniądza, aktywów oraz innych okazji do korzystnych lokat. 19

20 Popyt na pieniądz Motyw transakcyjny i przezornościowy wyjaśniają popyt na pieniądz w roli środka cyrkulacji oraz środka płatniczego. Natomiast motyw spekulacyjny wyjaśnia popyt na pieniądz w roli środka przechowywania bogactwa. Istotne znaczenie z punktu widzenia transakcyjnego popytu na pieniądz ma rozbieżność między terminami otrzymywania dochodów a terminami dokonywania płatności. Nieregularność wypłat utrudnia regularność zakupów i zwiększa transakcyjny popyt na pieniądz. Wg Keynesa zwyczaje płatnicze są stabilne, a transakcyjny popyt na pieniądz zależy bezpośrednio od dochodu narodowego. 20

21 Popyt na pieniądz W analizach przezornościowego popytu na pieniądz zauważono zależność, że im wyższy poziom dochodu, tym większa skłonność do trzymania pieniądza w celu zabezpieczenia się przed nieoczekiwanymi wydatkami. Można argumentować, że na przezornościowy popyt na pieniądz ma wpływ stopa procentowa, która wyraża alternatywny koszt trzymania pieniędzy. Przy wzroście stopy procentowej gospodarstwa domowe będą skłonne zredukować swoje zasoby pieniądza trzymane w związku z motywem przezornościowym. 21

22 Popyt na pieniądz W analizach przyjęło się pomijać wpływ stopy procentowej na przezornościowy popyt i uwzględnianie jej w kontekście popytu spekulacyjnego. Pozwala to zintegrować popyt przezornościowy z popytem transakcyjnym (włączyć p. przezornościowy do transakcyjnego). Zatem popyt transakcyjny (L tr ) jest funkcją nominalnego dochodu, który można przedstawić jako iloczyn średniego poziomu cen (P) i realnego dochodu narodowego (Y). L tr f P Y 22

23 Popyt na pieniądz Łączny popyt na pieniądz (L) jest sumą popytu transakcyjnego i spekulacyjnego i zależy głównie od nominalnego dochodu narodowego i nominalnej stopy procentowej: L f P Y, r Popyt na pieniądz rośnie, gdy rośnie nominalny dochód narodowy, a maleje gdy rośnie nominalna stopa procentowa. 23

24 Popyt na pieniądz Podsumowując, nominalny popyt na pieniądz zależy przede wszystkim od: poziomu cen im wyższy poziom cen tym wyższy nominalny popyt, realnego dochodu narodowego im wyższy dochód tym wyższy popyt nominalny, stopy procentowej im wyższa stopa tym niższy nominalny popyt. 24

25 Popyt na pieniądz Neoilościowa teoria pieniądza (Friedman) koncepcja monetarystyczna, gdzie pieniądz jest traktowany jako jedna z wielu form przechowywania bogactwa. Czynniki mające wpływ na popyt: całkowite bogactwo, jakim ludzie dysponują włącznie z kapitałem ludzkim im większe bogactwo tym większy popyt, oczekiwane stopy zwrotu im wyższe stopy, wyrażające alternatywny koszt trzymania pieniądza, tym mniejszy popyt. Miarą całkowitego bogactwa jest dochód permanentny. 25

26 Funkcje banków Do podstawowych funkcji banków należą: przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki, świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego, udzielanie kredytów, kreowania pieniądza. 26

27 Funkcje banków Duży wpływ na deponowanie pieniędzy w bankach ma porównanie wysokości stopy procentowej ze stopą inflacji. Jeżeli stopa procentowa przewyższa stopę inflacji otrzymujemy dodatnią realną stopę procentową. Ważną funkcją banków jest obsługa rozliczeń finansowych i obiegu pieniądza między różnymi podmiotami życia gospodarczego. Natomiast udzielając kredytu bank ponosi ryzyko związane z nie spłacaniem rat. 27

28 Funkcje banków W zależności od przedmiotu pożyczki wyróżniamy: kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) występuje wówczas gdy normalna transakcja kupna sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu spłaty; jest to kredyt krótkoterminowy; kredyt pieniężny polega na udzieleniu przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki. 28

29 Funkcje banków Kredyty są ważnym źródłem finansowania działalności gospodarczej. Z punktu widzenia przeznaczenia udzielane firmom kredyty można podzielić na kredyty obrotowe i inwestycyjne. Kredyty obrotowe przeznaczone są na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzona działalnością gospodarczą. Są to kredyty krótko i średnioterminowe. Kredyty inwestycyjne udzielane są na długie terminy i przeznaczane na powiększenie środków trwałych firmy. Działalność kredytowa wiąże się z ryzykiem. 29

30 Kreacja pieniądza Udzielając kredytów banki muszą utrzymywać określoną ilość swoich rezerw w postaci gotówki lub innych płynnych aktywów. Związane jest to z regulowaniem działalności banków przez państwo (za pośrednictwem banku centralnego) w celu ograniczenia niebezpieczeństwa niewypłacalności banków i zwiększenia zaufania społeczeństwa do systemu bankowego. Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych, tzn. minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów w bankach komercyjnych. 30

31 Kreacja pieniądza Mechanizm kreacji pieniądza Do banku A wpłacono gotówkę w wysokości 1000 zł. Stopa rezerw obowiązkowych (z ro ) wynosi 20%. Oznacza to, że gotówka wpłacona do banku A tworzy możliwość kredytu, czyli kreacji podaży pieniądza, w wysokości 800 zł. Pożyczkobiorca X cały swój kredyt przeznacza na zakup maszyn i urządzeń u przedsiębiorcy Y, który wszystkie przychody z tej transakcji umieszcza w banku B. Nowy depozyt przy założeniu rezerw obowiązkowych stwarza bankowi możliwość udzielenia kredytu na kwotę 640 zł (800 zł 20% 800zł). 31

32 Kreacja pieniądza Mechanizm kreacji pieniądza Jeśli kredyt ten w całości trafi do banku C, to stworzy on możliwość dalszej kreacji pieniądza w wysokości 512 zł. O tym jaka będzie podaż pieniądza bankowego wywołana pojawieniem się depozytu pierwotnego (1000 zł) decyduje współczynnik kreacji depozytów. Stanowi on odwrotność stopy rezerw obowiązkowych banków i informuje ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego. k dp z 1 ro 32

33 Kreacja pieniądza Mechanizm kreacji pieniądza Banki Wkłady pieniężne Rezerwy obowiązkowe Rezerwy nadobowiązkowe A B C D E F Pozostałe banki System bankowy

34 Kreacja pieniądza 34

35 Stopa procentowa Oprocentowanie [%] Obowiązujące od dnia Stopa referencyjna Stopa lombardowa Stopa depozytowa NBP Stopa redyskonta weksli 24,00 15,50 5,50 4,00 4,25 3,25 3,00 27,00 20,00 7,00 5,50 5,75 4,75 4,50 4,00 2,50 2,75 1,75 1,50 6,00 4,25 4,50 3,50 3,

36 Podstawowe stopy procentowe NBP w latach

37 Kreacja pieniądza W rzeczywistości współczynnik kreacji depozytów będzie niższy, zatem wielkość kreowanego pieniądza będzie niższa ponieważ: 1. Stopa rezerw utrzymywanych przez banki komercyjne (z r ) jest zazwyczaj wyższa od stopy rezerw obowiązkowych. 2. Kredyty udzielane przez banki nie są w całości przekształcane w depozyty bankowe, tylko część uzyskanych kredytów wraca do systemu bankowego. 37

38 Bank centralny Bank centralny zwany bankiem emisyjnym i bankiem banków ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa. 38

39 Bank centralny Bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza poprzez: zmiany stopy rezerw obowiązkowych, zmiany stopy dyskontowej, operacje otwartego rynku. 39

40 Bank centralny Określenie stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Przyczyny wprowadzenia rezerw obowiązkowych: zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych i utrzymanie płynności, konieczność regulowania podaży pieniądza w gospodarce poprzez kontrolowanie zdolności do kreowania pieniądza bankowego przez banki komercyjne. 40

41 Bank centralny Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych: ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków, obniża potencjalne zyski banków komercyjnych, mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników, zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych. Oznacza to obniżenie mnożnika pieniężnego, zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce, zmniejszenie dopływu pieniądza do przedsiębiorstw i ograniczenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych spadek aktywności gospodarczej. 41

42 Bank centralny Do odwrotnych skutków prowadzi obniżenie stopy rezerw obowiązkowych. Mnożnik kreacji pieniądza rośnie, zatem wzrasta podaż pieniądza w obiegu. Dzięki kredytom rośną dochodu oraz popyt przedsiębiorstw, co prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej. 42

43 Bank centralny Stopa redyskontowa jest stopą procentowa pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym. Im bardziej przewyższa ono oprocentowanie rynkowe, tym więcej gotówki utrzymują w pogotowiu banki komercyjne, bojąc się, że przypadkowa fluktuacja liczby zgłaszających się po nią klientów zmusi je do zaciągnięcia drogiego kredytu w banku centralnym. Zmiany stopy redyskontowej wpływają na wysokość stosunku rezerw gotówki w banku do wielkości wkładów na żądanie i w efekcie na podaż pieniądza. 43

44 Bank centralny Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredyty, prowadzi to do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową. Gdy stopa redyskontowa jest obniżona spadek kosztu kredytu skłania banki do sprzedawania większej liczby weksli bankowi centralnemu. Wzrastają rezerwy banków komercyjnych co prowadzi do zwiększenia liczby kredytów. Rośnie podaż pieniądza w gospodarce. 44

45 Bank centralny Operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych. Skarb państwa emituje papiery wartościowe o różnym terminie wykupu, np. kilkumiesięczne weksle skarbowe, roczne obligacje czy skrypty wieczyste. Transakcjami kupna sprzedaży papierów wartościowych zajmuje się bank centralny. W tym przypadku bank centralny bezpośrednio wpływa na rozmiary podaży pieniądza w gospodarce. Sprzedaż papierów wartościowych prowadzi do zmniejszenia pieniądza w obiegu (spadku podaży pieniądza). Skupując papiery wartościowe bank zwiększa podaż pieniądza na rynku. 45

46 Bank centralny Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym, dość elastycznym i skutecznym instrumentem polityki pieniężnej. Bank centralny podejmuje decyzje o zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych w sytuacji, gdy uważa, że jego interwencja na rynku finansowym jest niezbędna, np. skupuje weksle skarbowe w celu zwiększenia podaży pieniądza na rynku i pobudzenia aktywności gospodarczej. 46

47 Bank centralny Polityka ekspansywna polega na: obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych, obniżeniu stopy redyskontowej, skupie papierów wartościowych przez bank centralny. (zwiększenie podaży w celu pobudzenia aktywności) 47

48 Bank centralny Polityka restrykcyjna polega na: podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych, podniesieniu stopy redyskontowej, sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny. (ograniczenie podaży i zmniejszenie aktywności) 48

49 Podaż pieniądza Mnożnik pieniężny jest to stosunek podaży pieniądza (M) do tzw. bazy monetarnej (B m ), oznaczymy go jako: m m M B m Podaż pieniądza (M) jest to suma gotówki w obiegu (M g ) oraz wkładów na żądanie (M d ) w systemie bankowym, natomiast baza monetarna to suma gotówki w obiegu oraz rezerw gotówkowych systemu bankowego (M r ): m m M M g g M M d r 49

50 Podaż pieniądza Stosunek M g /M d wyraża ubytek gotówki z systemu bankowego, stopień ubytku oznaczmy symbolem u m (stopa ubytku gotówki z systemu bankowego. Natomiast stosunek M r /M d jest stosunkiem całkowitych rezerw banków do depozytów (stopa całkowitych rezerw banków). m m u u m m 1 z r 50

51 Podaż pieniądza Przekształcając równanie mnożnikowe otrzymujemy formułę podaży pieniądza: M m m B m Wynika z niego, że podaż pieniądza zależy wprost proporcjonalnie od wysokości mnożnika pieniężnego oraz od wielkości bazy monetarnej. Ponadto wysokość mnożnika zależy od wysokości dwóch stóp stopy ubytku gotówki z systemu bankowego (u m ) oraz stopy całkowitych rezerw bankowych (z r ). Im wyższe te stopy tym niższy jest mnożnik. 51

52 Podaż pieniądza Czynniki determinujące podaż: 1. Podaż pieniądza zależy wprost proporcjonalnie od bazy monetarnej, na która ma wpływ bank centralny. 2. Podaż pieniądza zależy od stopy ubytku gotówki z systemu bankowego (u m ), która jest poza kontrolą banku centralnego i zależy od zwyczajów ludności. 3. Istotny wpływ na wielkość podaży ma wysokość stopy rezerw obowiązkowych (z ro ), która znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Zwiększenie stopy ogranicza możliwość kreacji pieniądza i zmniejsza jego podaż. 52

53 Podaż pieniądza Czynniki determinujące podaż: 4. Podaż zależy od stopy procentowej (r), im wyższa ta stopa tym wyższe koszty utrzymania rezerw dobrowolnych, niższy poziom rezerw i większa podaż. Powyższe zależności można ująć w następującej formie: M f u m, z ro, r B m 53