System finansowy gospodarki. Zajęcia nr 2 Pieniądz, Kreacja pieniądza

Transkrypt

1 System finansowy gospodarki Zajęcia nr 2 Pieniądz, Kreacja pieniądza

2 Funkcje pieniądza Pośrednik wymiany (funkcja cyrkulacyjna) Środek płatniczy (funkcja transakcyjna); def. absolutna płynność pieniądza Środek przechowywania majątku (funkcja tezauryzacyjna); Miernik wartości.

3 Definicje wg ekonomistów Środek wymiany ruch ekonomii wg Keynesa; Absolutna płynność monetaryści; Miernik wartości - Marks

4 Cechy pieniądza Rzadkość; Trwałość, odporność na zniszczenie i zepsucie; Podzielność i łatwość w transporcie; Uznana wartość; Powszechna akceptowalność/łatwa zbywalność; Absolutna płynność, brak dochodu;

5 Rodzaje pieniądza (historycznie) Pieniądz naturalny (towarowy, kruszcowy, commodity money); Pieniądz kredytowy - pieniądz wymienialny na kruszec (prywatny, fiduciary money); Pieniądz dekretowy ( państwowy) - pieniądz niewymienialny (symboliczny, publiczno-prawny, token money, fiat money).

6 Rodzaje pieniądza Pieniądz pełnowartościowy; Pieniądz nadwartościowy; Pieniądz podwartościowy; Def. Wartość nominalna, wartość substancjalna

7 Prawa dotyczące pieniądza Pieniądz nadwartościowy wypada z obiegu; Prawo Kopernika: pieniądz gorszy (tańszy) wypiera z obiegu pieniądz lepszy (droższy).

8 Formy pieniądza (obecnie) Pieniądz gotówkowy (banknoty i monety; waluta i bilon); Pieniądz bezgotówkowy (bankowy, wkładowy, depozytowy, żyrowy); Pieniądz elektroniczny (hardware owy w formie elektronicznych portmonetek i software owy w formie zapisu na dyskach komputerów).

9 Pieniądz w Polsce (obecnie) Art. 227 Konstytucji: Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Ustawa o Narodowym Banku Polskim doprecyzowuje, co kryje się pod pojęciem pieniądza. Art. 31 stanowi, że znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety opiewające na złote i grosze. Art. 32 brzmi: Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej Pieniądz bezgotówkowy nie doczekał się definicji ustawowej. Jest jednak faktycznym środkiem płatniczym, aczkolwiek zwolnienie z zobowiązań dłużnika następuje nie z chwilą dokonania zapłaty tak jak to jest w przypadku pieniądza gotówkowego a z chwilą dokonania rozliczenia i rozrachunku przez banki, w których mają konta uczestnicy transakcji. Depozytom bieżącym będącym pieniądzem wkładowym właściwość środka płatniczego nadają inne akty prawa stanowionego, które tworzą kategorię banków. Banki jako jedyne na świecie są uprawnione do przyjmowania depozytów i udzielania kredytów (vide przykładowo polskie Prawo bankowe czynności bankowe sensu stricto art. 5 ust. 1).

10 Pieniądz elektroniczny Pieniądz elektroniczny jest wartością pieniężną stanowiącą elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia łącznie następujące warunki (Prawo bankowe art. 4, ust 1, pkt 5): jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji, jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość, jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji, na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne, jest wyrażona w jednostkach pieniężnych. Może być emitowany jedynie przez banki komercyjne oraz instytucje pieniądza elektronicznego (IPE).

11 Pieniądze są aktywem finansowym ich właścicieli i pasywem: pieniądz gotówkowy - zobowiązanie banku centralnego; pieniądz bezgotówkowy - pasywa banków depozytowo kredytowych prowadzących rachunki klientów; pieniądz elektroniczny - zobowiązanie emitenta elektronicznego nośnika informacji;

12 Światowy system bankowy Jest dwuszczeblowy: Bank centralny (nie działa dla zysku); bank banków, bank państwa, bank emisyjny; Banki komercyjne (działają dla zysku). Bank centralny wyznacza ramy kreacji pieniądza bezgotówkowego banków komercyjnych przede wszystkim za pośrednictwem stopy rezerwy obowiązkowej.

13 Rodzaje rachunków Rachunki rozliczeniowe, Rachunki oszczędnościowe.

14 Agregaty pieniężne Gotówka NBP (pasywa); Rezerwa walutowa NBP (aktywa); M0 (pieniądz wielkiej mocy, baza monetarna, pieniądz rezerwowy) gotówka + depozyty bieżące banków komercyjnych w NBP; M1 gotówka + depozyty bieżące podmiotów niebankowych w bankach komercyjnych; M2 M1 + depozyty z terminem wypowiedzenia za zawiadomieniem do trzech miesięcy + depozyty terminowe do dwóch lat; M3 M2 + jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego + dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym wykupu do 2 lat wyemitowane przez monetarne instytucje finansowe + operacje z przyrzeczeniem odkupu (repo).

15 Podaż pieniądza w Polsce w latach Wyszczególnienie/lata mld zł % mld zł % mld zł % mld zł % mld zł % M3 55,9 100,0 140,4 100,0 300,8 100,0 322,0 100,0 561,7 100,0 pieniądz gotówkowy w obiegu B 10,0 17,9 23,6 16,8 34,1 11,3 42,2 13,1 77,2 13,7 Depozyty ogółem: 45,9 82,1 116,8 83,2 266,7 88,7 277,8 86,9 472,2 84,1 - gospodarstw domowych b.d. b.d. 191,1 63,6 196, ,1 46,8 - podmiotów gospodarczych b.d. b.d. 75,6 25,1 81,5 25,9 209,1 37,9 PKB 155,8 362,3 713,4 771,1 1156,9 skłonność do utrzymywania pieniądza k 35,9% 38,8% 42,2% 41,8% 48,6% skłonność do utrzymywania gotówki b 17,9% 16,8% 11,3% 13,1% 13,7%

16 0,6 0,5 k b 0,4 0,3 0,2 0,

17 Wnioski

18 Mechanizm kreacji pieniądza mk =1/r; K = Rn mk; M1=mk M0 gdzie: mk mnożnik kreacji pieniądza; r stopa rezerw obowiązkowych; K maksymalna suma kreowanych kredytów (pożyczek); Rn rezerwy nadwyżkowe; M0 baza monetarna; M1 agregat pieniężny rzędu pierwszego.

19 Stopa rezerw obowiązkowych 3,5% BD Aktywa Pasywa Śr. pieniężne Depozyt 1000zł II 1000zł II Rez. obow. 35zł III Kredyt 965zł III Aktywa Śr. pieniężne 965zł III D Pasywa Kredyt +965zł III Aktywa BC Pasywa Gotówka 1000zł I R-k BD 35zł III R-k BW 34zł VI Rower za środki pieniężne IV Aktywa Śr. pieniężne 965zł V Rez. obow. 34zł VI Kredyt 931zł VI Aktywa Rower wart 965zł Śr. pieniężne 965zł IV Maksymalnie można wykreować pieniądza bezgotówkowego 27571zł Maksymalne M zł BW W Pasywa Depozyt 965zł V Pasywa

20 I Emisja banknotów przez BC (bank centralny) o nominale 1000zł; II Zamiana pieniądza gotówkowego na bezgotówkowy (1000zł na koncie deponenta w banku komercyjnym BD), jednocześnie rosną środki pieniężne w skarbcu banku BD o 1000zł. III Bank komercyjny BW udziela kredytu konsumentowi D na 965zł, dlatego że 35zł zgodnie z wymogami prawa (st. rez. ob. 3,5%) musi odprowadzić na rachunek w banku centralnym. W aktywach BW pojawia się należność, a w pasywach konsumenta D zobowiązanie na 965zł. Jednocześnie konsument D otrzymuje 965zł w banknotach. IV Konsument D kupuje za pożyczone pieniądze rower od sprzedawcy W. V Sprzedawca W lokuje środki pieniężne (965zł) w swoim banku BW. VI Komercyjny bank BW odprowadza 3,5% tych środków na swój rachunek w banku centralnym BC, zaś pozostałą część może ponownie pożyczyć (961zł). Maksymalnie banki komercyjne mogą z 1000zł przy stopie rezerw obowiązkowych na poziomie 3,5% wykreować zł pieniądza bezgotówkowego, co oznacza że po procesie kreacji M1 wzrośnie o zł. Suma depozytów w bankach komercyjnych powiększy się o zł, o 1000zł wzrośnie poziom rezerw obowiązkowych banków komercyjnych w banku centralnym, a z obiegu zniknie 1000zł gotówki.

21 Równanie obiegu pieniądza (Irvinga Fishera) M V = Q P gdzie: M podaż pieniądza; V szybkość obiegu pieniądza; Q ilość dóbr i usług w gospodarce; P cena dóbr i usług w gospodarce.

22 Motywy popytu na pieniądz Transakcyjny; Przezornościowy; Portfelowy (spekulacyjny).

23 Koszty obrotu gotówkowego Emisja (+reemisja); Liczenie, Transport, Dystrybucja, Przechowywanie; Ochrona. W Polsce około 1% PKB (ok. 10 mld zł) Wniosek z raportu: gotówka wciąż posiada liczne atuty, nie zawsze jest droższym instrumentem płatniczym, pewne jej zalety i wady trudno skwantyfikować pieniężnie (m.in. anonimowość, natychmiastowy rozrachunek, przyzwyczajenie).

24 Rola NBP w gospodarce NBP prowadzi politykę pieniężną za pomocą instrumentów bezpośrednich i pośrednich; Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej: Operacje kredytowo-depozytowe przy pomocy stóp procentowych {lombardowa, referencyjna (interwencyjna, operacji otwartego rynku), redyskontowa, depozytowa, czasami refinansowa}; Stopa rezerwy obowiązkowej (płynność banków komercyjnych); Operacje otwartego rynku; Polityka kursu walutowego. NBP współpracuje z KNF (Komisją Nadzoru Finansowego).

25 Dziękuję za uwagę