INSTRUMENTY POCHODNE ARKUSZ DO SYMULACJI STRATEGII INWESTYCYJNYCH Instrukcja obsługi * * * Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie nie ponosi odpowiedzialności za skutki decyzji podjętych na podstawie wyników niniejszego arkusza. Odpowiedzialność za decyzje inwestycyjne podjęte na podstawie wyników arkusza ponosi wyłącznie inwestor. * * * Wersja 1 (14 luty 2006 r.)
SPIS TREŚCI 1. Otwieranie pliku... 3 2. Założenia arkusza... 3 3. Funkcje arkusza... 3 a) Funkcja podstawowa.... 3 b) Funkcja dodatkowa (symulacje)... 3 4. Ogólne zasady kalkulacji prowadzonych w arkuszu... 4 a) Zyski i straty wyznaczane na dzień wygaśnięcia instrumentu... 4 b) Zyski i straty wyznaczane w przypadku, gdy instrument jest zamykany przed dniem wygaśnięcia... 6 5. Obsługa podstawowej funkcji arkusza... 8 a) Opis zakładek... 8 b) Wprowadzanie danych... 8 c) Wyniki liczbowe... 14 d) Wykresy... 15 e) Przykłady... 15 6. Obsługa dodatkowej funkcji arkusza (symulacje)... 17 a) Opis zakładek... 17 b) Wprowadzanie danych... 17 c) Wykres... 18 d) Przykłady... 18-2-
1. Otwieranie pliku Arkusz do kalkulacji wykorzystuje makropolecenia. Aby arkusz mógł działać prawidłowo konieczne jest ustawienie poziomu zabezpieczeń mark co najwyżej na średnim poziomie. Aby tego dokonać należy w menu [Narzędzia] [Marko] [Zabezpieczenia...] w zakładce [poziom zabezpieczeń] zaznaczyć opcję [średnie]. 2. Założenia arkusza a) Arkusz umożliwia symulację strategii inwestycyjnych z wykorzystaniem opcji oraz kontraktów terminowych (zwanych w instrukcji oraz w arkuszu - futures), b) Można symulować strategie inwestycyjne złożone maksymalnie z 4 instrumentów (futures lub opcji), jednak opartych na tym samym instrumencie bazowym (można np. symulować strategie złożone z różnych serii futures na WIG20 oraz opcji na WIG20), c) Arkusz umożliwia utworzenie strategii, których składowe: o wygasają w terminie ich wygaśnięcia, o są zamykane przed terminem wygaśnięcia, o część jest zamykana w terminie wygaśnięcia, a część przed terminem wygaśnięcia. d) Arkusz nie zawiera gotowych strategii, jest narzędziem uniwersalnym umożliwiającym zbudowanie każdej strategii spełniającej założenia wymienione powyżej. 3. Funkcje arkusza a) Funkcja podstawowa. Funkcja podstawowa arkusza umożliwia konstrukcję dwóch dowolnych strategii inwestycyjnych oraz analizę ich opłacalności dla różnych (założonych przez użytkownika) wartości instrumentu bazowego (np. indeksu WIG20). Wyniki każdej strategii (potencjalne zyski i straty) prezentowane są liczbowo oraz w postaci wykresów (na wykresach prezentowana jest nie tylko linia otrzymanej strategii, ale również jej składowych). Podstawowa funkcja arkusza umożliwia przeanalizowanie opłacalności poszczególnych strategii. Dzięki temu, że możemy jednocześnie zbudować 2 różne strategie, mamy możliwość łatwego porównania ich wyników ze sobą (możemy szybko sprawdzić, która z nich spełnia nasze oczekiwania). Używaj tej funkcji jako pierwszy krok przy wyborze strategii inwestycyjnych. b) Funkcja dodatkowa (symulacje) Funkcja dodatkowa stanowi rozszerzenie funkcji podstawowej. Jeżeli zdecydowałeś się na określoną strategię, wówczas w kolejnym kroku możesz przeprowadzić dokładniejszą jego analizę. -3-
Dzięki funkcji dodatkowej możesz np. przeprowadzić symulację zachowania się wybranej przez Ciebie strategii w efekcie zmiany różnych czynników (nie tylko zmiany wartości instrumentu bazowego). Przykładowo możesz sprawdzić, jak zachowa się strategia w wyniku upływu czasu do terminu wygaśnięcia lub zmiany zmienności instrumentu bazowego. W jednej symulacji możesz wygenerować maksymalnie do 10 różnych scenariuszy. Wyniki symulacji prezentowane są liczbowo oraz w postaci wykresów. 4. Ogólne zasady kalkulacji prowadzonych w arkuszu Poniżej podano ogólne informacje dotyczące sposobu kalkulacji zysków i strat dla poszczególnych instrumentów. a) Zyski i straty wyznaczane na dzień wygaśnięcia instrumentu Opcje kupna S wartość instrumentu bazowego X kurs wykonania opcji P kurs opcji (kurs, po którym zawieramy transakcję na opcjach) 1) Nabycie opcji Warunek Formuła S > X Zysk/strata = (S X) P S < X Strata = - P 2) Wystawienie opcji Warunek Formuła S > X Zysk/strata = (X S) + P S < X Zysk = + P -4-
Opcje sprzedaży S wartość instrumentu bazowego X kurs wykonania opcji P kurs opcji (kurs, po którym zawieramy transakcję na opcjach) 1) Nabycie opcji Warunek Formuła S < X Zysk/strata = (X S) P S > X Strata = - P 2) Wystawienie opcji Warunek Formuła S < X Zysk/strata = (S X ) + P S > X Zysk = + P Futures S wartość instrumentu bazowego X kurs futures (kurs, po którym otwieramy pozycję w instrumencie) Strona transakcji 1) Nabycie futures 2) Wystawienie futures Formuła S X X S -5-
b) Zyski i straty wyznaczane w przypadku, gdy instrument jest zamykany przed dniem wygaśnięcia. Opcje T wartość teoretyczna opcji wyznaczona na dzień zamknięcia pozycji w opcji (w oparciu o wzór na wycenę opcji Black-Scholes zgodny ze szczegółowymi zasadami obrotu giełdowego) P kurs opcji (kurs, po którym otwieramy pozycję w opcji) Strona transakcji Formuła 1) Nabycie opcji T P 2) Wystawienie opcji P T Futures T wartość teoretyczna futures wyznaczona na dzień zamknięcia pozycji (wzór na wycenę zgodny ze szczegółowymi zasadami obrotu giełdowego) X kurs futures (kurs, po którym otwieramy pozycję w instrumencie) Strona transakcji 1) Nabycie futures 2) Wystawienie futures Formuła T X X T -6-
Uwaga!!! Przy kalkulacji zysków i strat w sytuacji, gdy pozycja w instrumencie jest zamykana przed terminem wygaśnięcia wyznaczana jest wartość teoretyczna danego instrumentu na dzień zamknięcia pozycji. Zwracamy uwagę, że wartość rynkowa instrumentu może się różnić od wyceny teoretycznej, co oznacza, że zyski lub straty, jakie zrealizujemy mogą się różnić od wyników kalkulacji poniższego arkusza. Jednocześnie należy zauważyć, że wycena teoretyczna jest prowadzona na podstawie parametrów podanych przez użytkownika (lista parametrów w tabeli poniżej), a zatem dokładność wyników będzie przede wszystkim uzależniona od trafności prognoz inwestora co do niektórych parametrów przyjętych do wyceny. W celu wyznaczenia wartości teoretycznej instrumentu użytkownik jest zobowiązany do podania następujących parametrów. Opcje Futures a) Wartość instrumentu bazowego, b) Kurs wykonania opcji, c) Data zamknięcia pozycji, d) Data wygaśnięcia instrumentu, e) Prognoza zmienności instrumentu bazowego na dzień zamknięcia pozycji w opcjach. stopy wolnej od ryzyka na dzień zamknięcia pozycji w opcjach, f) Stopa dywidendy dla instrumentu bazowego wyznaczona na okres pozostały do wygaśnięcia opcji. a) Wartość instrumentu bazowego b) Data zamknięcia pozycji c) Data wygaśnięcia instrumentu d) Prognoza stopy wolnej od ryzyka na dzień zamknięcia pozycji w kontrakcie. -7-
5. Obsługa podstawowej funkcji arkusza a) Opis zakładek Do realizacji podstawowej funkcji arkusza zostało utworzonych 5 następujących zakładek. Nazwa zakładki STRATEGIA_NR_1 STRATEGIA_NR_2 WYKRES Strategia Nr 1 WYKRES Strategia Nr 2 WYKRES Porównanie strategii Opis funkcji Dwie podstawowe zakładki, w których podajemy parametry strategii. Zakładki zawierające wykresy zysków i strat (tzw. profile zyskowności) utworzonych strategii (dodatkowo pokazane są wykresy składowych strategii). Zakładka umożliwiająca porównanie do siebie utworzonych strategii (na jednym wykresie przedstawione są profile zyskowności strategii). b) Wprowadzanie danych Dane dotyczące strategii wpisujemy w zakładkach [STRATEGIA_NR_1] oraz [STRATEGIA_NR_2]. W zakresie podstawowej funkcji arkusza zakładki są identyczne. Zakładka [STRATEGIA_NR_1] dodatkowo zawiera elementy, które są wykorzystywane w drugiej funkcji arkusza, którą jest SYMULACJA (elementy te są usytuowane w zakresie komórek G19:H20). Poniżej omówiono zasadę korzystania z zakładek na przykładzie zakładki [STRATEGIA_NR_1]. Dane wpisujemy tylko w komórkach o kolorze pomarańczowym. Arkusz umożliwia zbudowanie strategii złożonej z maksymalnie 4 instrumentów. Parametry tych instrumentów wpisujemy kolejno w kolumnach od D do G w wierszach od 2 do 16. Opis parametrów, jakie należy wpisać. Nr wiersza (zgodnie z numeracją arkusza) Nazwa parametru Komentarz 2 INSTRUMENT Dane wpisujemy poprzez wybór z listy rozwijalnej. Dostępne wartości: OPCJA w przypadku jeżeli składową jest opcja, FUTURES w przypadku jeżeli składową jest kontrakt terminowy futures BRAK usunięcie składowej ze strategii. -8-
3 TYP OPCJI W przypadku, jeżeli składową strategii jest opcja należy podać jej typ. 4 STRONA TRANSAKCJI 5 LICZBA INSTRUMENTÓW 6 KURS WYKONANIA OPCJI Dane wpisujemy poprzez wybór z listy rozwijalnej. Dostępne wartości: KUPNA jeżeli składową jest opcja kupna, SPRZEDAŻY jeżeli składową jest opcja sprzedaży. Podajemy stronę transakcji. Dane wpisujemy poprzez wybór z listy rozwijalnej. Dostępne wartości: KUPNO jeżeli instrument kupujemy (zajmujemy tzw. pozycję długą), SPRZEDAŻ jeżeli instrument sprzedajemy (zajmujemy tzw. pozycję krótką). Wpisujemy liczbę instrumentów w strategii. Wpisujemy wartość kursu wykonania opcji. 7 KURS FUTURES Wpisujemy kurs futures (kurs, po którym otwieramy pozycję w instrumencie) Wpisujemy kurs wyrażony w jednostce notowania instrumentu. Oznacza to, że nie uwzględniamy mnożnika. 8 KURS OPCJI Wpisujemy kurs opcji (kurs, po którym otwieramy pozycję w opcji) Wpisujemy kurs wyrażony w jednostce notowania instrumentu. Oznacza to, że nie uwzględniamy mnożnika. 9 INSTRUMENT POZOSTAJE DO WYGAŚNIĘCIA Określamy, czy instrument pozostaje do wygaśnięcia, czy też pozycja będzie zamykana przed terminem wygaśnięcia. Dane wpisujemy poprzez wybór z listy rozwijalnej. Dostępne wartości: TAK oznacza, że instrument wygasa w terminie wygaśnięcia, -9-
NIE oznacza, że pozycja w instrumencie będzie zamknięta przed terminem wygaśnięcia. W przypadku, gdy pozycja będzie zamykana przed terminem wygaśnięcia (wybrano opcję NIE), od użytkownika będzie wymagane wypełnienie dodatkowych pól znajdujących się w wierszach 12-16. 12 ZMIENNOŚĆ INSTRUMENTU BAZOWEGO 13 STOPA PROCENTOWA 14 STOPA DYWIDENDY 15 DATA ZAMKNIĘCIA POZYCJI 16 DATA WYGAŚNIĘCIA INSTRUMENTU Przykłady wprowadzania danych. Należy wpisać prognozę zmienności instrumentu bazowego na dzień zamknięcia pozycji w danym instrumencie. Należy wpisać prognozę stopy procentowej wolnej od ryzyka na dzień zamknięcia pozycji w danym instrumencie. Należy wpisać stopę dywidendy dla instrumentu bazowego wyznaczona na okres pozostały do wygaśnięcia opcji. Należy podać datę zamknięcia pozycji Należy podać datę wygaśnięcia opcji Kupno 20 opcji kupna o kursie wykonania 2.700 po kursie 50. Opcja pozostaje do wygaśnięcia instrumentu. -10-
Kupno 15 opcji kupna po kursie wykonania 1.700 po kursie 25 oraz sprzedaż 15 opcji sprzedaży po kursie wykonania 1.800 po kursie 12,55. Obie opcje pozostają do wygaśnięcia (w przykładzie zdefiniowano strategię spready byka). Kupno 15 opcji kupna z kursem wykonania 1.700 po kursie 25. Opcja nie pozostaje do terminu wygaśnięcia. Pozycja w opcji zostanie zamknięcia w dniu 2006-03-01. Opcja wygasa w dniu 2006-03-16. Prognoza zmienności 22,5%, Prognoza stopy procentowej wolnej od ryzyka 4,5%. Stopa dywidendy 0%. -11-
Kupno 1 opcji kupna z kursem wykonania 2.500 po kursie 100 oraz sprzedaż 1 opcji kupna z kursem wykonania 2.500 po kursie 50. Opcje posiadają różne terminy wygaśnięcia. Pierwsza opcja nie pozostaje do terminu wygaśnięcia. Pozycja w opcji zostanie zamknięta w dniu 2006-03-17. Opcja wygasa w dniu 2006-06-16. Prognoza zmienności 22,5%, Prognoza stopy procentowej wolnej od ryzyka 4,5%. Stopa dywidendy 0%. Druga opcja pozostaje do wygaśnięcia (w przykładzie zdefiniowano strategię spread kalendarzowy). Sprzedaż 2 kontraktów terminowych futures po kursie 2.458. Futures pozostaje do terminu wygaśnięcia. -12-
Kupno 20 kontraktów terminowych futures po kursie 2.750. Kontrakt nie pozostaje do wygaśnięcia. Pozycja w kontrakcie zostanie zamknięcia w dniu 2006-03-06. Kontrakt wygasa w dniu 2006-03-17. Prognoza stopy wolnej od ryzyka 4,5%. Stopa dywidendy 0%. Dodatkowo należy w zakresie komórek C23:C49 wprowadzić ciąg wartości instrumentu bazowego dla których będzie prowadzona symulacja. Ciąg ten tworzymy poprzez wpisanie w komórce C36 wartości środkowej tego ciągu oraz w komórce B36 odległości pomiędzy kolejnymi wartościami tego ciągu. odległości pomiędzy kolejnymi wartościami ciągu Wartość środkowa ciągu -13-
c) Wyniki liczbowe Wyniki liczbowe czytamy z tabeli znajdującej się w zakresie komórek D22:H49. W pierwszym wierszu tabeli z wynikami (zakres komórek D22:G22) znajduje się nazwa danego instrumentu. Składniki nazwy są następujące. LP Nazwa Opis 1 Nazwa instrumentu OPT opcja FUT kontrakt terminowy (futures) 2 Liczba instrumentów Liczba instrumentów 3 Pozycja LONG długa (kupno instrumentu) SHORT krótka (sprzedaż instrumentu) 4 Typ opcji CALL opcja kupna PUT opcja sprzedaży 5 Kurs Dla opcji kurs wykonania Dla futures kurs kontraktu futures (kurs otwarcia pozycji w kontrakcie) Przykład OPT 1 LONG CALL 2400 Kupno jednej opcji kupna z kursem wykonania 2.400 FUT 2 SHORT 2380 Sprzedaż 2 kontraktów terminowych futures po kursie 2.380 W zakresie komórek D23:G49 znajdują się zyski i straty wyliczone dla poszczególnych instrumentów, które wchodzą w skład strategii, W zakresie komórek H23:H49 znajdują się zyski i straty utworzonej strategii (będące sumą zysków i strat składowych strategii). Uwaga!!! Zyski i straty wyrażone są w jednostce notowania instrumentu. Aby uzyskać rzeczywistą kwotę zysków/strat należy wynik z arkusza przemnożyć przez: dla futures oraz opcji na indeksy mnożnik (10 zł), dla futures oraz opcji na akcje liczbę akcji przypadających na jednej instrument. -14-
d) Wykresy Wykresy w zakładkach [WYKRES Strategia_Nr_1] oraz [WYKRES Strategia_Nr_2]. W zakładkach [WYKRES Strategia_Nr_1] oraz [WYKRES Strategia_Nr_2] znajdują się wykresy utworzonych strategii oraz ich składowych (poszczególnych instrumentów tworzących strategię). Na osi X znajduje się wartość instrumentu bazowego (podane przez użytkownika). Na osi Y znajdują się zyski i straty (wyznaczone w jednostce notowania instrumentu). Wykres z zakładki [WYKRES Porównanie strategii] W zakładce [WYKRES Porównanie strategii] na jednym wykresie przedstawione są zyski i straty dwóch utworzonych strategii (bez ich składowych). Na osi X znajduje się wartość instrumentu bazowego (podane przez użytkownika). Na osi Y znajdują się zyski i straty (wyznaczone w jednostce notowania instrumentu). Uwaga!!! Porównanie wyników strategii jest prawidłowe tylko w przypadku, gdy obie strategie tworzone były przy tych samych wartościach instrumentu bazowego (tzn. dane w zakładce [STRATEGIA_NR_1] w komórkach C23:C49 muszą być identyczne jak dane w komórkach C21:C47 w zakładce [STRATEGIA_NR_2]). e) Przykłady Po otwarciu arkusza możemy w pierwszej kolejności przeanalizować jak zostały zbudowane przykładowe dwie strategie. Pierwszą strategią jest strategia call ratio spread polegająca na kupnie opcji kupna oraz wystawieniu dwukrotnie większej liczby opcji kupna z wyższym kursem wykonania. Składowe strategii są następujące: - Kupno 10 opcji kupna na indeks WIG20 z kursami wykonania 2.900 po kursie 120, - Sprzedaży 20 opcji kupna na indeks WIG20 z kursem wykonania 3.000 po kursie 60, - Obie opcje zamykane są przed terminem wygaśnięcia w dniu 2006-03-10, natomiast wygasają w dniu 2006-03-17, - Prognoza zmienności instrumentu bazowego na dzień zamknięcia pozycji 22,5%, - Prognoza stopy wolnej od ryzyka na dzień zamknięcia pozycji 4,5%, - Stopa dywidendy 0%. -15-
Drugą strategią jest syntetyczna długa pozycja w opcji sprzedaży polegająca na kupnie opcji kupna oraz wystawieniu futures na ten sam instrument bazowy. Składowe strategii są następujące: - Kupno 10 opcji kupna na indeks WIG20 z kursem wykonania 2.900 po kursie 120, - Sprzedaż 10 futures na WIG20 po kursie 2.950, - Oba instrumenty zamykane są przed terminem wygaśnięcia w dniu 2006-03-03, natomiast wygasają w dniu 2006-03-17, - Prognoza zmienności instrumentu bazowego na dzień zamknięcia pozycji 25%, - Prognoza stopy wolnej od ryzyka na dzień zamknięcia pozycji 4,5%, - Stopa dywidendy 0%. -16-
6. Obsługa dodatkowej funkcji arkusza (symulacje) a) Opis zakładek Do realizacji dodatkowej funkcji arkusza (symulacje) zostały utworzone 3 następujące zakładki. Nazwa zakładki STRATEGIA_NR_1 SYMULACJA WYKRES - Symulacja Opis funkcji Zakładka w której definiujemy strategię oraz kolejne scenariusze symulacji. Robimy to w identyczny sposób jak w przypadku podstawowej funkcji arkusza. Zakładka w której gromadzone są wartości liczbowe kolejnych scenariuszy symulacji Zakładka przedstawiająca wykresy kolejnych scenariuszy symulacji. b) Wprowadzanie danych. W pierwszej kolejności należy zdefiniować w zakładce [STRATEGIA_NR_1] strategię, którą chcemy poddać symulacji (na identycznych zasadach jak dla podstawowej funkcji arkusza). Następnie wyniki strategii przenosimy do tabeli wyników symulacji (tabela znajduje się w zakładce [SYMULACJA]), tworząc w ten sposób pierwszy scenariusz symulacji. Dokonujemy tego poprzez: - wpisanie nazwy scenariusza (wpisujemy w komórce H20), - naciskamy przycisk [OK.] znajdujący się w komórce H19. Po wykonaniu ww. czynności dane o pierwszym scenariuszu powinny się przenieść do kolumny C zakładki [SYMULACJA]. Następnie wracamy do zakładki [STRATEGIA_NR_1]. Tworzymy kolejny scenariusz zmieniając parametry strategii (np. czas do wygaśnięcia). Podajemy nazwę nowego scenariusza po czym przenosimy jego wyniki do arkusza [SYMULACJA]. Powtarzamy ww. czynności do uzyskania pełnej bazy scenariuszy symulacji (baza może się składać maksymalnie z 10 scenariuszy). W przypadku, gdy z symulacji chcemy usunąć jeden ze scenariuszy wówczas należy: w zakładce [SYMULACJA] zaznaczyć scenariusz do usunięcia poprzez zaznaczenie odpowiedniego pola wyboru ( ) znajdującego się nad kolumną danego scenariusza (pole wyboru znajduje się w wierszach 2-3), naciskamy przycisk [Wyczyść]. -17-
c) Wykres W zakładce [WYKRES symulacja] znajdują się wykresy kolejnych scenariuszy. Użytkownik ma możliwość wyboru, które z wygenerowanych scenariuszy mają być przedstawiony na wykresie. Wyboru dokonujemy poprzez zaznaczenie odpowiedniego pola wyboru ( ) znajdującego się pod kolumną danego scenariusza (pole wyboru znajduje się w wierszach 32-33). Na osi X znajduje się wartość instrumentu bazowego (podana przez użytkownika). Na osi Y znajdują się zyski i straty (wyznaczone w jednostce notowania instrumentu). d) Przykłady Po otwarciu arkusza możemy w pierwszej kolejności przeanalizować jak została wykonana przykładowa symulacja. Wykonano symulację strategii call ratio spready (zbadano zachowanie strategii w efekcie upływu czasu do terminu wygaśnięcia). Scenariusz 1 scenariusz o nazwie CALL_RATIO_SPREAD_1. W scenariuszu znajduje się strategia o następujących parametrach: - Kupno 10 opcji kupna na indeks WIG20 z kursami wykonania 2.900 po kursie 120, - Sprzedaży 20 opcji kupna na indeks WIG20 z kursem wykonania 3.000 po kursie 60, - Obie opcje zamykane są przed terminem wygaśnięcia w dniu 2006-02-10, natomiast wygasają w dniu 2006-03-17, - Prognoza zmienności instrumentu bazowego na dzień zamknięcia pozycji 22,5%, - Prognoza stopy wolnej od ryzyka na dzień zamknięcia pozycji 4,5%, - Stopa dywidendy 0%. Scenariusz 2 scenariusz o nazwie CALL_RATIO_SPREAD_2. W scenariuszu znajduje się strategia o identycznych parametrach co w scenariuszu 1 za wyjątkiem daty zamknięcia pozycji. W tym przypadku jest to 2006-02-25, Scenariusz 3 scenariusz o nazwie CALL_RATIO_SPREAD_3. W scenariuszu znajduje się strategia o identycznych parametrach co w scenariuszu 1 za wyjątkiem daty zamknięcia pozycji. W tym przypadku jest to 2006-03-10, Scenariusz 4 scenariusz o nazwie CALL_RATIO_SPREAD_4. W scenariuszu znajduje się strategia o identycznych parametrach co w scenariuszu 1, jednak ta strategia pozostaje do terminu wygaśnięcia. -18-