Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXXXIII (07) DOROTA JADCZAK WPŁYW TERMINU SIEWU I ODLEGŁOŚCI RZĘDÓW NA PLONOWANIE BAZYLII POSPOLITEJ (OCIMUM BASILICUM L.) Z Katedry Warzywnictwa Akademii Rolniczej w Szczecinie ABSTRACT. There was no significant effect of the sowing dates and row spacing on the marketable yield of basil. The greatest height and mass s and the greatest leaf participation in the yield mass was noted when basil was sown on th May, at a distance of cm between rows. Key words: basil, sowing time, row spacing, yield Wstęp Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.), znana w Polsce również pod nazwą bazylia wonna, bazylek ogrodowy, balsam, bazyliszka polska, jest rośliną z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), uprawianą zarówno w strefie tropikalnej, jak i w krajach klimatu umiarkowanego Europy, Azji i obu Ameryk (Jadczak i Grzeszczuk 05). Bazylia jest rośliną zielną, jednoroczną, wyrastającą do 60 cm wysokości (Metera i Metera 1990), malejącą wiele cennych właściwości, dzięki którym ma szerokie zastosowanie. Przede wszystkim jest stosowana jako oryginalna przyprawa kulinarna. W lecznictwie jest ceniona ze względu na swoje działanie rozkurczowe, wiatropędne, przeciwzapalne oraz antybakteryjne (Jadczak i Grzeszczuk 05). Bazylia zawiera wiele substancji biologicznie czynnych, jak: alkaloidy, garbniki, terpeny, glikozydy, saponiny, flawodoidy i olejki eteryczne oraz składniki mineralne. Są to związki, zwane substancjami czynnymi, które w określony sposób oddziałują na organizm ludzki (Tyszyńska- -Kownacka i Starek 1984, Mikołajczyk i Wierzbicki 1987, Jadczak i in. 06). Najcenniejszą przyprawę stanowią świeże liście bazylii, które zachowują swój nieoceniony smak i zapach również po zamrożeniu lub zakonserwowaniu w oleju i occie (Laughin 1996, Hohenberg 1998, Jadczak i Grzeszczuk 05). Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 505-509 Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 07 PL ISSN 0137-1738
506 D. Jadczak Materiał i metody Doświadczenie, mające na celu ocenę wpływu terminu siewu i odległości między rzędami roślin na plonowanie bazylii, przeprowadzono w Katedrze Warzywnictwa Akademii Rolniczej w Szczecinie w latach 01-03. Badano trzy terminy siewu nasion: 25 kwietnia oraz 5 i maja, a także odległości między rzędami roślin:, i cm, norma siewu nasion wynosiła 12 kg ha -1. Doświadczenie zakładano w układzie podbloków losowanych, w czterech powtórzeniach. Pole przed założeniem doświadczenia przygotowywano zgodnie z zasadami agrotechniki dla uprawy badanego gatunku, podstawę do nawożenia stanowiły analizy chemiczne gleby. W czasie trwania doświadczenia wykonywano standardowe zabiegi pielęgnacyjne, polegające głównie na nawadnianiu, odchwaszczaniu i spulchnianiu gleby. Zbiór bazylii wykonywano, gdy osiągała ona wysokość - cm ( wyrywano z korzeniami), z jednego terminu zbierano jednocześnie. Po zbiorze określono wielkość plonu handlowego, do którego zaliczano zdrowe, nie uszkodzone i o estetycznym wyglądzie oraz wykonano ich ocenę biometryczną, uwzględniającą wysokość i średnicę roślin, długość i szerokość blaszki liściowej oraz masę i udział masy liści w masie części nadziemnej. Otrzymane wyniki wielkości plonu opracowano statystycznie testem Tukeya, wyliczając półprzedziały ufności na poziomie istotności α = 0,05. Wyniki i dyskusja Analiza statystyczna wyników plonu handlowego bazylii (tab. 1) wykazała brak istotnego wpływu czynników badanych w doświadczaniu (termin siewu nasion i odległość rzędów) na jego wielkość. W 01 roku najmniejszy średni plon (96,9 kg 0 m -2 ) otrzymano w przypadku uprawy bazylii z nasion wysianych maja. Natomiast w kolejnych latach badań plon zebrany z najwcześniejszego terminu siewu (25 kwietnia) był najmniejszy i zwiększał się wraz z opóźnianiem terminu siewu. Ziombra (01) stosując uprawę bazylii z siewu nasion w terminie 7-22 maja wykazała również, iż termin siewu nie miał istotnego wpływu na wielkość plonu ziela bazylii. Średni plon bazylii przy zastosowaniu różnych odległości rzędów mieścił się w granicach 11-123,6 0 m -2 (średnia z lat badań) i był największy, gdy odległość rzędów uprawianych roślin wynosiła cm. Orłowski i Jadczak (1998) wykazali natomiast istotny wpływ rozstawy roślin na wielkość plonu ziela bazylii, uprawianej z siewu nasion wprost na polu. Rozstawę 30 - przyjęli oni jako optymalną. Zastosowane w doświadczeniu terminy siewu nasion nie miały wpływu na badane parametry, takie jak: wysokość, średnica i masa roślin bazylii, a także długość i szerokość blaszki liściowej (tab. 2). Udział masy liści w masie części nadziemnej roślin mieścił się w granicach 49,8-56,9% i zwiększał się wraz z opóźnianiem terminu uprawy. Wraz ze zwiększaniem odległości między rzędami uprawianych roślin wzrastała również ich wysokość i masa (tab. 3). Rośliny uprawiane w rzędach co cm były wyższe średnio o 2,4 cm i miały masę większą o 2,9 g od roślin uprawianych w rzędach co cm oraz o odpowiednio 0,6 cm i 1,1 g od uprawianych w rzędach oddalonych co cm. Nie stwierdzono większego wpływu odległości rzędów na średnicę roślin oraz
Wpływ terminu siewu i odległości rzędów na plonowanie... 507 Tabela 1 Wpływ terminu siewu i odległości rzędów na wielkość plonu bazylii pospolitej (średnia z lat 01-03) Influence of sowing date and row spacing on the yield of basil (average from years 01-03) Termin siewu Sowing date Odległość rzędów Row distance Plon Yield (kg 0 m -2 ) 01 02 03 Średnia Mean 25 IV 5 V V Średnia dla odległości rzędów Average for the row spacing 113,6 2,6 126,0 1,3 87,8 76,0 94,3 4,9 112,0 3,1 98,4 4,7 x 114,1 88,4 3,7 2,1 112,6 146,5 1,2 124,8 1,7 3,2 127,1 117,0 114,3 2,1 9,3 8,5 x 1,8 117,2 117,2 116,8 95,3 177,4 5,8 142,8 92,7 137,3 3,8 127,9 2,7 164,9 137,9 135,2 x 96,9 9,9 149,2 135,3 7,2 141,7 121,8 123,6 5,3 9,4 128,6 114,4 114,3 114,3 119,7 11 NIR α = 0,05 LSD α = 0.05 dla terminu siewu for planting time r.n. n.s. r.n. n.s. r.n. n.s. r.n. n.s. dla odległości rzędów for row spacing r.n. n.s. r.n. n.s. r.n. n.s. r.n. n.s. dla interakcji for interaction r.n. n.s. r.n. n.s. r.n. n.s. r.n. n.s. wielkość blaszki liściowej. Największy udział masy liści w masie ziela stwierdzono również w przypadku uprawy bazylii w rzędach co cm (56,9%). Zioła są dostępne na polskim rynku przeważnie w postaci suszonej, która na ogół nie dorównuje pod względem wartości roślinom w stanie świeżym (Jadczak i Grzeszczuk 05). Jest to spowodowane zarówno substancjami lotnymi o silnym zapachu, które są zlokalizowane na powierzchni liści, jak i zawartością witamin, składników mineralnych, enzymów, barwników i innych związków czynnych (Metera i Metera 1990). Jednym z elementów decydujących o wartości surowca jest procentowy udział masy liści w masie ziela (Jadczak i Grzeszczuk 05). Odległości rzędów uprawianych w doświadczeniu roślin nie wpłynęły na pozostałe cechy biometryczne roślin, tzn. na ich średnicę oraz wielkość blaszki liściowej.
508 D. Jadczak Tabela 2 Wpływ terminu siewu na cechy biometryczne roślin bazylii pospolitej (średnia z lat 01-03) Influence of sowing date on biometrical characteristics of basil (average from years 01-03) Termin siewu Sowing date Wysokość Height Średnica Diameter Długość liścia Length Szerokość blaszki liściowej Width Masa Weight (g) Udział masy liści w masie Weight of leaves in the plants weight (%) 25 IV 17,8,3 6,6 3,7 22,3 49,8 5 V,8,8 6,4 3,8 31,3 54,6 V 21,1,3 6,8 3,6 21,6 56,9 Tabela 3 Wpływ odległości rzędów na cechy biometryczne roślin bazylii (średnia z lat 01-03) The effect of row spacing on biometrical characteristics of basil (average from years 01-03) Odległość rzędów Row spacing Wysokość Height Średnica Diameter Długość liścia Length Szerokość blaszki liściowej Width Masa Weight (g) Udział masy liści w masie Weight of leaves in the plants weight (%),8 14,1 3,6 23,5 49,8 17,6 13,9 3,4 25,3 54,6 18,2 14,0 3,4 26,4 56,9 Wnioski 1. Terminy siewu nasion i odległości rzędów uprawianych roślin nie wpłynęły w sposób istotny na wielkość plonu handlowego bazylii. 2. Zastosowane w doświadczeniu czynniki miały wpływ na wysokość i masę roślin oraz udział liści w plonie bazylii. Najkorzystniejsza okazała się uprawa bazylii z ostatniego terminu siewu ( maja), w rzędach co cm. Literatura Hohenberg E. (1998): Zioła lecznicze i przyprawowe. Świat Książki, Warszawa. Jadczak D., Błaszczuk A., Rekoweska E. (06): The effect of covering on the contect of macroelements in the yield of basil (Ocimum basilicum L.) cultivated for a bunch harvest. J. Elementol. 11, 2: 135-141.
Wpływ terminu siewu i odległości rzędów na plonowanie... 509 Jadczak D., Grzeszczuk (05): Bazylia. Panacea 2: 28-30. Laughin A. (1996): Wszystko o ziołach. Astrum, Wrocław. Metera P., Metera D. (1990): Zioła dla wszystkich. IWZZ, Warszawa. Mikołajczyk K., Wierzbicki A. (1987): Zioła. LSW, Warszawa. Orłowski M., Jadczak D. (1998): Wpływ niektórych zabiegów agrotechnicznych na plonowanie bazylii wonnej. Rocz. AR Pozn. 304, Ogrodn. 27: 1-6. Tyszyńska-Kownacka D., Starek T. (1984): Zioła na działce i w ogródku przydomowym. Watra, Warszawa. Ziombra M. (01): Wpływ metody uprawy na plonowanie trzech odmian bazylii pospolitej (Ocimum basilicum L.). Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska. Suppl. 9: 135-141. THE INFLUENCE OF SOWING TIME AND ROW DISTANCE ON THE YIELD OF BASIL (OCIMUM BASILICUM L.) Summary In the experiment the effect of sowing dates (25th April, 5th May and th May) and the row spacing (, and cm) on the yield of basil was investigated. It was proved that sowing dates and row spacing had no significant influence on the quantity of the marketable yield of basil. However, there was a slight influence of the experimental factors on the height and mass s and on the leaf participation in the yield observed. The best effects were obtained for the last sowing date (th May) and the distance of cm between rows.