WPŁYW UPRAWY MIESZANKI BOBIKU Z OWSEM NAGOZIARNISTYM W SYSTEMIE EKOLOGICZNYM NA WYSTĘPOWANIE SZKODNIKÓW

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (3) 2011 WPŁYW UPRAWY MIESZANKI BOBIKU Z OWSEM NAGOZIARNISTYM W SYSTEMIE EKOLOGICZNYM NA WYSTĘPOWANIE SZKODNIKÓW DARIUSZ ROPEK 1, BOGDAN KULIG 2 Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie Mickiewicza 21, Kraków 1 Katedra Ochrony Środowiska Rolniczego rrropek@cyf-kr.edu.pl 2 Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin I. WSTĘP Rośliny strączkowe uprawiane na paszę stanowią ważne źródło białka dla zwierząt hodowanych w gospodarstwach ekologicznych. Jednak ograniczenia związane z ochroną upraw w systemie ekologicznym mają wpływ na duże zagrożenie ze strony agrofagów, co w konsekwencji może prowadzić do dużych strat w plonie. Do najgroźniejszych szkodników w uprawie roślin strączkowych należą mszyce (Aphis fabae Scop.) i strąkowce (Bruchus rufimanus Boh.) (Mrówczyński i wsp. 2006). W niektórych latach dochodzi do prawie całkowitej utraty plonu w wyniku uszkodzeń powodowanych przez mszycę burakową (Ropek i Kulig 2002). W systemie ekologicznym możliwości zwalczania szkodników są bardzo ograniczone i z tego względu poszukiwane są metody niechemicznego ograniczania ich szkodliwości. Celem badań było określenie występowania i szkodliwości mszyc (A. fabae), oprzędzików (Sitona sp.) i strąkowców (B. rufimanus) w uprawie mieszanki bobiku z owsem nagoziarnistym. II. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w latach na wieloletnich doświadczeniach polowych Katedry Szczegółowej Uprawy Roślin w Krakowie-Prusach. Eksperyment założono w czterech powtórzeniach, w warunkach systemu ekologicznego. Schemat doświadczenia obejmował: I czynnik dwie odmiany bobiku: Optimal (ze szczytowym kwiatostanem, wysokotanionowa) i Olga (tradycyjna, niskotaninowa); II czynnik procentowy udział nagoziarnistej odmiany owsa Polar w mieszance: 25, 50 i 75%. Schemat doświadczenia obejmował: 1. Czysty siew tradycyjnej odmiany bobiku Olga 100% Olga; 2. Czysty siew samokończącej odmiany bobiku Optimal 100% Optimal;

2 1292 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (3) Czysty siew nagoziarnistej odmiany owsa Polar 100% Polar; 4. Mieszanka M1 25% bobik Olga, 75% owies Polar; 5. Mieszanka M2 50% bobik Olga, 50% owies Polar; 6. Mieszanka M3 75% bobik Olga, 25% owies Polar; 7. Mieszanka M4 25% bobik Optimal, 75% owies Polar; 8. Mieszanka M5 50% bobik Optimal, 50% owies Polar; 9. Mieszanka M6 75% bobik Optimal, 25% owies Polar. Powierzchnia pojedynczego poletka wynosiła 11,2 m 2. Nasiona bobiku i ziarno owsa wysiano wspólnie. Rozstawa rzędów w mieszankach wynosiła 14 cm, natomiast w siewie czystym bobiku 0,5 m. W okresie wschodów wykonano analizę uszkodzenia roślin przez chrząszcze oprzędzików (Sitona sp.). Prowadzono również obserwację stopnia opanowania roślin przez mszyce burakową (A. fabae) i strąkowca bobowego (B. rufimanus). Wyniki poddano analizie wariancji ANOVA w programie Statistica 9.0. Obliczono przedziały krytyczne Newmana-Keulsa, a wartość ostatniego kroku posłużyła do różnicowania średnich przy poziomie istotności p < 0,05. III. WYNIKI I DYSKUSJA Agrofagi stanowią duże zagrożenie dla upraw rolniczych w gospodarstwach ekologicznych. Obecnie brak skutecznego preparatu do zwalczania szkodników w ekologicznej uprawie bobiku (Ropek i Kulig 2010). Alternatywną dla metody chemicznej może być metoda agrotechniczna polegająca m.in. na odpowiedniej uprawie gleby czy zastosowaniu wczesnego terminu siewu i przyspieszonego zbioru. W przypadku roślin strączkowych uprawianych na paszę korzystna może być uprawa bobiku w mieszance z nagoziarnistym owsem (Szpunar-Krok i wsp. 2009a). Pozwala to między innymi uzyskać dobrej jakości paszę dla zwierząt gospodarskich. Podczas trzech letnich doświadczeń poletkowych szkodniki wystąpiły w każdym sezonie wegetacyjnym. W okresie wschodów rośliny bobiku były uszkadzane przez chrząszcze oprzędzików (tab. 1). W każdym roku doświadczenia, wszystkie rośliny bobiku, niezależnie od odmiany i zastosowanej mieszanki były uszkodzone przez wspomniane chrząszcze. Uszkodzenia bobiku powodowane przez oprzędziki były jednak stosunkowo niewielkie i nie stwierdzono dużych różnic w ich szkodliwości pomiędzy siewem czystym bobiku i w mieszance z owsem nagoziarnistym. Chrząszcze oprzędzików występują wczesną wiosną podczas wschodów roślin. Prawdopodobnie z tego względu efekt ochronny wsiewki owsa był niewielki. Mszyca burakowa występowała w różnym nasileniu w poszczególnych latach doświadczenia (tab. 2). Szczególnie w 2008 roku liczebność mszyc na roślinach bobiku była wysoka. Niezależnie od roku badań mszyca najliczniej atakowała rośliny bobiku uprawiane na poletkach kontrolnych, gdzie uprawiano bobik w siewie czystym. Zastosowanie mieszanki bobiku z owsem nagoziarnistym wpłynęło na ograniczenie uszkodzenia roślin bobiku przez mszycę burakową. Im większy był udział owsa w mieszance, tym mniej liczne było opanowanie roślin bobiku przez mszycę. Należy jednak zaznaczyć, że nawet przy 25% udziale owsa nagoziarnistego efekt ochronny był istotny. Mszyca burakowa atakuje bobik w późniejszym okresie niż oprzędziki, kiedy rośliny bobiku i owsa są lepiej rozwinięte, co może wpływać niekorzystnie na zdolność mszyc do odnalezienia rośliny żywicielskiej.

3 Wpływ uprawy mieszanki bobiku z owsem 1293 Tabela 1. Występowanie i szkodliwość oprzędzików (Sitona sp.) w uprawie bobiku Table 1. Occurrence and harmfulness of Sitona sp. in faba bean crops Liczba chrząszczy Sitona sp. na m 2 of Sitona sp. weevils per m ,3 2,5 2,0 1,8 2,0 2,0 1,5 1,8 2, ,8 2,3 1,8 2,0 1,5 2,5 2,3 1,8 2, ,8 2,0 2,0 1,5 1,8 2,5 2,3 1,3 1,9 NIR (0,05) LSD (0.05); a 0,34, b 0,73, a x b 1,55 Liczba uszkodzeń of injuries 2,0 2,3 1,9 1,8 1,8 2,3 2,0 1, ,0 21,3 20,3 19,0 19,3 22,3 20,8 17,8 11, ,8 17,3 19,3 13,8 20,0 19,3 18,0 14,8 19, ,8 19,3 18,3 17,5 20,0 17,5 18,8 16,0 18,5 NIR (0,05) LSD (0.05); a 0,87, b 1,88, a x b 3,40 20,2 19,3 19,3 16,8 19,8 19,8 19,3 16,2 Tabela 2. Występowanie i szkodliwość mszycy burakowej w uprawie bobiku Table 2. Occurrence and harmfulness of A. fabae in faba bean crops Liczba mszyc A. fabae of A. fabae ,3 2,3 3,53 5,53 50,6 1,5 5,0 5,8 19, ,5 0,63 2,8 2,5 25,1 0,6 1,6 2,4 10, ,0 2,5 3,9 7,9 110,3 1,9 4,0 6,4 38,6 101,9 1,8 3,4 5,3 62,0 1,3 3,5 4,8 NIR (0,05) LSD (0.05); a 5,26, b 11,29, a x b 23,40 Procent uszkodzonych roślin Percent of damaged plants ,5 12,5 20,0 25,0 45,0 10,0 22,5 30,0 26, ,5 7,5 15,0 22,5 27,5 5,0 15,0 22,5 18, ,0 17,5 22,5 35,0 100,0 15,0 22,5 32,5 43,1 NIR (0,05) LSD (0.05); a 3,18, b 6,82, a x b 14,49 60, 12,5 19,2 27,5 57,5 10,0 20,0 28,3

4 1294 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (3) 2011 Tabela 3. Występowanie strąkowca bobowego w uprawie bobiku Table 3. Occurrence of B. rufimanus in faba bean crops Liczba chrząszczy B. rufimanus of B. rufimanus ,5 1,0 1,0 1,3 2,8 1,0 1,5 1,5 1, ,8 0,8 1,5 1,5 2,5 0,8 1,5 1,3 1, ,5 0,5 1,0 1,8 2,3 1,3 1,8 1,5 1,6 NIR (0,05) LSD (0.05); a 0,34, b 0,71, a x b 1,28 2,6 0,8 1,2 1,5 2,5 1,0 1,6 1,4 W okresie zakwitania bobiku i formowania strąków na plantacji pojawiły się chrząszcze strąkowca bobowego (tab. 3). Również w tym przypadku zaobserwowano korzystny wpływ uprawy bobiku w mieszance z owsem nagoziarnistym na ograniczenie występowania tego szkodnika. Natomiast Szpunar-Krok i wsp. (2009b) nie zaobserwowali istotnych różnic w liczbie nasion bobiku porażonych przez strąkowca bobowego w siewie czystym i w mieszance z owsem nagim. Korzystny wpływ mieszanki bobiku z owsem nagoziarnistym na zdrowotność bobiku stwierdzili Dłużniewska i wsp. (2010). Grzyb Botritis fabae powodujący czekoladową plamistość w istotnie większym stopniu porażał bobik rosnący w siewie czystym niż w mieszance z owsem. Uzyskane wyniki i literatura wskazują, że uprawa mieszanek zbożowo-strączkowych może być korzystna ze względu na ograniczenie szkodliwości agrofagów bobiku. IV. WNIOSKI 1. Uprawa mieszanki bobiku z owsem nagoziarnistym nie miała wpływu na szkodliwość chrząszczy oprzędzików. 2. Uprawa bobiku w mieszance z owsem nagoziarnistym może mieć istotne znaczenie w ograniczaniu szkodliwości mszycy burakowej i strąkowców. Szczególnie w gospodarstwach ekologicznych, taki sposób uprawy bobiku powinien być stosowany. 3. Procentowy udział owsa w mieszance powinien zależeć przede wszystkim od przeznaczenia paszy, ponieważ zadawalający efekt ochronny uzyskiwano przy wszystkich zastosowanych mieszankach bobiku z owsem nagoziarnistym. V. LITERATURA Dłużniewska J., Nadolnik M., Kulig B Choroby bobiku uprawianego z owsem z różnym udziałem komponentów w mieszance. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 50 (4):

5 Wpływ uprawy mieszanki bobiku z owsem 1295 Mrówczyński M., Wachowiak H., Pruszyński G Zagrożenie upraw małoobszarowych przez szkodniki i metody ochrony. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 46 (1): Ropek D., Kulig B Wpływ chemicznego zwalczania szkodników na zdrowotność bobiku. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 42 (2): Ropek D., Kulig B Zwalczanie szkodników w ekologicznej uprawie bobiku. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 50 (1): Szpunar-Krok E., Bobrecka-Jamro D., Tobiasz-Salach R., Kubit P. 2009a. Skład chemiczny ziarna owsa nagoziarnistego i nasion bobiku uprawianych w siewie czystym i w mieszankach. Fragm. Agron. 26 (2): Szpunar-Krok E., Bobrecka-Jamro D., Tobiasz-Salach R. 2009b. Plonowanie owsa nagoziarnistego i bobiku uprawianych w siewie czystym i w mieszankach. Fragm. Agron. 26 (2): DARIUSZ ROPEK, BOGDAN KULIG THE EFFECT OF FABA BEAN-NAKED OAT MIXTURE IN ECOLOGICAL CULTIVATION ON THE OCCURRENCE OF PESTS SUMMARY The occurrence and harmfulness of pest in field bean cultivated in pure sowing and in faba bean mixed with naked oat was evaluated in field experiment carried out in Faba bean plants in pure sowing were more severely infested with Aphis fabae and Bruchus rufimanus than in intercrops. The cultivation method had only slight effect on the occurrence of pea weevil. It is recommended to sow faba bean in mixture with naked oat in organic farms. Key words: faba bean, aphids, pea weevil, organic farming