Terapeutyczne znaczenie muzyki dla regulowania zaburzeń zachowania w rehabilitacji pacjentów chorujących na otępienie

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2013;10(4):157-164 artykuł poglądowy opinion article Terapeutyczne znaczenie muzyki dla regulowania zaburzeń zachowania w rehabilitacji pacjentów chorujących na otępienie The therapeutic importance of music to regulate behavior disorders in the rehabilitation of patients suffering from dementia Katarzyna Ruda 1, Elżbieta Trypka 2 1 Katedra Fizjoterapii i Terapii Zajęciowej w Medycynie Zachowawczej i Zabiegowej, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu 2 Katedra i Klinika Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Słowa kluczowe: muzykoterapia, otępienie, zaburzenia zachowania Key words: music therapy, dementia, behavioral disorders Strszczenie W leczeniu zaburzeń zachowania osób chorujących na otępienie zalecane jest w pierwszej kolejności stosowanie metod niefarmakologicznych. Zarówno lekarze, jak i opiekunowie osób starszych powinni mieć świadomość, że o ich skuteczności decyduje systematyczność i cierpliwość w ich wprowadzaniu. Jednakże opiekunowie, borykając się z problemami dnia codziennego, nie zawsze mają siły, aby prowadzić intensywną, wieloaspektową rehabilitację. Dlatego metody muzykoterapeutyczne wydają się atrakcyjne i przyjemne nie tylko dla pacjenta, ale także dla opiekunów. Terapia muzyką może stanowić cenne wsparcie w rehabilitacji osób chorujących na otępienie. Literatura przedstawia szereg korzyści wynikających z odpowiedniego zastosowania muzyki w celu regulowania nastroju, ćwiczenia pamięci, usprawniania funkcji poznawczych, ułatwiania komunikacji oraz poprawy jakości życia. Funkcje muzyki w rehabilitacji zaburzeń otępiennych wyróżnia się ze względu na osiągane cele terapeutyczne. Do najczęściej opisywanych należą: regulacyjne, stymulujące, komunikacyjne oraz ewaluacyjne. Wśród często PGP 181 Katarzyna Ruda Katedra Fizjoterapii i Terapii Zajęciowej w Medycynie Zachowawczej i Zabiegowej, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Al. I. J. Paderewskiego 35, 51-612 Wrocław e-mail: katarzyna.ruda@awf.wroc.pl Copyright 2012 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego

158 wymienianych funkcji muzyki znajduje się jej wpływ poprzez kształtowanie nastroju na regulowanie zaburzeń zachowania. W artykule omówiono zaburzenia zachowania w przebiegu otępienia, przedstawiono wybrane interwencje muzyczne stosowane w medycynie, opisano znaczenie muzykoterapii w kompleksowej rehabilitacji zaburzeń otępiennych oraz zaprezentowano badania z obszaru muzyki i jej wpływu na regulowanie nastroju i zaburzeń zachowania u osób cierpiących z powodu zaburzeń otępiennych. Summary There is recommended to use non-pharmacological methods in the treatment of behavioral disorders in dementia. Both doctors and carers of older people should be aware that effectiveness depended of regularity and patience in use of these methods. However, caregivers, struggling with the problems of everyday life, do not always have enough force to maintain an intensive, multifaceted rehabilitation. The method of music therapy seem to be attractive and pleasant, not only for the patient but also for caregivers. Music therapy can provide valuable assistance in the rehabilitation of persons suffering from dementia. The data shows benefits from the music therapy to regulate mood, memory exercises, improve cognitive function, facilitate communication and improve quality of life. The most commonly reported effects of music are: regulatory, stimulating, communication and evaluation. Among the frequently mentioned functions of music is its impact by changing mood for regulating behavior disorders. The article discusses behavioral disorders in dementia, selected musical interventions used in medicine, describes the importance of music therapy in the comprehensive rehabilitation of dementia and presents research in the area of music and its influence on the regulation of mood and behavioral disorders in people suffering from dementia. 1. Zaburzenia zachowania w przebiegu otępienia Zaburzenie otępienne jest definiowane jako zespół objawów spowodowanym chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym, w którym zaburzone są wyższe funkcje korowe: pamięć, liczenie, myślenie, zdolność uczenia się, orientacja, język, rozumienie, ocena [1]. Integralną częścią obrazu psychopatologicznego zaburzeń otępiennych są zaburzenia nastroju oraz zaburzenia zachowania. Cohen-Mansfield [2] definiował zaburzenia zachowania jako niedostosowaną aktywność słowną, głosową lub ruchową ocenianą przez obiektywnego obserwatora jako niewynikającą bezpośrednio z potrzeb i niespowodowaną zaburzeniami świadomości. Nierzadko te objawy obserwuje się wcześniej niż osłabienie funkcji poznawczych. Zaburzenia nastroju i objawy psychotyczne powodują wzrost niesprawności i niechęć opiekunów. Bardzo często są przyczyną wczesnej instytucjonalizacji pacjentów. Zaburzenia zachowania można podzielić na trzy grupy: pierwotne, wtórne i mieszane. Pierwotne zaburzenia zachowania można podzielić na nie poddające się leczeniu : wędrowanie, reakcje dysforyczne, agresja, pobudzenie, gromadzenie niepotrzebnych rzeczy, grzebanie - przekładanie, ukrywanie, zabieranie rzeczy innych jako swoich, śledzenie, apatia, odhamowanie seksualne, powtarzanie pytań, narzekanie, opór podczas czynności opiekuńczych. Poddające się leczeniu to zaburzenia psychotyczne, zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe. Wtórne zaburzenia zachowania pojawiające się w przebiegu otępienia wynikają ze współistnienia chorób somatycznych, zaburzeń świadomości przebiegających pod postacią majaczenia. Zaburzenia zachowania mogą być efektem podawaniem leków, odczuwaniem przez chorego bólu, o którym nie jest w stanie poinformować opiekunów. W wielu przypadkach zaburzenia zachowania wynikają z czynników środowiskowych lub oczekiwań chorego. Mieszane zaburzenia zachowania są efektem oddziaływania wielu czynników. Pierwotne zaburzenia zachowania ulegają zaostrzeniu w wyniku działania czynników wtórnych i odwrotnie. Spośród zaburzeń zachowania niepodlegające perswazji jest wędrowanie, czyli skłonność do przemieszczania się w sposób bezcelowy lub świadczący o dezorientacji albo podążanie za nieosiągalnym lub nieokreślonym celem [3]. Wędrowanie może być bezcelowe lub celowe, ale oba rodzaje powodują, że chory czuje się zagubiony, traci poczucie bezpieczeństwa w swoim środowisku lub zakłóca spokój w innych miejscach. Wędrowanie jest jednym z najczęstszych problemów, z którymi borykają się opiekunowie i może stanowić poważne zagrożenie dla osoby chorej.

159 Pobudzenie to zachowanie, w którym obserwuje się zwiększoną aktywnością ruchową, z obecnością niepokoju manipulacyjnego i ruchowego oraz ograniczoną możliwością swobodnego kontrolowania tego stanu [4]. Pobudzenie jest uważane za istotny czynnik ryzyka upadków. Przejawem pobudzenia może być krzyk, wydawanie nieartykułowanych dźwięków, przeklinanie, ale także wtrącanie się, przerywanie wypowiedzi. W bardziej nasilonej formie może pojawić się chwytanie przedmiotów lub ludzi, drapanie, kopanie, szczypanie, popychanie, uderzanie [3]. Reakcje dysforyczne przejawiają się napięciem psychicznym, poirytowaniem, nadmierną drażliwością, wybuchami złości i gniewu, skłonnością do zachowań impulsywnych. Zachowania agresywne mogą być reakcją na bezsilność wobec choroby, niezrozumieniem kontekstu sytuacyjnego lub nadmierną reakcją na coś, czego pacjent nie zrozumiał. Najczęściej występują: agresja słowna, rzadziej agresja fizyczna [5]. W leczeniu zaburzeń zachowania zalecane jest w pierwszej kolejności stosowanie metod niefarmakologicznych. Zarówno lekarze, jak i opiekunowie powinni mieć świadomość, że o ich skuteczności decyduje systematyczność i cierpliwość w ich wprowadzaniu. Opiekunowie borykając się z problemami dnia codziennego, nie zawsze mają siły, aby prowadzić intensywną rehabilitację. Dlatego metody muzykoterapeutyczne wydają się przyjemne i atrakcyjne nie tylko dla pacjenta, ale także dla opiekunów. 2. Techniki muzykoterapeutyczne w rehabilitacji zaburzeń otępiennych Muzyka, jako niefarmakologiczny oraz nieinwazyjny środek, wpływa na poprawę niektórych parametrów psychologicznych, np. lęku, stresu, bólu, nastroju, pobudzenia, samopoczucia w obszarze klinicznym [6, 7, 8, 9]. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie badaniami z pogranicza muzyki, psychologii oraz medycyny, przedstawiającymi terapeutyczne działanie muzyki wśród osób chorujących na zaburzenia otępienne [10, 11, 12, 13, 14]. Techniki muzykoterapeutyczne występują w literaturze przedmiotu w różnych zestawieniach, często łącząc po kilka interwencji dla osiągnięcia odpowiednich celów terapeutycznych. Jednakże największy nacisk kładzie się na techniki aktywizujące, wykorzystujące wspólne śpiewanie, granie, taniec, oraz techniki wpływające na poprawę nastroju oraz jego modulowanie (słuchanie znanej muzyki, wspólne śpiewanie piosenek). Do najczęściej stosowanych inicjatyw wykorzystujących terapeutyczne walory muzyki w zaburzeniach otępiennych należą: muzyka reminiscencyjna (music reminiscence), wspólne granie (play-along), wspólne śpiewanie (sing-along), słuchanie muzyki (music listening), tworzenie piosenek (songwriting), zajęcia z muzyką w tle (background music), improwizacja terapeutyczna (therapeutic improvisation), śpiew terapeutyczny (therapeutic singing), tańce ludowe, tańce towarzyskie, integracyjne (folk dancing, social dancing), muzyka i ruch (music and movement), stymulacja muzyczna (music stimulation) [15]. Muzykoterapię stosuje się, wykorzystując muzykę wcześniej nagraną na konkretne nośniki (CD, MP3), muzykę na żywo (np. w formie akompaniamentu), grę na instrumencie muzycznym (np. pianino, gitara, skrzypce, flet, akordeon, harmonijka ustna, instrumenty perkusyjne), śpiew z towarzyszeniem lub bez akompaniamentu. Zajęcia mogą odbywać się indywidualnie lub w grupach, z opiekunem, rodziną, personelem medycznym. W każdym z wymienionych przypadków zajęcia posiadają konkretne cele terapeutyczne realizowane w zależności od potrzeb oraz możliwości percepcyjnej pacjenta.

160 Funkcje muzyki w rehabilitacji zaburzeń otępiennych wyróżnia się ze względu na osiągane cele terapeutyczne. Do najczęściej opisywanych należą: regulacyjne wpływ muzyki na nastrój, na zachowanie pacjenta, stymulujące wpływ muzyki, muzyki i ruchu, tańca na motywowanie do dalszych działań terapeutycznych, na poprawę orientacji w rzeczywistości, na funkcje motoryczne, poznawcze oraz emocjonalne pacjenta komunikacyjne wpływ muzyki na poprawę interakcji pacjenta z otoczeniem, na wspieranie procesu komunikacji (wspólne śpiewanie oraz granie znanych piosenek), ewaluacyjne stosowanie zajęć muzycznych w celu oceny obszarów funkcjonowania pacjenta [15]. Ueda i wsp. w 2013 roku dokonali przeglądu piśmiennictwa z zakresu muzykoterapii w zaburzeniach zachowania (behavioral and psychological symptoms of dementia BPSD), funkcji poznawczych oraz codziennego funkcjonowania (activities of daily living - ADL) u pacjentów chorujących na różne rodzaje otępień. Literatura pochodziła z baz: MEDLINE, CINAHL, PsycINFO oraz Chuo Zasshi. Ogółem przebadano dwadzieścia pozycji piśmiennictwa pochodzącego z różnych kontynentów, w tym cztery z Europy, jedną z Australii, trzy z USA oraz dwanaście z Azji. We wszystkich badaniach sumarycznie wzięło udział 651 osób. Przeprowadzony przegląd piśmiennictwa wskazuje na szeroki wachlarz terapeutycznych oddziaływań muzyki oraz dużą efektywność interwencji muzycznych w terapii zaburzeń zachowania u pacjentów cierpiących z powodu otępienia. Do najczęściej stosowanych zajęć muzycznych należały: śpiewanie piosenek, szczególnie tych, które były znane uczestnikom zajęć, granie na pianinie oraz innych instrumentach (np. perkusyjnych), rysowanie do muzyki, słuchanie muzyki na żywo lub na słuchawkach, ćwiczenia rytmiczne, słuchanie muzyki o cechach reminiscencyjnych [16]. 3. Znaczenie muzyki dla regulowania zaburzeń zachowania w rehabilitacji otępień Słuchanie muzyki w celu osiągania korzyści terapeutycznych posiada długą tradycję w muzykoterapii. Początki tej praktyki niektórzy datują w pismach starożytnych Greków, zwłaszcza u Pitagorasa, Arystotelesa i Platona. Nieco dłuższe dyskusje na temat uzdrawiającej mocy słuchania muzyki pojawiły się w średniowieczu, począwszy od Boecjusza [17]. W czasach współczesnych popularne metody (np. Guided Imagery and Music - GIM) oraz szkoły terapeutyczne stosują szeroki repertuar metod receptywnych (np. relaksacja muzyką, reminiscencja przy pomocy muzyki). Oprócz licznych psychoterapeutycznych zastosowań, muzyka znajduje dużą akceptację w obszarze medycyny fizykalnej, szczególnie w działaniach okołooperacyjnych (ze względu na przeciwlękowe oraz przeciwbólowe działanie) oraz w standardowej opiece środowiskowej, a także jako element opieki wpływający na wspieranie i poprawę dobrego samopoczucia w środowisku szpitalnym [18, 19]. Światowa Federacja Muzykoterapii (The World Federation of Music Therapy WFMT) definiuje muzykoterapię jako wykorzystanie muzyki i(lub) jej elementów (dźwięku, rytmu, melodii i harmonii) przez muzykoterapeutę i pacjenta/klienta lub grupę w procesie zaprojektowanym, aby ułatwić komunikację, uczenie się, mobilizację, ekspresję oraz koncentrację fizyczną, emocjonalną, intelektualną i poznawczą. Celem zajęć jest rozwój wewnętrznego potencjału oraz rozwój lub odbudowa funkcji jednostki tak, by mogła ona osiągnąć lepszą integrację intra- i interpersonalną, a w konsekwencji lepszą jakość życia [17]. Wyróżnia się dwie główne formy muzykoterapii: aktywną, czyli grę na instrumentach, współtworzenie muzyki, śpiew, improwizację wokalną i instrumentalną oraz receptywną, czyli słuchanie muzyki, relaksację do muzyki, techniki kierowanej wyobraźni do muzyki, reminiscencja do muzyki [20]. Funkcje muzykoterapii w regulowaniu zaburzeń zachowania w otępieniach dotyczą obszaru odpowiedzialnego za adaptację behawioralną oraz technik, których głównym celem jest relaksowanie, uspokajanie pacjenta. Podejście regulacyjne w muzykoterapii otępień polega głównie na użyciu muzyki w celu zmiany zachowania lub zmiany nastroju [15]. Zastosowane interwencje muzyczne dotyczą zarówno technik muzykoterapii aktywnej, jak i receptywnej i zależne są od postawionych celów terapeutycznych.

161 Najnowsze doniesienia z obszaru muzykoterapii w rehabilitacji pacjentów cierpiących z powodu otępienia dotyczą zarówno stosowania różnych technik, jak i różnych funkcji muzyki. Spośród najczęściej opisywanych wyróżnić można zastosowanie muzyki w celu regulowania nastroju oraz zaburzeń zachowania. W 2008 roku grupa badaczy z Korei Południowej (Daejeon University, Korea Institute of Oriental Medicine, Hanyang University) przeprowadziła badania nad zastosowaniem muzyki u pacjentów chorujących na otępienie. Dwadzieścia osób przebywających na terenie ośrodka leczenia zaburzeń otępiennych zostało podzielonych na dziesięcioosobową grupę uczestniczącą w zajęciach muzycznych oraz dziesięcioosobową grupę biorącą udział w standardowej opiece oferowanej w placówce. Interwencje muzyczne dotyczyły: śpiewania piosenek, analizowania libretto, tworzenia instrumentów muzycznych, grania na instrumentach (pianino, dzwonki ręczne) oraz pisania (tworzenia) piosenek. Zajęcia muzyczne obejmowały pacjentów oraz ich opiekunów, trwały po 50 minut i odbywały się trzy razy w tygodniu przez okres 5 tygodni (15 sesji). W badaniu zastosowano skale: Mini-Mental State Examination (MMSE), Geriatric Depression Scale (GDS), Geriatric Quality of Life (GQoL) oraz Neuropsychiatric Inventory-Questionnaire (NPI-Q). Wyniki badań przedstawiły istotną poprawę w zakresie pobudzenia wśród pacjentów uczestniczących w zajęciach muzycznych. Wykazano również obniżenie całkowitych wyników skali NPI-Q pacjentów i opiekunów w porównaniu do grupy nie uczestniczącej w interwencjach muzycznych. Wyniki sugerują, iż odpowiednie zajęcia muzyczne mogą poprawić objawy behawioralne (wpływać na zmniejszenie pobudzenia) oraz psychologiczne u pacjentów z rozpoznaniem otępienia [21]. W innym badaniu oceniano wpływ muzyki odtwarzanej w trakcie pory posiłków na pobudzenie wśród pacjentów po 65 roku życia, chorujących na zaburzenia otępienne, przebywających w stacjonarnym domu opieki. Dwa razy dziennie, w porze podawania posiłków (godz. 11.30-12.30 oraz 17.00-18.00) grana na żywo muzyka towarzyszyła pacjentom przez okres kolejnych czterech tygodni. Muzyka wykorzystana w projekcie obejmowała sześć utworów na fortepian skomponowanych przez autorów projektu Cechy utworów: tempo 60-80 uderzeń na minutę, płynny, łagodny rytm, przyjemna linia melodyczna o działaniu relaksacyjnym oraz brak nagłych zmian w zakresie głośności oraz rytmu. Obserwowano oraz nagrywano cztery tygodnie w trakcie stosowania zajęć muzycznych oraz kolejne dwa tygodnie po zakończeniu aplikowania muzyki. W celu oceny efektu zajęć zastosowano skalę Cohen-Mansfield Agitation Inventory (CMAI). Wyniki wskazały, iż muzyka istotnie wpłynęła na zmniejszenie pobudzenie u pacjentów z demencją [22]. Ragneskog i wsp. sprawdzali, czy indywidualnie dobrana muzyka stosowana jako interwencja pielęgniarska będzie wpływać na zmniejszenie objawów pobudzenia, takich jak lęk, drażliwość, krzyk. W każdym z czterech zajęć: słuchanie muzyki dobranej do pacjenta (dwukrotnie), słuchanie muzyki klasycznej oraz zajęcia bez wykorzystania muzyki dokonywano nagrania sesji oraz uzupełniano o narzędzie rejestrujące reakcje mimiczne twarzy (Facial Action Coding System). Dwóch z czterech pacjentów zachowywało się spokojniej w wyniku zajęć z muzyką dobraną indywidualnie, jedna osoba pozostała dłużej w swoim wózku a ostatnia osoba z badanych przestała krzyczeć. Wyniki świadczą o możliwości zastosowania odpowiednio dobranego repertuaru muzycznego w celu złagodzenia zaburzeń zachowania wśród pacjentów cierpiących z powodu demencji [23]. Coraz większą popularnością cieszą się wyniki badań nad biopsychospołecznym oddziaływaniem muzyki [24, 25, 26]. W populacji osób zdrowych, w celu sprawdzenia psychofizjologicznego oddziaływania muzyki, zostały przebadane różne formy oraz gatunki muzyczne. Sprawdzano różnicę pomiędzy aktywnym muzykowaniem (grą na instrumencie) a percepcją utworu muzycznego [27]. W polu zainteresowań znalazły się utwory muzyczne wybrane przez osoby badane, w porównaniu do muzyki wyselekcjonowanej przez badacza lub zmienionej przez niego (np. zmienione tempo, barwa, wykonanie) [28, 29]. Wywołanie relaksacji było najczęściej wynikiem zastosowania muzyki uspokajającej, która jest charakteryzowana jako melodyjna, delikatna, harmoniczna [30, 31]. Z drugiej strony muzyka stymulująca, aktywna, charakteryzująca się odpowiednią dynamiką, głośnością, rytmiką i tempem pobudzała uwagę oraz ożywiała i podnosiła nastrój [30]. Przeniesienie badań na grunt kliniczny pozwoliło na zwrócenie uwagi w kierunku psychofizjologicznego oddziaływania muzyki w obszarze zaburzeń otępiennych. W badaniach Suzuki i wsp. sprawdzano wpływ muzyki na poziom chromograniny A (CgA) oraz na zachowanie pacjentów z otępieniem. Muzykoterapia

162 stosowana była dwa razy w tygodniu w czasie 8 kolejnych tygodni w grupie 10 pacjentów przebywających na terenie ośrodka opiekuńczego. Zajęcia muzykoterapeutyczne polegały na śpiewaniu znanych pacjentom starych piosenek, szczególnie tych, do których uczestnicy zajęć mogli się osobiście odnieść oraz na grze na instrumentach perkusyjnych (wykorzystanie instrumentów możliwych do utrzymania w dłoni). Zajęcia rozpoczynały oraz kończyły się utworem, w którym wymieniane zostały imiona pacjentów. W projekcie zastosowano Krótką Skalę Oceny Stanu Psychicznego (Mini-Mental State Egzamination - MMSE) oraz Mulidimensional Observation Scale For Elderly Subjects (MOSES). Wyniki prezentują istotne obniżenie poziomu chromograniny A (CgA) przed szesnastą sesją muzykoterapii. Wyniki MMSE nie zmieniły się poza jedną podskalą język, której wynik istotnie wzrósł. W skali MOSES odnotowano istotne obniżenie wyników w podskali drażliwość (Suzuki i wsp., 2004). W kolejnych badaniach Suzuki i wsp. sprawdzano wpływ trzymiesięcznego programu muzykoterapeutycznego na poziom immunoglobuliny siga, chromograniny A (CgA) oraz na zmiany w zachowaniu ośmiu pacjentów z rozpoznaniem otępienia. Zastosowano The Gottfries Brane Steen Scale (GBSS) oraz The Behavioral Pathology in Alzheimer s Disease Rating Scale (BPADRS). Muzykoterapia wpłynęła istotnie na wzrost średniego wyniku dla different symptoms common in dementia w skali GBSS oraz paranoid and delusional ideation w skali BPADRS. Wpłynęła również na ilość immunoglobuliny siga, która nieznacznie wzrosła oraz na chromograninę CgA, której wynik istotnie obniżył się po 25 sesji [32, 33]. Przeprowadzone badania nad wpływem muzyki na autonomiczny układ nerwowy (AUN) u pacjentów w podeszłym wieku z chorobą naczyniową oraz demencją wykazały poprawę parametrów AUN - pobudzenie składowej przywspółczulnej pod wpływem muzyki w porównaniu do grupy nie uczestniczącej w zajęciach muzycznych [34]. Podsumowanie Zastosowanie muzyki w terapii pacjentów ciepiących z powodu otępienia pozwala na poprawę ich funkcjonowania nie tylko na terenie ośrodka leczenia i rehabilitacji, ale również w życiu codziennym. Umożliwia jednocześnie zastosowanie przyjemnej, nieinwazyjnej i włączającej w codzienne funkcjonowanie społeczne, psychiczne i fizyczne, formy pomocy, która daje wiele korzyści oraz budzi nadzieję na poprawę jakości życia pacjentów oraz ich opiekunów. Literatura wskazuje na istotne znaczenie poszczególnych interwencji muzycznych w postępowaniu z osobami z otępieniem [34, 12, 37, 38, 39, 40]. Muzyka grana podczas posiłków może regulująco wpływać na zachowania pacjentów, a nawet regulować agitację i pobudzenie [22]. Słuchanie muzyki, używanie płyt lub innych nośników z nagraniami do relaksacji przynosi poprawę z zakresie długości snu, szczególnie, gdy pacjent odczuwa duże zmęczenie [35]. Indywidualne słuchanie znanych utworów muzycznych zmniejsza nasilenie objawów pobudzenia [15]. Stosowanie muzyki towarzyszącej przy kąpieli (music-assisted bathing) może pozytywnie wpływać na neuropsychiatryczne objawy demencji, zmniejszając pobudzenie i poprawiając nastrój [36]. Terapia poprzez muzykę wpływa na regulowanie nastroju, umożliwia łatwiejszy kontakt pacjenta z rzeczywistością, redukuje zaburzenia zachowania, ułatwia funkcjonowanie w domowym środowisku pacjenta oraz w ośrodku opieki, wpływa na poprawę komunikacji, spełnia indywidualne potrzeby pacjenta oraz poprawia jakość życia osób cierpiących z powodu zaburzeń otępiennych. Włączenie muzykoterapii do rehabilitacji w zaburzeniach otępiennych jest wyrazem holistycznego podejścia do problematyki starości. Zastosowanie różnorodnych metod terapeutycznych powoduje, że współczesna psychogeriatria staje się specjalnością medycyny spełniającej praktycznie oczekiwania społeczeństwa w odniesieniu do działań rehabilitacyjno - terapeutycznych, wszechstronnej opieki oraz tworzenia odpowiednich warunków środowiska dla ludzi starszych.

163 Piśmiennictwo [1] Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Kraków-Warszawa 1997. [2] Cohen-Mansfield J. Assessment of disruptive behaviour/agitation in elderly: function, methods and difficulties. J Geriatr Psychiatry Neurol 1995; 8: 52 60. [3] Gabryelewicz T. Zaburzenia zachowania oraz zaburzenia psychotyczne i afektywne w otępieniu. Pol Przegl Neurol 2007; 3(2):90 96. [4] Zayas E.M., Grossberg G.T. Treating the agitated Alzheimer patient. J Clin Psychiatry 1996; 57 (supl. 7): 46 51. [5] Kłoszewska I. Zaburzenia zachowania i objawy psychotyczne w otępieniach o różnej etiologii. Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2002; 2: 2: 93-97. [6] Chen LC, Wang TF, Shih YN, Wu LJ. Fifteen-minute music intervention reduces pre-radiotherapy anxiety in oncology patients. Eur J Oncol Nurs 2013; 17(4): 436-441. [7] Doğan MV, Şenturan L. The effect of music therapy on the level of anxiety in the patients undergoing coronary angiography. Open J Nurs 2012; 2(3): 165-169. [8] Johnson B, Raymond S, Goss J. Perioperative music or headsets to decrease anxiety. J Perianesth Nurs 2012; 3: 146-154. [9] Robb SL, Carpenter JS, Burns DS. Reporting guidelines for music-based interventions. J Health Psychol 2011; 16(2): 342-352. [10] Benveniste S, Jouvelot P, Pin B, Péquignot T. The MINWii project: Renarcissization of patients suffering from Alzheimer s disease through video-based music therapy. Entertain Comput 2012; 3: 111-120. [11] Chen RC, Liu CL, Lin MH, Peng LN, Chen LY, Liu LK, Chen LK. Non-pharmacological treatment reducing not only behavioral symptoms, but also psychotic symptoms of older adults with dementia: A prospective cohort study in Taiwan. Geriatr Gerontol Int 2013; [12] Tanaka Y, Nogawa H, Tanaka H. Music therapy with ethnic music for dementia patients. Int J Gerontol 2012; 6: 247-257. [13] Vink AC, Zuidersma M, Boersma F, de Jonge P, Zuidema SU, Slaets JP. The effect of music therapy compared with general recreational activities in reducing agitation in people withdementia: a randomised controlled trial. Int J Geriatr Psychiatry 2013; 28: 1031-1038. [14] Vasionyte I, Madison G. Musical intervention for patients with dementia: a meta-analysis. J Clin Nurs 2012; 22: 1203-1216. [15] Ridder HM. An overview of therapeutic initiatives when working with people suffering from dementia. W: Aldridge D. (red.) Music therapy and neurological rehabilitation, wyd. 1. Jessica Kingsley Publishers, London and Philadelphia; 2008. s. 61-82. [16] Ueda T, Suzukamo Y, Sato M, Izumi SI. Effects of music therapy on behavioral and psychological symptoms of dementia: a systematic review and meta-analysis. Ageing Res Rev 2013; 12(2): 628-641. [17] Wigram T, Pedersen IN, Bonde OL. A Comprehensive Guide to Music Therapy: Theory, Clinical Practice, Research, and Training. London, UK: Jessica Kingsley Pub; 2002. [18] Ellis RJ, Koenig J, Thayer JF. Getting to the heart: autonomic nervous system function in the context of evidence-based music therapy. Music Med 2012; 4: 90-99. [19] Bernatzky G, Presch M, Anderson M, Panksepp J. Emotion foundations of music as a non-pharmacological pain management tool in modern medicine. Neurosci Behav Physiol 2011; 35: 1989-1999. [20] Grocke D, Wigram T. Introduction. Relaxation and Receptive Methods for Children and Adolescents. W: Dileo C. (red.) Receptive Methods in Music Therapy, wyd. 1. Jessica Kingsley Publishers London and Philadelphia; 2010. s. 13-19, 61-88. [21] Choi AN, Lee MS, Cheong KJ, Lee JS. Effects of group music therapy intervention on behavioral and psychological symptoms in patients with dementia: a pilot-controlled trial. Int J Neurosci 2009; 119: 471-481. [22] Ho SY, Lai HL, Jeng SY, Tang CW, Sung HC, Chen PW. The effects of researcher-composed music at mealtime on agitation in nursing home residents with dementia. Arch Psychiatr Nurs 2011; 5(26): 49-55.

164 [23] Ragneskog H, Asplund K, Kihlgren M, Norberg A. Individualized music played for agitated patients with dementia: Analysis of video-recorded sessions. Int J Nurs Pract 2001; 7: 146 155. [24] Chanda ML, Levitin DJ. The neurochemistry of music. Trends Cogn Sci 2013; 17(4): 179-193. [25] Francourt D, Ockelford A, Belai A. The psychoneuroimmunological effect of music: A systematic review and a new model. Brain Behav Immun 2014; 36: 15-26. [26] Trappe H. Role of music in intensive care medicine. Int J Clrit Illn Inj Sci 2012; 2(1): 27-31. [27] Nakahara H, Furuya S, Masuko T, Francis PR, Kinoshita H. Performing music can induce greater modulation of emotion-related psychophysiological responses than listening to music. Int J Psychophysiol 2011; 81: 152-158. [28] Orman EK. The effect of listening to specific musical genre selections on measures of heart rate variability. Update: Applications of Research in Music Education. 2011; 30: 64-69. [29] Orini M, Bailón R, Enk R, Koelsch S, Mainardi L, Laguna P. A method for continuously assessing the autonomic response to music-induced emotions through HRV analysis. Med Biol Eng Comput 2010; 48: 423-433. [30] Iwanaga M, Kobayashi A, Kawasaki C. Heart rate variability with repetitive exposure to music. Biol Psychol 2005; 70: 61-66. [31] Thaut MH, Davis WB. The influence of subject-selected versus experimenter-chosen music on affect, anxiety, and relaxation. J Music Ther 1993; 30: 210-223. [32] Suzuki M, Kanamori M, Watanabe M, Nagasawa S, Kojima E, Ooshiro H, Nakahara D. Behavioral and endocrinological evaluation of music therapy for elderly patients with dementia. Nurs Health Sci 2004; 6: 11-18. [33] Suzuki M, Kanamori M, Nagasawa S, Tokiko I, Takayuki S. Music therapy-induced changes in behavioral evaluations, and saliva chromogranin A and immunoglobulin A concentrations in elderly patients with senile dementia. Geriatr Gerontol Int 2007; 7: 61-71. [34] Okada K, Kurita A, Takase B, Otsuka T, Kodani E, Kusama Y, Atarashi H, Mizuno K. Effects of music therapy on autonomic nervous system, incidence of heart failure events and plasma cytokine and catecholamine levels in elderly patients with cerebrovascular disease and dementia. Int Heart J 2009; 50(1): 95-110. [35] Lindenmuth GF, Patel M, Chang PK. Effects of music on sleep in healthy elderly and subjects with senile dementia of the Alzheimer type. Am J Alzheimers Dis Other Demen 1992; 7: 13 20. [36] Ray KD, Fitzsimmons S. Music-assisted bathing: making shower time easier for people with dementia. J Gerontol Nurs 2014; 40(2): 9-13. [37] van der Vleuten, Visse A, Meeuwesen L. The contribution of intimate live music performances to the quality of life for persons with dementia. Patient Educ Couns 2012; 89: 484-488. [38] McDermott O, Orgeta V, Ridder HM, Orrell M. A preliminary psychometric evaluation of Music in Dementia Assessment Scales (MiDAS). Int Psychogeriatr 2014; 13: 1-9. [39] Ridder HM. An Overview of Therapeutic Initiatives when Working with People Sufferig from Dementia. W: Aldridge D. (red.) Music Therapy and Neurological Rehabilitation. Performing Health, wyd. 1. Jessica Kingsley Publishers London and Philadelphia; 2005. s. 61-82. [40] Baker F, Tamplon J. Music Therapy Methods in Neurorehabilitation. A Clinician s Manual. Jessica Kingsley Publishers London and Philadelphia; 2006. Revieved/Zrecenzowano 18.03.2014 Accepted/Zatwierdzono do druku 19.03.2014