PROGRAM EDUKACYJNY ŻYWIENIE NA WAGĘ ZDROWIA

PROGRAM EDUKACYJNY ŻYWIENIE NA WAGĘ ZDROWIA

Program Żywienie na wagę zdrowia jest realizowany w województwie śląskim przez Państwową Inspekcję Sanitarną w ramach projektu: ZDROWE DZIECKO ZDROWY DOROSŁY ZDROWA RODZINA

Motto: Ludzie nie będą mogli osiągnąć swego pełnego potencjału zdrowotnego, jeśli nie będą zdolni do kontrolowania wszystkich czynników, od których zależy zdrowie Karta Ottawska

Żywienie na wagę zdrowia

Program edukacyjny Żywienie na wagę zdrowia kierowany jest do: personelu żłobków, przedszkoli, szkół odpowiedzialnych za żywienie dzieci rodziców, opiekunów dzieci

Żywienie na wagę zdrowia Celem programu - jest wspieranie prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży poprzez odżywianie i propagowanie aktywności fizycznej ( Trzymaj formę ), poprawa jakości żywienia dzieci i młodzieży w żłobkach, przedszkolach i szkołach, podniesienie świadomości rodziców w kwestii odżywianie dzieci.

Żywienie na wagę zdrowia Partnerzy programu: Wojewoda Śląski Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Agencja Rynku Rolnego

Żywienie na wagę zdrowia Patronat Honorowy

Tak pisały media przed wprowadzeniem w woj. śląskim Programu Żywienie na wagę zdrowia

Tak media piszą TERAZ!! 4 lut 2013 PAP Dzięki programowi edukacyjnemu poprawiła się jakość żywienia dzieci Zbyt mało ryb i nabiału, niedobór wapnia, żelaza, witaminy C takie i inne braki w diecie dzieci stwierdzono w latach 2009 2011 w żłobkach, przedszkolach i szkołach województwa śląskiego. Udało się je niemal całkowicie wyeliminować. Było to możliwe dzięki pilotażowej edycji pionierskiego w skali kraju programu edukacyjnego Żywienie na wagę zdrowia. O jego efektach poinformowano podczas konferencji w Zabrzu. Objął 10 proc. żłobków, przedszkoli i szkół w regionie

Edukacja prowadzona w ramach programu Żywienie na wagę zdrowia dała pozytywny efekt w postaci prawidłowo sporządzanych jadłospisów, co zostało ocenione przez Zakład Żywienia Człowieka Wydziału Zdrowia Publicznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego - Partnera Programu.

Żywienie na wagę zdrowia Wprowadzenie w 2012 programu edukacyjnego Żywienie na wagę zdrowia województwie śląskim obejmującego w I etapie edukacji osoby odpowiedzialne za żywienie w żłobkach, przedszkolach i szkołach wpłynęło na poprawę sposobu żywienia w tych placówkach. Korzystne zmiany zaobserwowano w składzie ilościowym jak i jakościowym realizowanych jadłospisów.

Poradnik do pobrania : www.promocjazdrowia.wsse.katowice.pl

Treść Poradnika Zasady zdrowego żywienia dzieci i młodzieży 10 zasad prawidłowego żywienia Zasady układania jadłospisów dla dzieci i młodzieży Podział na grupy wiekowe Żywienie dzieci w wieku 1-3 lat Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym Żywienie dzieci w wieku szkolnym i młodzież Podział procentowej wartości energetycznej całodziennej racji pokarmowej Zalecenia przy sporządzaniu podstawowych posiłków Ogólne zasady układania jadłospisów Choroby związane z nieprawidłowym żywieniem Normy żywienia Rodzaje nowych, zaktualizowanych norm żywienia dla ludności Polski Tabele zbiorcze norm żywienia opracowane przez Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie Przykładowy jadłospis dekadowy dla dzieci w wieku przedszkolnym w wieku 4-6 lat o zapotrzebowaniu energetycznym 1400 kcal/dobę

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny fizycznie - ruch korzystnie wpływa na sprawność i prawidłową sylwetkę. 3. Źródłem energii w twojej diecie powinny być głównie produkty znajdujące się w podstawie piramidy (na dole). 4. Spożywaj codziennie przynajmniej 3-4 porcje mleka lub produktów mlecznych takich jak jogurty, kefiry, maślanka, sery. 5. Jedz codziennie 2 porcje produktów z grupy mięso, ryby, jaja. Uwzględniaj też nasiona roślin strączkowych. 6. Każdy posiłek powinien zawierać warzywa lub owoce. 7. Ograniczaj spożycie tłuszczów, w szczególności zwierzęcych. 8. Ograniczaj spożycie cukru, słodyczy, słodkich napojów. 9. Ograniczaj spożycie słonych produktów, odstaw solniczkę. 10. Pij codziennie odpowiednią ilość wody. Instytutu Żywności i Żywienia 2009

ŻYWIENIE DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM dziecko powinno spożywać 4-5 posiłków zalecane pokrycie energii dla dzieci w wieku od 4 do 6 lat, powinno wynosić 1400 kcal na dzień na jedną osobę udział białka zwierzęcego powinien wynosić 2/3 ogólnej zawartości białka w racji pokarmowej białko najlepiej jest podawać w postaci mleka i różnych jego przetworów, chudego drobiu, ryb wartość wystarczającego spożycia wody określono na poziomie 1700 ml na dobę białko powinno pokrywać około 12-14% zapotrzebowania energetycznego tłuszcz około 30-35% zapotrzebowania energetycznego węglowodany nie mniej niż 55% zapotrzebowania energetycznego

ŻYWIENIE DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM Wartość energetyczna pierwszego śniadania, obiadu i kolacji powinna wynosić każde ok. 250 kcal, tj. 25% z ogólnej puli energii zalecanej do spożycia w ciągu dnia ( 1000 kcal) przy założeniu spożywania 5 posiłków w ciągu dnia. Resztę energii powinny dostarczyć drugie śniadanie i podwieczorek Ważne jest to aby opiekunowie dziecka znali skład posiłków podawanych w przedszkolu, żeby w kolacji uzupełnić realizację dziennej racji pokarmowej Nawyki żywieniowe kształtują się do 10 roku życia, potem nadal mogą być modyfikowane, ale raz ukształtowane złe nawyki bardzo trudno jest zmienić

Podział procentowej wartości energetycznej całodziennej racji pokarmowej Nazwa posiłku Liczba posiłków 4 5 I śniadanie 20-25% 20-25% II śniadanie 15-20% 15-20% Obiad 35-40% 35-40% Podwieczorek - 5-10% Kolacja 15-20% 10-15%

2 porcje dziennie 5-11 porcji dziennie 3-4 porcje dziennie 2-4 porcji dziennie 3-5 porcji dziennie

OGÓLNE ZALECENIA PRZY SPORZĄDZANIU PODSTAWOWYCH POSIŁKÓW ŚNIADANIE - to pierwszy i najważniejszy posiłek spożywany w ciągu dnia. Podstawą posiłku śniadaniowego powinno być: mleko i produkty mleczne jogurt z dodatkiem owoców, kefir ciepłe napoje mleczne kawa zbożowa, kakao, ser twarogowy. W zestawie śniadaniowym dziecka należy uwzględniać oprócz mleka także inne produkty białkowe: jaja, pasty mięsno warzywne, sałatki warzywne z serem lub wędlinami przygotowywane tuż przed podaniem. Ważna jest kompozycja śniadań. Jeśli dziecko pije sok owocowy, kanapka śniadaniowa powinna być źródłem białka czyli przygotowana z chudą, drobno pokrojoną wędliną lub serem twarogowym albo pastą z jaj. Poleca się urozmaicone rodzaje pieczywa pszenne, mieszane żytniopszenne, razowe. Kanapki powinny zawierać dodatek warzyw lub owoców

OBIAD OGÓLNE ZALECENIA PRZY SPORZĄDZANIU PODSTAWOWYCH POSIŁKÓW - powinien być głównym pod względem wartości odżywczej i energetycznej posiłkiem w ciągu dnia. Posiłek obiadowy powinien składać się z zupy przygotowanej na bazie warzyw i drugiego dania. Drugie danie należy przygotować (do wyboru) z mięsa, drobiu, ryby lub jaj z dodatkiem ziemniaków, kaszy lub makaronu i warzyw w postaci jarzynki, surówki. Jeżeli nie pokrywa zalecanego zapotrzebowania kalorycznego, tj. ok. 35% całodziennej racji pokarmowej, powinien być uzupełniany lekkim, wartościowym deserem niewielką ilością soku, kompotem, porcją owoców lub domowym biszkoptem.

OGÓLNE ZALECENIA PRZY SPORZĄDZANIU PODSTAWOWYCH POSIŁKÓW KOLACJA - rodzaj posiłku popołudniowo-wieczornego przygotowywanego w domu dla dzieci zależy w dużej mierze od tego czy dziecko uczęszcza do przedszkola. Często jest to kolacja łączona przy jednym stole z posiłkiem obiadowo - kolacyjnym rodziców po ich powrocie z pracy. Dla niektórych dzieci jest to drugi obiad. Niekiedy ostatnim posiłkiem popołudniowym dzieci jest bogatszy podwieczorek i owoce zjadane przed snem. Ten zróżnicowany wzorzec żywienia dzieci wymaga indywidualnych jadłospisów. Posiłek podawany na kolację powinien być lekkostrawny. Potrawy gotowane mogą urozmaicić standardowe zestawy z kanapkami. W jadłospisach kolacyjnych dzieci należy uwzględnić wysokowartościowe produkty spożywcze, które są źródłem białka, witamin i składników mineralnych chude mięso, mleko i jego przetwory, a wśród nich mleczne napoje kefir, jogurt.

OGÓLNE ZALECENIA PRZY SPORZĄDZANIU PODSTAWOWYCH POSIŁKÓW POSIŁKI UZUPEŁNIAJĄCE Drugie śniadanie podwieczorek Drugie śniadanie i/lub podwieczorek powinny stanowić uzupełnienie puli energetycznej całodziennej diety dziecka. Mogą być one posiłkami przygotowywanymi na bazie mleka lub jogurtu. Polecane są także świeże owoce podawane w formie kolorowych odpowiednio dobranych smakowo kompozycji, także soki, przeciery owocowe i potrawy zaliczane do deserów stanowiące połączenie owoców z kaszką lub biszkoptem. Wiele smacznych potraw przygotować można z białego sera, homogenizowanych twarożków, z jaj lub z dodatkiem jaj omlety, naleśniki. Migdały, orzechy mogą stanowić dobre źródło mikroelementów pierwiastków śladowych takich jak cynk, mangan, molibden, miedź.

OGÓLNE ZALECENIA PRZY SPORZĄDZANIU PODSTAWOWYCH POSIŁKÓW Przekąski w diecie dzieci Dzieci bardzo aktywne, zużywające wiele energii na zabawę albo procesy uczenia mogą potrzebować uzupełnienia swojej diety rożnymi przekąskami. Zdrowe przekąski to świeże owoce np. cząstki jabłka, mandarynki lub pomarańczy, plasterki banana, kawałeczki gotowanych warzyw marchwi, kalafiora, fasolki szparagowej, soki owocowe, a przede wszystkim produkty białkowe plasterki sera, mleko, jogurt naturalny, który można podawać ze świeżymi owocami lub przecierami owocowymi.

Jadłospis nieprawidłowy Jadłospis prawidłowy Śniadanie: herbata, pieczywo z masłem miód lub dżem (brak produktów dostarczających białka zwierzęcego). Obiad: zupa ziemniaczana, kotlet wieprzowy, kapusta zasmażana, ziemniaki, herbata, pączek (obiad ciężko strawny, z dużą zawartością tłuszczów). Kolacja: herbata, pieczywo, masło, wędlina (brak surowych warzyw lub owoców, brak mleka). I Śniadanie: herbata z mlekiem, pieczywo razowe, margaryna lub masło, wędlina drobiowa, pomidor. II Śniadanie kanapka: chleb razowy z pastą z sera, szczypiorku i rzodkiewki lub papryki, napój owocowy. Obiad: barszcz czerwony z fasolką, ryba duszona w warzywach, surówka z kapusty pekińskiej z koperkiem, ziemniaki, kompot z owoców sezonowych lub jogurt owocowy. Kolacja: kasza gryczana, surówka z marchwi, jabłka i chrzanu, herbata, drożdżówka z dżemem.

DIETA ZBILANSOWANA POWINNA ZAPEWNIĆ DZIECKU DOSTARCZENIE: ENERGII niezbędna do pracy narządów wewnętrznych (krążenia krwi, oddychania, trawienia, wydzielania gruczołów wewnętrznych i in.), do utrzymania stałej ciepłoty ciała, do pracy mięśniowej. SKŁADNIKÓW BUDULCOWYCH Materiał budulcowy potrzebny jest do rozwoju, wzrostu oraz do odnowy różnych tkanek (np. złuszczający się naskórek, wzrost paznokci i włosów, wydzielanie soków trawiennych i in.). SKŁADNIKÓW REGULUJĄCYCH witaminy, niektóre składniki mineralne; wchodzą one w skład wielu enzymów i koenzymów warunkujących prawidłowy przebieg procesów przemiany materii. WODY - bierze udział w wielu reakcjach biochemicznych, transporcie składników odżywczych oraz utrzymaniu stałej temperatury ciała. BŁONNIKA POKARMOWEGO - reguluje pracę przewodu pokarmowego, zwiększa uczucie sytości oraz zmniejsza wchłanianie przez organizm szkodliwych substancji.

Energia i niezbędne składniki odżywcze znajdują się w różnych produktach spożywczych. 1. Produkty zbożowe 2. Mleko i przetwory mleczne 3. Mięso, wędliny, ryby 4. Jaja 5. Ziemniaki 6. Warzywa i owoce 7. Suche nasiona roślin strączkowych i orzechy 8. Tłuszcze 9. Cukier i słodycze

PODUKTY ZBOŻOWE źródło białka roślinnego (5-15%) podstawowe źródło węglowodanów złożonych (60-70% skrobi) dobre źródło składników mineralnych - żelaza, magnezu, cynku i miedzi, związków potasu i fosforu (2-4%) dobre źródło witamin grupy B i witaminy E ważne źródło błonnika pokarmowego powinny występować w każdym posiłku w ciągu dnia w jadłospisie należy stosować urozmaicone ich rodzaje: ciemne pieczywo, kasze, płatki zbożowe, musli, makarony

MLEKO I PRZETWORY MLECZNE są źródłem łatwo przyswajalnego wapnia, na które zapotrzebowanie w okresie intensywnego wzrostu (dojrzewanie) jest u nastolatków wysokie i wynosi 1300 mg/dobę jest źródłem wysokowartościowego białka i wit. B2, A i D korzystne jest stosowanie obok mleka sfermentowanych napojów mlecznych (jogurty, kefiry) i serów twarogowych Żółte sery należy natomiast ograniczać, gdyż zawierają dużo tłuszczu, cholesterolu oraz soli!!!

MIĘSO I PRZETWORY MIĘSNE podstawowe źródło białka o wysokiej wartości odżywczej (15-20%) źródło składników mineralnych (żelaza, cynku i miedzi) źródło witamin z grupy B (tiaminy, niacyny, witaminy B12, kwasu pantotenowego) źródło witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, K) Należy wybierać chude gatunki i spożywać je z umiarem

RYBY źródło białka o wysokiej wartości odżywczej dobre źródło wielonienasyconych kwasów tłuszczowych dobre źródło składników mineralnych (jodu, fosforu, potasu, magnezu, sodu ryby wędzone i śledź solony) dobre źródło witamin z grupy B źródło witamin rozpuszczalnych w tłuszczach A i D

JAJA ZIEMNIAKI źródło białka o wysokiej wartości odżywczej (w 100% przyswajalne) dobre źródło NNKT dobre źródło żelaza, fosforu dobre źródło witamin z grupy B, głównie ryboflawiny źródło witaminy A źródło węglowodanów (skrobi) źródło witaminy C źródło potasu, fosforu, magnezu, miedzi, cynku mangany

WARZYWA I OWOCE powinny być spożywane 3-4 razy dziennie są bogatym źródłem witamin (zwłaszcza witaminy C oraz beta-karotenu i innych karotenoidów), soli mineralnych i błonnika witaminy i flawonoidy zawarte w warzywach i owocach mają działanie przeciwnowotworowe i przeciwmiażdżycowe główne źródło składników mineralnych: potas (pomidor, seler, morele, brzoskwinie), występujący w sporych ilościach w warzywach, obniża ciśnienie krwi, żelazo (szpinak, brukselka, owoce jagodowe), wapń (kapustne, owoce jagodowe), magnez (groszek zielony, seler, brukselka) błonnik w nich zawarty nie tylko reguluje pracę przewodu pokarmowego i zapobiega zaparciom, ale także obniża stężenie cholesterolu w surowicy oraz poprawia tolerancję glukozy, zapobiega również nowotworom jelita grubego

SUCHE NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH I ORZECHY ważne źródło białka roślinnego (20-35%) w soi do 50% źródło węglowodanów (polisacharydy nieskrobiowe i błonnik pokarmowy) źródło składników mineralnych (fosforu, potasu, wapnia, magnezu, żelaza, cynku, miedzi i manganu) dobre źródło witamin z grupy B nasiona roślin strączkowych mają także znaczenie w profilaktyce miażdżycy

TŁUSZCZE ponad 50% spożywanego tłuszczu stanowi tzw. tłuszcz ukryty, występujący w produktach, lecz niewidoczny na pierwszy rzut oka tłuszcze widoczne, to oleje roślinne, miękkie margaryny (zalecane do spożycia) oraz masło, smalec, tłuszcz w mięsie i wędlinach tłuszcze zwierzęce powinny być spożywane w umiarkowanych ilościach, ponieważ podnoszą one poziom cholesterolu w surowicy i zwiększają krzepliwość krwi (oleje roślinne nie wykazują takiego działania) zaleca się spożywanie 2 łyżek dziennie olejów roślinnych najkorzystniejsza jest oliwa z oliwek lub olej rzepakowy

CUKIER I SŁODYCZE cukier nie dostarcza żadnych niezbędnych składników odżywczych jako bogate źródło energii wypiera z jadłospisu produkty zawierające składniki odżywcze wyroby cukiernicze dostarczają zazwyczaj dużych ilości tłuszczu większość gotowych wyrobów cukierniczych zawiera spore ilości izomerów trans kwasów tłuszczowych unikanie cukru i słodyczy chroni przed próchnicą i ułatwia utrzymanie należnej masy ciała nie powinny zastępować regularnych posiłków słodkie batony ok. 460 kcal chipsy ok. 550 kcal słone paluszki 385 kcal (1093 mg sodu) czekolada ok. 550 kcal

Kierunki zmian zwyczajów żywieniowych: warzyw i owoców produktów zbożowych z pełnego przemiału mleka i produktów mlecznych ryb tłuszczów pochodzenia zwierzęcego cukru i słodyczy soli kuchennej i słonych przekąsek

WPŁYW POSZCZEGÓLNYCH SKŁADNIKÓW ŻYWNOŚCI NA ROZWÓJ DZIECI Glukoza - niezbędna do pracy mózgu niezbędna. Ważna jest regularna podaż pełnowartościowych posiłków (4-5 x dziennie). Magnez, cynk, żelazo, witaminy z grupy B istotne są dla dobrej pracy mózgu i układu nerwowego. Żelazo przyczynia się do prawidłowego rozwoju funkcji poznawczych u dzieci. Witaminy z grupy B (B6, B12 i foliany) niezbędne do optymalnego działania centralnego układu nerwowego, pełnią funkcję przy wytwarzaniu neuroprzekaźników.

WPŁYW POSZCZEGÓLNYCH SKŁADNIKÓW ŻYWNOŚCI NA ROZWÓJ DZIECI Lecytyna wpływa na pamięć. Występuje w orzeszkach ziemnych, soi, siemieniu lnianym i kiełkach pszenicy. Kwasy tłuszczowe n-3 (EPA i DHA) biorą udział w rozwoju centralnego systemu nerwowego oraz wpływają na prawidłową pracę i rozwój mózgu, wpływa na poprawę koncentracji. Występuje w tłuszczach rybich (ryby morskie np. łosoś, makrela, dorsz) a także roślinnych (np. olej rzepakowy, lniany). Jod długotrwałe niedobory prowadzą do niedoczynności tarczycy i powstawania wola. Zaawansowana niedoczynność tarczycy prowadzi do ospałości, spowolnienia umysłowego, obniżenia wydolności intelektualnej. U dzieci jest przyczyną opóźnienia rozwoju fizycznego i psychicznego.

Prawidłowe żywienie to istotny element profilaktyki niedoboru masy ciała, nadwagi i otyłości oraz innych chorób przewlekłych w populacji dzieci, pod warunkiem, że posiłki będą przegotowywane zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia, tak, aby dostarczały odpowiednią ilość energii i składników pokarmowych.

www.wsse.katowice.pl Literatura : Poradnik Żywienie na wagę zdrowia. Artykuły prasowe : Dziennik Zachodni, PAP. Zdjęcia: WSSE w Katowicach.