Wychowanie do życia w rodzinie

Małgorzata Sitarska, Bożena Strzemieczna Wychowanie do życia w rodzinie Program nauczania dla klas I-III gimnazjum

SPIS TREŚCI I. Wstęp... 3 II. Podstawa Programowa przedmiotu Wychowanie do życia w rodzinie... 4 III. Liczba godzin... 7 IV. Program nauczania Wychowania do życia w rodzinie"... 8 Klasa I Cele kształcenia i wychowania... 8 Treści nauczania, przewidywane osiągnięcia uczniów oraz procedury osiągania celów... 9 Klasa II Cele kształcenia i wychowania... 11 Treści nauczania, przewidywane osiągnięcia uczniów oraz procedury osiągania celów... 12 Klasa III Cele kształcenia i wychowania... 14 Treści nauczania, przewidywane osiągnięcia uczniów oraz procedury osiągania celów... 15 V. Metody i techniki pracy... 17 2

I. WSTĘP Wychowanie do życia w rodzinie należy postrzegać jako integralną część wychowania ogólnego. Potrzeba wprowadzenia modułu Wychowanie do życia w rodzinie" wynika z ogromnego przyspieszenia przemian zachodzących w społeczeństwie. Różnorodność informacji i wzorów obecnych w mass mediach, a co za tym idzie i w życiu, może stać się przyczyną zagubienia młodzieży wchodzącej w dorosłość. Istotnym elementem współczesnego wychowania jest współpraca wszystkich środowisk kształtujących osobowość młodego człowieka. Najważniejszą rolę w wychowaniu odgrywa rodzina. Nie da się jednak pominąć wagi innych podmiotów wychowawczych, jakimi są szkoła, grupa rówieśnicza, instytucje wychowawcze. Czas dojrzewania jest trudnym okresem, zarówno dla dziecka, jak i dorosłych rodziców, wychowawców, nauczycieli. Rozchwianie emocjonalne, nasilenie krytycyzmu, zwłaszcza wobec dorosłych, brak doświadczenia, a jednocześnie ciekawość świata powodują, że wybory, jakich dokonują młodzi ludzie, nie zawsze są dobre dla nich samych. Program Wychowanie do życia w rodzinie" ma pełnić funkcję wspierającą rolę rodziny w wychowaniu, szczególnie wobec narastających zagrożeń cywilizacyjnych. Został on opracowany z myślą o potrzebach młodzieży i rodziców oraz treściach zawartych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. W programie przedstawiono cele kształcenia i wychowania, treści nauczania, przewidywane osiągnięcia uczniów wraz z procedurami osiągania celów a także metody, techniki i formy pracy. Układ treści programowych odpowiadający poszczególnym klasom związany jest z poziomem rozwojowym ucznia. Program ma być realizowany jako odrębne zajęcia edukacyjne ujęte w planie pracy szkoły jako Wychowanie do życia w rodzinie". Wskazane byłoby przeprowadzanie tych zajęć na pierwszej lub ostatniej godzinie lekcyjnej, ze względu na konieczność podziału klasy na grupy dziewcząt i chłopców przy realizacji niektórych tematów oraz ze względu na zapewnienie młodzieży dobrowolności uczestnictwa. Przed przystąpieniem do zajęć należy zorganizować spotkanie z rodzicami w celu przedstawienia pełnej informacji o celach i treściach programu, literaturze oraz pomocach dydaktycznych wykorzystywanych na lekcjach. Ze względu na specyfikę przedmiotu nauczyciel powinien stworzyć w czasie lekcji atmosferę otwartości, szczerości, zaufania i dyskrecji. Nadrzędnym celem wprowadzenia Wychowania do życia w rodzinie" jest takie oddziaływanie na uczniów, aby przemyślenia i wnioski płynące z zajęć pomogły im lepiej zrozumieć siebie i innych, a także rzutowały na podejmowanie właściwych decyzji obecnie i w przyszłości. 3

II. PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE GIMNAZJUM III ETAP EDUKACYJNY Cele kształcenia wymagania ogólne I. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie postawy szacunku wobec siebie; wnoszenie pozytywnego wkładu w życie swojej rodziny. II. Przyjęcie integralnej wizji osoby; wybór i urzeczywistnianie wartości służących osobo we mu rozwojowi; kierowanie własnym rozwojem, podejmowanie wysiłku samowychowawczego zgodnie z uznawanymi normami i wartościami; poznawanie, analizowanie i wyrażanie uczuć; rozwiązywanie problemów i pokonywanie trudności okresu dorastania. III. Znajomość organizmu ludzkiego i zachodzących w nim zmian oraz akceptacja własnej płciowości; przyjęcie integralnej wizji ludzkiej seksualności; umiejętność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz szacunek dla ciała innej osoby. IV. Korzystanie ze środków przekazu w sposób selektywny, umożliwiający obronę przed ich destrukcyjnym oddziaływaniem. III. Umiejętność korzystania z systemu poradnictwa dla dzieci i młodzieży. Treści nauczania wymagania szczegółowe 1. Rozwój człowieka: faza prenatalna, narodziny, faza niemowlęca, wczesnodziecięca, przedpokwitaniowa, dojrzewania, młodości, wieku średniego, wieku późnego. Życie jako funda mentalna wartość. 2. Budowa prawidłowych relacji z rodzicami. Konflikt pokoleń; przyczyny i sposoby rozwiązywania konfliktów. Odpowiedzialność wszystkich za atmosferę panującą w rodzinie. Rodzina niepełna. 3. Rola autorytetów w życiu człowieka. 4. Relacje międzyosobowe i ich znaczenie. Przyjaźń, zakochanie, miłość; pierwsze fascynacje, miłość platoniczna, miłość młodzieńcza, miłość dojrzała. 5. Zachowania asertywne. 6. Podstawowe informacje o rozwoju seksualnym człowieka: tożsamość płciowa: kobiecość i męskość. 7. Dojrzewanie. Rozumienie i akceptacja kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej. 8. Problemy i trudności okresu dojrzewania (napięcia seksualne, masturbacja), sposoby radzenia sobie z nimi, pomoc w rozeznaniu sytuacji wymagających porady lekarza lub innych specjalistów. 4

9. Różnice w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców; postawy i wzajemne oczekiwania 10. Zagrożenia okresu dojrzewania: presja seksualna, uzależnienia, pornografia, prostytucja nieletnich. 11. Główne funkcje płciowości: wyrażanie miłości, budowanie więzi i rodzicielstwo. 12. Inicjacja seksualna; związek pomiędzy aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością; dysfunkcje związane z przedmiotowym traktowaniem człowieka w dziedzinie seksualnej. Ryzyko związane z wczesną inicjacją. 13. Kształtowanie i akceptacja tożsamości płciowej. Możliwości pomocy w pokonywaniu trudności związanych z tożsamością płciową. 14. Płodność wspólną sprawą kobiety i mężczyzny. 15. Planowanie rodziny. Metody rozpoznawania płodności. Antykoncepcja aspekt zdrowotny, psychologiczny i etyczny. 16. Infekcje przenoszone drogą płciową. AIDS: drogi przenoszenia zakażenia, profilaktyka, aspekt społeczny. 17. Wartości związane z seksualnością człowieka: męskość, kobiecość, miłość, małżeństwo, rodzicielstwo. Znaczenie odpowiedzialności w przeżywaniu własnej płciowości oraz budowaniu trwałych i szczęśliwych więzi. 18. Wpływ sposobu spędzania wolnego czasu (w tym korzystania ze środków masowego przekazu) na człowieka. Osiągnięcia uczniów 1. Znajomość organizmu ludzkiego i zachodzących w nim zmian oraz akceptacja własnej płciowości. 2. Rozeznawanie, analizowanie i wyrażanie uczuć. 3. Kierowanie własnym rozwojem; podejmowanie wysiłku samowychowawczego. 4. Przyjęcie integralnej wizji ludzkiej seksualności. 5. Umiejętność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz szacunek dla ciała innej osoby. 6. Korzystanie ze środków masowego przekazu w sposób selektywny, umożliwiający obronę przed ich destrukcyjnym oddziaływaniem. 7. Wnoszenie pozytywnego wkładu w życie swojej rodziny. 8. Wyrażanie szacunku dla siebie oraz innych ludzi, ich wysiłku i pracy. Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. 5

Minister Edukacji Narodowej 10 sierpnia 2009 r. podpisał nowelizację rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji, zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Zmiany w rozporządzeniu wynikają z zaprzestania funkcjonowania dotychczasowych szkół ponadpodstawowych w systemie oświaty, dostosowania przepisów do zmienionej podstawy programowej kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół oraz konieczności dookreślenia warunków uczestnictwa uczniów w zajęciach wychowania do życia w rodzinie. Zgodnie z podpisaną nowelizacją, na zajęcia wychowania do życia w rodzinie nie będą uczęszczać tylko ci uczniowie niepełnoletni, których rodzice zgłoszą dyrektorowi szkoły sprzeciw w formie pisemnej co do udziału dzieci w zajęciach oraz ci uczniowie pełnoletni, którzy sami zgłoszą dyrektorowi w formie pisemnej sprzeciw wobec udziału w zajęciach. Praktyka wskazuje, że nie uczestniczenie w zajęciach podejmujących tematykę dotyczącą wiedzy o życiu seksualnym człowieka jest jedną z głównych przyczyn ryzykownych zachowań młodzieży. Wprowadzane w rozporządzeniu rozwiązanie może przyczynić się do zwiększenia frekwencji uczniów, poprzez wyeliminowanie sytuacji, w których uczniowie nie uczestniczyli w zajęciach na skutek niedopełnienia formalności. Jednocześnie zachowane zostanie prawo rodziców i pełnoletnich uczniów do odmówienia uczestnictwa w lekcjach. 6

III. LICZBA GODZIN Liczbę godzin dla ucznia podano na podstawie Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Zajęcia wychowania do życia w rodzinie będą prowadzone w szkołach podstawowych (w klasach V-VI), gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych w ramach godzin przeznaczonych w szkolnych planach nauczania do dyspozycji dyrektora szkoły w każdej klasie po 14 godzin, w tym po 5 godzin z podziałem na grupy dziewcząt i chłopców. Zajęcia mogą być prowadzone przez osoby posiadające kwalifikacje do nauczania w danym typie szkoły oraz ukończone studia wyższe z zakresu nauk o rodzinie albo studia podyplomowe lub kursy kwalifikacyjne zgodne z treściami programowymi zajęć. Klasa Zajęcia w grupach (godziny) Cała klasa (godziny) l 5 9 2 5 9 3 5 9 7

IV. PROGRAM NAUCZANIA WYCHOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE Cele kształcenia i wychowania KLASA l W wyniku realizacji programu Wychowanie do życia w rodzinie uczeń powinien: ZDOBYĆ WIADOMOŚCI W ZAKRESIE: roli rodziny w życiu człowieka; podobieństw i różnic między przyjaźnią a miłością; zachowań asertywnych; budowy i funkcjonowania układów rozrodczych: męskiego i żeńskiego; zmian fizycznych i psychicznych okresu dojrzewania; etapów dojrzewania; higieny życia codziennego. OPANOWAĆ UMIEJĘTNOŚCI W ZAKRESIE: dokonywania samooceny; budowania prawidłowych relacji z rodziną, kolegami, przyjaciółmi; przewidywania konsekwencji swoich zachowań; rozwiązywania konfliktów; formułowania i realizowania celów życiowych; odróżniania zakochania od miłości; rozróżniania faz pokwitania; postępowania zgodnego z zasadami higienicznego trybu życia. PREZENTOWAĆ POSTAWY: Poszanowanie siebie i innych. Chęć pracy nad sobą. Odpowiedzialności za swoje postępowanie oraz tworzoną przez siebie atmosferę w domu, wśród kolegów, w szkole. Otwartości na wchodzenia w role społeczne i budowanie relacji z ludźmi Wrażliwość na uczucia innych. Chęć pokonywania trudności życiowych. Docenianie roli rodziny. Asertywnych zachowań w relacjach międzyludzkich. Potrzeby rozwiązywania konfliktów. Odpowiedzialność za własne zdrowie. 8

Treści nauczania, przewidywane osiągnięcia uczniów oraz procedury osiągania celów Treści 1 1. Rola koleżeństwa i przyjaźni w życiu człowieka. 1. Samoocena. 2. Pozytywne myślenie. 3. Odpowiedzialność za rozwój i realizację celów życiowych. 1. Relacje międzyludzkie i ich znaczenie: przyjaźń, zakochanie, miłość. 2. Rola miłości w życiu człowieka i jej rodzaje. 1 1. Rola rodziny w życiu człowieka. Osiągnięcia uczniów 1. Uświadomienie sobie własnego udziału w budowaniu wspólnoty grupowej. 2. Uświadomienie sobie cech dobrego kolegi i przyjaciela. 3. Nabranie poczucia własnej wartości. 4. Zrozumienie konieczności rozwiązywania konfliktów. 1. Zdobycie umiejętności refleksyjnego spojrzenia na siebie (zalety i wady). 2. Uświadomienie sobie odpowiedzialności za własny rozwój. 3. Zdobycie umiejętności planowania i realizowania działań służących własnemu rozwojowi. 4. Nabycie umiejętności formułowania oraz hierarchizowania celów życiowych. 5. Zdobycie umiejętności pokonywania trudności. 6. Uświadomienie sobie wpływu stereotypów na kształtowanie osobowości. 1. Rozumienie różnic i podobieństw między przyjaźnią, zakochaniem i miłością. 2. Rozumienie znaczenia okazywania miłości (do rodziców, rodzeństwa, kobiety, mężczyzny). 3. Uzmysłowienie sobie znaczenia pierwszych związków (przyjaźń, sympatia, miłość). 4. Pojmowanie różnic w sposobach okazywania uczuć w różnych relacjach międzyludzkich. 1. Docenienie roli rodziny w swoim życiu. 2.Rozumieć pojecie rodziny w różnorodnych aspektach: rodzina niepełna, adopcyjna, zastępcza, rodzina nieformalna. Procedury osiągania celów Rozmowa kierowana, praca w grupach, burza mózgów", test Ja i grupa", praca z tekstem. Praca indywidudalna - zdania niedokończone, dyskusja kierowana, pogadanka, praca z tekstem (fragmenty listów z prasy młodzieżowej), metoda, sytuacyjna. Burza mózgów", praca z tekstem, praca w grupach, dyskusja, zdania niedokończone. Rysunek (drzewo genealogiczne), rozmowa. 9

Treści 2.2. Odpowiedzialność wszystkich za atmosferę panującą w rodzinie. Osiągnięcia uczniów 3. Uświadomienie sobie wpływu własnego postępowania na życie rodzinne. 4. Uświadomienie sobie wagi wyboru partnera. Procedury osiągania celów kierowana, zdania niedokończone, łańcuch skojarzeń, praca w grupach. 1. Budowa prawidłowych relacji z rodziną. 2. Konflikt pokoleń - przyczyny 3. Asertywne sposoby rozwiązywania konfliktów. 1. Przewidywanie konsekwencji swoich zachowań. 2. Uświadomienie sobie wpływu komunikatów typu TY i typu JA na innych członków rodziny. 3. Zrozumienie konieczności rozwiązywania konfliktów. 4. Poznanie sposobów radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych (rozmowa, kompromis, ustępstwo). Praca z tekstem (listy nastolatków), dyskusja, drania, praca indywidualna - zdania niedokończone, miniwykład. 1. Budowa układów rozrod czych męskiego i żeńskiego. 2. Funkcjonowanie układów rozrodczych. 1. Poznanie narządów tworzących układy rozrodcze. 2. Poznanie ich funkcji. Mini wykład, film, ćwiczenia z wykorzystaniem rysunków schematycznych, analiza schematów, krzyżówka. 1. Fizjologia zmian okresu dojrzewania. 2. Zmiany fizyczne i psychiczne towarzyszące dojrzewaniu. 3. Popęd płciowy i jego biologiczne uwarunkowania. 4. Etapy dojrzewania. 1. Higiena okresu dojrzewania. 1. Poznanie czynników odpowiadających za zmiany w okresie pokwitania. 2. Poznanie zmian fizycznych towarzyszących dojrzewaniu. 3. Rozumienie pojęcia popędu płciowego. 4. Poznanie problemów związanych z pojawieniem się w okresie dojrzewania popędu płciowego. 5. Rozróżnianie faz pokwitania. 6. Uzmysłowienie sobie zachodzenia zmian fizycznych w tym okresie. 7. Uświadomienie sobie, że dojrzewanie dziecka jest również trudnym czasem dla rodziców. 8. Rozróżnianie rodzajów dojrzałości: biologicznej, psychicznej i społecznej. 1. Rozumienie konieczności przestrzegania zasad higieny osobistej. 2. Opanowanie wiadomości na temat higienicznego trybu życia. Zdania niedokończone, praca z tekstem, pogadanka z wykorzystaniem plansz. Ankieta Co wiem o higienie osobistej", pogadanka. 10

Cele kształcenia i wychowania KLASA II W wyniku realizacji programu Wychowanie do życia w rodzinie" uczeń powinien: ZDOBYĆ WIADOMOŚCI W ZAKRESIE: etapów dojrzałości; wpływu autorytetów na kształtowanie osobowości każdego człowieka; podstawowych fizjologicznych objawów płodności; etapów i przebiegu ciąży, porodu i połogu; faz rozwojowych człowieka; wpływu sposobu spędzania czasu wolnego na rozwój własny człowieka motywów i konsekwencji wczesnej inicjacji seksualnej. OPANOWAĆ UMIEJĘTNOŚCI W ZAKRESIE: objaśniania różnic między rodzajami dojrzałości; wybierania trwałego systemu wartości życiowych; charakteryzowania etapów miłości; zrozumienia odpowiedzialności rodzicielskiej wobec dzieci; obserwacji cech własnej płodności; rozumienia wpływu higienicznego trybu życia kobiety ciężarnej na płód; analizy foliogramów, tabel, tekstów źródłowych itp.; dyskusji w grupie; wyborów właściwych form wypoczynku. PREZENTOWAĆ POSTAWY: Dążenia do samorealizacji. Przestrzegania zasad moralnych w życiu. Poszanowania dla życia Odpowiedzialności za własne czyny 11

Treści nauczania, przewidywane osiągnięcia uczniów oraz procedury osiągania celów Treści 1. Dojrzałość biologiczna, psychiczna, społeczna i prawna. 2. Sposób spędzania czasu wolnego i jego wpływ na kształtowanie osobowości. 3. Rola autorytetów w życiu człowieka. Osiągnięcia uczniów 1. Poznanie różnic między rodzajami dojrzałości. 2. Poznanie czynników wpływających na osiągnięcie danego etapu dojrzałości. 3. Poznanie wzorów wpływających konstruktywnie na kształtowanie własnej dojrzałości. 4. Nabycie umiejętności dokonywania wyboru właściwych celów życiowych i pokonywania trudności w ich osiąganiu. 5. Krytyczne ocenianie informacji przekazywanych przez środki masowego przekazu. 6. Nabycie umiejętności organizowania czasu wolnego z korzyścią dla siebie, swojego zdrowia fizycznego i psychicznego, kolegów i rodziny. 7. Rozumienie, że obyczaje, styl życia oraz tradycje mają wpływ na kształtowanie osobowości człowieka. 8. Poznanie skutków niewłaściwego spędzania czasu wolnego. 9. Nabycie umiejętności przeciwstawiania się presji grupy asertywna postawa Procedury osiągania celów Krótki wykład z wykorzystaniem plansz, praca w grupach, rozmowa kierowana oparta na informacjach z czasopism, zdania niedokończone, łańcuch skojarzeń. 1. Inicjacja seksualna i jej uwarunkowania. 2. Etapy miłości fascynacja, miłość, miłość dojrzała. 1. Uświadomienie sobie, że dojrzewanie do miłości jest procesem. 2. Poznanie cech miłości dojrzałej. 3. Nabranie przekonania o związku między miłością a pełnieniem ról małżeńskich i rodzicielskich w przyszłości. 4. Poznanie konsekwencji wczesnej inicjacji seksualnej (psychicznych, zdrowotnych, uczuciowych, społecznych). 5. Nabranie przeświadczenia o negatywnym wpływie alkoholu i narkotyków na podjęcie decyzji o inicjacji seksualnej. 6. Uznanie, że własne racje, dążenia i przekonania powinny pełnić nadrzędną rolę w podejmowaniu decyzji-asertywna odmowa Burza mózgów", rozmowa kierowana na podstawie fragmentów listów z prasy młodzieżowej, zdania niedokończone, metoda studium przypadku. 12

Treści 1. 1. Przygotowanie do pełnienia ról małżeńskich i rodzicielskich. 1. Biologia prokreacji. 2. Wartość życia poczętego. 1. Przebieg i higiena ciąży. 2. Rozwój dziecka w okresie prenatalnym. 3. Ontogeneza człowieka (od narodzin do wieku późnego). Osiągnięcia uczniów 1. Rozumienie sensu i celu zawierania małżeństwa 2. Uświadomienie sobie, że współżycie seksualne powinno wynikać z odpowiedzialnej miłości. 3. Rozumienie roli małżonków w budowaniu związku. 4. Poznanie możliwości rozwiązywania konfliktów 5. Uświadomienie sobie, że rodzice ponoszą odpowiedzialność moralną i prawną za wychowanie dzieci. 6. Rozumienie nadrzędnej roli rodziców w procesie kształtowania osobowości dzieci. 7. Poznanie zachowań sprzyjających wzmacnianiu więzi między małżonkami 1. Zdobycie wiadomości dotyczących fizjologii płodności kobiety. 2. Nabycie umiejętności rozpoznawania objawów płodności. 3. Poznanie korzyści płynących z umiejętności rozpoznawania objawów płodności. 4. Rozumienie, na czym polega świadome macierzyństwo i ojcostwo. 5. Rozumienie, że każdy człowiek ma prawo do życia. 1. Poznanie zmian zachodzących w organizmie kobiety w okresie ciąży, porodu i połogu. 2. Rozumienie wpływu zdrowia kobiety oraz jej trybu życia na rozwój płodu. 3. Poznanie etapów i przebiegu rozwoju płodu. 4. Poznanie podstawowych zasad opieki nad niemowlęciem. 5. Poznanie faz rozwojowych człowieka. Procedury osiągania celów Praca z tekstem, metoda sytuacyjna, dyskusja oparta na fragmentach listów, zdania niedokończone, rozmowa kierowana na podstawie ankiety, gra symulacyjna ćwicząca umiejętność negocjowania. Wykład oparty na foliogramach, praca w grupach, fragmenty filmów edukacyjnych, listy z gazet młodzieżowych, praca indywidualna, łańcuch skojarzeń, zdania niedokończone. Dyskusja oparta na filmie, skrzynka pytań, praca w grupach, krzyżówka, rozmowa kierowana na podstawie plansz oraz własnych obserwacji uczniów. 13

KLASA III Cele kształcenia i wychowania W wyniku realizacji programu Wychowanie do życia w rodzinie" uczeń powinien: ZDOBYĆ WIADOMOŚCI W ZAKRESIE: relacji małżeńskich i ich wpływu na trwałość związku małżeńskiego i rodziny; zmian psychicznych w różnych fazach rozwojowych dziecka; czynników wpływających na rozwój dziecka; metod planowania rodziny; fizjologii rozrodu; różnic psychoseksualnych między kobietą a mężczyzną; elementarnych treści związanych z tożsamością płciową; biologicznego uwarunkowania popędu płciowego; podstawowych problemów okresu dojrzewania; działania narkotyków i alkoholu na organizm człowieka; podstawowych informacji dotyczących chorób przenoszonych drogą płciową; możliwości pomocy dzieciom i młodzieży w sytuacjach przemocy i nadużyć seksualnych. OPANOWAĆ UMIEJĘTNOŚCI W ZAKRESIE: dostrzegania komplementarności ról matki i ojca w procesie wychowania; prowadzenia obserwacji objawów płodności; znajomości i konsekwencji stosowania środków antykoncepcyjnych; dostrzegania sposobów pokonywania trudności związanych z tożsamością płciową; radzenia sobie z napięciami seksualnymi w okresie dojrzewania; dostrzegania cech typowych dla sytuacji ryzykownych, w których może dojść do przemocy i nadużyć seksualnych; wyjaśniania przyczyn i konsekwencji występowania chorób przenoszonych drogą płciową. PREZENTOWAĆ POSTAWY: Akceptacji cech związanych z kobiecością i męskością. Przekonania o konieczności panowania nad własnym popędem seksualnym. Szacunku do ciała własnego oraz innych osób. Przeświadczenia, że odpowiedni poziom wiedzy na dany temat może pomóc w dokonywaniu właściwych wyborów życiowych. Odpowiedzialności za zdrowie własne i innych. 14

Treści nauczania, przewidywane osiągnięcia uczniów oraz procedury osiągania celów Treści 1. Trwałość więzi małżeńskiej. 2. Odpowiedzialne rodzicielstwo. 3. Wychowanie dzieci w rodzinie. 1. Metody naturalnego planowania rodziny (termiczna, Billingsa, obj awowo -termiczna). 2. Metody i środki antykoncepcyjne. 1. Różnice psychoseksualne między płciami. 2. Tożsamość płciowa - męskość i kobiecość Osiągnięcia uczniów 1. Poznanie czynników wpływających na mechanizmy kierujące rozwojem dziecka. 2. Rozumienie zmieniających się potrzeb dziecka zależnie od etapu życia. 3. Rozumienie, że odpowiedzialność jest integralnym elementem dojrzałości do rodzicielstwa. 4. Poznanie cech odpowiedzialnego macierzyństwa i ojcostwa. 5. Nabranie przekonania o konieczności wzajemnego wspierania się małżonków. 6. Poznanie przyczyn występowania konfliktów oraz rozumienie konieczności rozwiązywania ich. 1. Zdobycie wiadomości na temat fizjologii rozmnażania. 2. Rozpoznawanie objawów płodności. 3. Nabranie umiejętności obserwowania własnej płodności. 4. Poznanie środków antykoncepcyjnych. 5. Poznanie konsekwencji stosowania metod i środków antykoncepcyjnych. 1. Poznanie różnic psychoseksualnych między płciami. 2. Dostrzeżenie komplementamości płci. 3. Zrozumienie i akceptacja własnej i przeciwnej płci. 4. Poznanie możliwości pomocy w pokonywaniu trudności związanych z okres leniem własnej tożsamości płciowej. Procedury osiągania celów Miniwykład, rozsypanka - charakterystyka faz rozwojowych, praca w grupach, dyskusja. Omówienie na podstawie tablic i slajdów dotyczących fizjologii rozmnażania, ćwiczenie pod kierunkiem nauczyciela z wykorzystaniem karty obserwacji cyklu (w grupach). Zajęcia aktywne - grupa ekspertów, ankieta Różnice psychoseksualne między płciami", dyskusja kierowana. 15

Treści 1. Problemy i trudności młodzieży związane z okresem dojrzewania (napięcie seksualne, masturbacja). 2. Zagrożenie społeczne związane z okresem dojrzewania. Osiągnięcia uczniów 1. Poznanie korzyści płynących z panowania nad własnym popędem. 2. Rozumienie rozbieżności potrzeb między płciami. 3. Uświadomienie sobie szkodliwego wpływu pornografii na rozwój psychoseksualny. 4. Wykształcenie w sobie postawy odpowiedzialności za siebie i partnera. 5. Rozumienie niszczącego wpływu prostytucji, narkotyków i alkoholu na psychikę, zdrowie, budowanie więzi międzyludzkich oraz zachowania seksualne. 6. Umieć zachowywać się asertywnie w różnorodnych sytuacjach życiowych. Procedury osiągania celów Burza mózgów", dyskusja kierowana, praca z tekstem (prasa młodzieżowa), skrzynka pytań". 1 1. Choroby przenoszone drogą płciową: - drogi przenoszenia - profilaktyka - aspekt społeczny. 1. Przemoc wobec młodzieży. 2. Nadużycia seksualne wobec dzieci i młodzieży próby zapobiegania. 3. Prostytucja nieletnich 1. Uzyskanie wiedzy na temat chorób przenoszonych drogą płciową. 2. Poznanie czynników wywołujących je. 3. Rozumienie przyczyn występowania chorób przenoszonych drogą płciową. 4. Zdobycie wiadomości dotyczących profilaktyki. 5. Poznanie konsekwencji zdrowotnych, społecznych i moralnych wynikających z chorób przenoszonych drogą płciową. 6. Uświadomienie sobie, że wierność jest najlepszym sposobem zapobiegania tym chorobom. 7. Uświadomienie sobie odpowiedzialności za zdrowie swoje i drugiego człowieka. 1. Wykształcenie w sobie postawy szacunku wobec ciała własnego i innych ludzi. 2. Rozumienie pojęcia intymne obszary ciała". 3. Poznanie czynników mogących wpłynąć na powstanie sytuacji przemocy wobec młodzieży. 4. Rozpoznawanie sytuacji ryzykownych, w których może dojść do przemocy i nadużyć seksualnych. 5. Poznanie konsekwencji psychicznych, zdrowotnych, społecznych i etycznomoralnych, prostytucji. Mini wykład, praca z tekstem, film edukacyjny, praca w grupach, dyskusja, rozsypanka Zachowania ryzykowne i bezpieczne". Pogadanka, praca z tekstem, dyskusja kierowana na podstawie filmów i prasy. 16

V. METODY l TECHNIKI PRACY Program Wychowanie do życia w rodzinie" daje możliwość realizacji treści metodami rozbudzającymi zainteresowanie uczniów, podnoszącymi poziom ich aktywności i angażującymi emocjonalnie. Stosowanie takich metod rzutuje na wykształcenie odpowiednich postaw u ucznia oraz na stopień przyswojenia wiedzy. Proponowane przez nas metody to: wykład, pogadanka, dyskusja, burza mózgów", rozmowa kierowana, praca w grupach, metoda sytuacyjna (studium przypadku), łańcuch skojarzeń, metody audiowizualne. Nie rezygnujemy przy tym z metod tradycyjnych: miniwykładu, pracy z tekstem czy prezentacji. Niektóre zajęcia aktywne powinny być poprzedzone miniwykładem dostarczającym porcji wiedzy niezbędnej do podjęcia aktywności przez ucznia. WYKŁAD wymaga od nauczyciela bardzo starannego przygotowania. Powinien być prowadzony dynamicznie i interesująco, z wykorzystaniem odpowiednich środków dydaktycznych, takich jak filmy, plansze, slajdy itp. Wykład może stanowić wstęp do pogadanki czy dyskusji. Należy pamiętać, że wykład nie powinien trwać dłużej niż 15-20 minut. POGADANKA należy do metod poszukujących, aktywizujących uczniów. Nauczyciel powinien dbać o poprawne formułowanie pytań, logicznie wiążących się ze sobą. Najlepiej stawiać pytania o charakterze problemowym, gdyż sprzyja to kształtowaniu u uczniów samodzielności w myśleniu. Tą metodą mogą być wprowadzane tematy dotyczące zmian fizycznych i psychicznych towarzyszących dojrzewaniu. W trakcie innych zajęć, np. na temat higieny okresu dojrzewania, pogadanka może mieć charakter podsumowujący. DYSKUSJA to metoda aktywizująca uczniów do twórczego myślenia, kształtująca umiejętność wymiany poglądów i precyzowania własnego stanowiska. Warunkiem poprawnie prowadzonej dyskusji jest jasne sformułowanie problemu przez nauczyciela oraz wcześniejsze przygotowanie się uczniów do tematu. Rolą nauczyciela jest zadbanie o to, by dyskusja była prowadzona w atmosferze wzajemnego szacunku. Dyskusja może mieć charakter podsumowujący, np. w przypadku realizacji tematu dotyczącego różnic psychoseksualnych między płciami. Oprócz dyskusji zaplanowanych przez nauczyciela może dochodzić do dyskusji spontanicznych, co zwykle świadczy o zainteresowaniu tematem lub różnicy zdań między uczniami (lub między uczniami i nauczycielem). BURZA MÓZGÓW" to metoda, która umożliwia np. wybranie sposobów rozwiązania jakiegoś problemu. Podczas pracy z uczniami należy pamiętać o przestrzeganiu kilku ważnych zasad: - żaden z pomysłów nie może być krytykowany, wyśmiewany czy oceniany przez innych, - zgłoszone pomysły są wspólnie rozpatrywane, opracowywane i hierarchizowane, - ostatnim etapem jest wybór najlepszego rozwiązania. Tą metodą można rozpocząć lekcję dotyczącą relacji międzyludzkich: przyjaźń, zakochanie, miłość. ROZMOWA KIEROWANA daje uczniom szansę wypowiadania się w czasie wykładu prowadzonego przez nauczyciela. Może też być formą wprowadzenia w temat, poprzedzać film lub ćwiczenia indywidualne lub grupowe. Metoda ta zwiększa zaangażowanie uczniów. 17

METODA PRACY W GRUPACH. Podzielenie klasy na mniejsze zespoły ułatwia grupie sprecyzowanie stanowiska w danej sprawie. Podczas lekcji uczniowie mogą tworzyć różne typy grup: - dobierając się dobrowolnie, - na zasadzie losowego przypadku. Praca w grupie daje szansę na stworzenie dobrej atmosfery, ponieważ uczy umiejętności komunikowania się, motywuje do większego wysiłku, daje poczucie bezpieczeństwa oraz możliwość wykazania się także uczniom nieśmiałym. Metoda ta pozwala uczyć się od siebie nawzajem przez obserwację działań kolegów oraz konfrontację poglądów. Po wypracowaniu wspólnego stanowiska liderzy grup przedstawiają wnioski na forum klasy. Techniką ZDAŃ NIEDOKOŃCZONYCH uczniowie mogą pracować indywidualnie lub w małych grupach. Uczniowie otrzymują takie same lub różne zestawy zdań niedokończonych. Zaprezentowanie klasie swojej wypowiedzi powinno być dobrowolne, szczególnie w przypadku treści osobistych. METODA SYTUACYJNA pozwala uczyć się przez analizę przypadku wziętego z życia", np. filmu, listu, tekstu z prasy młodzieżowej. Zadaniem uczniów jest rozwiązanie problemu, podjęcie decyzji bądź ocena sytuacji. Jest to metoda ściśle związana z praktyką. Można ją wykorzystać przy omawianiu konfliktu pokoleń, pozytywnego myślenia, inicjacji seksualnej. ŁAŃCUCH SKOJARZEŃ jest metodą wyzwalającą szybkie, spontaniczne myślenie. Daje możliwość wyboru różnorodnych pojęć, rozwiązań, pomysłów kojarzących się z hasłem podanym przez nauczyciela. Wzmaga aktywność; może być wstępem do dyskusji. Tę metodę można wykorzystać na lekcji dotyczącej roli małżeństwa w życiu człowieka lub sposobów spędzania czasu wolnego. ANKIETA wymaga od nauczyciela starannego przygotowania zestawu informacji dotyczących omawianego zagadnienia. Zadanie uczniów polega na dokonaniu wyborów zgodnych z własnymi preferencjami, wiadomościami, poglądami. Uczniowie mogą pracować indywidualnie lub w grupach. Ankieta na temat Jakie zmiany fizyczne towarzyszą dojrzewaniu?", przeprowadzona na początku lekcji, może ukazać konieczność wyjaśnienia zagadnień niezrozumiałych dla uczniów. Wydaje się, że niestosowanie tradycyjnych ocen podsumowujących pracę na zajęciach może działać na uczniów demobilizująco, zatem wobec specyfiki przedmiotu (określona tematyka zajęć, emocjonalny stosunek uczniów do pewnych zagadnień, brak tradycyjnych podręczników) przechylenie szali na korzyść metod aktywnych jest konieczne. Na zakończenie niektórych zajęć warto opracować krótkie testy sprawdzające stopień osiągnięcia celów zamierzonych przez nauczyciela. Może to być również opis sytuacji problemowej, na bazie której uczeń będzie musiał podjąć odpowiednią decyzję, zająć określone stanowisko, dokonać wyboru. Ważne jest bieżące motywowanie aktywności na zajęciach przez ocenianie kształtujące, tzn. podczas nauczania. Takie ocenianie nie służy wartościowaniu pracy ucznia, ale decydowaniu o tym, jak ma przebiegać proces dydaktyczny. 18