METODA DOBREGO STARTU W PRACY Z DZIEĆMI MŁODSZYMI Chińskie przysłowie mówi: Powiedz mi to zapomnę. PokaŜ mi, to zapamiętam. Zainteresuj mnie, to zrozumiem. W jaki sposób i czym najbardziej zainteresować dziecko w wieku przedszkolnym i wczesnym wieku szkolnym? Oczywiście zabawą. Zabawa korzystnie wspomagającą aktywność dziecka. Zabawy ruchowe aktywizują cały układ ruchowy, w zabawie dziecko uczy się celowego działania. Zabawy wprowadzają radosny nastrój i dobre samopoczucie, rozwijają sprawność fizyczną. Zabawa daje moŝliwość ekspresji, rozładowuje napięcie emocjonalne. Wszystkie walory zabawy, ruchu, piosenki i nauki ma metoda dobrego startu. Dlatego wykorzystuję tą metodę w mojej pracy, tzn. w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Przedstawię teraz metodę dobrego startu. W czasie I wojny światowej we Francji poszukiwano sposobów pomocnych w usprawnianiu psychoruchowego funkcjonowania wojennych inwalidów. Thea Bungnet, zajmująca się wychowaniem fizycznym, stworzyła system ćwiczeń mający na celu rehabilitację rekonwalescentów i nazwała go Bon Depart (dobry odjazd, start). Pracując tą metodą, ulepszając ją we współpracy ze specjalistami róŝnych gałęzi medycyny dostosowała ją do pracy z dziećmi. Zaczęto stosować tę metodę w pracy z dziećmi mającymi trudności w czytaniu, pisaniu. Polskiej adaptacji metody Bon Depart dokonała prof. M. Bogdanowicz, która swą wersję nazwała metodą dobrego startu opracowując nowe zestawy wzorów graficznych, dopasowując do nich polskie piosenki i ćwiczenia. Metoda dobrego startu znalazła zastosowanie w rehabilitacji dzieci z opóźnioną dojrzałością szkolną. W zajęciach prowadzonych metodą dobrego startu wyodrębnia się trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń: -ćwiczenia ruchowe -ćwiczenia ruchowo-słuchowe -ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe.
Ćwiczenia ruchowe usprawniają analizator kinestetyczno-ruchowy. Ćwiczenia ruchowo-słuchowe angaŝują dwa analizatory kinestetycznoruchowy i słuchowy. Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe kształtują trzy analizatory: kinestetyczno-ruchowy, słuchowy i wzrokowy. Lekcja prowadzona metodą dobrego startu przebiega według ustalonego schematu obejmującego: -zajęcia wprowadzające, -zajęcia właściwe, -zakończenie zajęć. Podstawą, bazą kaŝdej lekcji jest piosenka i znak graficzny, którego umiejętność odtworzenia przez dziecko jest efektem ćwiczeń prowadzonych podczas lekcji. Zajęcia wprowadzające obejmują ćwiczenia orientacyjno-porządkowe wprowadzające ład, dyscyplinę, ćwiczenia korekcyjne postawy ciała, ćwiczenia w orientacji schematu ciała i przestrzeni, stronności, usprawniania motoryki rąk (róŝne formy powitań). W ramach zajęć wprowadzających ma miejsce ceremoniał powitania. Jest on stałym elementem zajęć. Dzieci ustawiają się w kole. Nauczyciel podchodzi do kaŝdego dziecka, podaje mu rękę i mówi: dzień dobry Jasiu, Marysiu. Dziecko odpowiada: dzień dobry, pani Joasiu... Po przywitaniu się z dziećmi nauczyciel pyta: która rączka się witała? To jest ręka prawa. Podnieście ją do góry. Dzieci podnoszą rękę ( nauczyciel koryguje błędy), machają nią i śpiewają: Prawa rączka jest malutka,.. Nauczyciel poleca: a teraz połóŝcie prawą rączkę na główce. Drugą, lewą rączkę machamy na dole i śpiewają: lewa rączka jest śliczniutka. Po zaśpiewaniu i prezentacji obu rączek nauczyciel mówi: teraz będą witać się nóŝki. Po prezentacji nóŝek, nauczyciel mówi: przywitały się rączki, przywitały się nóŝki, teraz witać będą się paluszki. Dzieci składają ręce, witają się kciuki- kciuki uderzają o siebie, następnie kaŝdy palec po kolei. KaŜdy palec moŝna nazwać, np. imiona, nazwy członków rodziny itd. Ceremoniał powitania ma wielkie znaczenie: *wprowadza ład i porządek, *kształtuje poczucie bezpieczeństwa, *ćwiczy autoorientację, * rozumienie stosunków przestrzennych, *utrwalenie właściwej lateralizacji, *usprawnianie duŝych ruchów rąk, nóg,
*ćwiczenia sprawności dłoni, *nauka Ŝyczliwości, kultury, grzeczności, *mobilizuje do dalszych ćwiczeń. Po ceremoniale powitania, następuje kolejny etap zajęć wprowadzających, mianowicie nauka piosenki. Dzieci siadają i słuchają piosenki, która będzie im towarzyszyć w czasie wykonywania wszystkich dalszych ćwiczeń. Rozmawiają z osobą prowadzącą o treści piosenki. Oglądają ilustracje, eksponaty, nawiązujące do treści piosenki. W czasie tych rozmów dzieci uczą się poprawnego formułowania pytań i odpowiedzi, ćwiczą słuch fonetyczny. MoŜna polecić wyodrębnić dzieciom z tekstu zdania, potem wyrazy, sylaby, głoski, itp. Zestaw ćwiczeń dostosowany jest do treści piosenki, celów, które dziecko powinno osiągnąć oraz od inwencji i doświadczeń prowadzącego. Następnym etapem są zajęcia właściwe. Zajęcia właściwe zaczynają się ćwiczeniami ruchowymi. Ćwiczenia ruchowe mają na celu usprawnianie czynności analizatora kinestetyczno-ruchowego, a zatem kształcą motorykę i jednocześnie rozwijają orientację w schemacie ciała i przestrzeni. Nauczyciel prowadzi zajęcia w formie zabawy ruchowej. Zabawa ta powinna nawiązywać do treści piosenki, z którą dzieci zapoznały się w czasie zajęć wstępnych.. W trakcie zabaw ruchowych dzieci kształcą ruchy całego ciała (motoryka duŝa), potem ruchy rąk (motoryka mała). Dzieci powinny zacząć ćwiczenia od ruchów globalnych (cała kończyna) do precyzyjnych (dłoń, palce). Najpierw powinny ćwiczyć jedną ręką, potem obiema. Ruchy z początku stosowane powinny być jednoczesne, potem przemienne. Taki układ ćwiczeń uwzględnia zasadę stopniowania trudności. Stosując ćwiczenia ruchowe naleŝy wprowadzać takie ćwiczenia relaksacyjne, aby uniknąć znuŝenia, zmęczenia dzieci po serii wyczerpujących ćwiczeń. Po tych ćwiczeniach, dzieci przechodzą do następnego etapu zajęć właściwych, mianowicie do ćwiczeń ruchowo-słuchowych.. Ćwiczenia ruchowo-słuchowe mają wszechstronne znaczenie w rehabilitacji zaburzonych funkcji psychomotorycznych. Kształcą gnozję palców, precyzję i elastyczność ruchów obu rąk, usprawniają więc funkcjonowanie analizatora kinestetyczno-ruchowego. Ze względu na udział elementu muzycznego rozwijają percepcję słuchową, poczucie rytmu, zatem aktywizują czynności analizatora słuchowego. Ćwiczenia wykonywane z uwzględnieniem kierunków przestrzeni, połączone z nazywaniem stron ciała rozwijają koordynację słuchowo-ruchową, kształcą orientację w lewej i prawej stronie ciała, a takŝe w przestrzeni oraz orientację czasowo-przestrzenną. W tym etapie zajęć dołączony jest element muzyczny (słuchowy) piosenka. Oczywiście chodzi tu o tą samą piosenkę, z którą dzieci zapoznały się
na zajęciach wstępnych, której treści ilustrowały ruchem w ćwiczeniach ruchowych w zajęciach właściwych. Dzieci będą wykonywać ruchy w obrębie ręki- pięści, dłoni, palców. Do ćwiczeń tych potrzebne będą wałeczki z piaskiem leŝące na ławce w odległości wyciągniętej dłoni dziecka. Dzieci śpiewając bądź słuchając piosenkę wykonują Ŝądane ruchy dłoni uderzając w jej rytm w wałeczek stroną wewnętrzną, zewnętrzna, brzegiem dłoni, pięścią. Ruchy palcami moŝna zacząć od ćwiczeń jednym, dwoma czy kolejno dalszymi. Najłatwiejsze jest ćwiczenie pięścią, potem ćwiczy się dłoń, na końcu palce. Oczywiście stosuje się tu zasadę stopniowania trudności. Najpierw ćwiczy dłoń dominująca, potem druga. Gdy ćwiczą równocześnie obie ręce, mogą być ułoŝone równolegle lub skrzyŝowane. Kolejnym, najwaŝniejszym etapem zajęć właściwych są ćwiczenia ruchowosłuchowo-wzrokowe. Podstawą tego rodzaju ćwiczeń są wzory graficzne. Uszeregowane są w myśl zasady stopniowania trudności: od kropek, linii pionowych, poziomych, ukośnych, łamanych, figur geometrycznych do linii krzywych. Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe przebiegają według ustalonego schematu. 1.Próba samodzielnego odtwarzania ruchem rytmu piosenki lub dobieranie wzoru do piosenki. 2.Pokaz i omówienie wzoru, demonstracja ćwiczenia. 3.Utrwalenie wzoru i jego powiązania z piosenką wodzenie palcem po wzorze. 4.Odtwarzanie wzoru róŝnymi technikami: -w powietrzu ręką (odwzorowanie z planszy, następnie z pamięci), na podłodzenogą, -na powierzchni stołu lub podłogi- palcem, na tackach z piaskiem-palcem, -na duŝym arkuszu ( np. papieru pakowego), gumolitu lub na tabliczką kredą (węglem, kredkami woskowymi), -na kartce z bloku rysunkowego- pędzlem, ołówkiem, kredą, w zeszycie bez liniatury-ołówkiem, -w liniaturze zeszytu- ołówkiem (mazakiem, długopisem). Gdy dzieci odtwarzają wzór w płaszczyźnie pionowej ( np. palcem w powietrzu uruchamiają staw barkowy. Odtwarzając wzory w płaszczyźnie poziomej uruchamiają staw łokciowy i nadgarstkowy. Przechodzenie w odtwarzaniu z duŝych płaszczyzn na coraz mniejsze ćwiczą precyzję ruchów. ZróŜnicowanie wzorów od łatwych do bardziej skomplikowanych wymaga większej precyzji ruchów, ćwiczy spostrzeganie, koncentrację uwagi. Dzieci ćwiczą przy okazji orientację w przestrzeni, stosowanie właściwych proporcji, właściwego kierunku ruchu zgodnego ze sposobami wykorzystywanymi przy pisaniu liter.
Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe są ukoronowaniem metody dobrego startu. Kształcą wszechstronnie funkcje psychomotoryczne. Rozwijają percepcję wzrokową, jej pamięć, koordynację wzrokowo-ruchową, wspomagają precyzję i koordynację ruchów. Prowadzą do prawidłowej orientacji w przestrzeni, wdraŝają do poprawnego odtwarzanie wzorów literopodobnych dając podstawę do wyrabiania prawidłowych nawyków w posługiwaniu się pismem. Po przeprowadzonych ćwiczeniach następuje ostatnia część: zakończenie zajęć. W zakończeniu zajęć mogą występować zabawy z piosenką, tak jak w ćwiczeniach słuchowo-ruchowych. Zajęcia te powinny mieć charakter relaksacyjny, umoŝliwiać dzieciom odpoczynek, rozładowanie ewentualnego napięcia nerwowego. Uczniowie porządkują swoje przybory. Ostatnim etapem jest ceremoniał poŝegnania. Dzieci śpiewają poznaną piosenkę. Potem nauczyciel podaje dziecku rękę mówiąc: do widzenia Jasiu, Marysiu.... Dziecko podaje swoją i odpowiada: do widzenia, pani Joasiu (pani Iksińska). Uczniowie, w wieku przedszkolnym szybko męczą się, dlatego warto od czasu do czasu poprowadzić zajęcia w formie zabawy a jak juŝ wspomniałam, wszystkie walory zabawy ma metoda dobrego startu. Wśród młodszych dzieci występuje teŝ duŝa róŝnorodność w zakresie rozwoju poszczególnych procesów orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, wykonawczych. W tej sytuacji zobowiązani jesteśmy zorganizować warsztat pracy i dostosować takie metody pracy, aby: *rozwijały aktywność dziecka, *działały stymulująco na rozwój wszystkich analizatorów, *wpływały na powstawanie koordynacji ruchowo-słuchowo-wzrokowej, *uczyły zachowań społecznych, *działały tonizująco na system nerwowy dziecka, *przede wszystkim zaś dawały dziecku duŝo radości i satysfakcji. Taką formą zajęć jest metoda dobrego startu. Kolejne zalety metody dobrego startu. Ćwiczenia ruchowe mają na celu usprawnianie analizatora kinestetycznoruchowego, zatem kształcą motorykę, ruchy całego ciała. Poznając piosenkę i rozmawiając na jej temat z nauczycielem, dzieci wzbogacają słownictwo, ćwiczą słuch fonetyczny. Ze względu na element muzyczny, rozwijają percepcję słuchową, poczucie rytmu; Śpiewając piosenkę- ćwiczą pamięć.
Odtwarzając wzory graficzne dzieci kształcą percepcję wzrokową. U większości dzieci w młodszym wieku zauwaŝyć moŝna zaburzenia w orientacji przestrzennej i u większości zaburzenia w schemacie własnego ciała. Dlatego teŝ celem, do którego dąŝę stosując metodę dobrego startu, jest wyrobienie u dzieci autoorientacji i orientacji przestrzennej. Zaburzenia w orientacji przestrzennej utrzymujące się u dzieci zbyt długo, rzutują niekorzystnie na wyniki w nauce i pracy. Dziecko tylko wtedy moŝe praktycznie rozumieć stosunki przestrzenne, gdy ma wewnętrzny obraz własnego ciała. Wtedy jest w stanie określić połoŝenie przedmiotów względem siebie. Autoorientacja i orientacja przestrzenna są dla dziecka umiejętnościami, bez których będzie miało ogromne trudności w percepcji wzrokowo-ruchowej, analizie i syntezie wzrokowej. WyŜej wymienione cele przedstawia właśnie metoda dobrego startu. UwaŜam, więc, Ŝe metoda dobrego startu jest przydatną metodą w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Literatura: Opracowała Iwona Sroczyńska M. Bogdanowicz: Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat. B. Kosmowska: Dzisiaj się bawimy. Rewalidacja indywidualna prowadzona metodą dobrego startu.