Lateralizacja u dzieci Podział lateralizacji: Właściwa postawa wobec leworęczności Wczesna diagnoza leworęcznego dziecka

Transkrypt

1 Lateralizacja u dzieci Lateralizacja jest wewnętrznym uświadomieniem sobie obu stron ciała wraz z ich zróżnicowaniem. W momencie, kiedy dziecko rozwinęło w sobie znajomość stron ciała i jest świadome prawej i lewej strony, jest ono gotowe do rzutowania tych kierunków na zewnątrz. Lateralizacja (czyli stronność) to zjawisko przewagi funkcjonalnej, które polega na: wykonywaniu odrębnych zadań przez kończyny górne i dolne, odmiennej roli kończyn prawych i lewych. Asymetria funkcjonalna w odniesieniu do parzystych narządów ruchu i organów zmysłu znajdujących się po prawej i lewej stronie ciała przejawia się jako dominacja używania ręki, nogi, oka, ucha leżących po jednej stronie osi ciała. Dominacja ta ujawnia się podczas wykonywania czynności wymagających udziału tylko jednego organu lub przyjęcia roli wiodącej przez jeden z nich w czasie wykonywania czynności angażujących obydwa parzyste organy ruchu i zmysłu: jest to organ dominujący ( wiodący), drugi z tej pary leżący po przeciwnej stronie osi ciała jest organem pomocniczym. Lateralizacja czynności związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych (drogi nerwowe z prawej strony ciała przechodzą do lewej półkuli, z lewej do prawej półkuli). Podział lateralizacji: Lateralizacja jednorodna: Lateralizacja prawostronna - dominacja prawej ręki, oka, nogi świadczy o dominacji lewej półkuli mózgowej, Lateralizacja lewostronna - dominacja lewej ręki, oka nogi świadczy o dominacji prawej półkuli mózgowej, Lateralizacja niejednorodna: Lateralizacja skrzyżowana - przewaga czynnościowa narządów ruchu i zmysłu lecz nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała np. dziecko praworęczne i lewooczne, Lateralizacja nie ustalona ( słaba ) - występuje w przypadku braku dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu, nie wykształcenie się dominacji jednej z półkul mózgowych np. oburęczność, lewooczność, prawonożność. Praworęczność - dominacja lewej półkuli mózgowej, prawa ręka wiodąca Leworęczność - dominacja prawej półkuli mózgowej, lewa ręka wiodąca Oburęczność - opóźniony rozwój lateralizacji - brak dominacji jednej z półkul mózgowych (występuje u dzieci młodszych). Właściwa postawa wobec leworęczności Należy stworzyć właściwą atmosferę wokół dziecka, która będzie zapobiegać wytworzeniu się aury jego wyjątkowości lub odmienności (np. dziecko czuje się gorsze lub na specjalnych zasadach), należy bronić dziecko przed wyobcowaniem ze środowiska kolegów. Wczesna diagnoza leworęcznego dziecka Diagnoza obejmuje: ocenę lateralizacji, rozwój motoryki rąk, orientację w schemacie ciała i przestrzeni, poznanie postawy dziecka wobec własnej leworęczności.

2 Trafna decyzja co do dalszego postępowania z dzieckiem leworęcznym: Nie przestawiamy dzieci na prawą rękę: lewostronnie zlateralizowanych, oburęcznych i leworęcznych, wczesnych przejawach lateralizacji i silnym stopniu przewagi lewej ręki, mało sprawnych motorycznie (szczególnie o obniżonej sprawności prawej ręki), opóźnionych w rozwoju umysłowym, u których występują zaburzenia: jąkanie, objawy nerwicowe, objawy pisma zwierciadlanego podczas pisania prawą ręką, nie akceptujących prób przeuczenia. Prawidłowa postawa ciała dziecka leworęcznego podczas pisania. Kształtowanie prawidłowej postawy ciała i ruchów pisania to proces, który rozpoczyna się już od utrwalenia prawidłowych nawyków ruchowych począwszy od wieku poniemowlęcego. Podczas pisania należy zwracać baczną uwagę na to, aby: dziecko obie stopy miało oparte o podłoże, przedramiona o stół, plecy wyprostowane, głowa i górna część tułowia nie odchylają się od linii pionowej kręgosłupa, tułów nie opierał się o ławkę, dziecko leworęczne powinno mieć sąsiada w ławce po prawej stronie (ręka pisząca znajduje się po zewnętrznej stronie ławki), światło padało z przodu lub od strony prawej (w klasie - w środkowym rzędzie). Właściwe położenie zeszytu. Najbardziej korzystne ułożenie zeszytu dla dzieci piszących lewą ręką jest ukośne. Ręka pisząca w tym położeniu zeszytu nie zasłania zapisanego tekstu, umożliwia stałą kontrolę wzrokową podczas jego zapisywania oraz płynne przesuwanie ręki. Położenie zeszytu podczas pisania dziecka leworęcznego: zeszyt powinien znajdować się w pewnej odległości od ciała osoby piszącej oraz od dowolnego brzegu stołu czy ławki. Możliwe wtedy jest oparcie na ławce całego przedramienia, zeszyt na ławce powinien być ułożony ukośnie, nachylony na prawą stronę (pozwala śledzić zapisany tekst), zeszyt powinien znajdować się na lewo od ciała - zapewnia to swobodę ruchu piszącej ręki. Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia: dłoń wraz z nadgarstkiem stanowi przedłużenie przedramienia, brzeg dłoni, nadgarstka i ramię opierają się o stół, przesuwając się podczas pisania, koniec pióra skierowany ku lewemu przedramieniu, przedramię lewej ręki - prostopadłe do liniatury zeszytu, dłoń i palce trzymające pióro powinny znajdować się poniżej liniatury zeszytu. Kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego

3 Napięcie mięśniowe ręki, ramienia, przedramienia, nadgarstka, dłoni i palców - powinno być regulowane świadomie. słabe napięcie mięśniowe - linie niepewne, drżące, cienkie, nadmierne napięcie mięśniowe - łamanie grafitu ołówka, dziurawienie kartki, sylwetka przygarbiona - przywarta do ławki. Koordynacja ruchów obu rąk Sprawne zapisywanie tekstu jest efektem współdziałania ręki wiodącej (piszącej) i drugiej ręki (pomocniczej -przytrzymującej zeszyt). U dziecka leworęcznego należy usprawniać zarówno kończynę dominującą jak i pomocniczą. Współdziałanie oka i ręki Warunkiem poprawnego zapisu, szybkiego tempa i dobrego poziomu graficznego jest śledzenie wzrokiem czynności pisania. Przyczyny zaburzeń koordynacji wzrokowo ruchowej: nieprawidłowe współdziałanie ośrodków wzrokowych i motorycznych w korze mózgowej, (wolne tempo pisania, niski poziom graficzny, błędy w pisaniu), skrzyżowanie dominacji oka i ręki np.: pismo lustrzane, odczytywanie wyrazów od końca od początku. Wskazania: Usprawnianie współdziałania czynności ruchowych lewej ręki z funkcjami wzrokowymi (ćwiczenia wzrokowo - ruchowe ). Rozwijanie współdziałania ręki i oka po tej samej stronie (w przypadku oburęczności należy usprawniać rękę znajdującą się po stronie dominującego oka). Umożliwienie śledzenia wzrokiem czynności pisania u dziecka leworęcznego. Zasady pracy z dzieckiem leworęcznym: 1. Właściwa postawa wobec leworęczności. 2. Wczesna diagnoza leworęcznego dziecka. 3. Trafna decyzja co do dalszego postępowania z dzieckiem leworęcznym. 4. Prawidłowa postawa ciała ucznia leworęcznego podczas pisania. 5. Właściwe położenie zeszytu. 6. Prawidłowy sposób trzymania pióra. 7. Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia. 8. Organizacja ruchów pisania. 9. Kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego. 10. Koordynacja ruchów obu rąk. 11. Współdziałanie oka i ręki. 12. Ćwiczenia stymulująco - korekcyjne dla dzieci leworęcznych Ćwiczenia rozwijające motorykę rąk: ćwiczenia ruchowe: wymachy kończyn, krążenia kończyn, ruchy kończyn na przemian. ćwiczenia dłoni:

4 wymachy dłońmi, krążenia dłoni, ćwiczenia dwóch dłoni, ćwiczenia dłoni i pięści. ćwiczenia palców: krążenia palcami, składanie i rozkładanie palców, układanie modeli z palców. ćwiczenia relaksacyjne: ćwiczenia całego ciała, ćwiczenia kończyn górnych, ćwiczenia kończyn dolnych, ćwiczenia w różnych pozycjach. Ćwiczenia pobudzające motywację do czynności grafomotorycznych: malowanie palcami ślady - pozostawianie na papierze odcisków dłoni i stóp zamoczonych w farbie malowanie grubym pędzlem malowanki - niespodzianki (kartki pokryte świecą) obrysowywanie dłoni i stóp obrysowywanie całego ciała (jedno dziecko obrysowywane jest przez pozostałe) rysowanie wg szablonów zabawy ruchowo - słuchowo - wzrokowe (MDS) rysowanie prostych schematów próby samodzielnego rysowania o dowolnej tematyce. Ćwiczenia kształtujące prawidłowy uchwyt i regulujące napięcie mięśniowe rąk: ćwiczenia w płaszczyźnie pionowej (na tablicy, arkuszu papieru), zabawy z wodą: wiosłowanie palcami", rysowanie torów wodnych", malowanie palcami, ćwiczenia metodą Dobrego Startu. Ćwiczenia kształtujące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania: ćwiczenia uświadamiające dziecku kierunki (w lewo, prawo), ćwiczenia utrwalające kierunek ruchu ręki od lewej do prawej (rysowanie szlaczków, kreślenie linii pionowych itp.), ćwiczenia utrwalające kierunek kreślenia okręgów. Ćwiczenia usprawniające koordynację wzrokowo ruchową: zabawy manipulacyjne (lepienie z plasteliny), zabawy konstrukcyjne (budowa z klocków ), zabawy dydaktyczne (układanki), zajęcia plastyczne (wycinanki, wydzieranki, rysowanie), ćwiczenia grafomotoryczne (zamalowywanie brazków, kalkowanie, rysowanie po śladzie, uzupełnianie rysunków, odwzorowywanie). Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie ciała i przestrzeni: wskazywanie części ciała, ćwiczenia ze wskazaniem przedmiotów na obrazku, ćwiczenia w określaniu stosunków między przedmiotami (na lewo, na prawo, w górze itp.),

5 ćwiczenia w rozpoznawaniu liter podobnych pod względem kształtu i różnicowanie ich. Ćwiczenia zmierzające do ustalenia dominacji jednej ręki: Ćwiczenia płynności ruchów rąk i koordynacji wzrokowo - ruchowej wykonywane oburącz (ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia ruchowo - słuchowe, kreślenie kół w przestrzeni, kreślenie kół różnymi technikami, bieganie" po papierze kredkami swobodnie, w określonym kierunku ). Ewa Kulczyńska