Agresja i przemoc w szkole Agresja i przemoc wśród dzieci to zjawiska, które mają miejsca od dawna. Niepokoi jednak fakt, że występują one coraz częściej. W obecnej sytuacji szkoły powinny aktywnie przeciwdziałać temu zjawisku, tworząc własny system przeciwdziałania agresji i przemocy. Agresją jest każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu. Przemoc jest wówczas, gdy uczeń atakujący jest silniejszy fizycznie lub psychicznie, używa przeważającej siły. Szczególnie bolesna dla uczniów jest przemoc czyniona z wyjątkowym okrucieństwem, tak zwane znęcanie. W każdej szkole mamy do czynienia zarówno z agresją, jak i przemocą. Zdecydowanie więcej obserwujemy zachowań agresywnych. Uczniowie rozwiązują konflikty poprzez przezwiska, kłótnie, bójki. Każda szkoła powinna pokazać uczniom inne, konstruktywne sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Przemoc narusza podstawowe prawo każdego dziecka do życia w poczuciu bezpieczeństwa na terenie szkoły. Przemoc i agresja przybierają różne formy. Można podzielić je na niżej wymienione grupy: - fizyczna - bicie, kopanie, popychanie, plucie, wymuszanie pieniędzy, niszczenie własności; - słowna - przezywanie, wyśmiewanie, obrażanie, plotkowanie, grożenie, szantażowanie; - bez użycia słów i kontaktu fizycznego - wrogie gesty, miny, izolowanie; Działania wychowawcze powinny obejmować wszystkie formy przemocy. Przezywanie czy izolacja mogą być tak samo krzywdzące i bolesne dla ucznia, jak pobicie. Wszystko zależy od wrażliwości danego dziecka oraz sposobu, w jaki zachowują się sprawcy. Przyczyny agresji i przemocy Agresja jest skutkiem braku miłości bezwarunkowej, braku czasu dla młodzieży, braku konsekwencji, braku spójnego, dającego poczucie bezpieczeństwa, konsekwentnie wdrażanego spójnego systemu wartości, braku stawiania granic i sensownej dyscypliny, nieuczenia konstruktywnego gniewania się i technik relaksacji. Innymi przyczynami agresji i przestępczości nieletnich są : brak wyobraźni (można stymulować), nieumiejętność przewidywania skutków własnych działań ( można uświadamiać), brak sensownie zagospodarowanego, atrakcyjnie spędzanego czasu, poczucie beznadziejności własnego losu, brak perspektyw na przyszłość. Mechanizmów i przyczyn tego, że niektórzy uczniowie częściej niż inni zachowują się agresywnie lub stosują przemoc można szukać w kilku obszarach: 1. Czynniki biologiczne. Wyróżnia się kilka czynników biologicznych, które mogą mieć związek z poziomem agresji: czynniki temperamentalne, wysoki poziom hormonów, zwłaszcza testosteronu u chłopców, zaburzona dynamika przebiegu procesów nerwowych (przejawiająca się w postaci nadpobudliwości psychoruchowej ), która wiąże się m.in. ze wzmożoną aktywnością dziecka i problemami w kontrolowaniu swojego zachowania. 2. Wpływ środowiska rodzinnego. Wielu przyczyn agresji dziecka upatruje się w jego pierwszym środowisku wychowawczym, jakim jest rodzina. Badania wykazują na negatywny wpływ trzech następujących czynników rodzinnych: brak ciepła i zaangażowania w sprawy dziecka ze strony głównego opiekuna ( najczęściej matki ), przyzwalająca i tolerancyjna postawa wobec dziecka, szczególnie wobec jego zachowań agresywnych w stosunku do otoczenia, brutalne, agresywne zachowanie rodzica.
3. Wpływ grupy rówieśniczej. Grupa rówieśnicza jest dla dzieci ważnym obszarem odniesienia. Następujące zjawiska grupowe mogą wpływać na ukształtowanie się wśród dzieci wzorców agresywnych zachowań: naśladowanie agresywnych zachowań tych osób, które są ważne i atrakcyjne w grupie (np. starsi koledzy), zmniejszenie się osobistej odpowiedzialności za agresywne zachowania, poprzez rozłożenie jej pomiędzy więcej osób ( wszyscy to robią ), zmniejszenie kontroli nad swoim agresywnym zachowaniem pod wpływem grupy, istnienie norm grupowych dopuszczających agresję zarówno wobec członków swojej grupy jak i osób spoza niej. 4. Wpływ środowiska szkolnego. Czynniki ryzyka przemocy, które związane są bezpośrednio z sytuacją szkolną, mogą występować w kilku obszarach: czynniki związane z organizacją nauczania nuda, brak zagospodarowania czasu, ograniczenie przestrzeni, zagęszczenie, nadmiar bodźców, hałas, brak możliwości relaksu i odprężenia (dla uczniów i nauczycieli), brak zajęć pozalekcyjnych, niewłaściwy system norm np. system norm niejasny, niespójny lub normy podwójne (inne są deklarowane, a inne rzeczywiście obowiązują), normy preferujące użycie siły, nieprzestrzeganie norm przez osoby znaczące, niewłaściwa reakcja na zachowania agresywne reakcje niekonsekwentne, bagatelizowane przez nauczycieli niektórych agresywnych zachowań uczniów, brak reakcji na drobne wykroczenia, brak skutecznej mediacji w przypadku konfliktów, czynniki związane z relacjami uczeń nauczyciel rodzic m.in. sprzeczność interesów, brak autentycznego dialogu i kontakt, niewłaściwy sposób komunikowania się nauczycieli z uczniami. Dziecko zachowuje się agresywnie, bo takie zachowanie przynosi mu korzyść. Uczeń dostaje nagrodę, najczęściej w postaci akceptacji grupy podobnych sobie. Na drodze tzw. wzmocnień zachowania te są utrwalane. Inna przyczyną takich zachowań jest naśladownictwo. Dziecko, które żyje w świecie przemocy, widzi ją co dzień w domu, w szkole, w telewizji będzie to zachowanie naśladować jako zachowanie wzorcowe. 5. Wpływ mediów. Oglądanie aktów przemocy wpływa na uczenie się przez dzieci agresywnych zachowań. Dzieci uczą się zachowań agresywnych, gdy forma przemocy: jest demonstrowana przez atrakcyjną osobę, z którą dziecko może łatwo utożsamiać się, jest dokonywana jednocześnie przez wiele osób, przynosi sprawcy satysfakcję, nagrodę i nie jest ukarana. Media obniżają poziom empatii i współczucia u dzieci dla ofiar. Nie pokazują cierpienia, krzywdy ofiary przemocy oraz negatywnych skutków przemocy. Media nowoczesne technologia DVD, gry komputerowe z zastosowaniem wirtualnej rzeczywistości, Internet to lawinowy wzrost informacji pozostających w chaosie, które są nie selekcjonowane i nie recenzowane. Wielkość danych zaburza myślenie i powoduje frustrację i agresję. Skutki przemocy Długotrwałe pozostawanie w sytuacji przemocy wiąże się z przeżywaniem silnych i trudnych emocji, wpływa na sposób myślenia o sobie i innych oraz na relacje z otoczeniem. Konsekwencje przemocy ponoszą wszyscy uczestnicy tych sytuacji. Ofiary przemocy przeżywają poczucie poniżenia i upokorzenia, lęk, rozpacz i smutek. Czują się osamotnione, bezradne i bezsilne. Wstydzą się i czują się winne, że nie potrafią sobie poradzić. Długotrwałe pozostawanie w takiej sytuacji może prowadzić do zaburzeń somatycznych, często poważnych schorzeń, ale przede wszystkim pozostawia przeważnie trwały uraz psychiczny.
Sprawcy przemocy utrwalają sposób agresywnych zachowań na przyszłość, co prowadzi do obniżania się poczucia odpowiedzialności za własne działania oraz skłonność zachowań aspołecznych oraz łatwe wchodzenie w konflikty z prawem. Świadkowie przemocy, którzy nie potrafili się jej skutecznie przeciwstawiać, przeżywają dezorientację, poczucie winy, niezadowolenie oraz pretensje do siebie. Uczą się bierności, bezradności i braku reagowania w trudnych sytuacjach. Ofiary i sprawcy przemocy Ofiary przemocy szkolnej bardzo rzadko mówią dorosłym o swoich problemach. Obawiają się pogorszenia sytuacji, zemsty ze strony prześladowców. Dan Olweus, norweski psycholog zajmujący się problemem przemocy w szkole, podaje następujące wskazówki, pozwalające rozpoznać ofiarę przemocy szkolnej: dziecko takie jest często wyśmiewane, poniżane, ośmieszane, zastraszane, popychane, a także zmuszane do wykonywania poleceń kolegów, często też nosi nieprzyjemne przezwisko, może szukać swoich rzeczy, które często są chowane, rozrzucane lub niszczone, ma wyraźne ślady zadrapania, sińce, podarte lub poniszczone ubrania, często płacze lub wygląda na osobę smutną, może przejawiać nieoczekiwane zmiany nastroju od smutku do irytacji lub nagłych wybuchów złości, jest izolowane, odsuwane od wspólnych działań, w czasie podziału na grupy zostaje samo, jako ostatnie wybierane jest do grupy, ma problemy w głośnym wypowiadaniu się na lekcji, traci zainteresowanie nauką, pogarszają się jego stopnie, spóźnia się do szkoły lub zaczyna chodzić do niej i z niej dziwną, okrężną trasą lub zaczyna wagarować, przerwy spędza samo lub stara się trzymać w pobliżu nauczyciela, nie bierze udziału w imprezach i wyjazdach klasowych lub trzyma się podczas nich obok dorosłych, nie ma kolegów, nikt nie przychodzi do jego domu i ono samo tez nikogo nie odwiedza, skarży się na częste bóle głowy, brzucha, ma kłopoty ze snem, krzyczy lub płacze w nocy, domaga się od rodziców dodatkowych pieniędzy. Drogi Rodzicu! Gdy dowiadujesz się, że Twoje dziecko jest prześladowane w szkole, przeżywasz szok i nie wiesz, co z tym faktem zrobić. Jest Ci trudno w to uwierzyć. Wydaje Ci się, że to Twoja wina i czujesz złość. Pamiętaj jednak, że Twoje dziecko przeżywa to samo i to Ty musisz mu pomóc. Niektóre dzieci ukrywają swój problem. To nie oznacza, że nie mają do Ciebie zaufania - być może nie chcą Cię zmartwić, albo wstydzą się, że nie potrafią sobie same poradzić i wina tkwi w nich samych. Takie dziecko najczęściej nie lubi szkoły. Rano przed wyjściem skarży się na bóle głowy, gardła, brzucha, na gorączkę. Jeśli zauważysz takie objawy u swojego dziecka,
zastanów się, czy powodem nie jest prześladowanie w szkole. Jest wiele sygnałów, które świadczą o tym, że Twoje dziecko może być ofiarą przemocy szkolnej. Obserwuj zachowania dziecka i zawsze reaguj, gdy Twoje dziecko: nie chce wychodzić z domu albo wychodzi bardzo późno lub bardzo wcześnie, wraca ze szkoły później, okrężną drogą, wraca po lekcjach ze zranieniami i siniakami, ma podarte ubranie, znajdujesz zniszczone podręczniki i przybory szkolne, prosi Cię o ponowne kupienie "zgubionych" (zabranych lub ukradzionych) przedmiotów, często "gubi" pieniądze i prosi o drobne na "składkę, nie chce brać do szkoły drugiego śniadania albo bierze dużo więcej niż zwykle, prosi o "załatwienie" zwolnienia z WF, kłóci się ze swoimi przyjaciółmi, jest ciche, izoluje się, jest agresywne w stosunku do innych domowników, np. rodzeństwa, ma gorsze wyniki w nauce, opuszcza pojedyncze lekcje lub wagaruje, ma problem ze snem lub senne koszmary, płacze w nocy. Jeśli zauważysz u dziecka wyżej wymienione zachowania, porozmawiaj z nim. Zadaj kilka prostych pytań: Co robiło dzisiaj w szkole? Co robiło podczas długiej przerwy? Czy robiło coś, co mu się szczególnie podobało? Czy robiło coś, co mu się nie podobało? Czy jest jakaś lekcja, której nie lubi? Czy jest ktoś w szkole, kogo nie lubi i dlaczego? Czy czeka, aby iść jutro do szkoły? Co robić? Najgorsze co możesz zrobić, to zareagować zbyt ostro. Mimo odczuwanej złości staraj się nie zachować agresywnie, nie rozwiązuj sprawy sam np. wymierzając karę sprawcy. Postaraj się nie obwiniać szkoły i nauczycieli. Pamiętaj, że jeśli nie wiedziałeś o prześladowaniu swojego dziecka, szkoła może również nie zdawać sobie z tego sprawy. Poinformuj wychowawcę - to on powinien pokierować dalej sprawą. Możesz także zwrócić się do pedagoga szkolnego. Jeśli w szkole poinformowano Cię wcześniej, jakie są zasady współpracy z rodzicami w podobnych sytuacjach, postępuj zgodnie z nimi. Wobec swojego dziecka staraj się zachować tak, aby mu pomóc. Nie obwiniaj go, niezależnie od tego, jak radziło sobie z prześladowaniem. Nie miej do niego pretensji, jeśli nie powiedziało Ci, że jest ofiarą przemocy. Zachęć, aby opowiedziało Ci o wszystkim - pomoże mu to poradzić sobie z napięciem i odreagować trudne emocje. Zapewnij, że zrobisz wszystko, aby mu pomóc i nie dopuścisz do podobnych sytuacji w przyszłości.
Polecam książki, które możemy przeczytać sami oraz takie, które możemy przeczytać razem ze swoim dzieckiem. Dieter Krowatschek JAK SOBIE PORADZIĆ Z AGRESJĄ U DZIECI. PORADNIK DLA RODZICÓW WAM 2005 Campbell Ross, Suggs Rob JAK NAPRAWDĘ KOCHAĆ PEŁNE GNIEWU DZIECKO Arnd Stein KIEDY DZIECI SĄ AGRESYWNE Poradnik dla rodziców i wychowawców Jedność- Kielce 2003 Joachim Rumpf KRZYCZEĆ, BIĆ, NISZCZYĆ Agresja u dzieci w wieku do lat 13 Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne - Gdańsk 2003 Reider Katja NIE KŁÓĆMY SIĘ JUŻ! Opowiadania, które pomogą pogodzić się dzieciom Jedność 2005 Christine Adams, Robert J. Butch ŚWIETNY ZE MNIE DZIECIAK! O poczuciu własnej wartości Edycja Św. Pawła 2003 Michaelene Mundy SZKOŁA MOŻE BYĆ FAJNA! Edycja Św. Pawła 2003 dr Gary Fisher, Rhoda Cummings SZKOLNY PRZEWODNIK PRZETRWANIA JAK DZIECI Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE MOGĄ UCZYĆ SIĘ ŁATWIEJ I PRZYJEMNIEJ