1 Scenariusz lekcji wychowawczej dla klasy drugiej gimnazjalnej Blok tematyczny: Rozwijanie własnej osobowości Temat: Jak chronić swoje prawa w grupie? Wprowadzenie do postaw asertywnych. Cele: Uświadomienie sobie własnych praw asertywnych Nabycie umiejętności asertywnego zachowania w różnych sytuacjach społecznych Zapoznanie się z modelem eskalacji asertywnych reakcji w obronie własnych praw Nabycie umiejętności asertywnego reagowania w sytuacji, gdy ktoś przerywa wypowiedź Wiek uczestników: 13 15 lat Podstawowe treści: Każdy z nas ma zakres spraw, za który jest odpowiedzialny. I z tej odpowiedzialności wynikają pewne prawa człowieka. Jedno z najważniejszych indywidualnych praw człowieka gwarantujące szacunek do samego siebie to prawo do bycia sobą, do układania spraw osobistych zgodnie z własną wolą i interesem. Zachowanie asertywne oznacza bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażanie swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia drugiej osoby. Zachowanie asertywne różni się od zachowania agresywnego tym, że oznacza korzystanie z osobistych praw bez naruszania praw innych osób. Różni się też od zachowania uległego, zakłada bowiem działanie zgodne z własnym interesem oraz stanowczą obronę siebie i swoich praw bez nieuzasadnionego lęku czy poczucia winy. Spodziewane efekty: Świadomość własnych obowiązków i praw z tego wynikających Szanowanie praw innych Zmotywowanie do zachowań asertywnych Umiejętność rozmawiania rozmowa to dialog a nie monolog! Materiały: Arkusze papieru, pisaki, kartki z przykładowymi sytuacjami społecznymi do ćwiczenia zachowań asertywnych (załącznik1), plansze Eskalacja asertywnych reakcji w obronie własnych praw (załącznik2) Metody: Burza mózgów Nasze odpowiedzialności Praca w grupach Ustalenie praw asertywnych Dyskusja Miniwykład Scenki z zachowaniami asertywnymi Ćwiczenie Pozwól mi skończyć...
2 Czas trwania: 90 minut ( z możliwością podziału na 2 jednostki lekcyjne) Przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie Nauczyciel wprowadza w temat: Żyjąc w grupie musimy liczyć się z potrzebami i interesami innych. Nie oznacza to jednak rezygnacji z własnych praw. Tylko ten, kto wie, jakie ma prawa i zgodnie z nimi postępuje jest w stanie respektować też prawa innych. Jeśli nie mamy tego świadomości bardzo często wybuchamy pełni agresji lub na wstępie wycofujemy się. Zarówno jedna jak i druga postawa bardzo często uderza w nas samych, gdyż narusza prawa i godność ludzką, i naszą, i drugich. 2. Przebieg Nauczyciel przeprowadza burzę mózgów - Za co jesteście odpowiedzialni? Uczniowie wspólnie ustalają zakresy spraw, za które są odpowiedzialni, np.: wyniki w nauce; porządek w swoim pokoju; zdrowie; za klasę; własny rozwój Nauczycieli razem z uczniami wyodrębnia grupy odpowiedzialności zapisując je na dużym arkuszu papieru. Nauczyciel dzieli uczniów na tyle grup, ile zakresów odpowiedzialności wyodrębnili Każda grupa na swoim arkuszu papieru wypisuje zdanie: Skoro jestem odpowiedzialny za mam prawo do i wymienia prawa, które związane są właśnie z daną odpowiedzialnością. Prezentacja i uzupełnienie listy praw Grupy prezentują wyniki swojej pracy, pozostali uczniowie komentują i uzupełniają listy praw. Nauczyciel zachęca do dyskusji, zadając uczniom pytania: o Czy i jaki widzicie związek między zakresem odpowiedzialności a zakresem wynikających z niej praw? o Czy potraficie podać sytuacje z przeszłości, kiedy wasze prawa były respektowane i kiedy były łamane? Co odczuwaliście w tych sytuacjach? o Czy zdarzyło wam się łamać prawa innych osób? W jaki sposób? Nauczyciel wprowadza do rozumienia asertywności miniwykład 1. Asertywność to umiejętność obrony własnych interesów w kontaktach z innymi ludźmi bez naruszenia ich praw. 2. Jednocześnie należy pamiętać, że przysługuje nam prawo do zachowań nieasertywnych. Istnieje wiele sytuacji, w których w imię wyznawanych wartości bądź uczuć żywionych do bliskich osób, świadomie rezygnujemy z własnych interesów na rzecz potrzeb innych ludzi.
3 3. Asertywności trzeba się uczyć Nauczyciel wyjaśnia Ćwiczenie z zachowaniami asertywnymi Uczestnicy dzielą się na 6 grup. Każda z grup losuje jedną z kartek (patrz załącznik1), na której zaproponowane są trzy sytuacje społeczne. Uczniowie dokonują analizy danego wydarzenia i przygotowują odpowiednią scenkę. Chętni prezentują swoje scenki przed całą klasą. Wspólnie klasyfikujemy przedstawione zachowania do jednej z trzech kategorii: zachowanie uległe, zachowanie agresywne, zachowanie służące obronie własnych praw bez używania agresji. Uczniowie wybierają modelowe zachowanie asertywne dla każdej sytuacji. Nauczyciel wprowadza do ćwiczenia Pozwól mi skończyć... Czasami zdarza się, że nasze podstawowe zachowania asertywne nie przynoszą konkretnych efektów w danej sytuacji. Co wtedy? Spróbujmy wspólnie prześledzić sytuację rozmowy, w której wszyscy sobie przerywają wypowiedź, po to by móc samemu coś powiedzieć. Ochotnicy (3 osoby) aranżują sytuację dyskusji, w której rozmówcy ustawicznie sobie przeszkadzają. Po kilku minutach nauczyciel przerywa dyskusję, prosząc uczestników i obserwatorów o podzielenie się swoimi odczuciami. Nauczyciel przedstawia i omawia planszę Eskalacja asertywnych reakcji w obronie własnych praw (patrz załącznik2) Ochotnicy odgrywają tę sama scenkę, korzystając w razie potrzeby z kolejnych, coraz bardziej stanowczych zachowań asertywnych. 3. Podsumowanie Nauczyciel może zadać pytania naprowadzające na podsumowanie zajęć: - Jakie znaczenie w życiu może mieć umiejętność stanowczego reagowania (ale nie agresywnego)? - Czy to, w jaki sposób zachowuję się wobec innych mówi o mnie? - Co najważniejsze jest w rozmowie? Wskazówki praktyczne dla prowadzącego: W Ćwiczeniu zachowań asertywnych warto zwrócić uwagę, po czym rozpoznajemy zachowania asertywne, uległe i agresywne. Można również zapytać uczniów, co czuli, zachowując się asertywnie, a co nieasertywnie. Co najmniej jedna sytuacja społeczna w Ćwiczeniu zachowań asertywnych, powinna być dopasowane do problemów pojawiających się w klasie. W moim przypadku grupa miała problem ze słuchaniem innych. Każdy chciał coś powiedzieć i przerywał innym.
Nauczyciel powinien pamiętać, że problematyka asertywności wiąże się ściśle z umiejętnościami komunikacyjnymi, poczuciem własnej wartości oraz przekonaniem, że to od nas zależy, kim się stajemy. Zatem także w swojej pracy wychowawczej musi przewidzieć czas i miejsce na rozwój wyżej wymienionych zdolności i umiejętności. 4 Literatura 1. Małgorzata Jachimska Scenariusze lekcji wychowawczych 2. Mariola Chomczyńska Miliszkiewicz, Dorota Pankowska Polubić szkołę
5 Załącznik 1. I. Czytasz książkę w czytelni. Obok dwie osoby głośno rozmawiają, śmieją się. Przeszkadzają ci. II. Podczas rozmowy twój kolega poklepuje cię po ramieniu. Denerwuje cię takie zachowanie. III. Jesteś bardzo głodny. Stoisz w długiej kolejce w szkolnej stołówce. Nagle ktoś wchodzi przed ciebie. _ I. Czytasz książkę w czytelni. Obok dwie osoby głośno rozmawiają, śmieją się. Przeszkadzają ci. II. Podczas rozmowy twój kolega poklepuje cię po ramieniu. Denerwuje cię takie zachowanie. III. Jesteś bardzo głodny. Stoisz w długiej kolejce w szkolnej stołówce. Nagle ktoś wchodzi przed ciebie. _
6 Załącznik 2. Plansza Eskalacja asertywnych reakcji w obronie własnych praw 1. Prośba - np.: Pozwól mi skończyć. 2. Informacja zwrotna - np.: Denerwuje mnie (tracę wątek, przeszkadza mi), gdy mi przerywasz. 3. Żądanie-sprzeciw - np.: Nie zgadzam się, abyś mi przerywał. Mam prawo skończyć wypowiedź. 4. Zapowiedź sankcji - np.: Jeśli nie pozwolisz mi skończyć, odejdę.... 5. Wykonanie sankcji - wycofanie się z kontaktu. _ Plansza Eskalacja asertywnych reakcji w obronie własnych praw 1. Prośba - np.: Pozwól mi skończyć. 2. Informacja zwrotna - np.: Denerwuje mnie (tracę wątek, przeszkadza mi), gdy mi przerywasz. 3. Żądanie-sprzeciw - np.: Nie zgadzam się, abyś mi przerywał. Mam prawo skończyć wypowiedź. 4. Zapowiedź sankcji - np.: Jeśli nie pozwolisz mi skończyć, odejdę.... 5. Wykonanie sankcji - wycofanie się z kontaktu. Plansza Eskalacja asertywnych reakcji w obronie własnych praw 1. Prośba - np.: Pozwól mi skończyć. 2. Informacja zwrotna - np.: Denerwuje mnie (tracę wątek, przeszkadza mi), gdy mi przerywasz. 3. Żądanie-sprzeciw - np.: Nie zgadzam się, abyś mi przerywał. Mam prawo skończyć wypowiedź. 4. Zapowiedź sankcji - np.: Jeśli nie pozwolisz mi skończyć, odejdę.... 5. Wykonanie sankcji - wycofanie się z kontaktu.