Programy z zakresu profilaktyki zdrowotnej, bezpieczeństwa i higieny w środowisku szkolnym rekomendowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej Bożena Kropisz starszy wizytator Kuratorium Oświaty w Kielcach 1
Projekt europejski HEPS (Healthy Eating and Physical Activity in Schools) Zdrowe Żywienie i Aktywność Fizyczna w Szkole realizowany był w latach 2009 2011 przez zespół specjalistów w dziedzinie promocji zdrowia w szkole z uniwersytetów, instytutów naukowych i agencji rządowych z 12 krajów (w tym także z Polski), w ramach Programu Zdrowia Publicznego Unii Europejskiej. 2
Podstawowym powodem do rozpoczęcia projektu HEPS była zwiększająca się gwałtownie częstość występowania nadwagi oraz otyłości u dzieci i młodzieży. Szacuje się, że nadwagę ma co czwarte dziecko w Europie. Podstawą zapobiegania temu poważnemu problemowi zdrowotnemu i społecznemu oraz leczenia osób z nadwagą jest zmiana sposobu żywienia i zwiększenie aktywności fizycznej. 3
Istotą projektu HEPS (Zdrowe Żywienie i Aktywność Fizyczna w Szkole) jest całościowe podejście do zdrowia w szkole, budowanie polityki szkoły w zakresie promocji zdrowia (a nie działania cząstkowe i akcyjne) z naciskiem na zdrowe żywienie i aktywność fizyczną. 4
W zapobieganiu nadwadze i otyłości oraz wspieraniu dzieci i młodzieży z nadwagą w jej redukowaniu bardzo ważną rolę mają do spełnienia szkoły. Szkoła jest miejscem, w którym można w bardzo różnorodny sposób wpływać na kształtowanie właściwych zachowań zdrowotnych uczniów (w tym w zakresie żywienia i aktywności fizycznej) oraz umożliwić ich praktykowanie w codziennym życiu. Szkoła może też zachęcać rodziców do zmiany własnych zachowań zdrowotnych i swoich dzieci. 5
Choroba otyłości wśród dzieci narasta. W roku 1995 problem nadwagi i otyłości dotyczył ok. 9% dzieci w wieku szkolnym. Badania przeprowadzone w latach 2007-2010 przez Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka pokazały, że nadwagę lub otyłość miało ponad 16% dzieci i młodzieży w wieku 7-18 lat (18,7% chłopców i 14,1% dziewcząt). Najgorzej było w szkołach podstawowych, w których aż 22% chłopców i 18% dziewcząt miało nadmierną masę ciała (w gimnazjach odpowiednio 15% (chł.) i 13% (dz.), w szkołach ponadgimnazjalnych 17% (chł.) i 10% (dz.)). Najnowsze badania Instytutu Żywności i Żywienia ( z 2016 r.) pokazują, że otyłość występuje już u 22,3% uczniów szkół podstawowych i gimnazjów. Źródłohttp:www.poradnikzdrowie.pl. : 6
Dlaczego dzieci tyją? Tylko w ok. 5% przypadków otyłość u dzieci jest wynikiem np. zaburzeń hormonalnych, uszkodzenia układu nerwowego, czy długotrwałego stosowania niektórych leków. To tzw. otyłość wtórna. Pozostałe 95% to otyłość będąca konsekwencją niezdrowego trybu życia w tym nieodpowiedniej diety, w której dominuje wysoko przetworzona żywność, bogata w tłuszcz i cukier, oraz niskiej aktywności fizycznej. W mniejszym stopniu o rozwoju nadwagi lub otyłości decydują geny, choć wielu z nas, nieświadomych czym jest choroba otyłości wyjaśnia nadwagę, otyłość swoją i swoich dzieci właśnie "skłonnościami rodzinnymi". Źródło:www.poradnikzdrowie.pl 7
Główne problemy zdrowotne związane z otyłością i nadwagą Cukrzyca typu 2, Choroby sercowo-naczyniowe na tle miażdżycy i nadciśnienie tętnicze, Choroby układu oddechowego (zespół bezdechu nocnego), Niektóre nowotwory złośliwe, Problemy zwyrodnieniowe kości, Problemy behawioralno-emocjonalne. Otyłość może powodować nękanie i stygmatyzację otyłych dzieci, prowadzić do słabej socjalizacji i być przyczyną gorszych wyników w nauce. Ponadto przeprowadzone badania wskazują, że otyłość wieku dziecięcego odciska trwały ślad na zdrowiu w wieku dorosłym, nawet jeżeli z czasem wskaźnik masy ciała (BMI) ulegnie poprawie. 8
W Polsce założenia projektu HEPS, dostosowane do sytuacji i potrzeb naszego kraju, wdrożono pilotażowo w szkołach promujących zdrowie w latach 2011-2013 pod nazwą Ruch i zdrowe żywienie w szkole. W ramach realizacji programu podjęto działania na poziomie krajowym i wojewódzkim, w tym: zorganizowano szkolenia dla liderów projektu oraz wojewódzkich koordynatorów szkół promujących zdrowie, którzy prowadzą szkolenia dla zainteresowanych rad pedagogicznych. 9
W latach 2014-2017 odbywały się kolejne edycje programu Ruch i zdrowe żywienie. Odbiorcami byli przedstawiciele szkół promujących zdrowie z wojewódzkim lub krajowym certyfikatem szkoła promująca zdrowie. W sumie przeszkolono 112 osób. W 2018 roku zaplanowano kolejną edycję programu. Organizacja projektu w szkołach promujących zdrowie koordynowana jest przez Zespół ds. Promocji Zdrowia w Szkole Ośrodka Rozwoju Edukacji. 10
Wyniki po pilotażu: Po ponad dwuletniej realizacji projektu - we wszystkich szkołach uczestniczących w programie Ruch i zdrowe żywienie w szkole w większości wskaźników wyniki się poprawiły lub pozostały na poprzednim poziomie. Znaczące, korzystne zmiany nastąpiły w obszarach: 1. Podejście do zdrowego żywienia w szkole: zjadanie pierwszego śniadania w domu, zjadanie drugiego śniadania lub obiadu w szkole. 2. Edukacja żywieniowa w społeczności szkolnej: zmniejszenie się odsetka dzieci spożywających słodycze i napoje gazowane, zwiększenie się odsetka dzieci jedzących min raz dziennie owoce i / lub warzywa. 11
Znaczące, korzystne zmiany nastąpiły w obszarach: 1. Podejście doaktywności fizycznej w szkole (lekcje wf): zwiększenie odsetka uczniów uczestniczących systematycznie w lekcjach wf, zwiększenie odsetka uczniów, którzy lubią lekcje wf. 2. Aktywność fizyczna w codziennym życiu (poza lekcjami wf): zwiększenie się odsetka dzieci aktywnie spędzających czas wolny, zwiększenie się odsetka dzieci biorących udział w zajęciach pozalekcyjnych oferujących aktywne formy spędzania wolnego czasu. 12
Rządowy program Bezpieczna + realizowany w latach 2015 2018. Wsparcie finansowe (ze środków budżetu państwa) organów prowadzących szkoły (z wyłączeniem przedszkoli, szkół policealnych, pomaturalnych oraz szkół dla dorosłych) na realizację działań mających na celu poprawę bezpieczeństwa uczniów, zarówno w szkole, jak i poza nią oraz budowanie pozytywnego klimatu szkoły, w szczególności w realizacji przedsięwzięć: 1) promujących aktywność uczniów, mających na celu zwiększenie otwartości szkoły na współpracę z otoczeniem, kształtowanie w uczniach aktywnej, otwartej, prospołecznej postawy; 2) wychowawczych, w tym rozwijających umiejętności psychospołeczne, takie jak komunikacyjne, kształtujące więzi interpersonalne między uczniami; 13
3) włączających uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w życie społeczne; 4) umożliwiających nabycie umiejętności pracy z dziećmi i młodzieżą ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi; 5) antydyskryminacyjnych, w tym służących przeciwdziałaniu agresji rówieśniczej powodowanej stereotypami i uprzedzeniami; 6) związanych z wdrażaniem programu mediacji rówieśniczych oraz programów profilaktycznych ukierunkowanych na rozwiązywanie konfliktów z wykorzystaniem metody mediacji i negocjacji; 7) integrujących z lokalnym środowiskiem. 14
Organ prowadzący szkołę może otrzymać wsparcie finansowe jeden raz w odniesieniu do danej szkoły. Wsparcia finansowego udziela się pod warunkiem zapewnienia przez organ prowadzący własnego wkładu finansowego w wysokości co najmniej 20% kosztów realizacji zadania. Oceny formalnej i merytorycznej złożonych przez organy prowadzące wniosków dokonuje Zespół powołany przez wojewodę. Decyzję o udzieleniu wsparcia finansowego organom prowadzącym, wskazując szkoły, które otrzymują środki budżetu państwa w ramach wsparcia finansowego podejmuje wojewoda. W roku 2015 na realizację programu rząd przeznaczył 15 mln zł. Na każdy kolejny rok (2016, 2017, 2018) zostanie przeznaczone po 20 mln zł. Szczegółowe informację dotyczące składania wniosków zamieszczane są w stosownym czasie na stronie internetowej Kuratorium Oświaty w Kielcach. 15
Rok Realizacja Programu Bezpieczna + w województwie świętokrzyskim. Liczba organów prowadzących Liczba szkół Kwota które otrzymały wsparcie 2015 18 26 127848,00 zł 2016 15 25 188251,00 zł. 2017 16 28 185796,00 zł. RAZEM 79 501895,00 zł. 16
Dziękuję za uwagę. 17