Opracowanie: Katarzyna Stępniak, ORE

Transkrypt

1 Opracowanie: Katarzyna Stępniak, ORE Materiał informacyjny oraz odpowiedzi na pytania dotyczące dwóch programów upowszechnianych w Ośrodku Rozwoju Edukacji przez Zespół ds. Promocji Zdrowia w Szkole. 1. Zdrowe żywienie i aktywność fizyczna w szkołach - Healthy Eating and Physical Education in Schools (HEPS) - Ze względu na zwiększającą się w całej Europie częstość występowania nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży Sieć Szkół dla Zdrowia w Europie (SHE) zainicjowała międzynarodowy projekt HEPS (Healthy Eating and Physical Activity in Schools) Zdrowe Żywienie i Aktywność Fizyczna w Szkołach. Po analizie działań podejmowanych przez kraje europejskie w tym zakresie, stwierdzono że obecnie żaden kraj nie wdrożył skutecznej polityki zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkołach. Podejmowanych jest wiele inicjatyw, które mają służyć zapobieganiu i zmniejszeni liczby dzieci z nadwagę, ale nie są to działania spójne, o zasięgu ogólnokrajowym oraz często także nie sprawdza się ich efektów. W związku z tym, zespół specjalistów w dziedzinie promocji zdrowia w szkole z uniwersytetów, instytutów naukowych i agencji rządowych z 12 krajów (w tym także z Polski), w ramach Programu Zdrowia Publicznego Unii Europejskiej opracował projekt HEPS, który jest realizowany w Europie jest w latach Ma on pomóc decydentom na poziomie krajowym tworzyć i upowszechniać skuteczną krajową politykę w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. Ponad to projekt HEPS ma na celu wspieranie szkół w tworzeniu własnej polityki z zakresu zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. Pomóc w tym ma realizacja sprawdzonych, wysokiej jakości programów promocji zdrowia oraz profilaktyki. W ramach projektu HEPS proponuje się narzędzie do oceny jakości takich programów. Podstawą zapobiegania nadwadze i otyłości jako poważnemu problemowi zdrowotnemu i społecznemu oraz leczenia osób z nadwagą jest zmiana sposobu żywienia i zwiększenie aktywności fizycznej. W zapobieganiu temu zjawisku oraz wspieraniu w radzeniu sobie z nadwagą bardzo ważną rolę mają do spełnienia szkoły, w których dzieci i młodzież spędzają dużo czasu. Szkoła jest miejscem, które może w bardzo różnorodny sposób wpływać na kształtowanie zdrowych nawyków oraz postaw. Szkolna polityka powinna wynikać z potrzeb i problemów priorytetowych szkoły. Jednakże zaleca się, aby odzwierciedlała też podstawowe wartości i podejścia szkoły promującej zdrowie. Projekt HEPS jest ściśle powiązany z siecią Szkoły dla Zdrowia w Europie (SHE Schools for Health in Europe). Sieć ta jest kontynuacją Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie (utworzonej w 1992 r.). Do sieci SHE należą obecnie 43 kraje. Fundamentem projektu HEPS jest koncepcja i strategia tworzenia szkoły promującej zdrowie oraz kilkunastoletnie doświadczenia wielu krajów w tym zakresie. Istotą projektu HEPS jest całościowe podejście do zdrowia w szkole, budowanie polityki szkoły w zakresie promocji zdrowia (a nie działania cząstkowe i akcyjne), z akcentem na zdrowe żywienie i aktywność fizyczną. Oczekuje się też, że szkoły promujące zdrowie doświadczone w pracy takimi metodami, w krajach Unii Europejskiej, jako pierwsze, podejmą tworzenie i wdrażanie takiej polityki. Aby działania szkół były skuteczne, powinny być wspierane przez odpowiednią politykę tworzoną na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Polityka taka tworzy odpowiednie ramy dla promocji zdrowia w szkołach. Istnieją dowody na to, iż wszechstronna (spójna) polityka szkoły w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej może sprzyjać lepszym wynikom w nauce, tak jak działania z

2 zakresu promocji zdrowia. Oznacza to, że oprócz pozytywnego wpływu na promocję zdrowia w szkole, polityka zdrowego żywienia i aktywności fizycznej przyczynia się do realizowania podstawowej funkcji szkoły tj. edukacji uczniów. W ramach projektu opracowano zestaw pięciu podręczników pakiet szkolny (HEPS Schoolkit), który jest adresowany do osób tworzących politykę w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej na poziomie krajowym, regionalnym, lokalnym i szkolnym. W Polsce w 2010 roku przetłumaczono i zaadaptowano 4 poradniki: 1. Przewodnik HEPS przewodnik przeznaczony dla krajowych koordynatorów sieci szkół promujących zdrowie oraz osób tworzących politykę w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej na poziomie kraju, regiony i lokanym. W przewodniku omówiono częstość, przyczyny i skutki występowania nadwagi oraz strategie jej redukowania. Opisano także przykłady dobrych praktyk w tworzeniu takiej polityki z 4 krajów. Podręcznik zawiera także propozycję konkretnych działań na rzecz promowania zdrowego trybu życia i aktywności fizycznej na poziomie kraju. Przewodnik może posłużyć do opracowania nowej, własnej krajowej strategii. 2. Poradnik orędownictwa na rzecz HEPS poradnik przeznaczony dla osób propagujących tworzenie krajowej polityki promocji zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkołach. Korzystanie z poradnika umożliwi zdobycie nowej wiedzy i umiejętności w zakresie formułowania argumentów, planowania, realizacji i ewaluacji orędownictwa na rzecz HEPS. Poradnik zawiera przykłady dobrej praktyki w wybranych krajach, które mogą stanowić inspirację dla podjęcia działań dostosowanych do polskich warunków. 3. Katalog i narzędzie HEPS - zestaw kryteriów i narzędzie do oceny jakości szkolnych programów z zakresu zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. Przewodnik jest skierowany do osób/organizacji rządowych i pozarządowych inicjujących, planujących oraz wdrażających w szkołach programy (interwencje) dotyczące zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. W Polsce opracowywanych jest od lat na rożnych poziomach szkolnym\, lokalnym, krajowym wiele programów, które są oferowane i realizowane w szkołach.. Podręcznik ten może być bardzo pomocny do prac nad podnoszeniem jakości programów promocji zdrowia i profilaktyki. 4. Narzędzie dla szkół HEPS - przewodnik przeznaczony dla szkół, które podejmą się tworzenia polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. W przewodniku omówiono warunki niezbędne dla tworzenia szkolnej polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej oraz szczegółowy opis kolejnych faz jej tworzenia w warunkach szkolnych. Zaproponowano także Krótkie narzędzie do oceny HEPS. Może być one pomocne przy analizie obecnej polityki zdrowotnej szkoły i działań podejmowanych w tym zakresie. Ponadto, przewodnik zawiera Wskaźniki dla szkoły HEPS. Jest to przegląd obszarów działania szkoły, które należy wziąć pod uwagę podczas planowania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji szkolnej polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. W listopadzie 2010 roku odbyło się międzynarodowe szkolenie dla trenerów programu HEPS zorganizowane przez sieć Szkół dla Zdrowia w Europie. Z Polski w kursie uczestniczyło 4 trenerów z województwa mazowieckiego, śląskiego oraz warmińskomazurskiego.

3 Polski projekt pilotażowy oparty na międzynarodowym programie HEPS otrzymał nazwę Ruch i zdrowe żywienie w szkole Odpowiedzi na pytania: 1. Kryteria naboru szkół do projektu pilotażowego: zapoznanie się z pakietem szkolnym HEPS przez dyrektora szkoły i lidera, dobrowolny udział szkół, w których cała społeczność szkolna podejmie działania w zakresie promowania zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkole, chęć do realizacji projektu przez min. 3 lata szkolne, wg planu działań załącznik 1, gotowość do systematycznego sporządzania raportów z przebiegu wdrażania pilotażu 2 razy w roku (po zakończeniu każdego semestru), gotowość do włączenia się do projektu rodziców oraz przedstawicieli społeczności lokalnych. 2. Kryterium doboru województw W listopadzie 2010 roku odbyło się międzynarodowe szkolenie dla trenerów programu HEPS zorganizowane przez sieć Szkół dla Zdrowia w Europie. Z Polski kurs uczestniczyło 4 trenerów z województwa mazowieckiego, śląskiego oraz warmińsko-mazurskiego. Decyzja o wyborze województw podyktowana była obecnością trenerów w tym regionie, po to aby mogli oni wspierać szkoły podczas wdrażania nowej inicjatywy. Do realizacji projektu zostały zaproszone szkoły spełniające ww. kryteria, szkoły promujące zdrowie mające doświadczenia w pracy opartej na diagnozowaniu swoich potrzeb oraz placówki doświadczone w działaniach z zakresu promocji zdrowia. 3. Program szkolenia W programie 12 godzinnego szkolenia zawarto wykłady oraz warsztaty, które miały na celu przygotowanie uczestników do realizacji projektu. Poruszano m.in.. następujące zagadnienia: - Zdrowe żywienie w szkole podejście całościowe polityka szkoły - Aktywność fizyczna w szkole podejście całościowe polityka szkoły - Rola szkoły w zapobieganiu otyłości i nadwadze dzieci i młodzieży - Etapy wdrażania projektu. Diagnoza stanu wyjściowego - Zadania: szkół realizujących projekt, edukatorów i wojewódzkich koordynatorów - Zasady współpracy z koordynatorem projektu Uczestnicy szkolenia po jego zakończeniu uznali, że czują się przygotowani do rozpoczęcia realizacji projektu w swojej szkole. 4. Monitorowanie realizacji Szkoły pilotażowe przeprowadziły diagnozę stanu wyjściowego, przeanalizowano również absencję na lekcjach wychowania fizycznego oraz zainteresowanie uczniów zajęciami wf. Na podstawie wyników diagnozy szkoły planują działania w wybranym obszarze, wybierając problemy priorytetowe na 1 rok. Pracę szkół wspiera i monitoruje trener programu oraz wojewódzki koordynator sieci szkół promujących zdrowie. Zespół ds. Promocji Zdrowia w Szkole ORE dostarcza szkołom pomoce, materiały oraz planuje spotkanie superwizyjne. 5. Środki

4 Szkoły otrzymały bezpłatne szkolenie oraz materiały, nie otrzymują dodatkowych środków z tytułu udziału w projekcie. Zakłada się następujące korzyści dla szkół wynikające z tworzenia szkolnej polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej: spójne, zaplanowane i systematyczne podejście do zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, promocja zdrowego stylu życia wśród uczniów i pracowników szkoły, poprawa wyników nauczania i osiągnięć szkolnych uczniów, bardziej przejrzyste i demokratyczne podejmowanie decyzji w szkole, lepsza współpraca z rodzicami uczniów, lepsza atmosfera w szkole, zwiększenie satysfakcji z pracy personelu szkoły, lepsza współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym, z organizacjami i instytucjami wspierającymi szkołę. 6. Plany dotyczące upowszechniania Planuje się dalsze upowszechnianie programu, program jest również realizowany w 100 szkołach w całej Gdańsku we współpracy z Uniwersytetem Medycznym. 7. Inne działania podejmowane w ramach zapobiegania nadwadze i otyłości dzieci i młodzieży w Polsce m.in: - nawiązano współpracę z ważnymi partnerami w Polsce zajmującymi się tą tematyką. Wspólnie wypracowano Stanowisko w sprawie działań podejmowanych przez szkoły w zakresie zdrowego żywienia. Zostało ono podpisane przez Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Zdrowia oraz Ministra Sportu i Turystki i umieszczone na stronie internetowej ministerstw w październiku 2011 roku. - planuje się rozpoczęcie prac nad analizą jakości programów z zakresu zdrowego żywienia oraz stworzenie banku programów dobrej jakości, spełniających określone kryteria (opracowanie na bazie narzędzi w projekcie HEPS) 2. Szkoła promująca zdrowie Sieć szkół promujących zdrowie w Polsce zrzesza ok. 2 tys. placówek. Są one zorganizowane w rejonowe i wojewódzkie sieci. Pracę szkół wspierają wojewódzcy koordynatorzy, z którym współpracuje krajowy koordynator z siedzibą w ORE. Szkoły promujące zdrowie pracują w oparciu o polski model, definicję i 5 standardów szkoły promującej zdrowie (informacje dostępne na stronie internetowej ORE). Metoda pracy szkoły promującej zdrowie: Każda szkoła prowadzi diagnozę, na jej podstawie wybiera problemy priorytetowe, planuje działania oraz po ich realizacji przeprowadza ewaluację. Tematyka zdrowego odżywiania jest realizowana w szkołach promujących zdrowie w oparciu o wymogi z zakresu edukacji zdrowotnej zawarte w Podstawie Programowej, programu edukacyjne ogólnodostępne i autorskie. Nie istnieje natomiast obowiązujący dla wszystkich szkół promujących zdrowie program, który zawierałby ujednolicone treści. Działania placówek wynikają ze zdiagnozowanych potrzeb konkretnej społeczności szkolnej.

5 Szkoły promujące zdrowie działają w oparciu o poniższy schemat: