Dnut Andrzejzyk Przedsięiorzość młyh i średnih przedsięiorstw w Polse ujęie regionlne Streszzenie: Młe i średnie przedsięiorstw odgrywją szzególną rolę w rozwoju gospodrki loklnej wykzują dużą łtwość dostosowni się do nowyh wrunków rynkowyh, reltywnie niskie koszty utworzeni jednego miejs pry i młą kpitłohłonność. Mimo, iż rozwój sektor MSP w Polse npotyk wiele utrwlonyh od lt rier, młe i średnie przedsięiorstw są kretormi przedsięiorzośi loklnej ih udził we wzrośie gospodrzym regionów i łej gospodrki jest niepodwżlny. Poziom przedsięiorzośi tego sektor m nierozerwlny związek z ktywnośią regionu, jego konkurenyjnośią i jkośią żyi mieszkńów. Poudzenie przedsięiorzośi w jej różnyh spekth stje się przesłnką dl wykorzystni w pełniejszym wymirze wszystkih szns i możliwośi dnego regionu. Celem rtykułu jest ujwnienie różni w poziomie przedsięiorzośi jednostek sektor MSP w przekroju terytorilnym. Słow kluzowe: przedsięiorzość, innowyjność, region, sektor młyh i średnih przedsięiorstw 1. Wstęp Przedsięiorzość jko szzególny zsó może yć postrzegn poprzez proes, dziłnie związne z tworzeniem przedsięiorstw, skutezne nim zrządznie w efekie jego rozwój, wzrost konkurenyjnośi firmy n dnym rynku loklnym i w segmenie gospodrki, wzmonienie pozyji w gospodrzym liższym i dlszym otozeniu ostteznie podwyższenie wrtośi rynkowej podmiotu. Przedsięiorzość to również zespół eh osoowośiowyh, to określon postw, zhownie, skłonność do uruhmini dziłń twórzyh, innowyjnyh, dynmiznyh związnyh z pewnym ryzykiem. To zdolność do spostrzegni i wykorzystywni szns przedsięiorzyh 1. Współześnie przedsięiorzość 1 J. Lihtrski, (red.), Podstwy nuki o przedsięiorstwie, Wydwnitwo AE im. Oskr Lngego we Wrołwiu, Wrołw 2007, s. 59 60.
138 Dnut Andrzejzyk to również ktywność oywteli w ih włsnym środowisku, dziłnie n rzez liższego i dlszego otozeni, do którego możn zlizyć: prowników, inwestorów, udziłowów, klientów, konkurenję, pństwo, wspólnoty loklne, orgnizje społezne, środowisko przyrodnize 2. Oserwują współzesny rozwój społezno gospodrzy możn zuwżyć nsilnie się proesu terytorilizji. Z jednej strony tworzą się enklwy hrkteryzująe się dynmiznym rozwojem z drugiej dostrzegmy regiony peryferyjne, zgrożone mrginlizją. Przyzyny regionlnego zróżniowni mją swe źródło w uwrunkownih historyznyh, w odmiennyh zdolnośih oszrów do tworzeni przyhylnego klimtu dl powstwni i funkjonowni innowyjnyh, przedsięiorzyh firm. Istotne są też powiązni między strukturmi produkyjnymi, kpitłem ludzkim i społeznym, z jkośi któryh wynik tempo i stopień zwnsowni proesów rozwojowyh 3. Czerpią z dziłń przedsięiory, otozenie, środowisko loklne powinno stwrzć wrunki dl rozwoju dziłń przedsięiorzyh o ostteznie przyzyni się do wzrostu gospodrzego regionu i rozwoju społezno-ekonomiznego pństw. Równoześnie wzmni się przynleżność jednostki do regionu, udują się szzególne więzi społezne o jest ezsprzeznie istotne w urzezywistniniu konepji społezeństw oywtelskiego. W polskiej gospodre dominująy udził stnowią przedsięiorstw zlizne do sektor młyh i średnih przedsięiorstw o zym świdzy liz dziłjąyh jednostek, skl ztrudnieni jk i ih udził w tworzeniu PKB. Podejmują próę prześledzeni regionlnyh różni w poziomh przedsięiorzośi odniesiemy prolem do ktywnośi wykzywnej przez podmioty MSP w poszzególnyh województwh. Młe i średnie firmy mogą yć trktowne jko podmioty sprwze dl przedsięiorzośi regionlnej. One deydują o deentrlizji gospodrki rynkowej, wykzują dużą elstyzność w dostosowywniu się do wymgń rynku, tworzą ogtwo regionu, wykorzystują tendenje integryjne i efekty synergizne 4. W ih sektorze, jk w zwieridle, znjdują odiie dysproporje w ogólnej ktywnośi gospodrzej regionów. W sferze loklnej rozwój poleg n rozwijniu indywidulnej i ziorowej przedsięiorzośi w opriu o surowe, wlory krjorzu, istniejąe elementy infrstruktury tehniznej i społeznej i miejsową siłę roozą 5. Rozwój przedsię- 2 S. Sudoł, Przedsięiorstwo Podstwy nuki o przedsięiorstwie Zrządznie przedsięiorstwem, PWE, Wrszw 2006, s. 43 63. 3 A. Tuzik, Przejwy ktywnośi społeznośi regionlnej w pokonywniu dysonnsów i zróżniowń regionlnyh. Przypdek regionu peryferyjnego, [w:] A. Tuzik, B. Tuzik (red.), Regionlny wymir proesów trnsformyjnyh zróżniowni i podziły, Wydwnitwo Nukowe SCHOLAR, Wrszw 2009, s. 87 89. 4 M. Strużyki, Młe i średnie przedsięiorstw w gospodre regionu, PWE, Wrszw 2004, s. 19 24. 5 M. Smoleń, Czynniki kreująe rozwój gospodrzy w wymirze loklnym. T. 1, [w:] M. Admowiz (red.), Strtegi rozwoju loklnego. Aspekt instytujonlny, Wydwnitwo SGGW, Wrszw 2003, s. 305 314.
Przedsięiorzość młyh i średnih przedsięiorstw w Polse ujęie regionlne 139 iorzośi, w szerokim ujęiu, jest uzleżniony od wielu zynników tj. zynników mkroekonomiznyh, zynników wewnętrznyh przedsięiorstw, zynników loklnyh i regionlnyh 6. Czynnikmi ilośiowymi rozwoju regionlnego, mjąymi zrówno pozytywny jk i negtywny wpływ n rozwój przedsięiorzośi, są między innymi: położenie, gęstość zludnieni, potenjł rynkowy, odległośi trnsportowe, stn infrstruktury, stn środowisk nturlnego jk i historyznie uksztłtown struktur gospodrki. Do zynników jkośiowyh możn zlizyć: kulturę przemysłową, poziom wyksztłeni mieszkńów, przepływy wzorów przedsięiorzośi, sprwność instytuji rynkowyh, otwrtość n rozwój przedsięiorzośi, riery mentlnośiowe tkże prolemy sojlne 7. Rozpoznnie rier rozwoju przedsięiorzośi, w tym tyh istotnyh dl sektor MSP, jk również identyfikj zynników poudzjąyh do ktywnośi i umiejętne wykorzystnie zgromdzonej wiedzy, przez sme firmy jk i podmioty z ih otozeni, może przynieść wiele korzyśi regionom. 2. Wyrne miry poziomu przedsięiorzośi Trudno jest wyenić, zmierzyć poziom przedsięiorzośi uwzględniją spekt jej wielowymirowośi 8. Wydje się, że jednym ze sposoów przyliżeni i opisni intensywnośi, zwnsowni, jkośi dziłń przedsięiorzyh jk i postw sprzyjjąyh ksztłtowniu zplez gospodrzego regionu jest rhunek uzyskiwnyh w ih rezultie sprmetryzownyh efektów. W prowdzonyh w osttnih lth dnih dotyząyh przedsięiorzośi mikro, młyh i średnih przedsięiorstw Polsk Agenj Rozwoju Przedsięiorzośi przyjmuje nstępująe miry: liz przedsięiorstw ktywnyh n 1000 mieszkńów, liz prująyh przypdjąyh n jeden ktywny podmiot, prująy w przedsięiorstwh ktywnyh w przelizeniu n 1000 mieszkńów, wielkość przyhodów n jednego prująego, wskźnik poziomu kosztów, poziom przeiętnego wyngrodzeni, wielkość nkłdów inwestyyjnyh n jedno przedsięiorstwo, Syntez uzysknyh wyników jest dokonywn przez zstosownie spejlnego wskźnik, który uwzględni 26 pod-rnkingów orzująyh ksztłtownie się zmiennyh wielkośi związnyh z przedsięiorzośią firm sektor MSP. 6 W. Czternsty, T. Kujzyński, Przedsięiorzość w strtegii województw wielkopolskiego do 2020 r. T. 2, [w:] M. Admowiz (red.), Strtegi rozwoju loklnego. Aspekty instrumentlne, Wydwnitwo SGGW, Wrszw 2003, s. 45. 7 J. Mozydłowsk, I. Pewiz, Przedsięiorzość, Wydwnitwo Oświtowe FOSZE, Rzeszów 2007, s. 33. 8 K. B. Mtusik, Rozwój systemów wspri przedsięiorzośi-przesłnki, polityk i instytuje, Wydwnitwo Instytutu Tehnologii Eksplotji PIB, Rdom-Łódź 2006, s. 15 23.
140 Dnut Andrzejzyk WS = ( p* n x )* 100/mx (p* n x)* gdzie: n liz zmiennyh, x liz punktów z zmienną stnowiąą sumę miejs zjętyh przez region w rnkingu w poszzególnyh pod-rnkingh, p liz miejs w rnkingu, mx ( p* n x ) mx liz punktów, jkie możn uzyskć w przypdku zjęi pierwszego miejs we wszystkih pod-rnkingh 9. wielkość nkłdów inwestyyjnyh n jednego prująego. W teli 1 przedstwiono wskźniki syntetyzne przedsięiorzośi w ujęiu regionlnym dl lt 2005 2007. Tel 1. Poziom przedsięiorzośi przedsięiorstw sektor MSP w ujęiu regionów w lth 2005 2007 Województwo Lt 2005 2006 2007 Mzowiekie 84,5 92,8 86,67 Pomorskie 60,8 70,3 67,69 Wielkopolskie 81,8 62,8 67,44 Dolnośląskie 58,8 61,5 54,10 Młopolskie 55,0 61,0 55,13 Śląskie 49,8 53,3 57,95 Zhodniopomorskie 52,0 51,0 52,88 Łódzkie 50,8 45,6 50,00 Kujwsko-pomorskie 43,5 45,4 38,21 Podlskie 44,0 44,9 44,36 Luuskie 40,3 44,6 55,13 Podkrpkie 37,3 38,5 40,26 Świętokrzyskie 44,8 33,8 39,49 Opolskie 42,8 33,8 40,26 Wrmińsko-mzurskie 23,8 30,8 24,62 Luelskie 30,5 29,7 25,90 Źródło: oprownie włsne n podstwie źródeł: Rport o stnie sektor młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w lth 2005 2006, PARP, Wrszw 2007; Rport o stnie sektor młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w lth 2006 2007, PARP, Wrszw 2008; Rport o stnie sektor młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w lth 2007 2008, PARP, Wrszw 2009. Jk widć, oszrem o njwyższym poziomie przedsięiorzośi jest województwo mzowiekie. N drugim miejsu plsuje się województwo pomorskie 9 Rport o stnie sektor młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w lth 2007 2008, PARP, Wrszw 2009, s. 216.
Przedsięiorzość młyh i średnih przedsięiorstw w Polse ujęie regionlne 141 i wielkopolskie uzyskują wysoki pond sześćdziesięiopunktowy wskźnik. W dnym okresie wyrźny wzrost przedsięiorzośi oserwuje się w województwie śląskim (wns z 8 n 4 miejse), w województwie luuskim (wns z 13 n miejse 6) orz podkrpkim. Stiln sytuj występuje w województwie zhodniopomorskim, łódzkim, dolnośląskim, młopolskim, podlskim. Wyrźne oniżenie wskźnik oserwuje się dl województw kujwsko-pomorskiego i luelskiego. Podstwowym wskźnikiem stosownym dl oeny przedsięiorzośi jest liz przedsięiorstw przypdją n 1000 mieszkńów przy uwzględnieniu zróżniowni ktegorii przedsięiorstw zrejestrownyh i ktywnyh. Tel 2. Ujęie regionlne: liz MSP n 1000 mieszkńów Polski w lth 2005 2007 Województwo Przedsięiorstw MSP Aktywne Rejestrowne Rok 2005 Rok 2006 Rok 2007 Dolnośląskie 41,20 44,80 49 109 Kujwsko-Pomorskie 38,43 39,00 43 94 Luelskie 34,05 34,01 36 72 Luuskie 42,69 46,20 47 107 Łódzkie 46,48 45,30 47 102 Młopolskie 42,74 45,90 49 92 Mzowiekie 53,66 53,80 58 124 Opolskie 34,90 35,70 38 92 Podkrpkie 31,07 31,90 33 69 Podlskie 33,41 35,40 38 75 Pomorskie 49,10 50,20 52 109 Śląskie 45,62 44,70 41 97 Świętokrzyskie 32,39 36,00 36 87 Wrmińsko-Mzurskie 38,98 40,80 40 81 Wielkopolskie 49,03 50,10 53 105 Zhodniopomorskie 56,52 57,90 57 125 Polsk 43,87 44,90 47 99 Źródło: oprownie włsne n podstwie źródeł: Dziłlność przedsięiorstw niefinnsowyh w 2005 roku, GUS, Wrszw 2006; Dziłlność przedsięiorstw niefinnsowyh w 2006 roku, GUS, Wrszw 2007; Dziłlność przedsięiorstw niefinnsowyh w 2007 roku, GUS, Wrszw 2008. Jk pokzuje tel 2, wysoki poziom przedsięiorzośi, znznie przekrzjąy wyniki notowne dl Polski, wykzują województw: mzowiekie, zhodniopomorskie, wielkopolskie. Zdeydownie odiegją od średniej krjowej województw: podkrpkie, świętokrzyskie i luelskie. Njwięej firm rejestrownyh w przelizeniu n 1000 mieszkńów występuje w woje-
142 Dnut Andrzejzyk wództwh: zhodniopomorskim, mzowiekim, pomorskim, dolnośląskim, wielkopolskim, luuskim i łódzkim, njmniej w województwie: podkrpkim, luelskim i podlskim. Uwzględniją firmy ktywne njlepsze wyniki notuje się dl województw: mzowiekiego, zhodniopomorskiego, wielkopolskiego i pomorskiego. Njniższe wskźniki dotyzą województw: podkrpkiego, luelskiego i świętokrzyskiego. Nleżłoy zdefiniowć riery ogrnizjąe skłonność do tworzeni nowyh przedsięiorstw dl poszzególnyh regionów (opolskie i podkrpkie) jk również zdignozowć przyzyny dl któryh firmy zrejestrowne nie podejmują (kontynuują) dziłlnośi. Te informje możn uznć z niezędne dl wyprowni kierunków polityki rozwoju regionu. Bdją prolem przedsięiorzośi w ujęiu województw z ukierunkowniem n ktywność sektor MSP istotne jest ustlenie jkiej wielkośi firmy stwrzją njwięej miejs pry i ile tkih jednostek dził w przelizeniu n 1000 mieszkńów. Pokzuje to tel 3. W kżdym województwie widć wyrźne przewgi sektor młyh przedsięiorstw zrówno w ilość podmiotów jk i w tworzeniu miejs pry. Przeiętną krjową przekrzją w odniesieniu do lizy średnih przedsięiorstw n 1000 mieszkńów () województw: mzowiekie, pomorskie, śląskie i wielkopolskie. Dl młyh przedsięiorstw wskźnik ten wynosi ogółem 48,3 i jest wyższy od przeiętnego w województwh: zhodniopomorskim, pomorskim, mzowiekim, wielkopolskim, młopolskim. Odpowiednio dl średnih firm njniższy wskźnik notują województw: luelskie, podlskie i świętokrzyskie dl młyh luelskie, podkrpkie, opolskie i świętokrzyskie. Wskźnik określjąy lizę prująyh n tysią mieszkńów (w grupie średnih przedsięiorstw) jest njwyższy w województwie mzowiekim, wielkopolskim, Tel 3. Przedsięiorstw i prująy w roku 2008 według województw i wielkośi ztrudnieni Województw/wielkość przedsięiorstw ogółem młe średnie Ogółem Dolnośląskie Kujwsko-Pomorskie Luelskie Przedsięiorstw Ogółem 1 862 462 1 842 883 16 327 135 901 134 402 1 231 84 043 82 996 892 71 141 70 415 639 n 1000 mieszkńów 48,8 48,3 47,2 46,7 40,6 40,1 32,9 32,6 0,3 Ogółem 9 494 002 4 922 214 1 698 165 702 504 351 702 125 486 413 940 234 084 95 646 326 124 193 744 65 608 Prująy n 1000 mieszkńów 249,0 129,1 44,5 244,2 122,2 43,6 200,2 113,2 46,3 150,9 89,6 30,3 d. teli n nstępnej stronie
Przedsięiorzość młyh i średnih przedsięiorstw w Polse ujęie regionlne 143 tel ze strony 142 Województw/wielkość przedsięiorstw ogółem młe średnie Luuskie Łódzkie Młopolskie Mzowiekie Opolskie Podkrpkie Podlskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Wrmińsko-Mzurskie Wielkopolskie Zhodniopomorskie Przedsięiorstw Ogółem 44 800 44 306 425 129 259 127 963 1 115 168 555 166 946 1 353 294 582 291 054 2 742 39 844 39 403 378 75 202 74 301 742 47 732 47 298 376 129 740 128 512 1 060 236 932 234 402 2 094 49 643 49 155 403 59 579 58 972 533 189 334 187 842 1 750 106 176 105 504 594 n 1000 mieszkńów 44,4 43,9 50,7 50,2 51,3 50,8 56,6 55,9 0,5 38,6 38,1 35,8 35,4 40,1 39,1 0,3 58,5 57,9 0,5 51,0 50,5 0,5 39,0 38,6 0,3 41,7 41,3 55,7 55,1 0,5 62,7 62,3 Ogółem 207 487 123 601 44 777 585 298 343 238 113 962 773 362 447 125 137 325 2 120 162 779 166 295 125 185 759 109 009 38 337 390 695 207 333 79 535 189 857 116 586 38 874 553 520 337 301 106 968 1 261 021 648 375 219 166 220 982 131 038 43 482 254 237 155 834 52 664 940 112 492 997 179 933 368 943 251 082 61 277 Prująy n 1000 mieszkńów 205,6 122,5 44,4 229,6 134,7 44,7 235,3 136,0 41,8 407,4 149,7 56,7 179,8 105,5 37,1 186,1 98,8 37,9 159,3 97,9 32,6 249,4 152,0 48,2 271,4 139,6 47,2 173,6 103,0 34,2 178,2 109,2 36,9 276,7 145,1 53,0 217,9 148,3 36,2 Źródło: olizeni włsne n podstwie Dziłlność przedsięiorstw niefinnsowyh w 2008 roku, GUS, Wrszw 2010.
144 Dnut Andrzejzyk pomorskim, śląskim njniższy w regionie luelskim, podlskim, świętokrzyskim. W odniesieniu od młyh firm njwyższe wskźniki osiągją województw: pomorskie, mzowiekie, zhodniopomorskie, wielkopolskie. Njniższą ktywność oserwujemy dl województw: luelskie, podlskie i podkrpkie. Prezentowne wyniki dotyzą tylko roku 2008 niemniej, w powiązniu z innymi mirmi ustlnymi dl dłuższego okresu, pozwlją już dostrze, że uwidznijąe się regionlne różnie w poziomie przedsięiorzośi wynikją, między innymi ze zróżniownej ktywnośi w zkresie tworzeni firm i stnowisk pry różnej klsy jednostek sektor MSP. Te widozne dysproporje oserwowne w odniesieniu do sektor MSP potwierdzją się w wymirze ogólnym. W 2008 roku dziłło 1 862 tys. przedsięiorstw z tego njwięej w województwie mzowiekim (294,6 tys. tj. 15,8%) i śląskim (236,9 tys. tj. 12,7%) gdzie znotowno ih duży wzrost (o 23,0%). W dnyh firmh ztrudnionyh yło 9 494,0 tys. osó z tego njwięej w województwie mzowiekim i śląskim, wielkopolskim, młopolskim i dolnośląskim. Njmniejsze ztrudnienie występuje w województwie opolskim, podlskim, luuskim i świętokrzyskim. Brdzo młe firmy tzw. mikro przedsięiorstw ztrudnijąe od 0 do mksimum 9 osó to ok. 96% wszystkih ktywnyh podmiotów, zyli zrejestrownyh w systemie REGON i fktyznie dziłjąyh. Jk widć, pruje znznie mniej firm ztrudnijąyh od 10 do 250 prowników (stnowią one ok. 4% przedsięiorstw sektor). Mikro przedsięiorstw to njwiększy prodw w gospodre ztrudnijąy około 3,5 milion osó. Ook sektor dużyh przedsięiorstw (ztrudnienie większe niż 250 osó) rdzo młe firmy odgrywją wiodąą rolę n rynku pry. Ujwni się tu wyrźn dwuiegunowość w sorpji zsou ludzkiego w polskiej gospodre. O znzeniu mikro jednostek dl gospodrki świdzy również ih pond 40% udził w tworzeniu wrtośi dodnej. Swym dziłniem, opierjąym się nieml wyłąznie n kpitle krjowym i oejmują one rynki loklne i regionlne. Porównują zngżownie polskih firm ztrudnijąyh od 10 do 49 osó do udziłu tej skli jednostek w gospodrkh krjów Unii Europejskiej możn stwierdzić, że jest ono n zdeydownie niższym poziomie. Powinno to yć sygnłem dl instytuji relizująyh politykę regionlną, dl entrów kierowni przedsięiorzośią, y podejmowły dziłni, któryh efektem yłoy zdynmizownie rozwoju tej zęśi sektor MSP 10. N poziomie entrlnym, między innymi, instytują rządową odpowiedzilną z wdrżnie polityki sektorowej jest PARP, n poziomie regionlnym są to Regionlne Instytuje Finnsowe, które zrządzją wdrżniem progrmów regionlnyh dl MSP. Poziom ezpośrednih usługodwów świdząyh usługi dordze, szkoleniowe, informyjne, finnsowe wypełniją instytuje niekomeryjne tkie jk: ośrodki wspierni iznesu, fundje i stowrzyszeni, ośrodki innowji i tehnologii orz instytuje komeryjne kredytowne lu uprwnione do wykonywni tkih 10 Rport o stnie sektor młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w lth 2007 2008, PARP, Wrszw 2009, s. 65 i n.
Przedsięiorzość młyh i średnih przedsięiorstw w Polse ujęie regionlne 145 usług 11. Wspiernie rozwoju młyh i średnih firm to jeden z priorytetów Unii Europejskiej. Przygotowywne n różnyh poziomh projekty kierowne do sektor MSP mją poudzić przedsięiorstw do podejmowni dziłń w zkresie zwiększni możliwośi tehnologiznyh, ksztłeni i szkoleni w zkresie przedsięiorzośi jk i wykorzystywni zewnętrznyh źródeł finnsowni (np. Europejski Fundusz Społezny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionlnego, Europejsk Sieć Enterprise Europe Network). Wsprie finnsowe rozwoju firm uruhmine jest również przez Krjowy Fundusz Poręzeń Kredytowyh utworzony przy Bnku Gospodrstw Krjowego orz fundusze poręzeniowe o zsięgu loklnym i regionlnym 12. Źródł finnsowni są wżną determinntą rozwoju firmy, ksztłtowni jej pozyji rynkowej i konkurenyjnośi. Umiejętne wykorzystnie przez przedsięiorów dostępnyh sposoów finnsowni inwestyji świdzy o ih przedsięiorzośi. Jk widć MSP finnsuje inwestyje przede wszystkim ze środków włsnyh hoć i tu ujwniją się rozpiętośi w ukłdzie województw. Przykłdem jest województwo opolskie gdzie średnie firmy korzystją z tego źródł w 74,29% i województwo pomorskie, gdzie w młyh jednostkh stnowią one tylko 31,40% ponoszonego nkłdu n inwestyje. Środki udżetowe finnsują inwestyje (w grupie młyh przedsięiorstw) w województwie opolskim (5,6%), świętokrzyskim (5,0%), województwie pomorskim (0,25%) orz wielkopolski (0,61%). Njwyższe zngżownie środków zgrniznyh widzimy w województwie pomorskim (59,99%) i luuskim (11,75%) odpowiednio dl młyh i średnih przedsięiorstw (por. t.4). Regiony różnią się też wielkośią ponoszonyh nkłdów n inwestyje o również jest przesłnką dl wnioskowni o ih przedsięiorzośi. W 2008 roku njwyższe nkłdy inwestyyjne ponosiły przedsięiorstw z województw mzowiekiego, śląskiego, wielkopolskiego (łąznie 81 230,1 mln zł przy 73 079,3 mln zł w 2007 roku). Stnowią one ok. 50% inwestyji ogółem 13. Spośród dużyh firm njwięej inwestują podmioty z województw mzowiekiego (35,8% nkłdów wszystkih jednostek tej klsy). Również w grupie młyh i średnih przedsięiorstw ten region zjmuje zołowe miejse (odpowiednio 20,5% i 17,9% łośi nkłdów w dnej klsie). Njniższe nkłdy notuje województwo opolskie, podlskie i luuskie (por. tel 5). Zmykją przegląd wyrnyh mir przedsięiorzośi spróujmy przyjrzeć się niektórym wynikom finnsowym osiągnym przez podmioty sektor MSP. Konentrujemy się n tkih mirh jk: przyhód n jeden podmiot ktywny, przyhód n jednego prująego orz udził kosztów w przyhodzie (por. te- 11 Wśród instytuji otozeni iznesu dziłjąyh n rzez przedsięiorzośi możn wskzć nstępująe: Krjow Sieć Innowji, Akdemikie Inkutory Przedsięiorzośi, Inkutory Tehnologizne, Prki Tehnologizne, Prki Przemysłowe, Klstry, Fundusze Kpitłu Zlążkowego, Anioły Biznesu. 12 K. B. Mtusik, Rozwój systemów..., dz. yt., s. 140 i n. 13 Dziłlność przedsięiorstw niefinnsowyh w 2008 roku, GUS, Wrszw 2010, s. 25 i n.
146 Dnut Andrzejzyk Tel 4. Źródł finnsowni inwestyji przez młe i średnie przedsięiorstw (2007 rok) w ujęiu regionlnym (w %) Województwo 0 do 49 ztrudnionyh 50 do 249 ztrudnionyh Środki włsne Źródł finnsowni Środki udżetowe Kredyty i pożyzki krjowe Środki zgrnizne Dolnośląskie 56,94 72,96 2,04 1,09 34,83 14,27 2,41 7,03 Kujwsko-Pomorskie 70,87 59,49 1,35 2,60 20,17 26,76 0,35 3,79 Luelskie 70,87 70 2,11 1,80 23,34 20,80 0,28 3,00 Luuskie 63,15 57,14 1,45 3,00 30,85 22,08 2,38 11,75 Łódzkie 65,29 43,02 1,81 1,91 25,48 51,31 4,88 0,50 Młopolskie 69,75 67,86 2,67 3,40 22,16 17,01 1,02 3,89 Mzowiekie 70,23 68,21 1,63 2,35 19,62 16,73 5,71 7,28 Opolskie 68,60 74,29 5,06 1,03 23,37 12,81 0,74 7,27 Podkrpkie 67,86 65,78 1,93 1,90 24,93 20,25 1,55 5,76 Podlskie 71,50 81,03 2,30 0,88 24,75 11,38 0,19 0,64 Pomorskie 31,40 66,94 0,25 2,50 7,09 17,41 59,99 2,59 Śląskie 70,20 65,56 1,78 2,82 22,18 20,95 3,08 4,98 Świętokrzyskie 71,00 72,00 5,00 2,09 16,00 18,55 2,98 1,86 Wrmińsko-Mzurskie 73,83 61,27 2,62 3,63 17,70 24,99 1,91 4,04 Wielkopolskie 66,48 69,87 0,61 1,45 26,94 19,32 1,69 2,12 Zhodniopomorskie 65,68 53,98 1,97 0,69 25,10 30,08 2,92 8,58 Polsk 70,09 65,61 2,16 2,07 22,78 21,54 5,75 4,69 Źródło: Olizeni włsne n podstwie Rport o stnie sektor młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w lth 2007 2008, PARP, Wrszw 2009.
Przedsięiorzość młyh i średnih przedsięiorstw w Polse ujęie regionlne 147 Tel 5. Nkłdy inwestyyjne według województw i kls wielkośi przedsięiorstw w 2008 roku (w tys. zł) Województwo Przedsięiorstw według klsy wielkośi ogółem młe mikro średnie duże Dolnośląskie 11 551 032 3 076 651 1 401 634 2 491 277 5 983 104 Kujwsko- -Pomorskie 6 192 552 1 608 405 774 008 1 885 724 2 698 423 Luelskie 4 005 854 1 368 630 712 026 1 005 303 1 631 921 Luuskie 2 903 414 1 115 602 723 249 757 036 1 030 776 Łódzkie 10 844 337 2 229 094 1 037 929 2 139 373 6 475 870 Młopolskie 10 962 825 3 104 500 1 745 311 2 401 478 5 456 847 Mzowiekie 47 792 509 8 084 407 4 008 665 8 795 311 30 912 791 Opolskie 2 161 125 654 597 346 066 872 649 633 879 Podkrpkie 4 816 335 1 498 743 932 189 1 113 020 2 204 572 Podlskie 2 662 534 1 067 960 604 168 758 355 836 219 Pomorskie 10 379 467 3 499 559 1 658 656 2 491 788 4 388 120 Śląskie 18 989 402 4 342 555 2 254 660 4 122 958 10 523 889 Świętokrzyskie 4 023 382 878 083 520 274 923 554 2 221 745 Wrmińsko- -Mzurskie 2 785 724 1 296 744 718 403 684 850 804 130 Wielkopolskie 14 448 232 3 523 686 1 651 203 3 202 983 7 721 563 Zhodniopomorskie 6 020 882 2 018 237 1 267 082 1 296 526 2 706 119 Polsk 160 539 606 39 367 453 20 355 523 34 942 185 86 229 968 Źródło: Oprownie włsne n podstwie Dziłlność przedsięiorstw niefinnsowyh w 2008 roku, GUS, Wrszw 2010. l 6). Njwyższy przyhód n jednego prująego przypd n województwo mzowiekie, pomorskie i wielkopolskie njniższy n przedsięiorstw z województw wrmińsko-mzurskiego i podkrpkiego. Njwyższy efekt mierzony przyhodem przypdjąym n dziłjąe jednostki osiąg województwo mzowiekie i śląskie. Njniższy udził kosztów w przyhodzie występuje w województwie opolskim i świętokrzyskim. W ujęiu kls przedsięiorstw 14, podonie jk w lth poprzednih, njwyższy udził w przyhodh mją duże przedsięiorstw (40,9 %) potem mikro (23,2%), średnie (22,6%) i njniższy młe (13,2%). W grupie mikro przyhód n jedno przedsięiorstwo wynosi mln zł, n podmioty młe, średnie i duże, odpowiednio 8,5 mln zł, 42,2 mln zł, 364,1 mln zł. Przyhód n jednego prownik przedsięiorstw dużego, średniego, młego i mikro wynosił odpowiednio 429,9 tys. zł, 403,0 tys. zł, 379,3 tys. zł i 186,8 tys. zł. Odnoszą przyhód n jedną złotówkę wyn- 14 Rport o stnie młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w 2007 2008 roku, PARP, Wrszw 2009, s. 40 i n.
148 Dnut Andrzejzyk Tel 6. Wyrne wyniki finnsowe przedsięiorstw ktywnyh z sektor MSP w 2007 roku w ukłdzie regionlnym Województwo Wyniki finnsowe przedsięiorstw ktywnyh Przyhody n prująego (mln zł) Przyhody n jeden podmiot (w mln zł) Udził kosztów w przyhodh (w %) Dolnośląskie 0,279 1,40 90,60 Kujwsko-Pomorskie 0,263 1,21 92,30 Luelskie 0,274 1,11 92,40 Luuskie 0,247 1,08 91,90 Łódzkie 0,244 1,13 92,00 Młopolskie 0,309 1,39 92,60 Mzowiekie 58 2,97 92,80 Opolskie 0,269 1,26 90,10 Podkrpkie 0,236 1,23 92,00 Podlskie 0,298 1,19 92,70 Pomorskie 0,324 1,44 91,80 Śląskie 0,304 1,80 91,80 Świętokrzyskie 0,279 1,28 90 Wrmińsko-Mzurskie 0,221 0,96 92,10 Wielkopolskie 0,322 1,63 92,30 Zhodniopomorskie 0,243 0,88 91,80 Polsk 0,322 1,60 92,20 Źródło: Oprownie włsne n podstwie Rport o stnie sektor młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w lth 2007 2008, PARP, Wrszw 2009. grodzeni okzuje się, że njwyższą wydjność osiągją mikro przedsięiorstw (26,9 tys. zł), dlej młe (14,0 tys. zł), średnie (12,4 tys. zł) i duże (11,3 tys. zł). Ujwni się tu wyrźnie przewg mikro przedsięiorstw gdzie jedn złotówk zinwestown w prująego generuje 26,9 tys. zł, gdy w łym sektorze jest to 13,8 tys. zł. Nleży wspomnieć, że przedsięiorzość jest również trktown jko źródło innowji te z kolei deydują o konkurenyjnośi podmiotu jk i regionu. Ay wprowdzć innowje wymg się przedsięiorzośi od kżdego uzestnik struktur orgnizyjnyh 15. Skl innowji wprost zleżn jest od przedsięiorzośi, mówi się wię o przedsięiorzośi innowyjnej (przedsięiorzość w wąskim znzeniu) 16. Jk wynik z Rportu PARP 17 dotyząego 15 K. Kozioł, Innowyjność polskih przedsięiorstw n tle doświdzeń Unii Europejskiej, Wydwnitwo Nukowe Uniwersytetu Szzeińskiego, Szzein 2007, s. 38. 16 J. Trglski, Innowyjność przyzyn i skutek przedsięiorzośi, Zeszyty Nukowe nr 730 Akdemii Ekonomiznej w Krkowie, Wydwnitwo AE, Krków 2006, s. 7 i n. 17 E. Wojnik, P. Klimzk, Proesy innowyjne w sektorze MSP w Polse i regionh, [w:] A. Żołnierski (red.), Innowyjność 2008. Stn innowyjnośi, projekty dwze, metody wspierni, społezne determinnty, Rport, PARP, Wrszw 2006, s. 7 i n.
Przedsięiorzość młyh i średnih przedsięiorstw w Polse ujęie regionlne 149 innowyjnośi sektor MSP innowyjność młyh przedsięiorstw mierzon wdrożonymi innowjmi przez firmy oniżył się z 17,0% w lth 2002 2004 do 13,9% w lth 2004 2006. Proent średnih firm wprowdzjąyh innowje również oniżył się z 40% do 37,4%. W ujęiu województw, w lth 2004 2006 njrdziej innowyjne yło pomorskie (22,6%) i podkrpkie (21,1%). Njniższy poziom notuje się w województwie kujwsko-pomorskim i luuskim. Wyniki n poziomie średniej krjowej osiągją województw: luelskie, dolnośląskie, śląskie, podlskie i świętokrzyskie. Innowyjność niższ od krjowej jest oszrze wrmińsko-mzurskim i mzowiekim (12%). W klsie średnih przedsięiorstw njlepsze wyniki osiąg Mzowsze (46,0% wprowdziło innowje). Dore wyniki (41,0 %) notują województw: opolskie, podlskie, śląskie i podkrpkie. Njmniejszy odsetek innowji widzimy w województwie świętokrzyskim, zhodnio pomorskim, luelskim i łódzkim. Szzególnie niepokoi oniżnie poziomu innowyjnośi w grupie młyh firm jk również duże rozpiętośi między województwmi. 3. Podsumownie Od kilku lt funkjonuje w Polse termin odpowiedziln przedsięiorzość, któremu osttnio ndje się szzególnego znzeni. Pod tym określeniem zzwyzj rozumie się tkie prowdzenie firmy, które minimlizuje ryzyko i dje możliwie njwyższe sznse n długookresowy sukes. Korzyśi wynikjąe z tkiego dziłni to między innymi: wzrost zinteresowni inwestorów podmiotem, zwiększon lojlność klientów, pozytywny wizerunek firmy, podniesienie poziomu kultury orgnizyjnej przedsięiorstw, poprw relji ze społeznośią i włdzmi loklnymi, utożsminie się prownik z firmą. Odpowiedzilny iznes to podejmownie dziłń n rzez prowników, prtnerów iznesowyh, n rzez środowisk i kjonriuszy, to dłość o konsumentów i klientów, to zhownie norm etyznyh i długoflowe, strtegizne myślenie. Progrm społeznej odpowiedzilnośi przedsięiorstw winien yć relizowny nie tylko przez duże jednostki le tkże, może przede wszystkim, przez jednostki sektor MSP. One przeież ostteznie wyznzją przedsięiorzość regionlną i w olrzymim zkresie deydują o konkurenyjnośi regionu i jego rozwoju. Jk pokzują dni 18 niestety mimo, że około 24% menedżerów zn konepje tej przedsięiorzośi to nie wprowdz żdnyh progrmów n jej rzez w swojej firmie. Prowdząy firmę jko jedn z przyzyn tej iernośi wykzują rk szzegółowej wiedzy n temt nrzędzi i metod zrządzni odpowiedzilnego. Jest to sygnłem nie tylko do rozszerzeni i intensyfikji dziłń upowszehnijąyh, populryzująyh ideę odpowiedzilnej przedsię- 18 Perepj odpowiedzilnego iznesu i zngżowni społeznego wśród polskih przedsięiorów dni eksploryjne, Rport z dni jkośiowego przeprowdzonego n zleenie Konfederji Przedsięiorów Polskih Lewitn ( http:www.pkpplewitn.pl/).
150 Dnut Andrzejzyk iorzośi le przede wszystkim do wyprowni prktyznyh umiejętnośi posługiwni się jej instrumentmi. Drugim ozekiwnym dziłniem jest iągł i pogłęion nliz struktury gospodrzej regionów, w tym rozpoznnie uwrunkowń wewnętrznyh i zewnętrznyh gospodrowni, między innymi dl zdefiniowni spejlizji regionlnej jk i występująej n dnym oszrze konentrji gospodrzej. Przeprowdzon nliz potwierdz, że dysproporje w rozwoju przedsięiorzośi w regionh są utrwlone. Widć wyrźną dominję województw mzowiekiego, wielkopolskiego, pomorskiego przy opóźnienih województw luelskiego, podkrpkiego, opolskiego, świętokrzyskiego i podlskiego. Wdrżnie dziłń proinnowyjnyh, inwestyyjnyh wymg między innymi dostępu do źródeł finnsowni. Jk pokzują dni Ministerstw Rozwoju Regionlnego 19 jednostki smorządu terytorilnego, osttnio, wykzują rdzo duże zngżownie w pozyskiwnie funduszy dl firm. W tkie dziłnie włązyło się kżde województwo, 98% powitów i 78% gmin uzyskują wsprie n projekty relizowne przez smorządy ądź ih jednostki orgnizyjne. Njgorsze rezultty notują województw podlskie i luelskie, poniewż nie wszystkie powity i gminy zdoyły dofinnsownie. Pojwi się pytnie o przyzyny tej sytuji, zy wynik on z nieuiegni się o środki zy też niewłśiwego przygotowni wniosków. Brdzo wysoką ktywność wykzło województwo wrmińsko-mzurskie, o dje pewne ndzieje dl ożywieni gospodrzego tego oszru. W świetle powyższyh informji rngi nier relizj Progrmu Operyjnego Rozwój Polski Wshodniej 2007 2013. Nleży zznzyć, że prezentowne wyniki nlizy dotyzą okresu poprzedzjąego kryzys gospodrzy i elowym ędzie, w perspektywie kolejnyh przynjmniej trzeh lt, prześledzenie jk rdzą soie przedsięiory w poszzególnyh województwh z trudnośimi wynikjąymi ze spowolnieni wzrostu gospodrzego. Biliogrfi Czternsty W., Kujzyński T., Przedsięiorzość w strtegii województw wielkopolskiego do 2020 r. T. 2, [w:] M. Admowiz (red.), Strtegi rozwoju loklnego. Aspekty instrumentlne, Wydwnitwo SGGW, Wrszw 2003. Dziłlność przedsięiorstw niefinnsowyh w 2005 roku, GUS, Wrszw 2006. Dziłlność przedsięiorstw niefinnsowyh w 2006 roku, GUS, Wrszw 2007. Dziłlność przedsięiorstw niefinnsowyh w 2007 roku, GUS, Wrszw 2008. Dziłlność przedsięiorstw niefinnsowyh w 2008 roku, GUS, Wrszw 2010. 19 Przegląd regionlny nr 2, Ministerstwo Rozwoju Regionlnego Wrszw 2010, s. 16 17. (http:/ www. mrr. gov.pl/rozwój
Przedsięiorzość młyh i średnih przedsięiorstw w Polse ujęie regionlne 151 Kozioł K., Innowyjność polskih przedsięiorstw n tle doświdzeń Unii Europejskiej, Wydwnitwo Nukowe Uniwersytetu Szzeińskiego, Szzein 2007. Lihtrski J. (red.), Podstwy nuki o przedsięiorstwie, Wydwnitwo Akdemii Ekonomiznej im. Oskr Lngego we Wrołwiu, Wrołw 2007. Mtusik K. B., Rozwój systemów wspri przedsięiorzośi-przesłnki, polityk i instytuje, Wydwnitwo Instytutu Tehnologii Eksplotji PIB, Rdom-Łódź 2006. Przegląd regionlny nr 2, Ministerstwo Rozwoju Regionlnego, Wrszw 2010, s. 16 17. (http:// www. mrr. gov.pl/rozwój) Mozydłowsk J., Pewiz, I., Przedsięiorzość, Wydwnitwo Oświtowe FO- SZE, Rzeszów 2007. Perepj odpowiedzilnego iznesu i zngżowni społeznego wśród polskih przedsięiorów dni eksploryjne, Rport z dni jkośiowego przeprowdzonego n zleenie Konfederji Przedsięiorów Polskih Lewitn ( http:// www.pkpplewitn.pl/). Rport o stnie sektor młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w lth 2005 2006, PARP, Wrszw 2007. Rport o stnie sektor młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w lth 2006 2007, PARP, Wrszw 2008. Rport o stnie sektor młyh i średnih przedsięiorstw w Polse w lth 2007 2008, PARP, Wrszw 2009. Smoleń M., Czynniki kreująe rozwój gospodrzy w wymirze loklnym. T. 1, [w:] M. Admowiz (red.), Strtegi rozwoju loklnego. Aspekt instytujonlny, Wydwnitwo SGGW, Wrszw 2003. Strużyki M., Młe i średnie przedsięiorstw w gospodre regionu, Wydwnitwo PWE, Wrszw 2004. Sudoł S., Przedsięiorstwo. Podstwy nuki o przedsięiorstwie. Zrządznie przedsięiorstwem, PWE, Wrszw 2006. Trglski J., Innowyjność przyzyn i skutek przedsięiorzośi, Zeszyty Nukowe nr 730 Akdemii Ekonomiznej w Krkowie, Wydwnitwo AE, Krków 2006. Tuzik A., Przejwy ktywnośi społeznośi regionlnej w pokonywniu dysonnsów i zróżniowń regionlnyh. Przypdek regionu peryferyjnego, [w:] A. Tuzik, B. Tuzik (red.), Regionlny wymir proesów trnsformyjnyh zróżniowni i podziły, Wydwnitwo Nukowe SCHOLAR, Wrszw 2009. Wojnik E., Klimzk, P., Proesy innowyjne w sektorze MSP w Polse i regionh, [w:] A. Żołnierski (red.), Innowyjność 2008, Stn innowyjnośi, projekty dwze, metody wspierni, społezne determinnty, Rport, PARP, Wrszw 2006. THE ENTREPRENEURSHIP OF SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES IN POLAND THE REGIONAL PRESENTATION Summry: The rtile dels with the importnt mening of the setor of smll nd medium enterprises in the regionl re in Polnd. The setor n hve lrge influene on eonomi prosperity. It n improve lol eonomy. These enterprises hve rther low level of their expenses. They n rete new ples for work nd lot of innovtions. Evev though there
152 Dnut Andrzejzyk hve een mny ostles in the wy to develop, the setor n improve the stndrts of living for people from lol re. Key words: innovtion, regionl re, the setor of smll nd medium enterprises, entrepreneurship. dr Dnut Andrzejzyk Kujwsko-Pomorsk Szkoł Wyższ w Bydgoszzy ul. Piotrowskiego 12-14 85-098 Bydgoszz dndrzejzyk@op.pl