2009 Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning Wykorzystanie Internetu w Biznesie (na przykładzie projektu SME.net.pl)
Spis treści Zagadnienia Strona A. OGÓLNE INFORMACJE O PROJEKCIE SME.NET.PL 2 B. ORGANIZACJA SZKOLEŃ - PODSTAWOWE INFORMACJE 3 C. METODYKA PROWADZENIA SZKOLEŃ 4 D. BLENDED LEARNING 18 E. METODYKA NAUCZANIA NA ODLEGŁOŚĆ W SYSTEMIE BLENDED LEARNING ZASADY OGÓLNE 27 F. ZAKOŃCZENIE 34 Przewodnik został opracowany w ramach programu Leonardo da Vinci SME.net.pl przez zespół: IDEA! Managament Consulting Sp. z o.o. ul. Flory 9/10, 00-586 Warszawa tel: +48 (22) 3316699 fax: +48 (22) 3316694 http:// www.idea-mc.pl Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 1
A. OGÓLNE INFORMACJE O PROJEKCIE SME.NET.PL Projekt SME.net.pl - Wzrost wykorzystania Internetu przez małe i średnie przedsiębiorstwa na obszarze Polski północno-wschodniej i wschodniej dzięki zastosowaniu innowacyjnych mieszanych metod nauczania (blended learning)*. To projekt opracowany przez firmę IDEA! Management Consulting Sp. z o.o. i wdrażany w trzech województwach: podlaskim, warmińsko-mazurskim i lubelskim w terminie 2 listopada 2007 30 kwietnia 2009. *Blended learning połączenie tradycyjnego szkolenia z e-learningiem Cele Projektu: Rozwój innowacyjnego szkolenia mieszanego (blended learning) nakierowanego na zdobywanie umiejętności e-biznesowych Stworzenie wirtualnego środowiska nauczania (VLE) gdzie MŚP będą mogły wchodzić w interakcje z trenerami i innymi uczestnikami szkolenia pomiędzy zajęciami Przetestowanie programu szkoleniowego poprzez pilotażowe szkolenia dla 72 przedstawicieli z 3 regionów Ocena wpływów szkolenia na działalność biznesową firm w celu ukazania MŚP wymiernych korzyści z wykorzystania narzędzi internetowych Rozpowszechnienie wyników projektu wśród innych MŚP, organizacji i instytucji, wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności oraz instytucji edukacyjnych a w efekcie: Wzrost wykorzystania Internetu przez MŚP na obszarze Polski wschodniej i północno wschodniej w działalności biznesowej Rezultaty projektu: Program nauczania przygotowanie treści szkolenia mieszanego (blended learning) nakierowanego na zdobywanie umiejętności e-biznesowych Metodologia szkoleń opracowanie (i opis) metodologii szkolenia z uwzględnieniem stworzenia wirtualnego środowiska nauczania Podręcznik połączenie ogólnych informacji i wiedzy z materiałami dydaktycznymi z zakresu wykorzystania narzędzi internetowych w działalności biznesowej Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 2
B. ORGANIZACJA SZKOLEŃ - PODSTAWOWE INFORMACJE a. Ilość dni, modułów Szkolenia zostały opracowane w systemie modularnym: 2 dni + 2 dni + 1 dzień, w sumie 5 dni szkolenia tradycyjnego + sesje e-learningowe (platforma Campus udostępniona przez Nexe, partnera z Hiszpanii). Przerwy pomiędzy modułami - min 2 tygodnie, max 1 miesiąc - gwarantują wystarczający czas na powtórzenie materiału oraz realizację ćwiczeń na platformie zdalnego nauczania. Taki system umożliwia uczestnikom przyswojenie aktualnej porcji materiału przed dostarczaniem kolejnej części. b. Tematyka Szkolenie podzielone zostało na cztery bloki tematyczne: Narzędzia blok poświęcony podstawowym narzędziom pozwalającym w pełni wykorzystać Internet jako źródło informacji i kanał komunikacji, Informacje blok poświęcony źródłom i sposobom przeszukiwania i udostępniania informacji oraz ich selekcji, Strona Internetowa blok poświęcony celom i zasadom tworzenia i zastosowania w biznesie stron internetowych, Promocja w Internecie - blok poświęcony sposobom pozyskiwania nowych klientów poprzez reklamę swoich usług i produktów w Internecie. Marketing internetowy. c. Uczestnicy Uczestnikami szkoleń byli przedstawiciele Małych i Średnich Przedsiębiorstw z trzech regionów. Łącznie w szkoleniach wzięło udział 118 osób z 72 firm. Stworzono 7 grup szkoleniowych po 16-20 osób. Wśród uczestników przeważali właściciele firm i kadra zarządzająca, zdarzali się pracownicy, specjaliści ds. IT. Wiek uczestników był niezwykle zróżnicowany (25 50+), większość stanowiły kobiety. d. Warunki techniczne Szkolenia stacjonarne w salach komputerowych z dostępem do Internetu. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 3
C. METODYKA PROWADZENIA SZKOLEŃ Zasady dydaktyczne nauczania dorosłych Podstawą metodyki nauczania są zasady dydaktyczne. Andragogika, nauka o kształceniu dorosłych, wskazuje na najważniejsze zasady jakie musi spełniać edukacja dorosłych, aby była najbardziej efektywna. Na pytanie o efektywność i skuteczność kształcenia w dużej mierze odpowiada psychologia rozwoju dorosłego co potwierdzają wyniki badań nad procesami uczenia się ludzi w różnym wieku i uwarunkowaniami tych procesów. Poniżej przedstawione zostały elementy charakterystyczne dla kształcenia dorosłych, które powinny zostać zawarte w planie szkolenia: autonomiczność dorośli są autonomiczni, muszą znać cel szkolenia i się z nim wewnętrznie zgadzać. Poczucie autonomiczności wzrasta, gdy uczestnicy szkolenia mają wpływ na jego kształt; własne doświadczenia dorośli w przyswajaniu nowych informacji opierają się o dotychczasowe własne doświadczenia, umiejętności i wiedzę. Zakres szkolenia musi brać ten element pod uwagę, aby proces nauczania zakończył się sukcesem; osiąganie celów adekwatność praktyczność respekt dorośli są nastawieni na osiąganie celów i mierzalne rezultaty, dlatego każda porcja materiału lub ćwiczenie musi być adekwatne i celowe. Trener powinien wykazywać jak poszczególne elementy szkolenia przyczyniają się do realizacji głównego celu szkolenia; uczestnicy szkoleń muszą mieć poczucie, że materiał odpowiada im potrzebom osobistym lub zawodowym; szkolenie musi gwarantować, że wiedza i umiejętności będą wykorzystywane w przyszłości, musi być oparte na praktycznych ćwiczeniach; szkolący muszą umieć moderować dyskusje i umożliwiać uczestnikom uszanowanie różnych przekonań. Metodyka szkoleń opracowana na potrzeby projektu SME.net.pl została oparte o powyższe elementy oraz zasady dydaktyczne sformułowane przez autorytet andragogiki polskiej, Józefa Półturzyckiego, zawarte w jego pracy Dydaktyka dorosłych 1. 1 Półturzycki J., Dydaktyka dorosłych, Wyd. WSiP, Warszawa 1991. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 4
Zasady dydaktyczne kształcenia dorosłych: 1. poglądowości 2. przystępności 3. systematyczności 4. świadomego i aktywnego uczestnictwa 5. kształtowania umiejętności uczenia się 6. łączenia teorii z praktyką 7. wykorzystania doświadczeń osób dorosłych 8. indywidualizacji i zespołowości 9. trwałości wiedzy 10. ustawiczności kształcenia Zasada poglądowości Zasada ta wskazuje na konieczność zdobywania wiedzy o rzeczywistości przez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk, wydarzeń i procesów lub przez zetknięcie ich z zastępnikami, czyli pomocami naukowymi, takimi jak: obrazy, modele, słowa, wykresy, tabele. W drugim przypadku możemy mówić o wizualizacji procesu kształcenia. Zasada poglądowości obowiązuje w podających i poszukujących metodach kształcenia, powinna uwzględniać właściwości psychiczne uczestników, zasób ich doświadczeń, umiejętność obserwacji itd. Zasada ta ułatwia realizowanie następujących zadań: wprowadzenie do świadomości odpowiedniej znajomości faktów, kształtowania pojęć, zrozumienia i zapamiętania myśli, uogólnień i praw naukowych, zrozumienia istoty i sposobu wykonywania danych czynności. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 5
Zasada przystępności Zasada ta polega na stopniowaniu trudności, wyraża konieczność dostosowania treści i metody nauczania do rozwoju i możliwości uczniów. Z zasady tej wynika, że w nauczaniu należy: przechodzić od tego, co jest bliższe, do tego co dalsze, przechodzić od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego co trudniejsze, przechodzić od tego, co jest uczniom znane, do tego co nowe i nieznane, uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów. Znajomość uczestników procesu kształcenia (ich możliwości mentalnych, zasobu doświadczeń, umiejętności uczenia się) jest najważniejszym warunkiem powodzenia pracy dydaktycznej. W pracy wykładowcy należy pamiętać o wyjaśnianiu trudnych i rzadko stosowanych terminów i pojęć. Poza tym stawianie zbyt wysokich wymagań zniechęca do dalszej pracy, niszcząc najważniejszą pozytywną motywację do uczenia się, ale wymagania zbyt niskie, także wpływają demobilizująco. Zasada systematyczności Zasada ta powinna być stosowana tak przez uczniów w procesie uczenia się, jak i nauczycieli podczas kierowania tym procesem. Uczeń powinien systematycznie przyswajać wiadomości i umiejętności oraz systematycznie je utrwalać. Nauczyciel powinien w swojej pracy uwzględniać następujące reguły: ujmować materiał nauczania we właściwej kolejności, stale nawiązywać do materiału opanowanego, podzielić materiał na określone części, wiązać poszczególne porcje w całość, podkreślać sprawy i tematy główne, zasadnicze, dbać o systematyczne opanowanie wiedzy i umiejętności przez uczniów. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 6
Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa Zasada ta realizowana jest w oparciu o metody nauczania, w których uczeń musi podejmować próby określenia problemu, wyszukiwania potrzebnego materiału i analizowania go w celu odróżnienia tego, co istotne i ważne, od tego, co drugorzędne. Nauczyciel powinien w celu realizacji zasady świadomego i aktywnego uczestnictwa: starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów, stawiać uczniów w sytuacjach wymagających od nich dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą, stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy. Zasada kształtowania umiejętności uczenia się Zasada ta wynika z założeń edukacji ustawicznej, w której szczególny nacisk kładzie się na rozwijanie umiejętności pracy umysłowej i przygotowanie do samokształcenia. Polega na przygotowaniu do świadomego i samodzielnego planowania oraz organizowania pracy umysłowej, jak i na doskonaleniu podstawowych metod nabywania informacji i rozwijania umiejętności, takich jak: obserwacja, korzystanie z komunikatów, wypowiedzi nauczyciela i współuczestników procesu oświatowego, korzystanie z podręczników i innych materiałów dydaktycznych oraz środków kształcenia, nowoczesnych przekazów informacji słownej, obrazu, czynności lub ruchu na ekranie. Inną grupę umiejętności stanowią sposoby rejestrowania informacji w formie notatek, schematów, rysunków, zapisu multimedialnego. Niezmiernie istotne jest także prawidłowe rozumienie poznawanych informacji czy umiejętności z racjonalną selekcją, syntezą i własnym ujęciem opanowywanych zasad. Równolegle należy kształtować sposoby wykorzystania nabytej wiedzy, np. w dyskusji, referacie, w trakcie egzaminu. Zasada ta stanowi podstawę wdrażania do samokształcenia. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 7
Zasada łączenia teorii z praktyką Zasada ta służy przygotowaniu do racjonalnego posługiwania się wiedzą w rozmaitych sytuacjach praktycznych, do przekształcania otaczającej rzeczywistości. Dorośli ze swoimi pragmatyzmem, wiedzę oderwaną od praktyki często uznają za bezużyteczną, co ma związek ze stylem ich myślenia. Dorośli uczą się przez przyłączenie nowych wiadomości do posiadanej już struktury kognitywnej. Uczą się łatwiej, kiedy widzą podobieństwo i związek między już posiadanymi i zdobywanymi informacjami oraz wtedy, kiedy mogą to praktycznie wykorzystać. W duchu omawianej zasady ważne jest, aby: łączyć myślenie i poznawanie treści o charakterze praktycznym z myśleniem i treściami o charakterze teoretycznym, łączenie procesu opanowania wiadomości z jednoczesnym ich stosowaniem (np. poprzez rozwiązywanie zadań praktycznych), łączenie nauki z techniką, wyjaśnianie działania mechanizmów za pomocą teorii i praw naukowych. Zbytnie abstrahowanie nie sprzyja rozumieniu i opanowaniu treści, ale nawiązywania do praktyki, do bezpośredniego doświadczenia ułatwia naukę, przyspiesza zrozumienie i opanowanie treści. Zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych Jest to dodatkowa zasada kształcenia w porównaniu z nauczaniem dzieci i młodzieży, ponieważ doświadczenia dorosłych są bogate i różnorodne. Nawiązywanie do nich ma już duże znaczenie przy realizacji zasady łączenia teorii z praktyką. W tym przypadku podkreśla się charakter posiadanych doświadczeń (pozytywne i negatywne) oraz ich wpływ na proces nauczania uczenia się. Doświadczenia pozytywne wyniesione z poprzednich etapów kształcenia lub związane z aktywnością zawodową, kulturalno-oświatową, zwłaszcza samokształceniową, pomagają lepiej zrozumieć zagadnienia programowe, szybciej je opanować i trwalej zapamiętać. Z kolei doświadczenia negatywne, jakie zdobył dorosły we wcześniejszej edukacji, stanowią najpoważniejszą barierę w podjęciu decyzji o dalszym kształceniu. W trakcie procesu kształcenia złe nawyki edukacyjne i/ lub brak umiejętności uczenia się znaczenie utrudniają jego realizację. W tej sytuacji nauczyciel musi wyjaśnić złe lub błędne doświadczenia oraz podjąć stosowne kroki w celu ich korekty. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 8
Zasada indywidualizacji i zespołowości Środowisko osób dorosłych jest bardziej zróżnicowane niż grupy młodzieżowe pod wieloma względami, przede wszystkim: wieku, doświadczeń, celów kształcenia. W związku z tym proces kształcenia musi być w ich przypadku bardziej zindywidualizowany, by właściwie reagować na potrzeby i możliwości uczących się. Jednocześnie należy wspierać zasadę zespołowości kształcenia, która pozwala na zdobywanie oprócz kwalifikacji twardych, także kwalifikacje miękkie, takie jak: umiejętność współdziałania, odpowiedzialność za wykonanie przydzielonego zadania, zdolności negocjacyjne, rozwiązywanie nieprzewidzianych problemów, wzajemne uczenie się. Praca zespołowa łączy się ściśle z indywidualizacją, kiedy dobieramy wykonawców do określonych zadań. W procesie kształcenia dorosłych w znacznie większym stopniu niż w środowisku młodzieży występuje potrzeba poradnictwa, konsultacji, zajęć uzupełniająco-korekcyjnych lub innych form wspomagających skuteczność nauczania. Zasada trwałości wiedzy Zasada ta wskazuje na konieczność podejmowania i stosowania przez nauczyciela licznych zabiegów dydaktycznych, aby uczniowi ułatwić trwałe zapamiętywanie poznanych treści i umiejętności. W tym miejscu warto odwołać się do zaleceń wynikających z badań nad zapamiętywaniem: prosta struktura myśli, tj. trzymanie się przewodniej myśli i jej rozwijanie w różnych kierunkach, przejrzystość i konkretność treści, odwoływanie się do doświadczeń i praktycznej działalności, wielokrotne powracanie do głównych tez zajęć. Z punktu widzenia dydaktyki efekty kształcenia wzmacniają następujące zabiegi: wzbudzenie zainteresowania uczniów, ich aktywny udział, ćwiczenia utrwalające, częstotliwość powtórzeń zgodna z krzywą uczenia się, łączenie treści w logiczną całość, wdrażanie do weryfikacji poznanych praw, zasad, reguł, systematyczna kontrola. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 9
Zasada ustawiczności kształcenia Zasada ta wskazuje na całożyciowy charakter edukacji od dzieciństwa po starość, co oznacza, że obejmuje ona także cały system oświaty. Taka edukacja służy aktualizacji wiedzy, podnoszeniu kwalifikacji, nadążaniu za rozwojem nauki i techniki, a przede wszystkim zapewnia możliwość stałego rozwoju i wzbogacania osobowości. Oświata realizowana wg tej zasady powinna być: demokratyczna (dostępna dla wszystkich), otwarta (na innowacje), pluralistyczna (różne podmioty organizujące oświatę, formy, programy). Proces kształcenia obok zadań poznawczych powinien realizować także zadania motywacyjne, rozbudzać potrzebę dalszego uczenia się, rozwoju zainteresowań, wdrażać do samokształcenia. 2 Możemy wyróżnić następujące typy uczenia się dorosłych: Uczenie sztuczne - pamięciowe. Osoby dorosłe lepiej zapamiętują to, co nawiązuje do już posiadanych informacji, co wydaje się im ważne i potrzebne, co mogą wykorzystać w praktyce, np. w pracy. Uczenie naturalne - rozpatrywanie konkretnych rozwiązań na przykładach, analiza i synteza przypadków, zwana metodą studium przypadku (ang. case study). Ten typ uczenia się, szczególnie w grupach tych samych zawodów lub stanowisk pracy, okazuje się bardzo skuteczny i dobrze przyjmowany przez uczących się. Uczenie racjonalne doświadczanie, poznawanie w działaniu, pod warunkiem rozumienia i wykorzystywania uogólnień, wnioskowania i poszukiwania nowych rozwiązań. Nauczanie dorosłych ma swoją specyfikę, która objawia się jeszcze bardziej wyraźnie, gdy zaczynamy mówić o kompetencjach jako głównym efekcie nauczania. Osoby dorosłe dobrze reagują na nauczanie, które ma charakter aktywny i doświadczeniowy, a więc wymagające własnej aktywności i opierające się na przykładach wziętych z życia oraz odnoszące się do problemów znanych im z codziennych sytuacji. Dla osób dorosłych uczenie się to przede wszystkim rozwiązywanie problemów. Stąd żywo reagują na opis praktycznych zastosowań wykładanej im wiedzy. Ponadto dorośli lubią dyskutować nad potencjalnymi zastosowaniami przekazywanej im wiedzy w ich życiu, a także ochoczo ustosunkowują się do możliwości współtworzenia zajęć, między innymi przez dzielenie się własnym doświadczeniem i własnymi przemyśleniami 3. 2 Półturzycki J., Dydaktyka dorosłych, Wyd. WSiP, Warszawa 1991. 3 Paweł Smółka, Uniwersytet kompetencji. Wyzwania dla treści i formy nauczania na poziomie akademickim, 2005 Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 10
Najmniej skuteczne (choć z reguły trudno się bez nich obejść) są zajęcia o charakterze wykładu, znacznie lepsze rezultaty osiąga się stosując nauczanie bezpośrednie, takie jak trening, demonstracja, case study, inscenizacja, obserwacja. 4 Podając nowe treści, zasady, procedury, należy je porównywać i wiązać z doświadczeniami znanymi wszystkim uczącym się, z czynnościami zawodowymi, który powinny ulec optymalizacji. Po omówieniu treści w formie krótkich 15-20-minutowych miniwykładów, należy ćwiczyć zastosowanie nowej wiedzy w praktyce, a także rejestrować przydatność nowych informacji dla osoby uczącej się. Dorośli bowiem znacznie szybciej i skuteczniej uczą się tego, co uznają za ważne i potrzebne, a także wówczas, gdy akceptują stosowane metody uczenia się. Piramida zapamiętywania. 5% wykład. 10% czytanie. 20% metody audio-wizualne. 30% demonstracje. 50% grupa dyskusyjna. 75% praktyka poprzez działanie. 90% nauczanie innych natychmiastowe wykorzystanie nowej wiedzy 4 Piotr Peszko, Profesjonalne kształcenie, 2007 Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 11
Aktywne metody nauczania Metody aktywne (aktywizujące) to grupa metod nauczania charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia podmiot kształcący się (uczeń) jest angażowany w proces nauki a jego aktywność przewyższa aktywność podmiotu nauczającego (nauczyciela). Metody aktywne kładą nacisk na samodzielne dotarcie do wiedzy oraz powiązanie nowych informacji z dotychczasowym doświadczeniem. W nauczaniu dorosłych metody aktywne są najskuteczniejsze, nawet do 70% bardziej skuteczne niż metody przekazywania informacji w formie wykładu. Szkolenia w ramach projektu SME.net.pl zostały opracowane z wykorzystaniem wielu metod aktywnych, by w ten sposób jak najlepiej wykorzystać dotychczasowy potencjał uczestników oraz zachęcić ich do dalszego rozwoju i dążenia do poszukiwania wiedzy. Trenerzy prowadzący zajęcia obrali za cel nie tylko dostarczenie konkretnej wiedzy czy nowych umiejętności, ale również pozostawienie w uczestnikach zaciekawienia tematem, na tyle silnego, by po szkoleniu od razu samodzielnie próbowali wykorzystać w praktyce zawodowej nową wiedzę. Metody aktywne wspierają chęć poszukiwania informacji i samorozwoju. Poprzez zaangażowanie emocjonalne uczestników warsztatu aplikujemy nową wiedzę w sposób niezauważalny i ciekawy. Aktywne ćwiczenia wspierają również odseparowanie się od bieżących spraw utrudniających proces nauki i umożliwiają pełne uczestnictwo w procesie nauczania. Jest to szczególnie istotne w przypadku szkoleń dla menedżerów, właścicieli firm, którzy z niechęcią i trudnością odrywają się od istotnych i pilnych spraw firmowych. Metody aktywne przybierają niekiedy formę rozrywki, mogą być grą, zabawą, żartem. Jest to istotny element kształcenia zwiększający efektywność procesu uczenie się ze śmiechem, uczenie się podczas relaksu, uczenie się z radością i zaciekawieniem. Na trenerach jednak spoczywa obowiązek przedstawienia uczestnikom celu wykorzystywanych ćwiczeń i uświadomienia, że dana forma jest metodą nauczania, a nie zwykłą zabawą i niesie ze sobą treści edukacyjne. Według prof. Janiny E. Karney 5 najskuteczniejszymi metodami nauczania dorosłych są: trening, case study (studium przypadku), inscenizacja, dyskusja, burza mózgów, dyskusje problemowe w grupach. 5 J.E. Karney, Człowiek i praca - wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy, wyd. Międzynarodowa Szkoła Menedżerów, Warszawa 2000. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 12
Szkolenia projektu SME.net.pl wykorzystywały wiele aktywnych metod, wybieranych przez trenerów w zależności od potrzeb, oczekiwań i możliwości grupy szkoleniowej. Tematyka szkoleń dostarczenie wiedzy informatycznej, umiejętności wykorzystania Internetu, definiowała w pewnym stopniu zakres wykorzystania form aktywnych. Metody wykorzystywane na szkoleniach: case study (studium przypadku), metoda oparta na analizie konkretnego i rzeczywistego przypadku, problemu, sytuacji biznesowej; pozwalająca na przyjrzenie się przyczynom i rezultatom zastosowanych rozwiązań. Case study umożliwia analizę wynikłych błędów i trudności w danej sytuacji i przedstawia najlepsze rozwiązania warte powielania. Jest to metoda wykorzystywana w szczególności w szkoleniach biznesowych. inscenizacja, drama, odgrywanie ról, symulacja to metody pozwalające na postawienie się uczestnika w nowej sytuacji i jego aktywny udział, analizę zachowań i proponowanych rozwiązań w tzw. bezpiecznych warunkach, bez ryzyka biznesowego. Metody te umożliwiają również przyjrzenie się konkretnym problemom i sytuacjom z dystansu, z innego punktu widzenia, co pozwala na łatwiejsze znalezienie rozwiązań. Sposób wykorzystywany przy budowie zespołu i analizie ról grupowych. dyskusja umożliwia dzielenie się wiedzą uczestników szkoleń, przedstawianie różnych punktów widzenia, wspólne dochodzenie do pewnych rozwiązań zamiast prostego (i mniej skutecznego) przyjmowania wiedzy w formie wykładu. Dyskusja wykorzystuje dotychczasową wiedzę uczestników, do której trener nawiązuje przy podawaniu nowych informacji. Dyskusja moderowana to również sposób na integrację uczestników i budowanie zespołu. burza mózgów metoda kreatywna wymagająca bardzo aktywnej pracy uczestników. Nowa wiedza przekazywana jest w nawiązaniu do dotychczas posiadanej, zazwyczaj przez analizę i syntezę skojarzeń pojawiających się w trakcie ćwiczenia. Burza mózgów (podobnie jak dyskusja) jest metodą angażującą emocje uczestników, dlatego wymaga moderowania i kontroli oraz przyjęcia pewnych zasad. dyskusje problemowe w grupach inna forma dyskusji, prowadzona w podgrupach. Celem jest znalezienie rozwiązania konkretnych problemów. ćwiczenia indywidualne i grupowe ćwiczenia mające na celu przetestowanie poznawanych narzędzi, natychmiastowe wykorzystanie przyswajanych informacji. W projekcie SME.net.pl ćwiczenia te były jednym z ważniejszych elementów nauczania, gdyż umożliwiały uczestnikom sprawdzenie korzyści z wykorzystania proponowanych przez trenerów narzędzi wykorzystania Internetu w biznesie. Natomiast dla trenerów obserwacja podczas ćwiczeń dawała natychmiastową informację o poziomie zrozumienia wśród uczestników a także o obszarach najbardziej interesujących i najbardziej kłopotliwych. Był to więc jednocześnie element ewaluacji szkolenia. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 13
Inne elementy i założenia aktywnej edukacji uczestników w Projekcie SME.net.pl Powyżej opisane formy są metodami edukacyjnymi. Aktywizacja uczestników oraz efektywność nauczania wspomagane były również przez dodatkowe elementy szkolenia takie jak m.in: elementy integracji uczestników szkoleń oraz wykorzystywanie tzw. energizerów - technik podnoszenia poziomu energii w grupie i mobilizacji uczestników do dalszej pracy i nauki podczas szkolenia. Integracja Poznawanie się uczestników szkoleń było bardzo ważną częścią szkolenia. Elementy integracji zaplanowane zostały w początkowej fazie szkolenia i miały na celu stworzenie przyjemnej i bezpiecznej atmosfery nauczania. Przebywanie w środowisku osób znanych i lubianych znacznie zwiększa chęć uczestnictwa w szkoleniu a za tym efektywność przyswajania wiedzy. Zbudowanie zaufania wśród uczestników szkolenia pozwala w dalszej pracy na wykorzystywanie realnych przykładów biznesowych oraz rozwiązywania konkretnych problemów zawodowych uczestników bez wzbudzania niepewności i obaw o wykorzystanie informacji o konkretnych firmach. Drugim celem integracji było umożliwienie wymiany wiedzy i wsparcie w zdobywaniu nowych umiejętności dla uczestników o niższym poziomie wiedzy z zakresu IT. W zintegrowanej grupie szkoleniowej łatwiej prosić o wsparcie innego uczestnika i chętniej wsparcie takie jest udzielane. Wartością dodaną zajęć integracyjnych było nawiązanie przez uczestników szkoleń biznesowych kontaktów, co w przypadku firm pochodzących z tego samego regionu (Podlasie) ma poważną szansę na rozwój w postaci przyszłych wspólnych przedsięwzięć. Energizery Podczas szkoleń wykorzystywano różne techniki podnoszenia poziomu energii w grupie i mobilizacji uczestników do dalszej pracy i nauki podczas szkolenia. Ćwiczenia takie są zazwyczaj krótkimi, czasem zabawnymi, przerywnikami stosowanymi w chwilach obniżonego skupienia uwagi grupy, zmęczenia, niskiego poziomu energii. Bez względu na poziom zainteresowania uczestników przekazywanymi informacjami nawet na najciekawszym szkoleniu następują momenty kiedy uczestnicy są zmęczeni (np. pod koniec szkolenia) lub ospali po przerwie obiadowej. Krótka zabawa często połączona ze śmiechem, aktywnością fizyczną, lub zadaniem absurdalnym pobudza organizm i umysł do dalszego wysiłku. Energizery mogą, ale nie muszą merytorycznie być związane z treściami przekazywanymi na szkoleniu. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 14
Trenerzy W założeniach metodycznych szkoleń przewidziano udział dwóch trenerów. Jeden z trenerów był specjalistą z zakresu IT i posiadał szeroką wiedzę merytoryczną z zakresu tematyki szkolenia. Był to trener odpowiedzialny za poziom przekazywanej wiedzy oraz jej dostosowanie do oczekiwań i możliwości uczestników. Drugi trener był odpowiedzialny za wsparcie metodyczne poprzez wprowadzanie technik integracyjnych, aktywnych metod nauczania, śledzenie procesu grupowego i reagowanie na różne potrzeby uczestników. Był to jednocześnie trener odpowiedzialny za dostosowanie treści szkoleniowych do biznesowych warunków szkolenia oraz za stworzenie możliwości praktycznego i natychmiastowego wykorzystania nowych umiejętności uczestników. Trenerzy zazwyczaj reprezentowali różne typy osobowości a dzięki temu wykorzystywali różnorodne formy przekazywania wiedzy, zgodne z własnym typem uczenia się 6 a tym samym dostosowany do różnych typów uczestników szkoleń. E-learning Wykorzystanie wirtualnego środowiska nauczania (VLE Virtual Learning Environment), gdzie uczestnicy szkoleń mają możliwość wchodzić w interakcje z trenerami i innymi uczestnikami pomiędzy zajęciami jest sposobem na utrwalenie nowej wiedzy poprzez realizowane na platformie ćwiczenia oraz zdobywanie wiedzy dodatkowej. E-learning to metoda szczególnie przyjazna dla osób, które łatwiej uczą się w skupieniu, odosobnieniu, które wymagają powtórzenia materiału po powrocie ze szkolenia. Ponadto, dzięki platformie zdalnego nauczania uczestnicy mogą mieć stały kontakt z trenerami pomiędzy sesjami szkoleniowymi. Materiały Aby ułatwić uczestnikom przyswajanie wiedzy opracowane zostały prezentacje, materiały dodatkowe, instrukcje i podręczniki, zarówno w formie drukowanej jak i on-line. 6 więcej o typach uczenia się wg D.Kolba w dalszej części podręcznika Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 15
Stopniowanie trudności Sesje szkoleniowe zostały zaplanowane tak, by uczestnicy zaczynając od prostych ćwiczeń mogli odnaleźć się w tematyce szkolenia (np. nawiązując do własnych doświadczeń i dotychczasowych umiejętności), wdrożyć się w sposób pracy z platformą zdalnego nauczania (przez wykonywanie prostych czynności, zabawy na czacie i przesyłanie sobie wiadomości). Pod koniec szkolenia uczestnicy byli już gotowi do tworzenia wirtualnych narzędzi internetowych, stron, wizytówek, RSS ów, kalendarzy on-line. Przez cały czas szkolenia poziom trudności był dostosowywany do konkretnej grupy szkoleniowej (raz obniżany, raz podwyższany) oraz indywidualnie do każdego uczestnika: mniej doświadczeni mieli więcej czasu na ćwiczenia, lub prostszą wersję ćwiczeń, natomiast Ci z większą wiedzą dostawali dodatkowe wyzwania do rozwiązania. Dostosowywanie szkolenia do potrzeb grupy Szkolenie było uaktualniane na bieżąco, nie tylko pod względem poziomu trudności ale również zakresu merytorycznego, w zależności od zainteresowań i potrzeb różnych grup szkoleniowych. Tematyka była przez grupę poddawana dyskusji, oceniana, następnie wspólnie ustalany był ostateczny program na kolejny dzień/ moduł szkoleniowy w oparciu o opracowany materiał. W ten sposób mniej interesujące moduły były skracane, inne były rozwijane o dodatkowe treści. Ewaluacja szkolenia Ocena szkoleń prowadzona była przez trenerów po każdym module szkoleniowym. Uwagi merytoryczne uczestników były natychmiast wdrażane, program i ćwiczenia dostosowywany do poziomu i zainteresowania uczestników. Uczestnicy wypowiadali się z anonimowych ankietach ewaluacyjnych i podczas dyskusji na koniec każdego modułu. Przekazywali również nieformalnie sugestie i prośby trenerom (podczas przerw, po szkoleniu). Uczestnicy dostawali jasną informację zwrotną, które sugestie i w jaki sposób zostaną wdrożone, a które z obszarów leżą poza strefą wpływu. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 16
Wnioski z wykorzystanej metodyki szkoleniowej Szkolenia w projekcie SME.net.pl dotyczyły wykorzystania narzędzi internetowych w prowadzeniu praktyki biznesowej w Małych i Średnich Przedsiębiorstwach. Tematyka szkoleń w pewien sposób narzucała formę szkolenia wykład przekazujący treści teoretyczne, praca z komputerem przy poznawaniu i testowaniu konkretnych narzędzi. Tak zwykle wyglądają typowe szkolenia komputerowe. Jak jednak przedstawiają badania efektywności uczenia się, takie formy są mało efektywne, nie wspominając już o znikomej ich atrakcyjności. Zespół Projektu zdecydował się na opracowanie metodyki aktywnego nauczania do wykorzystania w trudnym szkoleniu wiedzowym. Zastosowane formy aktywne, warsztatowe oraz praca (i współpraca) doświadczonych trenerów okazała się skutecznym i efektywnym sposobem przekazania wiedzy. Aktywizacja i integracja uczestników prowadzona była w sposób atrakcyjny co przełożyło się na nawiązanie przez uczestników kontaktów biznesowych i planowanie wspólnych przedsięwzięć. Ponadto treści szkoleniowe osadzone zostały w realnym, biznesowym kontekście. Wiedza przekazywana była w odniesieniu do konkretnej sytuacji firm uczestniczących w Projekcie oraz przy wykorzystaniu dotychczasowej wiedzy i doświadczeń uczestników. Przy kolejnych elementach szkolenia wykazywane były korzyści biznesowe zastosowanych narzędzi, a większość uczestników zakończyła szkolenia utworzeniem kilku narzędzi do natychmiastowego wykorzystania w firmie (wirtualny kalendarz, pozycjonowanie strony, analiza grupy docelowej, firmowa e-wizytówka, itp.) Rekomendacje w pigułce: 1. Praca w małych grupach (do 12 osób) znacznie podnosi poziom szkolenia i możliwości realizacji programu 2. Grupy o zbliżonym poziomie umiejętności pracy z komputerem i wykorzystywania środowiska internetowego gwarantują równe tempo nauczania dla wszystkich. Niezbędne jest przeprowadzanie testów kompetencyjnych podczas rekrutacji 3. Aktywne formy nauczania mogą być efektywnie wykorzystywane również w szkoleniach komputerowych, są doceniane przez uczestników. 4. Praca w zespołach co-trenerskich gwarantuje zróżnicowany i ciekawy sposób przekazu wiedzy, dostosowany do różnych typów osobowości uczestników. Umożliwia również indywidualne wsparcie uczestników szkoleń. 5. Reagowanie na potrzeby uczestników i dostosowywanie tematów szkolenia do ich możliwości i zainteresowań jest pracochłonne, ale zapewnia dostarczenie najbardziej efektywnego i ciekawego szkolenia. 6. Ćwiczenia szkoleniowe muszą być osadzone w kontekście biznesowym i umożliwiać uczestnikom tworzenie przydatnych im narzędzi do natychmiastowego wykorzystania w ich aktywności zawodowej. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 17
D. BLENDED LEARNING Blended Learning to metoda nauczania i uczenia się przeplatająca technologie informatyczne (zdalne) ze szkoleniami tradycyjnymi, w sali szkoleniowej. By przeprowadzić tego typu szkolenie konieczny jest komputer ze stałym lub czasowym dostępem do sieci internetowej oraz oczywiście spotkania na żywo z innymi uczestnikami oraz prowadzącym szkolenie. Zatem blended learning, to określenie oznaczające łączenie i przeplatanie dwóch lub kilku metod edukacyjnych, najczęściej e-learningu i nauczania bezpośredniego (tradycyjnego). Metody tradycyjne są dobrze znane i opisane natomiast metodę informatyczną, zwana e- learning zdecydowanie warto przybliżyć. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 18
Czym jest e-learning? E-learning jest metodą przekazywania wiedzy wykorzystującą elektroniczne środki transmisji informacji, w tym: Internet, intranet (wewnętrzną sieć komputerową zamknięta dla jednej firmy), extranet (wewnętrzna sieć zamknięta w ramach kilku firm, np. odbiorców i dostawców), nagrania na taśmach audio/wideo, telewizję. E-learning jest więc formą distance learning (uczenie na odległość), w którym brak fizycznego kontaktu z nauczycielem. E-learning łączy w sobie problematykę technologii, pozwalającą odpowiedzieć na pytanie, w jaki techniczny sposób przygotować i przeprowadzić szkolenie (informatyka) oraz nauki humanistyczne pozwalające odpowiedzieć na pytanie jak skutecznie szkolić (dydaktyka, pedagogika, socjologia). W tym sensie e-learning ma charakter interdyscyplinarny. Przewodnik Metodyczny Szkoleń Blended-learning, Wykorzystanie Internetu w Biznesie 19