Czas wolny dziecka przed telewizorem w opinii rodziców

Transkrypt

1 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles EETP 35(2015)1, ISSN Patrycja Kotaba Ewa Miśkowiec Akademia Igatiaum w Krakowie Czas woly dziecka przed telewizorem w opiii rodziców Child Free Time Watchig TV, i the Opiio of Parets Telewizja w kategoriach pedagogiczych ajczęściej jest postrzegaa jako przeszkoda w wychowaiu dziecka. Czas spędzoy przez dziecko przed telewizorem jest odbieray jako czas stracoy i przyoszący egatywe skutki dla rozwoju dziecka, a wią za to obarczai są rodzice. Rówocześie od wielu lat uświadamia się rodzicom skutki częstego oglądaia telewizji przez dziecko (robi się to rówież w czasie różorodych programów telewizyjych), propoując kokrete sposoby kotroli rodzicielskiej. Warto zatem spróbować pozać, w jaki sposób rodzice postrzegają czas woly dziecka spędzay przed telewizorem. Rola rodziców w kształtowaiu postaw woloczasowych Pierwszą kwestią dotyczącą rodziców jest uświadomieie im roli, jaką odgrywają w kształtowaiu postaw woloczasowych dziecka. Czas woly dziecka, to te okres dia, który pozostaje do wyłączej dyspozycji dziecka, po uwzględieiu czasu przezaczoego a aukę szkolą, posiłki, se, odrabiaie lekcji, iezbęde osobiste zajęcia domowe 1. Zbli- 1 K. Czajkowski, Wychowaie do rekreacji, Warszawa 1979, s. 39; Zob. także K. Waletyowicz- -Moryl, Co po szkole? Udział młodzieży w zajęciach dodatkowych, [w:] Młodzież w czasie wolym miedzy przyjemością a obowiązkiem, red. E. Narkiewicz, M. Zielińska, Toruń 2001, s

2 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles żoą defiicję propouje T. Wujek, który wskazuje, iż dziecko swój czas woly ma dopiero po powrocie ze szkoły, odrobieiu zadań, zaspokojeiu swoich potrzeb, p. zjedzeiu obiadu. Waże jest, aby miało oo możliwość wyboru czyości jakie podejmie, zgodie ze swoimi upodobaiami, które mogą wiązać się z jego zaiteresowaiami 2. Należy zatem zauważyć istotą różicę między czasem wolym dziecka a dorosłego. Dzieci są uzależioe od swoich rodziców, ie mają wpływu a swój status społeczy, gdyż jest o uwarukoway zamożością i pozycją dorosłych. Dodatkowo są zobowiązae słuchać rad i zaleceń rodziców oraz iych osób starszych 3. Porówując czas woly osoby dorosłej i dziecka, ależy wskazać, że młode osoby mają więcej tego czasu. Mimo to formy i miejsce spędzaia go są miej zróżicowae i ograiczoe przez ich opiekuów, chcących mieć kotrolę i opiekę ad dzieckiem. Zwraca się też uwagę a brak doświadczeia młodego człowieka, który ie zawsze wie, co dla iego będzie lepsze i z tego też powodu jego wybory mogą być ieakceptowae przez dorosłych 4. Poza tym czas woly dziecka powiie ie tylko być odpoczykiem, ale rówież uczyć go jego właściwego wykorzystywaia. Waże jest wyrobieie w dziecku awyku prawidłowego spędzaia czasu wolego. Przypisując rodziie ajważiejszą rolę w kształtowaiu postaw woloczasowych, wskazuje się, że jej zadaiem jest kształtowaie i rozwijaie wśród jej człoków świadomości, wiedzy i wartości 5. Wzorce przekazywae przez dorosłych mają wpływ a postawy dzieci w ich późiejszym życiu poprzez idetyfikowaie się z zaobserwowaymi wzorcami postępowaia. Dotyczy to rówież spędzaia czasu wolego. Efekty są większe, jeśli prawidłowe postawy przekazują sami rodzice, uczesticzący w aktywych formach czasu wolego. Rodzia pośrediczy między dzieckiem a społeczeństwem jako całością, co ozacza, że powia przekazywać dziedzictwo kulturowe. W początkowych latach rodzice są często jedyymi iicjatorami kotaktów z kulturą i społeczeństwem 6. W ramach czasu wolego spełiae są potrzeby psychicze, dlatego istotą sprawą jest zdawaie sobie sprawy z korzyści, jakie iesie ze sobą wspóle spędzaie czasu wolego. W kształtowaiu postaw woloczasowych istotym czyikiem jest ład, systematyczość i stałość. Nie odosi T. Wujek, Praca domowa i czyy wypoczyek uczia, Warszawa 1969, s K. Czajkowski, Wychowaie do rekreacji, dz. cyt., s M. Woźiak, Zagospodarowaie czasu wolego dzieci i młodzieży szkolej przez istytucje publicze, [w:] Czas woly przeszłość teraźiejszość przyszłość, red. J. Daszkowska, R. Pelczar, Stalowa Wola 2009, s Tamże, J. Kędzior, Czas woly w rodziie z perspektywy pedagogiczej, [w:] Od szkoły pamięci do szkoły rozwoju. IX Forum Pedagogów, red. J. Semkowa, M. Wawrzak-Chodaczek, Wrocław 1998, s. 121.

3 się to jedak tylko do sposobu spędzaia czasu wolego. Dziecko, które wychowuje się w rodziie charakteryzującej się regularym i plaowym trybem życia, szybciej auczy się obowiązkowości, puktualości, wytrwałości i co ajbardziej istote z perspektywy czasu wolego umiejętości plaowaia w sposób przemyślay. Brak wspomiaych czyików może powodować egatywe skutki poprzez wypoczywaie w sposób przypadkowy, oparty a chwilowych bodźcach 7. Przygotowaie dzieci do racjoalego wykorzystaia czasu wolego zależy od dostępości przedmiotów i sposobu ich wykorzystaia. Powiy odpowiadać zaiteresowaiom dziecka, pobudzać go do kreatywego myśleia. Nie wystarczy jedak tylko dać zabawkę czy wypełić dom owikami techiczymi. Rodzic powiie sprawować kotrolę ad sposobem wykorzystaia tych dóbr, umieć dostrzec aktuale potrzeby dziecka, ale rówież zapewić odpowiedią przestrzeń, w której młody człowiek może swobodie korzystać z powierzoych mu przedmiotów. Czas woly stwarza rodzicom doskoałe waruki do oddziaływaia wychowawczego wobec swoich dzieci. Pozore wymówki, takie jak pogoń za karierą, zmęczeie czy brak czasu mogą przekreślić szase, jakie dają aktywe formy spędzaia wspólego czasu. Rodzia aktywość iesie ze sobą rówież korzyści dla rodziców. Ich dobre samopoczucie psychofizycze odbija się późiej a potomkach. Wspóle chwile pozwalają lepiej się pozać, uczą wzajemej współpracy, wspieraia się. Badaia przeprowadzoe przez E. Kozak w roku szkolym 1997/1998 ie stawiały w dobrym świetle sposobu spędzaia czasu wolego przez rodziy. Najczęstszą formą było oglądaie telewizji, słuchaie muzyki. Rodzice, jak rówież ich dzieci, ie byli zaiteresowai samokształceiem. Najlepszym odpoczykiem była drzemka. Jak pokazują wyiki, akietowai powielają ieprawidłowe wzorce działań woloczasowych. Nie zastaawiają się ad formami spędzaia czasu wolego, ie plaują go 8. W ostatich latach moża zaobserwować spadek aktywości fizyczej i jej egatywe skutki. Postęp cywilizacyjy, coraz bardziej dostępe owiki techicze sprawiają, że ie tylko dorośli, ale przede wszystkim dzieci i młodzież wybiera biery odpoczyek, co skutkuje słabą kodycją fizyczą i motoryką. Coraz trudiejsze staje się rówież ukształtowaie prawidłowych awyków woloczasowych. Pomimo świadomości zalet zdrowotych, jakie iesie ze sobą aktywość fizycza i wysiłek, trudo zastosować te formy aktywości w życiu codzieym. 7 M. Grochociński, Orgaizacja pracy i metody auczaia w edukacji wczesoszkolej, Gdańsk 1992, s E. Kozak, Wypoczyek młodzieży i jej rodziców, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze (2000)1, s

4 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Telewizja w życiu dziecka Obecie telewizja ma kluczowe oddziaływaie a opiię publiczą, postawy społecze oraz ormy, wartości i zachowaia 9. Jak każdy środek masowego przekazu ma rówież ogrome oddziaływaie a psychikę odbiorcy, poieważ posługuje się przede wszystkim przekazem audiowizualym, złożoą techiką i orgaizacją produkcji, różorodymi przekazami, a także społeczą regulacją działaia. Charakteryzuje się ie tylko ogromym zasięgiem i zakresem, ale przede wszystkim szerokim groem odbiorców 10. Warto zazaczyć, że ci ajmłodsi odbiorcy są w stadium kształtowaia się osobowości, psychiki oraz sfery emocjoalej. Dziecko bardzo chętie zaurza się w świat mediów elektroiczych zaiteresowae szerokim zakresem treści, wielobarwymi obrazami oraz ispirującymi dźwiękami. Jego zaciekawieie i zaagażowaie wzrasta wraz z atychmiastowym i ieskomplikowaym w iterpretacji przekazem. Media, jak ukazują współczese badaia, stały się dla dziecka fudametalym źródłem iformacji pochodzących z różych dziedzi aszego życia oraz dostarczają wiadomości ze świata auki, techiki, kultury, a także iformują o aktualych zdarzeiach i problemach 11. To od dorosłych zależy, jakie programy pozwolą oglądać swoim pociechom czy wychowakom, dlatego ajlepszym rozwiązaiem jest wspóle oglądaie telewizji z dzieckiem. Czasami jest to oczywiście iemożliwe, jedak w takiej metodzie moża zaleźć wiele pozytywych aspektów. Przede wszystkim rodzice mają kotrolę ad tym, co oglądają ich pociechy, a także wzmacia się więź emocjoala pomiędzy człokami rodziy. Często telewizja kojarzoa jest tylko ze stratą wolego czasu albo obszarem kultury popularej, o którym mówi się w sposób pejoratywy, a przecież staje się oa w dzisiejszym świecie główym źródłem iformacji i wiedzy. Warto zazaczyć, że telewizja, obok iych istytucji społeczych zajmujących się tradycyjie edukacją i wychowaiem, przejmuje część przypisaych im fukcji. Możemy zaleźć w iej wiele programów edukacyjych, przyrodiczych, kulturalych, które ie tylko w sposób obrazowy pogłębiają wiedzę odbiorcy, ale rówież poszerzają wachlarz jego zaiteresowań. Przemysł telewizyjy dyspouje ogromą siłą, która wpływa a rozwój postaw, zachowań społeczych oraz przekoań ie tylko ajmiejszych odbiorców, ale także ludzi dorosłych, którzy w pewym B. Mazepa-Domagała, Telewizja zagrożeie czy ispiracja? Z zagadień oddziaływaia telewizji a dziecko, [w:] Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży i jego zagrożeia, red. K. Czarecki, W. Kojs, M. Rozmus, Mysłowice 2001, s T. Goba-Klas, Media i komuikowaie masowe. Teorie i aalizy prasy, radia, telewizji i Iteretu, Warszawa Kraków 1999, s J. Izdebska, Dziecko i świat mediów elektroiczych, Wychowaie w Przedszkolu 3(2009), s. 7.

5 stopiu przekoaia już ukształtowali. Telewizja wytwarza wokół as fikcyjy świat, do którego z łatwością się przeosimy, ie będąc w pełi tego świadomi. Dzieci, których myśleie abstrakcyjie dopiero się kształtuje, często ie potrafią odróżić świata realego od świata fikcyjego, który wielokrotie powoduje zachwiaie myśli, przekoań i wartości. W większości przypadków dzieci ie są przygotowae do odbioru iformacji pochodzących z wirtualego świata, który tak aprawdę ie istieje. Z badań wielu psychologów i pedagogów wyika, że dzieci przed telewizorem spędzają przeciętie cztery godziy dzieie i robią to w sposób zupełie iekotroloway, tracą poczucie czasu i zaślepiei magią szklaego ekrau przyswajają wszystko, co usłyszą i zobaczą 12. Umysł dziecka w wieku przedszkolym jest bardzo chłoy, dlatego każda iformacja trafia do iego ie tylko ta pożądaa, ale rówież ta, która może przyieść tragicze kosekwecje. Telewizja ierzadko rozpatrywaa jest w kategoriach zagrożeia społeczego, a przede wszystkim wychowawczego. Nieracjoaly i iepoprawy kotakt z telewizją może przyczyić się do skutków bardzo szkodliwych i iebezpieczych dla prawidłowego fukcjoowaia i rozwoju osobowości dziecka w wieku przedszkolym. Wyiki liczych badań uświadamiają rodziców i wychowawców o ujemym wpływie telewizji a trzy ajważiejsze sfery rozwojowe: emocjoalą, psychiczą oraz fizyczą. Spędzaie większej ilości wolego czasu przy szklaym ekraie może skutkować dezorgaizacją dia codzieego, powodując iekorzyste zmiay w strukturze różych zajęć obowiązkowych i czasu wolego dziecka. Oprócz dezorgaizacji moża zauważyć przede wszystkim ieprawidłowości w rozwoju fizyczym i psychiczym dziecka, zachowaia agresywe czy iepokojące słowictwo. Dziecko często w sposób zupełie ieświadomy i mimowoly iewłaściwie wykorzystuje iformacje telewizyje, które powodują rozwój aspołeczych form zachowaia oraz dezitegrację życia rodziego i społeczego 13. Kilkugodzie, biere patrzeie a ekra telewizyjy bez adzoru osób dorosłych może przyczyić się u dziecka do agromadzeia egatywych emocji oraz uczuć, których efektem są lęki, zaburzeia su, adpobudliwość, adwrażliwość oraz agresja. Dziecko w wieku przedszkolym jest w fazie ajitesywiejszego rozwoju sfery fizyczej, jedak spędzaie wolego czasu jedyie a oglądaiu często bezwartościowych programów powoduje brak ruchu, którego efektem jest adpobudliwość, a przede wszystkim adwaga i problemy ze zdrowiem. 12 A. Sowa, W fikcyjym świecie, Bliżej Przedszkola 2(2009)89, s B. Mazepa-Domagała, Telewizja zagrożeie czy ispiracja? dz. cyt., s

6 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Oddziaływaie telewizji a dzieci dokouje się w trzech aspektach, po pierwsze przez to, że czas poświęcay a oglądaie telewizji jest jedocześie czasem odejmowaym iym zajęciom, astępie przez sposób przekazu oraz przez przekazywae treści 14. Media mogą osłabiać więzi społecze, burzyć systemy wartości, wzmaciać agresję i zachowaia atyspołecze, iszczyć istytucje i ludzi cieszących się zaufaiem. Mogą uczyć złych wzorów, głupoty i mierości, a przede wszystkim kłamać 15. Ta krytyka mediów wskazująca a egatywe oddziaływaie a osobowość dziecka ie może przysłoić faktu, iż środki masowego przekazu stały się w dzisiejszym świecie ieodłączym elemetem ludzkiej egzystecji. Telewizja ie tylko deprawuje, uczy brutalości i agresji, ale rówież jest źródłem wiedzy, rozwija zaiteresowaia oraz zbliża odbiorcę do rzeczy iedostępych. Staowi oa ieograiczoe oko a świat, jest ieoceioą skarbicą wiedzy i pomysłów, które ispirują dzieci do aktywości ruchowej i itelektualej. Wiele programów przyrodiczych oraz edukacyjych igeruje w osobowość itelektualą dziecka w sposób bardzo pozytywy, rozszerzając jego horyzoty myślowe. Media dostarczają odbiorcom ie tylko rozrywki, przyjemości, ale także pozwalają oderwać się od trudych problemów oraz w łatwy sposób zrelaksować się. Iymi atutami telewizji są wysoko wyselekcjoowae treści, które spełiają ogromą rolę edukacyją, rozwijają wyobraźię, umożliwiają zaspokojeie potrzeb estetyczych oraz kształtują wrażliwość dziecka a pięko, a także krzywdę i zło. Programy publicystycze oraz te o charakterze aukowym pomagają dziecku pozać otaczający świat, pobudzają, a także zaspokajają jego aturalą ciekawość pozawczą. Wartościowe pod względem merytoryczym programy wzbogacają kokrete doświadczeia dziecka, które stają się podstawą późiejszych uogólień, a także uczą go tworzyć poprawe wyobrażeia oraz pomagają we właściwej iterpretacji otaczającej go rzeczywistości. Oprócz ogólodostępej szasy rozwoju telewizja stwarza możliwość przyswojeia przez dzieci języków obcych, a także pozwala doświadczyć szerokiej gamy uczuć 16. Telewizja może być istrumetem przekazującym pozytywe wartości i wzorce, jedak aby to się urzeczywistiło, muszą być spełioe pewe waruki. Po pierwsze treści programów powiy być dostosowae do możliwości itelektualych oraz emocjoalych dziecka, aby ie M. Brau-Gałkowska, Wpływ telewizyjych obrazów przemocy a psychikę dzieci, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 6(1995)341, s M. Iłowiecki, Maipulacja osobą ludzką w społeczeństwie iformacyjym. Człowiek a smyczy, Wychowawca 9(2009)201, s M. Brau-Gałkowska, Dziecko w świecie mediów, Edukacja i Dialog 6(2003)149, s. 2 9.

7 spowodowały zobojętieia a zło czy krzywdę. Kolejymi warukami pozwalającymi a uzaie telewizji jako ośika wartości są kotrolowaie czasu oglądaia oraz omówieie i ziterpretowaie obejrzaych treści 17. Dzięki takiemu postępowaiu ie tylko moża uchroić dzieci przed destrukcyją siłą mediów, ale przede wszystkim awiązać kotakt emocjoaly z własym dzieckiem, a także pozać jego zaiteresowaia. Wychowaek korzystający z dóbr medialych w sposób mądry i rozsądy ie tylko wzbogaca swoją wyobraźię pozytywymi treściami, ale przede wszystkim wzrasta ku lepszemu, rozwija się, pozaje i przeżywa, uczy się i doświadcza 18. Opiie rodziców a temat sposobu spędzaia przez dzieci czasu wolego przed telewizorem Telewizja może stać się czyikiem osłabiającym wpływ wychowawczy. Jest ogólie dostępa, ma ogromy zasięg, przez co łatwo się od iej uzależić. Nie moża jej przypisywać samych egatywych cech, aczkolwiek w przypadku braku kotroli, zwłaszcza ze stroy rodzica, może mieć destruktywy wpływ a młodych ludzi, ich światopogląd, zachowaie i osobowość. Telewizja może zagrażać dzieciom ie tylko poprzez bezpośredi jej wpływ, ale także z powodu uzależieia rodziców lub zwykłego braku kotroli ad tym, co robi ich dziecko. To oi tworzą hierarchię wartości w domu i to oi powii odpowiedio umieścić w iej telewizję. Nie moża wykluczyć telewizji z codzieego życia, ale ależy pamiętać o racjoalym korzystaiu z iej. Powyższe kwestie stały się podstawą badań świadomości rodziców dotyczącej spędzaia przez ich dzieci czasu wolego przed telewizorem. Badaia zostały przeprowadzoe w 2013 roku wśród rodziców ucziów klas I III zamieszkałych a osiedlu Wzgórza Krzesławickie w Krakowie. Przebadao grupę losowo wybraych rodziców (60 osób) przy pomocy kwestioariusza akiety, z czego do aalizy wybrao 50 kwestioariuszy. Aby przybliżyć kwestię wolego czasu dziecka spędzaego przed telewizorem, zapytao ajpierw rodziców o formy aktywości woloczasowej ich dzieci oraz o to, w jakim wymiarze czasowym spędzają czas woly z dzieckiem. 17 M. Maj, M. Sikorska, Wpływ telewizji a rozwój dziecka w wieku przedszkolym, [w:] Edukacja elemetara w zreformowaym systemie szkolym, red. Z. Ratajek, M. Kwaśiewska, Kielce 2004, s M. M. Tytko, Media w wychowaiu, Wychowawca 12(2008)192, s

8 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Tabela 1. Najchętiej wybieray przez dzieci sposób spędzaia wolego czasu Dae Przebywa a świeżym powietrzu Przy komputerze Ogląda telewizję Czyta Nudzi się Ie Badai rodzice Źródło: opracowaie włase 140 Z opiii rodziców (tabela 1) wyika, że choć ajczęściej wybieraą aktywością dziecka jest przebywaie a świeżym powietrzu (36), to jedak większość wybiera bierą formę aktywości, a wśród iej dużą rolę odgrywają media i elektroika. Potwierdzają się też współcześie podoszoe kwestie dotyczące ważej roli telewizji i komputera w życiu dziecka. Wśród wymieiaych przez rodziców pomysłów a spędzaie wolego czasu pojawiły się astępujące zajęcia: uprawiaie sportu, bawieie się zabawkami oraz zajęcia sportowe. Spędzaie czasu wspólie z dzieckiem (tabela 2) jest istotą sprawą zarówo dla iego samego, jak i dla rodzica. Wyiki są zdecydowaie zadowalające, gdyż przeważajaca większość rodziców stara się spędzić z dzieckiem przyajmiej 3 godziy dzieie. Tylko ieliczi poświęcają a to swój woly czas zaledwie kilka razy w tygodiu. Rodzice mogą bardziej zaagażować się w życie dziecka, dowiedzieć jak spędziło dzień. Wspóle spędzaie czasu sprzyja także wymyślaiu i tworzeiu owych gier, zabaw, sposobów zapobiegaia udzie. Takie czyości a pewo zbliżają rodziców i dzieci, dają wiele radości obu stroom, ale i pozwalają a ograiczeie udziału mass mediów w rodziym życiu. Oczywiście jedą z form

9 spędzaia czasu z całą rodzią jest oglądaie telewizji i jeśli dzieje się to w ograiczoej ilości oraz pod okiem dorosłej osoby, to istieje szasa, by dziecko uikęło kotaktu z ieodpowiedią dla iego treścią. Pozwala to także a ograiczeie czasu poświęcaego a programy telewizyje. Tabela 2. Wymiar czasowy spędzaia przez rodziców czasu wolego z dzieckiem Dae Więcej iż 5 godzi dzieie Od 3 do 5 godzi dzieie Do 3 godzi dzieie Cały dzień Co ajmiej raz w tygodiu Raz a dwa di Nie spędzam czasu wolego z dziećmi Badai rodzice Źródło: opracowaie włase Sposób spędzaia czasu wolego przez dziecko wyika często z dostępości różych możliwości. Stąd jedo z pierwszych pytań kierowaych do rodziców wiązało się z ilością posiadaych w domu odbiorików telewizyjych, a astępie dotyczyło kwestii posiadaia odbiorika przez dziecko w swoim pokoju. 141

10 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Tabela 3. Ilość posiadaych odbiorików telewizyjych w domu Dae Jede Dwa Trzy Więcej Badai rodzice Źródło: opracowaie włase Z tabeli 3 wyika, iż każdy z badaych rodziców wskazuje a posiadaie odbiorika telewizyjego w swoim domu. Zaledwie 32 rodziców deklaruje, że posiadają tylko jede, pozostali mają ich więcej. Świadczy to o dużej dostępości telewizji dla dziecka, a rówocześie staowi o istotym zaczeiu telewizji dla rodziców. Dostępość telewizji dla dziecka potwierdza pytaie dotyczące posiadaia przez dziecko odbiorika telewizyjego w swoim pokoju (tabela 4). Tak duży procet posiadających telewizor w pokoju może świadczyć o częstym jego użytkowaiu, ale też o braku kotroli rodziców ad tym, ile i co oglądają dzieci. Fakt posiadaia odbiorika telewizyjego we własym pokoju, często umieszczaego w cetralym miejscu, może mieć też zaczeie symbolicze, sugerujące dziecku, jak waże jest to urządzeie w codzieym fukcjoowaiu rodziy. 142

11 Tabela 4. Posiadaie przez dziecko odbiorika telewizyjego we własym pokoju Dae Nie Tak Badai rodzice Spożytkowaie eergii, która w tym okresie jest bardzo duża, wiąże się przede wszystkim z czyym spędzaiem czasu wolego, a oglądaie telewizji to biery sposób spędzaia czasu wolego. Długie godziy spędzae przed telewizorem ie są zatem korzystą formą odpoczyku dla dziecka w wieku wczesoszkolym. Tabela 5. Częstotliwość oglądaia telewizji przez dziecko Źródło: opracowaie włase Dae Codzieie ok. 1 h Codzieie ok. 2 h Codzieie ok. 3 4 h Kilka razy w tygodiu Codzieie bez ograiczeń Badai rodzice Źródło: opracowaie włase 143

12 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Wszyscy badai rodzice wskazują, iż dziecko ogląda telewizję codzieie, choć w różym atężeiu (tabela 5). Najczęściej jest to około jedej (36) czy dwóch godzi (20). Tylko 12 przyzaje, że dziecko ogląda telewizję bez ograiczeń, co może świadczyć rówież o braku kotroli rodziców. Biorąc pod uwagę dae z tabeli 1 moża zauważyć, iż deklarowaa częstotliwość oglądaia przez dziecko telewizji ie musi być szkodliwa, gdyż dziecko zajmuje się też ią aktywością w czasie wolym. Okres wczesoszkoly jest czasem, w którym to rodzice powii mieć kotrolę ad programami telewizyjymi, które ogląda dziecko. Mogą wtedy dobierać programy, które są adekwate do wieku dziecka lub mogą go auczyć wartościowych zachowań i postaw. Natomiast w przypadku, gdy dziecko samo wybiera programy, które chce oglądać, może trafić a iewłaściwą dla iego treść. Tabela 6. Zauważoe przez rodziców sposoby wyboru programów Dae Wybiera lub ma wybierae programy, które są dopasowae do jego własych zaiteresowań Ogląda programy, które są dostępe w daej chwili Badai rodzice Źródło: opracowaie włase Wyiki zaprezetowae w tabeli 6 wskazują, że aż 86 akietowaych twierdzi, że ich dziecko ogląda programy telewizyje dopasowae do zaiteresowań dziecka, a tylko 14 rodziców zauważa, że dziecko ogląda to, co jest aktualie dostępe. Wyiki te potwierdzają zaiteresowaie rodziców tym, co ogląda ich dziecko w telewizji i to, iż chcą mieć a to wpływ. Jest to bardzo zadowalająca iformacja, która świadczy o przekoaiu rodziców, iż mogą z pełą świadomością pozostawić dziecko przed telewizorem oraz że mają kotrolę ad treściami, jakie docierają do dziecka z programów telewizyjych. Na zadae pytaie, czy rodzice sami wybierają programy telewizyje (pytaie sprawdzające), odpowiedzi ie były już tak bardzo jedo-

13 zacze (tabela 7). Rodzice w większości (64) dobierają programy swoim dzieciom, ale stosukowo większy ich procet tego ie robi (36). Taką zmiaę w odpowiedziach moża tłumaczyć tym, że akietowai zezwalają a samodzielość dziecka w wyborze tego, co chce oglądać, albo chęcią wskazaia, że jedak mają a to wpływ. Tabela 7. Oglądaie przez dziecko programów dobieraych przez rodziców Dae Nie Tak Badai rodzice Brak różorodych opcji rozrywki oraz własej kreatywości może powodować, że dziecko wybiera to, co jest dla iego ajprostsze i ajbardziej dostępe. Oglądaie telewizji ie wymaga wychodzeia z domu oraz zbyt dużego akładu sił i dlatego może być wybierae przez dzieci z powodu braku iego zajęcia. Źródło: opracowaie włase Tabela 8. Świadomość rodziców dotycząca korzystaia przez dziecko z telewizji z powodu braku iego zajęcia Dae Tak Nie Nie wiem Badai rodzice Źródło: opracowaie włase

14 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Zdecydowaa większość rodziców (64) twierdzi, że ich dziecko ie korzysta z telewizji z braku iego zajęcia (tabela 8). Jedak 34 potwierdza, że tą formę aktywości dziecko wybiera, poieważ ie ma iego zajęcia, co jest adal stosukowo dużą wartością. Wyiki te mogą rówież wskazywać a brak umiejętości zagospodarowaie czasu wolego, zarówo u dzieci, jak i rodziców. Mając a uwadze to, że w większości rodzice deklarowali wpływ a wybór programów, które oglądają ich dzieci, zapytao respodetów, jakie są te programy. Tabela 9. Rodzaje programów telewizyjych ajczęściej oglądaych przez dziecko Dae Filmy aimowae, kreskówki Filmy przyrodicze Programy przezaczoe dla dzieci Filmy familije Programy rozrywkowe Seriale Ie Badai rodzice 28,1 21,9 19,2 13,7 8,9 5,5 2,7 Źródło: opracowaie włase 146 Z daych zamieszczoych w tabeli 9 wyika, iż dzieci oglądają przede wszystkim filmy. Są wśród ich te przezaczoe dla ich wieku, ale też przyrodicze i seriale. Czworo spośród badaych rodziców zazaczyło, że ich dzieci oglądają chętie także ie programy, p. o auce i techice, sportowe, ale także program Discovery. Taka deklaracja rodziców wskazuje a to, iż telewizja pełi w stosuku do ich dzieci rolę rozryw-

15 kową i edukacyją, jest formą relaksu, ale też i możliwością pozaia świata i zdobycia wiedzy. Tabela 10. Częstotliwość wspólego oglądaia telewizji Dae W weekedy Miej iż 2 h dzieie Raz w tygodiu Nie oglądam telewizji z dzieckiem 2 3 h dzieie Więcej iż 3 h dzieie Badai rodzice Źródło: opracowaie włase Powyższe wyiki (tabela 10) sugerują, że rodzice w większości mało czasu poświęcają a oglądaie z dzieckiem telewizji. Może to mieć oddźwięk pozytywy, gdyż swój woly czas mogą poświęcić a ie zajęcia i formy jego spędzaia z dziećmi. Rodzice czyią to ajczęściej w czasie weekedu (34), 20 robi to tylko raz w tygodiu, atomiast 22 twierdzi, że spędza czas z dzieckiem przed telewizorem codzieie, jedak jest to miej iż 2 godziy dzieie. Około 2 3 godzi dzieie przed telewizorem poświęca dziecku 6 rodziców, a 16 akietowaych zadeklarowało, iż w ogóle ie poświęca swojego czasu a oglądaie telewizji z dzieckiem, a zatem ie ma bezpośrediego wpływu a to, jakie treści są przekazywae oraz jak odbiera je dziecko. Oglądaie z dzieckiem telewizji może być wyrazem działań zaplaowaych, ale może też odbywać się w sposób przypadkowy, iekotroloway przez rodziców. Stąd pytaie do respodetów dotyczące rodzajów programów, które oglądają ze swoimi dziećmi. Pytaie to dotyczyło tylko tych rodziców, którzy zadeklarowali, że oglądają telewizję wraz z dzieckiem. 147

16 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Tabela 11. Programy oglądae przez rodziców wraz z dzieckiem Dae Programy dla dzieci i młodzieży Programy dla dorosłych Ie Badai rodzice 52,4 21,4 26,2 Źródło: opracowaie włase 148 Osoby, które oglądają z dzieckiem telewizję, w większości poświęcają te wspóly czas a oglądaie programów przezaczoych dla dzieci i młodzieży (52,4), czyli programów dostosowaych do wieku dzieci (tabela 11). Moża zatem wioskować, iż jest to działaie zaplaowae. Wśród iych wymieiaych programów zalazły się: przyrodicze, językowe, edukacyje oraz iformacyje. Warto w tym miejscu zastaowić się, czy dziecko jest obserwatorem tego, co ogląda rodzic, czy też ma wpływ a wybór programów. W przypadku pozostałych rodziców (21,4), którzy deklarowali, że oglądają z dzieckiem programy dla dorosłych ależy mieć adzieję, iż wybierają te treści, które ie są szkodliwe dla dziecka i tłumaczą to, co dla iego jest iezrozumiałe. Oglądaie wraz z dzieckiem telewizji jest a pewo jedą z form wspólego spędzaia czasu. Oprócz możliwości przebywaia z mamą czy tatą, daje to dziecku rówież pewą ochroę przed iewłaściwymi treściami. W przypadku treści trudych dla dziecka, siedzący obok rodzic może wyjaśić kwestie, które są dla iego iezrozumiałe. W sytuacjach, kiedy oglądaie programu wiąże się z dużymi emocjami, rodzic może a bieżąco te zagadieia tłumaczyć lub wyciszać. Jedak w przypadku, gdy dziecko spędza dużo czasu przed telewizorem bez kotroli rodziców, może dojść do tego, że trafi a ieodpowiedie dla iego treści. Istotą sprawą jest ie tylko wspóle oglądaie telewizji, ale też przeprowadzaie z dzieckiem rozmowy dotyczącej oglądaych programów. Czas przeprowadzaia takich rozmów może być róży: przed emisją, w czasie jej trwaia lub po jej zakończeiu.

17 Tabela 12. Czas przeprowadzaia z dzieckiem rozmowy a temat oglądaego programu Dae Czasami po programie Czasami przed programem Nigdy Po emisji każdego programu W trakcie trwaia programu Przed emisją każdego programu Badai rodzice Źródło: opracowaie włase Najczęściej wybieraą porą rozmowy z dzieckiem jest czas po emisji programu: poad połowa akietowaych (54) twierdzi, że przeprowadza z dzieckiem rozmowę a temat daego programu czasami, a 8 po każdej emisji (tabela 12). To duże ułatwieie dla dziecka, zwłaszcza wtedy, gdy czegoś ie zrozumiało. Taka wspóla aaliza obejrzaego programu przybliża treść, systematyzuje, ale i utrwala ją. W przypadku jedak, gdy treść iekoieczie jest dostosowaa do wieku dziecka, rozmowa może już iewiele pomóc, gdy dziecko zdążyło obejrzeć program. Rzadziej rodzice rozmawiają z dzieckiem jeszcze przed emisją: czasami przeprowadza taką rozmowę 28 rodziców, a jeda osoba potwierdziła, iż rozmawia z dzieckiem o programie zawsze przed jego emisją. Być może wyika to z małej wiedzy dotyczącej tego, co dokładie zawiera treść programu. Jedak dla dziecka mogłaby być to bardzo przydata wiedza, gdyż oglądając day program wiedziałoby, a co zwrócić uwagę i rozumiało peły jego przekaz. Tylko według 8 badaych rozmowa o programie ma miejsce w trakcie jego trwaia, co z pewością jest korzyste dla dziecka, poieważ może oo a bieżąco pogłębiać swoją wiedzę oraz rozwiewać wątpliwości, jeżeli takie zaistieją. 149

18 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Niepokojący jest fakt, że poad 22 akietowaych zadeklarowało, że igdy ie rozmawia z dzieckiem o programach, które oo ogląda (tabela 13). Taka postawa może spowodować, że dziecko iekoieczie będzie korzystać z wiedzy, którą day program mógłby mu dać, poieważ iformacje mogą być dla iego iejase i iezrozumiałe. Może się też okazać, że samo ie jest w staie poradzić sobie z emocjami i bodźcami, które przyjęło w czasie emisji. Oglądaie dobrze dobraych programów z pewością pozytywie wpływa a przyrost wiedzy z daego zakresu tematyczego, co ozacza, że telewizja może być kolejym ośikiem iformacji dla dziecka. Może oo uzupełiać pewe braki, wyrówywać poziom oraz zdobywać owe, ciekawe dla iego wiadomości. Telewizja może także staowić czyik, który pobudza dzieci do działaia, gdyż rozwija ich wyobraźię. Młody człowiek pod wpływem obejrzaego programu bądź jego fragmetu może zostać zmotywoway do podjęcia różorakich aktywości, wymyśleia owych, kostruktywych zabaw lub zajęć. Zatem istotą sprawą jest, by rodzice dostrzegali pozytywą rolę oglądaia przez dziecko telewizji. Tabela 13. Opiie rodziców dotyczące pozytywych aspektów oglądaia telewizji przez dziecko Dae Zwiększa poziom wiedzy dziecka o świecie Rozwija wyobraźię Zapobiega udzie Uczy dzieci poprawego zachowaia Pobudza iicjatywę Rozbudza aktywość i twórczość Pomaga dzieciom wyciszyć się Nie jest pożytecza, jest szkodliwa Badai rodzice 32,2 22,3 14 8,3 8,3 7,4 3,3 1,6 150 Ie 3 2,5 121 Źródło: opracowaie włase

19 Wyiki badań świadczą o tym, iż rodzice dostrzegają pozytywe oddziaływaie telewizji a dziecko. Najczęściej wskazują a: zwiększeie poziomu wiedzy o świecie (32,2), rozwijaie wyobraźi (22,3), aukę poprawego zachowaia (8,3) czy pobudzaie iicjatywy (8,3). Rodzice zauważyli też, że telewizja zapobiega udzie (14) i pomaga dzieciom wyciszyć się (3,3). Wśród akietowaych zalazły się także 3 osoby, które podkreśliły ią zaletę telewizji, a miaowicie, że dzięki iej dzieci mają kotakt z językiem obcym i mogą auczyć się języka agielskiego. Aalizując przedstawioe wyiki badań moża przyjąć, że rodzice mają wpływ a spędzaie czasu wolego ich dzieci przed telewizorem. Telewizja jest adal częstym sposobem spędzaia czasu wolego w stosuku do iych aktywości woloczasowych. Rodzice w większości są zaiteresowai tym, co oglądają dzieci, oglądają z imi programy telewizyje i starają się wspólie z imi o ich rozmawiać. Tylko ielicza grupa ie ma ad tym kotroli. W większości deklarują też, iż sami wybierają dziecku programy telewizyje, choć iektórzy przyzają, że dziecko ogląda też to, co akurat jest emitowae i robi to z braku iego zajęcia. Wydaje się zatem, że świadomość rodziców dotycząca spędzaia czasu wolego przez ich dzieci jest zadowalająca. Przedstawioe wioski mogą jedak budzić wątpliwość, gdy skofrotujemy je z deklaracją rodziców dotyczącą ilości odbiorików telewizyjych w domu (tylko 32 posiada jede odbiorik, pozostali więcej) oraz posiadaiem telewizora przez dziecko w swoim pokoju (32 dzieci). Zmiejsza to szase kotroli rodziców ad czasem spędzaym przed telewizorem i wyborem programów przez dziecko. Moża też zadać pytaie, czy opiie rodziców są wyrazem rzeczywistego ich postępowaia, czy też poczucia, że ich postępowaie takie właśie powio być. W każdym jedak przypadku rodzice mają świadomość właściwego spędzaia czasu wolego przed telewizorem ich dzieci. Bibliografia Brau-Gałkowska M., Dziecko w świecie mediów, Edukacja i Dialog 149(2003)6. Brau-Gałkowska M., Wpływ telewizyjych obrazów przemocy a psychikę dzieci, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 341(1995)6. Chomicz R., Rodzia tradycyja w przekazywaiu wzorów aktywego spędzaia czasu wolego, Wychowaie Fizycze i Zdrowote (2009)1. Czajkowski K., Wychowaie do rekreacji, WSiP, Warszawa Goba-Klas T., Media i komuikowaie masowe. Teorie i aalizy prasy, radia, telewizji i Iteretu, PWN, Warszawa Kraków

20 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles 152 Grochociński M., Orgaizacja pracy i metody auczaia w edukacji wczesoszkolej, Wydawictwo Uiwersytetu Gdańskiego, Gdańsk Iłowiecki M., Maipulacja osobą ludzką w społeczeństwie iformacyjym. Człowiek a smyczy, Wychowawca 201(2009)9. Izdebska J., Dziecko i świat mediów elektroiczych, Wychowaie w Przedszkolu (2009)3. Kędzior J., Czas woly w rodziie z perspektywy pedagogiczej, [w]: Od szkoły pamięci do szkoły rozwoju. IX Forum Pedagogów, red. J. Semkowa, M. Wawrzak-Chodaczek, Wydawictwo Uiwersytetu Wrocławskiego, Wrocław Kozak E., Wypoczyek młodzieży i jej rodziców, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze (2000)1. Maj M., Sikorska M., Wpływ telewizji a rozwój dziecka w wieku przedszkolym, [w:] Edukacja elemetara w zreformowaym systemie szkolym, red. Z. Ratajek, M. Kwaśiewska, Wydawictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2004, s Mazepa-Domagała B., Telewizja zagrożeie czy ispiracja? Z zagadień oddziaływaia telewizji a dziecko, [w:] Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży i jego zagrożeia, red. K. Czarecki, W. Kojs, M. Rozmus, Impuls, Mysłowice Sowa A., W fikcyjym świecie, Bliżej Przedszkola 89(2009)2. Tytko M. M., Media w wychowaiu, Wychowawca 12(2008)192. Waletyowicz-Moryl K., Co po szkole? Udział młodzieży w zajęciach dodatkowych, [w:] Młodzież w czasie wolym miedzy przyjemością a obowiązkiem, red. E. Narkiewicz, M. Zielińska, Wyd. Adam Marszałek, Toruń M. Woźiak, Zagospodarowaie czasu wolego dzieci i młodzieży szkolej przez istytucje publicze, [w:] Czas woly przeszłość teraźiejszość przyszłość, red. J. Daszkowska, R. Pelczar, KUL, Stalowa Wola Wujek T., Praca domowa i czyy wypoczyek uczia, PZWS, Warszawa Streszczeie Przypisując rodziie ajważiejszą rolę w kształtowaiu postaw woloczasowych wskazuje się przede wszystkim a ich własy przykład oraz zaagażowaie w orgaizację i wspóle spędzaie czasu wolego z dzieckiem. Jedą z form spędzaia czasu wolego jest oglądaie telewizji. Nie moża jej przypisywać samych egatywów, aczkolwiek w przypadku braku kotroli, zwłaszcza ze stroy rodzica, może oa mieć destruktywy wpływ a młodych ludzi, ich światopogląd, zachowaie i osobowość. Kry-

21 tyka mediów wskazująca a egatywe oddziaływaie a osobowość dziecka ie może przysłoić faktu, iż środki masowego przekazu stały się w dzisiejszym świecie ieodłączym elemetem ludzkiej egzystecji. Telewizja może zagrażać dzieciom też z powodu uzależieia rodziców lub zwykłego braku kotroli ad tym, co robi ich dziecko. To oi tworzą hierarchię wartości w domu, i to oi powii odpowiedio umieścić w iej telewizję. Nie moża wykluczyć telewizji z codzieego życia, ale ależy pamiętać o racjoalym korzystaiu z iej. Czas spędzoy przez dziecko przed telewizorem jest odbieray jako czas stracoy i przyoszący egatywe skutki dla rozwoju dziecka a wią za to obarczai są właśie rodzice. Prowadzoe od lat (rówież przez media) uświadamiaie rodzicom egatywych skutków długiego oglądaia przez dzieci telewizji powio zaowocować postawą kotroli i wydaje się, jak wyika z zaprezetowaych w artykule badań, że odiosły skutek. Rodzice kotrolują to, co i jak często oglądają ich dzieci, sami też wybierają programy przez ich oglądae. Słowa kluczowe: media, telewizja, czas woly, rodzice, aktywość woloczasowa. Child Free Time Watchig TV, i the Opiio of Parets Summary By attributig to family the meaig i formig of free time attitudes is show first of all the example of parets ad the ivolvemet i orgaizatio ad commo free time spedig with the child. Oe of the free time spedig forms is the TV watchig. The TV ca t be attributed oly the egatives, although it could have destructive ifluece over the youg people, their world view, behavior ad persoality. This criticism, which poits out to egativ ifluece over the child persoality, ca t obscure the fact, that the mass media became i the today s world iseparable elemet of the huma existece. Televisio ca threate the childre also because of the parets addictio or ordiary lack of the cotrol over this, what their child is doig. They make the worth hierarchy at, ad they should place i it appropriately the televisio. The televisio could t be excluded from the everyday life, but we should remember about the ratioal usig of it. The time spet by the child i frot of computer is viewed as the lost time, which does t brig beefits the child, ad o the parets is put the blame for it. Held for years (also by the mass media) makig parets awa- 153

22 Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles re of the egative results of log watchig TV by the childre should bear fruits by cotrol attitude. Cosiderig the researches preseted i this article, we ca coclude, that this brigs the desired effect. The parets cotrol this, what ad how ofte their childre watch, they choose also by itself the programs they watch. Televisio is however still ofte chose way of spedig free time by the childre. Keywords: media, televisio, free time, parets, free time activity. Adresy do korespodecji: Dr Ewa Miśkowiec Akademia Igatiaum w Krakowie Istytut Nauk o Wychowaiu Katedra Pedagogiki Ogólej i Teorii Wychowaia ewamiskowiec@poczta.oet.pl Patrycja Kotaba studetka Akademii Igatiaum w Krakowie 154