Możliwości upośledzenia intelektualnego.

Transkrypt

1 ( ) Warto pytać o to, w jakim świecie życie z danym upośledzeniem miałoby sens i w jaki sposób można taki świat urzeczywistnić. (O. Speck, 2005) Możliwości upośledzenia intelektualnego. Istota upośledzenia umysłowego: dotyczy nie tylko intelektu, ale sfer rozwoju: emocji, uspołecznienia, sprawności motorycznej, nie można go wyeliminować, jedynie poprawić stan, nauczyć się z nim żyć, powstaje w okresie rozwojowym, do 18 roku życia, jest wieloczynnikowe, czym głębsze, tym bardziej działają czynniki biologiczne (uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego), istotne - wyraźne względem norm obniżenie ogólnego poziomu sprawności intelektualnej i możliwości zachowań przystosowawczych KONSEKWENCJA: DIAGNOZA NEGATYWNA (nie umie, nie wie, nie zrobi, nie nauczy się) NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA SFERA POZNAWCZA SFERA SPOŁECZNO - EMOCJONALNA SPRAWNOŚĆ MOTORYCZNA Sfery funkcjonowania osób upośledzonych umysłowo: czynności orientacyjno-poznawcze: uwaga, pamięć, spostrzeganie, myślenie, operacje logiczne, tworzenie pojęć abstrakcyjnych, inteligencja, mowa słownictwo, procesy emocjonalno-motywacyjne: emocje - wyrażanie, widoczne potrzeby psychiczne, intuicyjne uczucia moralne, kontrola nad popędami, oznaki przywiązania, wahania nastroju, rozwój społeczny: widoczne potrzeby kontaktów społecznych, samodzielność załatwiania potrzeb fizjologicznych oraz samoobsługi, wykonywanie prostych prac domowych i zawodowych, porozumiewanie się w prostych sprawach, samodzielne dbanie o bezpieczeństwo, wymogi opieki. 1

2 Możliwości upośledzenia intelektualnego stopień lekki i umiarkowany: Zdolność porozumiewania się za pomocą mowy. możliwość nauczenia tego, jak przekazywać innym swoje uczucia, potrzeby oraz opinie; możliwość rozwinięcia zdolności rozumienia prosto, konkretnie sformułowanych informacji otrzymywanych od innych osób; zdolność zadawania pytań, poszukiwania pomocy podczas nauki i informowania o przeszkodach napotykanych podczas wykonywania zadań. Dobra pamięć mechaniczna. zdolność wiernego zapamiętania, a następnie odtworzenia, bez wnikania w sens. Możliwość dobrego rozwinięcia uwagi dowolnej. uwagi wymagającej świadomego działania i wysiłku, zachowania celowego, skierowanego na wykonanie określonego zadania; dotyczy zadań interesujących, prostych i znanych osobie niepełnosprawnej intelektualnie. Myślenie odnoszące się do przedmiotów bezpośrednio spostrzeganych oraz do ich wyobrażeń (myślenie konkretno obrazowe). zdolność myślenia z wykorzystaniem tego, co w danej sytuacji działa na zmysły człowieka (wzrok, słuch, smak, węch, kinestetyka) oraz tego, co już jest znane i zapamiętane w wcześniejszych doświadczeniach (-kiedyś doświadczone, nauczone). Możliwe rozumienie i zapamiętywanie prostych oraz niezbyt odległych od siebie w czasie powiązań logicznych, związków przyczyna skutek (stopień lekki upośledzenia). Zdolność samodzielnego uczenia się w oparciu o metodę prób i błędów oraz uczenia się przez naśladownictwo. możliwość uczenia się dzięki spontanicznym, pozornie chaotycznym czynnościom wykonywanym wytrwale, aż do czasu uzyskania pożądanego rezultatu; skuteczne uczenie się oparte również o naśladowanie prostych czynności wykonywanych przez drugą osobę. Wysoka podatność na sugestie, wskazówki oraz przykład. Zachowana dobra orientacja w poznanym otoczeniu, budynkach, miejscowości oraz schemacie własnego ciała (ręce, nogi, itd.). Możliwość korzystania z sprzętu sportowego, jeżdżenia na rowerze (stopień lekki). Zdolności manualne oraz zmysł estetyczny potrafią znacznie przekraczać oczekiwania wynikające z zdiagnozowanego poziomu intelektu. Możliwe talenty muzyczne, plastyczne. Zdolność do opanowania czynności samoobsługowych, związanych z dbaniem o higienę osobistą oraz elementarną higienę bezpośredniego otoczenia. Zdolność do opanowania podstawowych zasad, dotyczących dbania o swoje zdrowie oraz opanowania elementarnych czynności związanych z korzystaniem ze środków zabezpieczenia społecznego (np. lekarz). Występowanie wyraźnego postępu w ramach dojrzewania społeczno moralnego. jakość funkcjonowania społecznego związana jest przede wszystkim z poziomem i jakością edukacji społecznej, a nie z ilorazem inteligencji. 2

3 Wrażliwość emocjonalna oraz zdolność głębokiego przywiązania. poziom funkcjonowania silnie zależny od poczucia bezpieczeństwa, stabilizacji życiowej osoby niepełnosprawnej intelektualnie; przy właściwej edukacji (dom, szkoła) we wszystkich sferach rozwoju oraz odpowiednim wsparciu społecznym, możliwe wypełnianie zadań związanych z rolami społecznymi, np. siostry/brata, córki/syna, matki/ojca. Zachowana zdolność do podstawowego przystosowania się społecznego. przystosowanie manifestujące się: wytrwałością, dokładnością i skrupulatnością w pracy; szacunkiem dla przełożonych; właściwym, zgodnym z zasadami zachowaniem w pracy; zadowoleniem z życia, wiarą w siebie (szczególnie uczniowie SOS-W). Zdolność zaangażowania w konkretne działania na rzecz społeczności. zdolność wykonywania prostych, krótkoterminowych zadań; zasadność monitorowania, kontrolowania aktywności w ich obszarze. Zachowana zdolność ukończenia szkoły ogólnodostępnej (głównie stopień lekki); opanowania elementów nauki czytania, pisania i liczenia (stopień umiarkowany). Zachowana zdolność wykonywania prostych czynności zawodowych. zdolność obsługiwania prostych maszyn i urządzeń pod kontrolą; osoby upośledzone w stopniu lekkim predyspozycje do wykonywania zawodów i prac polegających głównie na wykonawstwie, naśladownictwie, odtwarzaniu; osoby upośledzone w stopniu umiarkowanym konieczność przyuczenia w miejscu pracy oraz nadzoru. Możliwości upośledzenia intelektualnego stopień znaczny i głęboki: Możliwe rozumienie prostych i utrwalonych w codziennej aktywności wypowiedzi innych osób, poleceń (stopień znaczny); zdolność definiowania pojęć poprzez użytek (stopień znaczny); możliwe porozumiewanie za pomocą prostych, schematycznych, utrwalonych zdań (stopień znaczny). Zdolność przejawiania reakcji emocjonalnych na mowę, określone bodźce słuchowe z nią związane (stopień głęboki); artykułowania poszczególnych dźwięków, naśladowania dźwięków mowy, możliwe opanowanie 2 3 prostych wyrazów i rozumienia kilku schematycznych poleceń (stopień głęboki); możliwość opanowania form komunikacji alternatywnej. Występowanie pamięci mechanicznej możliwe również u osób upośledzonych w stopniu głębokim; zachowana zdolność zapamiętania utrwalonych prostych schematów czynności. Uwagę koncentrują przedmioty i czynności budzące dużą ciekawość (stopień znaczny) uwaga mimowolna. U osób upośledzonych w stopniu głębokim uwagę na krótki czas przyciągają bodźce silne. Myślenie oparte o relacje między przedmiotami, którymi dziecko aktualnie się posługuje (stopień znaczny). myślenie polega na odzwierciedlaniu stosunków i związków między przedmiotami, którymi osoba aktualnie manipuluje (myślenie sensoryczno motoryczne). Zdolność wyrażania prostych emocji, okazywania przywiązania, sympatii i antypatii oraz potrzeb, tj. uznania, uwagi. 3

4 Zdolność rozpoznawania znajomych osób i nawiązywania z nimi kontaktu o charakterze niewerbalnym (stopień głęboki). wyraźne komunikowanie rozpoznania osoby, chęci lub niechęci do współpracy z nią, bez wykorzystania słów, np. za pomocą kontaktu wzrokowego, min, ruchów. Zdolność bawienia się w proste gry, zabawy naśladowcze o ograniczonej liczbie interakcji; manipulowania zabawkami zgodnie z utrwalonym schematem do kilku minut (stopień znaczny). W ramach edukacji szkolnej zdolność rozpoznawania podstawowych kształtów geometrycznych, opanowania elementarnych pojęć liczbowych w zakresie czterech/pięciu, rozpoznawania i pisania prostych wyrazów (stopień znaczny). Możliwe komunikowanie potrzeb fizjologicznych stopień głęboki m.in. przez gesty i hałasy, wskazywanie. Intensywny, wytrwały, konsekwentny trening umożliwia opanowanie elementarnych umiejętności życia codziennego. w zakresie samoobsługi (ubieranie, rozbieranie, jedzenie, mycie rąk i twarzy, korzystanie z toalety) oraz unikania niebezpieczeństw głównie stopień znaczny; możliwa współpraca podczas czynności higienicznych, ubierania (stopień głęboki). Długotrwały trening umożliwia opanowanie prostych czynności na rzecz innych, wykonywanych później pod kontrolą stopień znaczny. Szybciej rozwijają się sprawności zależne od dojrzewania, wolniej te, które zależne są od uczenia się. Przykładowe dziedziny przysposabiania do pracy to m.in.: wytwarzanie przedmiotów dekoracyjnych i pamiątkarskich (drewno, metal, modelina, glina, prace z drutu, sznurka, wikliny), gospodarstwo domowe (pranie, prasowanie, sprzątanie itp.), prace poligraficzno introligatorskie, prace ogrodnicze, proste prace biurowe (obsługa kserokopiarki, faksu, bindownicy), elementy bukieciarstwa i sadownictwa, elementy tkactwa, elementy szycia ręcznego i maszynowego, sporządzanie i wydawanie posiłków, prace stolarskie, elementy dziewiarstwa, ceramika i inne. Opracowano na podstawie: Błaszczyk T. (2001), Jak wspomagać rozwój dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu głębokim., Kalisz: ODN Carr J. (1984), Pomoc dziecku upośledzonemu., Warszawa: PZWL Frohlich A. (1998), Stymulacja od podstaw, Jak stymulować rozwój osób głęboko, wielorako niepełnosprawnych., Warszawa: WSiP Gruszczyk Kolczyńska E., Zielińska E. (2000), Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci starszych wolniej rozwijających się., Warszawa: WSiP Jak pomóc młodzieży o zaburzonym rozwoju pokonać drogę do dorosłości? [w:] A. Twardowski (2006)(red.), Wspomaganie dzieci z genetycznie uwarunkowanymi wadami rozwoju i ich rodzin., Poznań: Polskie Towarzystwo Pedagogiczne 4

5 Kielar-Turska M.(1992), Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata., Warszawa: WSiP Kielin J. (2009), Rozwój daje radość. Terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim., Gdańsk: GWP Kirejczyk K. (1981) (red.), Upośledzenie umysłowe pedagogika., Warszawa: PWN Kościelak R. (1989), Psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo., Warszawa: PWN Kwiatkowska M.(1997), Dzieci głęboko niezrozumiane., Warszawa: Oficyna Literatów i Dziennikarzy Pod wiatr Kościelska M. (1995), Oblicza upośledzenia., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN Minczakiewicz E. M. (2001), Jak pomóc w rozwoju dziecka z Zespołem Downa poradnik dla rodziców i wychowawców., Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP Obuchowska I. (1999), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie., Warszawa: WSiP Obuchowska I.(1996), Kochać i rozumieć., Poznań: Media Rodzina Olechnowicz H.(2006), Dziecko własnym terapeutą., Warszawa: Wyd. PWN Olechnowicz H. (1997), Opowieści terapeutów., Warszawa: WSiP Olechnowicz H. (2000), Drugie opowieści terapeutów., Warszawa: WSiP Olechnowicz H. (red.) (1999), U źródeł rozwoju dziecka o wspomaganiu rozwoju prawidłowego i zakłóconego., Warszawa: WSiP Orkisz M., Piszczak M., Smyczek A., Szwiec J. (2000) (red.), Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym Przewodnik dla nauczycieli., Warszawa: CMPP-P Pilecki J. (2002)(red.), Usprawnianie, wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem umysłowym., Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP Piszczek M. (1996) (red.), Edukacja dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim., Warszawa: CMPP-P MEN Szczygieł B. (2001), Jak pracować z dzieckiem niepełnosprawnym., Kraków: Impuls Tkaczyk G., Serafin T. (2001), Poradnik metodyczny dla nauczycieli kształcących uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych., Warszawa: MEN Zebrała i opracowała Marta Ulanowska Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna Nr 2 w Elblągu 5