Ocena niezawodności administratora sieci teleinformatycznej

Transkrypt

1 Darusz LASKOWSKI 1, Potr ŁUBKOWSKI 1 Wojskowa Akadema Technczna, Wydzał Elektronk (1) do: / Ocena nezawodnośc admnstratora sec telenformatycznej Streszczene. W artykule przedstawono analzę czynnków determnujących nezawodność admnstratora sec telenformatycznej z wykorzystanem autorskej metody AONC. Przedstawona metoda została porównana z nnym obecne stosowanym metodam antropotechncznym, a jej zalety w ocene nezawodnośc potwerdzone zostały zameszczonym w publkacj wynkam. Abstract. The artcle presents an analyss of the factors determnng the relablty of IT network admnstrator wth the use of AONC method. The presented method was compared wth other currently used antropo-techncal methods, and ts advantages n evaluatng the relablty has been confrmed by results posted n a publcaton. The factors determnng the relablty of IT network admnstrator Słowa kluczowe: nezawodność, admnstrator, seć telenformatyczna. Keywords: relablty, system admnstrator, IT network. Wstęp Rozwój technk postęp cywlzacj sprawły, że społeczeństwo jest zasypywane wynalazkam, których głównym celem jest ułatwane życa. Prym wodą urządzena oferujące usług multmedalne. Realzacja tych usług z uwag na ch złożoność wąże sę z występowane różnych anomal. Istotnym jest wykonane analzy systemów oferujących usług przy uwzględnenu zasadnczych składowych procesu eksploatacj tj. człowek (admnstrator, operator), obekt technczny (sprzęt, oprogramowane) środowsko (oddzaływana zewnętrzne wewnętrzne). System zawerający te składowe zwany jest Systemem Antropo-Techncznym (SA-T, Rys.1). Rys.1. Uproszczony model SA-T [1] Ze względu na obszerność tematyk postanowono zawęzć rozważana do rozważań wpływu człoweka. Z analzy dostępnej lteratury materałów udostępnonych na recenzowanych stronach WWW wynka stwerdzene, że brak jest opracowań przedstawających specyfkację całoścowego opsu ukerunkowanego na przedstawene kompleksowej oceny admnstratora SA-T (tj. sec telenformatycznej). Dlatego też, uwzględnając lczność powszechność stosowana tego typu sec, postanowono opracować zaprezentować jedno z welu możlwych metod szacowana poprawnośc funkcjonowana operatora złożonych obektów techncznych nazwane Autorskm Oszacowanem Nezawodnośc Człoweka (AONC). AONC bazujące na metodze HCR (ang. Human Cogntve Relablty) metodze Ekspertów oraz uwzględnona specyfkę welu składowych, tj. elementy sprzętowe programowe oraz narażena umejętnośc operatora, posadających znaczący wpływ na usług secowe. Stan zdatnoścowy admnstratora Funkcjonowane SA-T, w ujęcu platformy sprzętowoprogramowej, jest warunkowane procesem projektowana, produkcj eksploatacj. Projektowane ukerunkowane jest na wytworzene produktu o zdefnowanych parametrach techncznych. Parametry te umejętnośc operatora (admnstratora) stanową podłoże dla osągnęca pożądanych własnośc funkcjonalnych w zdefnowanych warunkach środowskowych. Zasadnym jest stwerdzene, że obecne urządzena wyprodukowane przez renomowanych producentów oferowane na rynku telenformatycznym charakteryzują sę wysoką nezawodnoścą jakoścą. Natomast coraz wększe znaczene posada człowek jej użytkujący obsługujący (utrzymujący urządzene w oczekwanym stane zdatnośc). W celu zapewnena odpowednego pożądanego dzałana SA-T określa sę stany zdatnośc jego składowych branych pod uwagę podczas projektowana. Należą do nch prawdopodobeństwa [1,2]: stanu zdatnośc operatora, stanu zdatnośc sec lub jej komponentów, zastnena szkodlwego oddzaływana narażena środowskowego. Obecne stneją metody oferujących oszacowane prawdopodobeństwa poprawnośc funkcjonowana człoweka (jako operatora obektu techncznego) przy lcznych uwarunkowanach ogranczenach stosowana. Wskaźnk dentyfkacj zachowań człoweka pełnącego funkcję operatora obektu techncznego (PbOp) proponuje sę zawęzć do tematyk opracowana, czyl do przedstawena prawdopodobeństwa błędu człoweka HEP (ang. Human Error Probablty) możlwego do oszacowana za pomocą jednej z ponżej przedstawonych metod [3,5-15]: 1) THERP (ang. Technque for Human Error Rate Predcton) opracowana w 1983r. przez Swana Guttmanna technka umożlwająca: modelowane poprawnośc funkcjonowana człoweka z wykorzystanem drzew zdarzeń z ukerunkowanem na oszacowane prawdopodobeństwa sukcesu lub nepowodzena realzacj przedsęwzęca, uwzględnene wewnętrznych zewnętrznych czynnków formujących dzałane posadających potencjalny wpływ na jakość dzałana operatorów w czterech etapach: detekcja problemu, ocena jakoścowa (budowa drzew zdarzeń) loścowa (wyznaczene nomnalnych prawdopodobeństw błędów człoweka BHEP, ocena względnego wpływu czynnków formujących dzałane PSF, wyznaczene prawdo-podobeństw sukcesu nepowodzena określene potencjalnych czynnków naprawczych) oraz badane wykorzystane wynków (analza wrażlwośc, udostępnane danych wynkowych). Głównym źródłem danych jest rozdzał 20 podręcznka THERP zawerający: 16 PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY, ISSN , R. 92 NR 1/2016

2 tablce danych z prawdopodobeństwam współczynnkam błędu-nepewnośc, zasady wyjaśnające, jak modyfkować dane ujęte w tablcach dla uwzględnena czynnków formujących dzałane (PSF), reguły uwzględnena zależnośc po-mędzy zdarzenam błędów człoweka, co wyraża sę poprzez odpowedną zmanę wartośc prawdopodobeństw cągu zdarzeń nezależnych na prawdopodobeństwa zdarzeń zależnych. 2) HEART (ang. Human Error Assessment and Reducton Technque, Wllams, 1985r.) uwzględna zadana człoweka, czynnk ergonomczne środowskowe oddzałujące negatywne na wykonywane zadań. Każdy czynnk jest określany loścowo wyznacza sę prawdopodobeństwo błędu człoweka zależne od loczynu współczynnków zwązanych charakterystycznych dla tych czynnków. 3) SHARP (ang. Systematc Human Acton Relablty Procedure, Hannaman & Spurgn 1984r.) uwzględna zdarzena zwązane z błędam człoweka w strukturze modelu logcznego systemu przy zastosowanu (drzewa zdarzeń uszkodzeń) analzy systemu nezawodnośc człoweka, z punktu wdzena bezpeczeństwa obektu techncznego, w 7 krokach: Defnowane upewnene sę, czy wszystke ważne rodzaje oddzaływań człoweka są odpowedno uwzględnone w analze; Wyśwetlane zdentyfkowane oddzaływań błędów, mających stotny wpływ na pracę bezpeczeństwo obektu; Rozbce precyzyjny ops ważnej-szych oddzaływań w celu określena kluczowych czynnków ważnych w modelowanu; Reprezentacja selekcja zastosowane technk modelowana dla stotnych oddzaływań; Ocena wpływu badane wpływu ważnejszych oddzaływań błędów człoweka, mających na celu umejscowene zdarzena w strukturze modelu logcznego systemu; Ocena loścowa skorzystane z odpowednch danych lub metod modelowana w celu określena prawdopodobeństw błędów; analza wrażlwośc określene przedzałów nepewnośc; Dokumentowane zawarce wszystkch stotnych nformacj zwązanych z oceną nezawodnośc człoweka w tak sposób, aby było możlwe w przyszłośc odtworzene zrozumene analzy. 4) TESEO (wł. Tecnca Emprca Stma Error Operator, Bello Colombar, 1980r.) empryczna metoda wyznaczająca prawdopodobeństwo błędów operatora przywołanego do realzacj przedsęwzęca w sterown obektu techncznego, zależne od 5 czynnków określanych loścowo: Typu podjętego dzałana; Czasu dostępnego na przeprowadzene tego dzałana; czynnk ten nazwano tymczasowym czynnkem stresu; Charakterystyk przygotowana człoweka-operatora; Stanu emocjonalnego operatora, na-zwanego czynnkem obawy w dzałanu; Charakterystyk ergonomcznej środowska, nazwanej czynnkem ergonomcznym dzałana. 5) SLIM (ang. Success Lkelhood Index Method, Embrey, 1984 r.) z modułam: MAUD (ang. Mult-Attrbutve Utlty Decomposton) do analzy zestawu klku przedsęwzęć oszacowana prawdopodobeństwa błędów człoweka (PBC) na podstawe znormalzowanych wskaźnków SLI (ang. Success Lkelhood Index). SARAH (ang. Systematc Approach to the Relablty Assessment of Humans) stosowany do kalbrowana względnych wskaźnków sukcesu w celu wy-znaczena kolejnych wartośc PBC dla analzowanych zadań. Obejmuje następujące krok: Zdefnowane sytuacj analza zadań wykonywanych przez człoweka. Określene ważnejszych czynnków wpływu ch współczynnków wagowych. Ocena szeregowane zadań względem wyróżnonych czynnków. Określene punktów odnesena skalowane kolejnych CW. Oblczena wskaźnków SLI ch konwersja na prawdopodobeństwa. Ocena granc nepewnośc. 6) HCR (ang. Human Cogntve Relablty, Hannaman n r.) umożlwa oszacowane prawdopodobeństwa popełnena błędu w funkcj defcytu czasu, jak występuje na wykonane zadana typu czynnośc, przy uwzględnenu dośwadczena operatora, pozomu stresu jakośc ergonomcznej procesu sterowana. Weloaspektowa analza założeń teoretycznych zaprezentowane wynk prowadzonych badań naukowych uwypuklają potrzebę kompleksowego podejśca, korelującego wzajemne przedsęwzęca z obszarów postulowana, projektowana rzeczywstośc eksploatacyjnej w aspekce zapewnena pożądanej nezawodnośc złożonego obektu techncznego - systemu antropo-techncznego (SA-T). W koncepcj tej wykorzystano trajektore potencjalnoścowe w ujęcu analtycznonormatywnym [16]. Zaprezentowane w artykule uogólnone, a w zwązku z tym bardzej unwersalne wskaźnk dla normalnych warunków eksploatacj, wychodzą naprzecw potrzebe uzupełnena obecnego zboru arsenału stosowanych funkcyjnych wskaźnków dentyfkacj stanów techncznych systemu. Wynk postępowana zgodnego z opracowaną metodą zwększają wedzę o stanach funkcjonalnych łańcucha elementów realzującego pożądaną usługę w SA-T. Metoda uwzględna negatywny wpływ narażeń środowskowych, techncznych bologcznych na nezawodność. Sprecyzowane zależnośc matematyczne odwzorowujące proces wyznaczana wartośc wskaźnka nezawodnośc systemu SA-T ułatwają ocenę realzowalnośc usług przy uwzględnenu nezawodnoścowych własnośc platformy sprzętowoprogramowej, szkodlwych narażeń naturalnych, wynkających z dzałalnośc człoweka oraz wedzy człoweka (operatora), jako zasadnczej determnanty (Rys.2). W metodze tej wpływ na prawdopodobeństwo poprawnego funkcjonowana człoweka mają czynnk: 1) wewnętrzne: wykształcene kursy specjalstyczne, dośwadczene, loraz ntelgencj (IQ). 2) zewnętrznych: warunk pracy, stres. Wyboru powyższych czynnków dokonuje sę na baze analzy zdarzeń branych pod uwagę podczas pracy admnstratora. W artykule zbory te został adekwatne ustalone do rzeczywstych warunków środowskowych stnejących w średnch korporacjach. Welowątkowe analzy badana SA-T, w aspekce narażeń, dostarczą lcznych danych stanowący pod-stawę do sprecyzowana wnosków w aspekce spełnana PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY, ISSN , R. 92 NR 1/

3 postulowanych wymagana podczas zaspokajana potrzeb użytkownków systemu. (1) t t nom 1 K 1 1 K ,5 0,5 K WYKSZTAŁCENIE KURSY SPECJALISTYCZNE DOŚWIADCZENIE IQ Tabela 1. Współczynnk korekcyjne do modelu HCR Lp. Cecha Współczynnk 1 Dośwadczene operatora: K1 ekspert, wysoke umejętnośc, -0,22 przecętna wedza wyszkolene, 0,00 nowcjusz, mnmalne umejętnośc. 0,44 2 Pozom stresu: K2 sytuacja skrajnego zagrożena, 0,44 sytuacja potencjalnego zagrożena, 0,28 sytuacja normalna, brak zagrożena, 0,00 nska czujność, monotona. 0,28 3 Jakość ergonomczna sterown: K3 doskonała, -0,22 dobra, 0,00 dostateczna, 0,44 słaba, 0,78 nezwykle zła. 0,92 WARUNKI PRACY STRES Rys.2. Powązana uwarunkowań psychotechncznych admnstratora zdarzeń środowskowych Zakłada sę, że ujęta w artykule postać kompleksowego wskaźnka posada własnośc tj.: unwersalność powszechność zastosowana w dowolnej topolog systemowej (secowej) strukturze nezawodnoścowej. Oczywstym wydaje sę następne założene dotyczące opsu zależnośc matematycznych z wykorzystanem elementów teor nezawodnośc dagnostyk. Rekomenduje sę jednak koneczność doprecyzowana (uszczegółowena) składowych wejścowych dla wyznaczena wskaźnka odpowedno do reprezentatywnych cech konkretnego SA-T, jego operatora otoczena eksploatacyjnego. Kolejną determnantą jest adekwatność do zman właścwośc w czase, lczby rodzaju destrukcyjnych narażeń naturalnych oraz pochodzena ludzkego będących źródłem obnżena zdatnośc funkcjonalnej [1, 16]. Ocena nezawodnośc człoweka Metoda AONC obejmuje uwarunkowana psychotechnczne zdarzena środowskowe z uwzględnenem zarówno specyfk wykonywanych przez operatora przedsęwzęć, jak jego wedzy oraz umejętnośc. Uogólnona postać zależnośc matematycznej do oblczeń to: (1) P t P t P t pop _ AONC pop _ HCR pop _ Eksp gdze: P pop_aonc prawdopodobeństwo poprawnośc postępowana admnstratora, P pop_hcr prawdopodobeństwo popełnena błędu przez admnstratora w funkcj defcytu czasu: (2) P pop_ HCR t, e 1 P t, e bop_ HCR 1 exp t t 0,5 C e, C 1 g, gdze: P pop_hcr prawdopodobeństwo uwzględnające wpływ pozomu wedzy umejętnośc na popełnene błędu przez admnstratora, wyznaczane metoda ekspertów, C e, C g, B p współczynnk zależne od typu czynnośc (odruchy, wedza, zasady tp.), uzyskane z kalbracj modelu na symulatorze trenngowym, t czas dostępny na wykonane zadana, t 0,5 czas średn zwykle wystarczający na wykonane zadana (Tabela 1): B Wynk Opracowano wele reprezentatywnych scenaruszy badawczych - trzy z nch to (Tabela 2): 1) Warant 1 (W1): Admnstrator charakteryzujący sę wysokm umejętnoścam dośwadczenem oraz stneją pożądane warunk pracy. 2) Warant 2 (W2): Admnstrator charakteryzujący sę średnozaawansowanym umejętnoścam dośwadczenem oraz stneją średne warunk pracy. 3) Warant 3 (W3): Operator charakteryzujący sę mnmalnym umejętnoścam brakem dośwadczena oraz stneją newłaścwe warunk pracy. Na podstawe analzy statystycznej otrzymanych wynków badań można zauważyć, ż wartość prawdopodobeństwa poprawnego dzałana dla admnstratora charakteryzującego sę mnmalnym umejętnoścam całkowtym brakem dośwadczena przy jednocześne neodpowednch warunkach pracy jest bardzo nska z całą pewnoścą neodpowedna we współczesnych realach pracy. W celu zapewnena odpowednego wykonywana nadanych zadań admnstratorow, wymaga sę od nego wedzy techncznej pozyskane na lcznych kursach specjalstycznych. Brak oczekwanych umejętnośc skutkuje wysoką zawodnoścą (Rys.3). Tabela 2. Wartośc prawdopodobeństw dla przyjętych warantów Lp. Parametr W1 W2 W3 1 Wartość prawdopodobeństwa uwzględnającego czynnk wewnętrzne. 0,83 0,64 0,19 2 Wartość prawdopodobeństwa uwzględnającego czynnk zewnętrzne. 0,91 0,77 0,47 3 Wartość prawdopodobeństwa poprawnośc funkcjonowana 0,76 0,49 0,09 człoweka w określonym czase. 4 Zestawene wynków na charakterystyce. Rys Trajektora wpływu dośwadczena. Rys Charakterystyk wpływu czynnków zewnętrznych. Rys PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY, ISSN , R. 92 NR 1/2016

4 Rys.3. Wartośc prawdopodobeństw dla różnych warantów czynnków zewnętrznych oraz wewnętrznych W przypadku admnstratora charakteryzującego sę średnozaawansowanym umejętnoścam zdobytym dośwadczenem przy zachowanu jednocześne standardowych warunków pracy, prawdopodobeństwo klaruje sę na pozome około 0,5. To wartość mogąca ulec poprawe dzęk przyszłoścowemu szkolenu zberanu dodatkowego dośwadczena. Najwększą nezawodnoścą charakteryzuje sę osoba z umejętnoścam wyspecjalzowanym pod daną dzedznę w stopnu bardzo wysokm, oraz z wcześnej zdobytym dośwadczenem. Czynnk zewnętrzne, take jak stres warunk pracy, utrzymane na dealnym pozome, w stosunkowo małym stopnu wpływają na poprawność funkcjonowana admnstratora SA-T. Jego nezawodność w głównej merze zależy w takm przypadku od czynnków wewnętrznych. Oddzelne przeprowadzonym badanem była analza wpływu dośwadczena na pozom nezawodnośc admnstratora (Rys.4). Istneje sporo przypadków, w których człowek charakteryzuje sę wysokm umejętnoścam techncznym, ukończył kursy specjalstyczne posada wysok pozom wedzy, natomast ne posada dośwadczena zawodowego umejętnośc praktycznych. Pozom nezawodnośc człoweka w przypadku całkowtego braku dośwadczena nawet przy bardzo wysokch umejętnoścach waha sę na pozome wartośc 0,3. Wartość ta jest bardzo nska, jednak odnos sę jedyne do początkowej fazy pracy, poneważ dośwadczene zyskwane z czasem znacząco poprawa wartość prawdopodobeństwa poprawnośc funkcjonowana człoweka. W przypadku mnmalnych czynnków wewnętrznych takch jak wedza, kursy specjalstyczne czy loraz ntelgencj, wzrost dośwadczena jest newystarczającym czynnkem mogącym poprawć nezawodność operatora sec. W takch przypadkach koneczne są dodatkowe szkolena oraz zdobywane nezbędnej wedzy w celu przeprowadzana nezawodnego wykonywana zadań. Kolejnym przebadanym scenaruszem jest wpływ czynnków zewnętrznych na operatora sec przy stałych wartoścach czynnków wewnętrznych (Rys.5). Rys.5. Wpływ czynnków zewnętrznych na operatora z wysokm kwalfkacjam Założone zostało, że człowek charakteryzuje sę bardzo wysokm umejętnoścam techncznym, dośwadczenem wedzą. Pomar został dokonany dla trzech warantów czynnków zewnętrznych: dobrych warunków pracy odpowednego pozomu stresu, średnch warunków pracy neodpowednego pozomu stresu oraz newłaścwych warunków pracy bardzo wysokego pozomu stresu. Wart uwag jest pozom nezawodnośc człoweka w bardzo złych warunkach. Z pomaru można sę dowedzeć, ż te determnanty w sposób znaczący nwelują wszelke zalety cechy wewnętrzne admnstratora sec, powodując znaczące nedopuszczalne obnżene jego pozomu nezawodnośc. Nawet najlepej wyszkolona osoba narażona na nadmerne złe warunk zewnętrzne wykazuje sę neodpowednm pozomem zdatnośc. Z przeprowadzonych badań można zauważyć, ż wartość prawdopodobeństwa dla admnstratora charakteryzującego sę mnmalnym umejętnoścam całkowtym brakem dośwadczena przy jednocześne neodpowednch warunkach pracy jest bardzo nska, z całą pewnoścą neodpowedna we współczesnych realach nezawodnej pracy. W celu zapewnena odpowednego wykonywana nadanych zadań operatorow, wymaga sę od nego specjalnego techncznego wyszkolena oraz odpowednch kursów specjalstycznych. Brak wymaganych czynnków, oraz dośwadczena w zawodze skutkuje wysoką zawodnoścą. Wnosk Otrzymane wynk skonfrontowano z obserwacjam rzeczywstego postępowana człoweka. Różnce w wartoścach są w tolerancj błędu. Istneje uzasadnona podstawa do stwerdzena, że postępowane zgodne z tą metodyką zwększa wedzę o stanach funkcjonalnych SA-T. Można optymalzować realzowalnośc usług w zależnośc od zapotrzebowań. Metoda AONC posada następujące właścwośc, z punktu wdzena kryterum wyboru metody mającej za zadane odzwercedlć najważnejszych cech, do których można zalczyć [zgodne z 17]: powtarzalność wynków przy kolejnych analzach tej samej sytuacj przez różne osoby, okładność wynku jej zgodność z założenam oraz wartoścam emprycznym, werność modelowana odzwercedlająca zadana czynnk wpływające na nezawodność człoweka, zgodność z wedzą teoretyczną posadaną na temat zachowań człoweka, optymalne wykorzystane zasobów dotyczące lczby osób potrzebnych do zrealzowana odpowednej analzy, akceptowalność lcznych determnant bazowych odpowednch dla specyfk badanego SA-T, Rys.4. Wpływ dośwadczena na poszczególne waranty czynnków PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY, ISSN , R. 92 NR 1/

5 użyteczność bazująca na dostarczanu wedzy do formułowana zaleceń dotyczących środków po-prawy nezawodnośc człoweka w danej sytuacj, prostota elastyczność w zakrese stosowalnośc dla różnych sec systemów zawerających czynnk ludzk. Elementy metody wymagające dalszej analzy to [zgodne z 17]: mała dojrzałość dla praktycznym zastosowań w warunkach eksploatacyjnych na etape projektowana użytkowana oraz obsługwana, umejętnośc prowadzącego oszacowane, poneważ konecznym jest, aby ekspert ocenający: posadał odpowedne przygotowane zawodowe pozom wykształcena, mał praktykę zawodowa w przedmotowej dzedzne tematycznej; dysponował dośwadczenem w posługwanu sę technkam analzy nezawodnośc człoweka, władał umejętnoścam posługwana sę oprogramowanem służącym do oblczeń, pracochłonność metody: wymagana jest stosunkowo duża lość danych potrzebnych do przygotowana wykonana analzy, średn stopeń skomplkowana prac potrzebnych do analz, zadawalający stosunek pracy do uzyskanych efektów; dostęp do warygodnych danych nomnalnych od ekspertów możlwość pomarów eksperymentalnych w warunkach zblżonych do rzeczywstośc jest trudny do osągnęca. Uwzględnając powyższe zamerza sę prowadzć dalsze analzy celem mnmalzacj wad zwększena palety zalet metody AONC. Autorzy: dr hab. nż. Darusz Laskowsk, Wojskowa Akadema Technczna, Instytut Telekomunkacj, ul. Gen. S. Kalskego 2, Warszawa, E-mal: dlaskowsk@wat.edu.pl; dr nż. Potr Łubkowsk, Wojskowa Akadema Technczna, Instytut Telekomunkacj, ul. Gen. S. Kalskego 2, Warszawa, E- mal: plubkowsk@wat.edu.pl. LITERATURA [1] Laskowsk D., Żywotność antropotechncznego systemu telekomunkacyjnego w aspekce eksploatacyjnych narażeń destrukcyjnych, WAT (2013) [2] Strona: pdf, dostępna do 10.VI [3] Bell J., Holroyd J., Revew of human relablty assessment methods, Health and Safety Laboratory, UK (2009) [4] Strony: dostępna do 10.VI.2015 [5] Dekker S.W.A., Ten Questons About Human Error: a new vew of human factors and systems safety, Lawrence Erlbaum Assocates (2005). [6] Dougherty E.M., Fragola J.R., Human Relablty Analyss, Wley (1988). [7] Frankln P., Introducton to Human Relablty Engneerng, AR&MS, NJ (2012). [8] Gertman D.L., Blackman H.S., Human relablty and safety analyss data handbook, Wley (2001). [9] Kosmowsk K.T., Zarządzane bezpeczeństwem sterowane ryzykem w systemach socjotechncznych, Krajowa Konferencja Bezpeczeństwa Nezawodnośc KONBN 99, Zakopane (1999). [10] Norma PrIEC Nezawodność człoweka (Zarządzane nezawodnoścą przewodnk zastosowań). Projekt normy IEC: Internatonal Electrotechncal Commsson, Komtet 56 (1995). [11] Norma PrPN-IEC Analza ryzyka w systemach techncznych (Zarządzane nezawodnoścą przewodnk zastosowań). Projekt normy PN-IEC (1995). [12] Poradnk metod ocen ryzyka zwązanego z nebezpecznym nstalacjam procesowym, Narodowe Centrum Badań Jądrowych, Otwock, dostępna do 10.VI [13] Rasmussen J., Major accdent preventon: What s the basc research ssue? In: Safety and Relablty (eds: Lydersen, Hamsen & Sandtorv), Balkema, Rotterdam (1998). [14] Ratajczak Z., Nezawodność człoweka w pracy, PWN, Warszawa (1988). [15] Swan A.D., Guttmann H.E., Handbook on Human Relablty Analyss wth Emphass on Nuclear Power Plant Applcaton. NUREG/CR SAND RX, AN. Fnal Report, (1983). [16] Dąbrowsk T.M., Dagnozowane systemów antropotechncznych w ujęcu potencjałowo-efektowym, rozprawa habltacyjna, Warszawa, [17] Strona rozdz_4/ rozdz4_4_1_5.htm, dostępna do 10.VI PRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY, ISSN , R. 92 NR 1/2016