Nawożenie różnych typów odmian rzepaku ozimego siarką w zróżnicowanych warunkach glebowych I. Wpływ na plon i elementy struktury plonu nasion

Transkrypt

1 Tom XXVII ROŚLINY OLEISTE OILSEED CROPS 2006 Frnciszek Wieleski Instytut Hodowli i Aklimtyzcji Roślin, Oddził w Poznniu Nwożenie różnych typów odmin rzepku ozimego sirką w zróżnicownych wrunkch gleowych I. Wpływ n plon i elementy struktury plonu nsion Sulphur fertiliztion of different types of winter oilseed rpe vrieties in vrious soil conditions I. Effect on yield nd yield components Słow kluczowe: rzepk ozimy, nwożenie sirką, plon nsion, elementy struktury plonu Celem niniejszej prcy yło poznnie wpływu nwożeni sirką (dwk, termin plikcji) n poziom plonowni nowych typów odmin rzepku w zróżnicownych wrunkch siedliskowych. Rekcj dnych typów rzepku n nwożenie sirką ył podon. Istotne różnice w plonie uzyskno tylko w ltch (2004 i 2005), w których rośliny w fzie początku kwitnieni yły niedosttecznie zoptrzone w sirkę (0,46 0,55% S). W tkich wrunkch njlepsze efekty otrzymno po zstosowniu dwki 10 lu 20 kg sirki plikownej w cłości lu jej części dolistnie. Nieefektywne yło nwożenie sirką w wrunkch optymlnego zoptrzeni roślin w ten skłdnik (2003 rok). Key words: winter oilseed rpe, sulphur fertiliztion, yield seed, yield components, environment Field experiments were conducted in t Agriculturl Experimentl Sttions in Wielichowo Zielęcin (N E ) nd Łgiewniki (N E ) on soils with low nturl sulphur sttus. Both loclities re situted wy from industril res. The first experimentl fctor ws spring sulphur rte (0, 10, 20, 40, 80 kg S h -1 ) nd the second one ws reeding form of oilseed rpe. Six reeding forms representing four types of oilseed rpe vrieties: composite hyrids (Luusz nd Pomorznin), restored hyrids (BOH 3103, MR 153), DH line (H5-198) nd open pollinted vriety (Lisek) were compred. The effect of sulphur fertiliztion vried in yers nd ws dependent on sulphur supply to plnts, wht ws significntly conditioned y wether conditions in erly spring. Significnt differences of seed yield were otined only in yers (2004, 2005) in which plnts during the eginning of flowering were insufficiently supplied with sulphur (0,46 0,55% S). In these conditions the est effect ws otined when doses of 10 or 20 kg of sulphur per hectre were pplied s whole or prt of folir ppliction. In optiml conditions of sulphur supply, which were oserved in two loctions in the first yer of the study (2003) the effect of sulphur dose nd method of fertiliztion on seed yield ws not oserved. Applied sulphur doses poorly influenced spring rte of oilseed rpe development nd chrcters of plnts efore hrvest: plnt height, numer of rnches per plnt, lodging nd drk lef nd pod spot infesttion. Among yield components mostly the numer of pods per plnt ws chnged under the influence of sulphur fertiliztion, while vriility of the numer of seeds per pods ws smll. Response of investigted oilseed rpe types to sulphur fertiliztion ws similr. Cultivr differentition ws etter exposed in stress conditions.

2 266 Frnciszek Wieleski Wstęp Ook odmin populcyjnych, ktulnie w uprwie znjdują się odminy mieszńcowe rzepku ozimego: złożone i zrestorowne pokoleni F 1. Odminy mieszńcowe dzięki efektowi heterozji w plonie nsion (Brtkowik-Brod 2002) są rdziej konkurencyjne i chrkteryzują się wyższą plennością w porównniu do njlepszych odmin populcyjnych, co wykzło w swoich dnich wielu utorów (Wieleski i Wójtowicz 1998, Chmpolivier i Merrien 1999, Pndey i Zehr 1999, Woś 2002, Heimnn 2004). Oecnie w Polsce, jk i n cłym świecie prce koncentrują się głównie nd hodowlą odmin mieszńcowych zrestorownych pokoleni F 1 (Liersch i in. 2000), które w porównniu do odmin mieszńcowych złożonych są mniej zwodne w wrunkch środowiskowych niesprzyjjących zpyleniu. Trwją również prce przy tworzeniu odmin z linii podwojonych hploidów, które jko genetycznie utrwlone powinny chrkteryzowć się wysoką wiernością plonowni. Ay w pełni wykorzystć duży potencjł plonotwórczy nowych typów odmin rzepku nleży zpewnić im korzystne wrunki do wzrostu i rozwoju stosując włściwą grotechnikę. Zsdniczym jej elementem jest odpowiednie nwożenie niezędnymi skłdnikmi pokrmowymi, w tym również sirką. Do niedwn skłdnik ten nie ył uwzględniny w nwożeniu roślin, gdyż duże jego ilości dostwły się do gley z znieczyszczonej związkmi sirki tmosfery. Zmniejszenie emisji sirki do tmosfery i spdek ilości tego skłdnik wnoszonego w nwozch minerlnych i orgnicznych przyczyniły się do nsileni występowni niedoorów sirki u roślin (Grzeisz i Fotym 1996), w konsekwencji do spdku plonu i pogorszeni jego jkości (Zho i in. 1995, Withers i in. 1995, Kruze i Bowszys 2000, Mercik i in. 1999, Wieleski 2000). Przewżjąc część gle w Polsce to gley lekkie chrkteryzujące się niską zwrtością sirki (Motowick-Terelk, Terelk 1998). Deficyt sirki występuje njczęściej u roślin o dużych wymgnich względem tego skłdnik. Rzepk m wysokie zpotrzeownie n sirkę, zwłszcz od fzy pkowni do związywni łuszczyn (Schnug 1991, Withers i in. 1995, Zho i in. 1995). Dostępność sirki w tym okresie zpewni prwidłowy wzrost i rozwój rzepku orz wpływ n efektywność nwożeni innymi skłdnikmi, zwłszcz wykorzystni zotu. Wyniki wielu prc wskzują n zmienność rekcji odmin rzepku w różnych wrunkch środowiskowych (Weer i in. 2003). Celem niniejszej prcy yło zdnie wpływu nwożeni sirką (dwk, termin plikcji) n poziom plonowni nowych typów odmin rzepku w zróżnicownych wrunkch gleowych.

3 Nwożenie różnych typów odmin rzepku ozimego sirką Mterił i metody Podstwę dń stnowiło ścisłe doświdczenie polowe prowdzone w ltch w dwóch zróżnicownych wrunkch gleowych: n lżejszych glech Zkłdu Doświdczlnego Wielichowo Zielęcin (N E ) orz cięższych glech Gospodrstw Łgiewniki (N E ) nleżącego do Spółki Hodowl Roślin Smolice. Oie miejscowości oddlone są od ośrodków przemysłowych. Gley te chrkteryzowł nisk zsoność w sirkę przyswjlną. Zwrtość sirki sircznowej w wrstwie ornej gle whł się od 0,58 0,65 w Łgiewnikch do 0,85 0,98 mg SO 4 /100 g gley w Zielęcinie. Bdnymi czynnikmi yły: I wiosenne dwki sirki 0, 10, 20, 40 i 80 kg S h -1, II 6 form hodowlnych reprezentujących 4 typy odmin rzepku: mieszńce złożone Luusz i Pomorznin, mieszńce zrestorowne BOH 3103 i MR 153, podwojony hploid H5-198, odmin populcyjn Lisek. Doświdczeni zkłdno metodą losownych podloków w czterech powtórzenich. W Zielęcinie corocznie doświdczeni loklizowno n gleie runtnej, wyługownej i kwśnej, kompleksu żytniego dorego, klsy IV, w Łgiewnikch n gleie runtnej, włściwej, kompleksu pszennego dorego, klsy III. Zsoność gley w podstwowe mkroskłdniki przedstwił się nstępująco: w Zielęcinie zsoność w P wysok lu rdzo wysok, w K średni i w Mg średni lu nisk, ntomist w Łgiewnikch w P i K rdzo wysok i wysok, w Mg wysok. Przedplonem w ou miejscowościch yły zoż pszenic (Zielęcin 2003 i Łgiewniki 2004) lu jęczmień jry (Zielęcin 2004 i 2005 orz Łgiewniki 2003 i 2005). Siew wykonno w terminie optymlnym ( ), wysiewjąc 70 nsion/m 2 w rozstwie 30 cm. Powierzchni poletek do zioru wynosił 12 m 2 w Zielęcinie i 9,6 m 2 w Łgiewnikch. Przedsiewnie w Łgiewnikch stosowno kg P 2 O 5, kg K 2 O i kg N h -1, w Zielęcinie plikowno odpowiednio kg P 2 O 5, kg K 2 O i 34 kg N h -1. Wiosną zot w dwce 160 kg h -1 stosowno w dwóch terminch: 100 kg h -1 w fzie początku wydłużni pędu i 60 kg h -1 w fzie zielonego pąk, po części w sletrze monowej i w sircznie monu. Sirkę stosowno w dwkch i terminch zgodnie ze schemtem doświdczeni (t. 1). Dogleowo sirkę w formie sircznu monu stosowno jednorzowo w fzie początku wydłużni pędu (D) ądź dzielono n dwie części i stosowno po połowie w fzie początku wydłużni pędu i w fzie zielonego pąk (E). Dolistnie sirkę w dwce 10 kg h -1 stosowno w fzie pojedynczych (główny kwitostn) ndl zmkniętych pąków kwitowych: jednorzowo (B) ądź uzupełnino dwkę

4 268 Frnciszek Wieleski sirki podną dogleowo w fzie zielonego pąk (C). Do oprysku zstosowno siedmiowodny sirczn mgnezu (Mg SO 4 7 H 2 O). Corocznie ochronę przed chwstmi, szkodnikmi i choromi prowdzono według zleceń IOR-u. Schemt nwożeni sirką Schem of sulphur fertiliztion Tel 1 Cłkowit dwk Totl dose [kg h -1 ] początek wydłużni pędu ( rozet ) eginning of stem elongtion ( rosette ) BBCH 30 Termin stosowni i dwk [kg h -1 ] Time nd dose of sulphur ppliction pąki kwitowe widoczne z góry ( zielony pąk ) flower uds visile from ove ( green ud ) BBCH 51 widoczne pojedyncze pąki kwitowe (główny kwitostn), ndl zmknięte individul flower uds (min inflorescence) visile ut still closed BBCH 55 A 0 B 10 10* C * D E * sirk stosown dolistnie folir sulphur ppliction N początku kwitnieni oznczono zwrtość sirki w liścich roślin. W tym celu z kżdego poletk porno około 30 njmłodszych, w pełni wyksztłconych liści. Zwrtość sirki w liścich rzepku oznczono metodą Brdsley-Lncster (1960). Początek i koniec kwitnieni wyrżono w liczie dni od początku roku. W skli 9-stopniowej oszcowno porżenie roślin czernią krzyżowych i wylegnie roślin. Przed ziorem n 10 roślinch pornych losowo z kżdego poletk określono liczę rozgłęzień i liczę łuszczyn n roślinie. Liczę nsion w łuszczynie określono n 25 losowo wyrnych łuszczynch z górnej, środkowej i dolnej prtii gron owoconośnych. Msę 1000 nsion określono w czterech próch po 100 nsion. Określono również liczę łuszczyn zernych z jednostki powierzchni i msę nsion w łuszczynie. Zerne dne poddno nlizie sttystycznej z pomocą pkietu STATISTICA. Istotność różnic określono testem Tukey n poziomie ufności P = 0,05 i wyrżono je literowo. Wrunki meteorologiczne Ukłd wrunków wilgotnościowo-termicznych w ou miejscowościch ył rdzo zliżony. Zdecydownie większemu zróżnicowniu podległy wrunki pogodowe w poszczególnych ltch dń (t. 2 i 3). Rok 2003 odznczł się niekorzystnym ukłdem wrunków wilgotnościowotermicznych. Ostr, dług i ezśnieżn zim spowodowł przemrznięcie pond połowy roślin. W przezimowniu nie stwierdzono istotnych różnic między odminmi. Wyjątkowo niekorzystne wrunki pogodowe wystąpiły w okresie wiosennej

5 Tel 2 Wrunki meteorologiczne w okresie wegetcji rzepku w Łgiewnikch w ltch 2002/ /05 n tle wieloleci Meteorologicl conditions during vegettion period of winter rpe in Łgiewniki (2002/ /05) compring to mny-yer dt Tempertur Temperture [ o C] Opdy Rinflls Okres wegetcji Wegettion period odchylenie od średniej wieloletniej devition from the long-term men średni men odchylenie od średniej wieloletniej devition from the long-term men [%] średni men [mm] 2002/ / / / / / Jesiennej Autumn IX XI 0,1 0,3 0,5 8,6 16,0 31,0 10,8 124,8 Spoczynku zimowego Winter XII III Wiosennej wg Kltt Spring cc. to Kltt IV VII 1,6 0,6 0,2 0,2 52,3 3,9 23,5 134,4 2,1 0,5 1,1 13,8 59,1 32,1 0,4 225,0 Wrunki meteorologiczne w okresie wegetcji rzepku w Zielęcinie w ltch 2002/ /05 n tle wieloleci Meteorologicl conditions during vegettion period of winter rpe in Zielęcin (2002/ /05) compring to mny-yer dt Tel 3 Tempertur Temperture [ o C] Opdy Rinflls Okres wegetcji Vegettion period odchylenie od średniej wieloletniej devition from the long-term men średni men odchylenie od średniej wieloletniej devition from the long-term men [%] średni men [mm] 2002/ / / / / / Jesiennej Autumn IX XI 0,1 0,2 1,5 8,8 49,8 40,6 13,5 126,7 Spoczynku zimowego Winter XII III 1,5 0,9 0,6 0,8 37,6 4,5 12,8 152,1 Wiosennej wg Kltt Spring cc. to Kltt IV VII 3,0 1,6 2,5 13,8 10,3 19,3 13,4 225,0

6 270 Frnciszek Wieleski wegetcji. Od kwietni do lipc oserwowno w ou miejscowościch duże odchyleni tempertury i opdów miesięcznych od średnich wieloletnich. Wysokiej temperturze towrzyszyły rdzo duże niedoory opdów. Sum opdów z okres wegetcji wiosennej stnowił w Łgiewnikch zledwie 40% potrze w tym zkresie określonych przez Kltt. W Zielęcinie większe opdy wystąpiły w lipcu dopiero po ziorze rzepku, ntomist w okresie od kwietni do czerwc sum opdów stnowił 53% sumy opdów tego okresu z wieloleci. Tk niekorzystne wrunki pogodowe wyrźnie ogrniczyły wzrost roślin i plon nsion rzepku W dwóch kolejnych ltch (2004 i 2005) zimy yły łgodne, ntomist wiosną wrunki pogodowe yły rdzo korzystne dl rzepku. Umirkownej temperturze towrzyszyły korzystne wrunki wilgotnościowe. Szczególnie w mju opdy przekrczły średnią wieloletnią. Korzystny rozkłd opdów zpewnił prwidłowy rozwój roślin i wysokie plony. Wyniki Syntez 3-letnich wyników wykzł, że nwożenie sirką nie miło istotnego wpływu n wiosenny rytm rozwoju rzepku, zwłszcz n termin jego kwitnieni. Istotne różnice w kwitnieniu roślin wystąpiły między odminmi (t. 4). Njwcześniej rozpoczynł kwitnienie mieszniec złożony Luusz. Dzień później zkwitł mieszniec złożony Pomorznin orz mieszńce zrestorowne MR 153 i BOH Istotnie od nich później do kwitnieni przystępowł odmin populcyjn Lisek. Lini podwojonego hploidu H5-198 rozpoczynł kwitnienie njpóźniej i trwło ono njkrócej. N kwitnienie dnych odmin zncznie większy wpływ od dwki sirki mił miejscowość. Istotne różnice wystąpiły między ltmi i miejscowościmi. Njwcześniej rzepk rozpoczynł kwitnienie w roku 2004, njpóźniej w W roku 2003 kwitnienie roślin trwło njkrócej (17 dni) owiem przeiegło w wrunkch suszy i wysokiej tempertury. Ntomist w roku 2004 i 2005 podczs kwitnieni yło umirkownie ciepło i rdzo wilgotno, dltego kwitnienie niezleżnie od odminy i stosownej dwki sirki trwło istotnie dłużej odpowiednio prwie 23 i 29 dni. W wrunkch cięższych gle Łgiewnik kwitnienie dnych odmin trwło średnio o 5 dni dłużej niż n lżejszych glech Zielęcin. Njwiększą zmienność oserwowno dl długości okresu kwitnieni. Ocen zwrtości sirki w njmłodszych liścich rzepku przeprowdzon w fzie jego zkwitni wykzł, że nwożenie sirką w kżdym roku istotnie zwiększyło zwrtość tego pierwistk w liścich wszystkich dnych odmin. N zwrtość sirki w liścich istotny wpływ miły wrunki pogodowe w okresie wczesnej wiosny, czego dowodzi istotn interkcj między dwką sirki i ltmi (rys. 1). Przeieg pogody w okresie wczesnej wiosny m istotny wpływ n tempo minerlizcji sirki w gleie, tym smym n stn odżywieni tym skłdnikiem

7 Nwożenie różnych typów odmin rzepku ozimego sirką Wpływ dnych czynników n termin i czs kwitnieni Effect of fctors on time of flowering Tel 4 Czynnik Fctor Początek kwitnieni Beginning of flowering Koniec kwitnieni End of flowering licz dni od 1 styczni dys from 1 Jnury Dwk sirki Sulphur rtes [kg S h -1 ] Licz dni kwitnieni Numer of dys of flowering , , , , ,8 NIR 0,05 LSD 0.05 ni ni ni 2,36 2,98 23,8 Odmin Vriety Lisek 121,3 d 144,7 e 23,4 d Luusz 119,1 142,7 23,6 d Pomorznin 119,9 143,0 23,0 c BOH ,5 c 143,3 c 22,8 MR ,0 142,9 22,8 c H ,6 e 144,0 d 21,8 NIR 0,05 LSD ,209 0,199 0,238 2,21 2,94 23,7 Lt Yer ,7 c 141,2 17, ,6 141,1 22, ,3 147,9 28,6 c NIR 0,05 LSD ,336 0,299 0,386 1,39 1,72 12,4 Miejsce Loction Łgiewniki 120,0 145,3 25,2 Zielęcin 121,0 141,6 20,6 NIR 0,05 LSD ,32 0,22 0,22 2,32 2,6 21,8 ni różnic nieistotn non-significnt difference

8 272 Frnciszek Wieleski roślin rzepku (Jnzen i Bettny 1987, Wieleski i Muśnicki 1998, Wieleski i in. 2000). W pierwszym roku dń rdzo ciepł wiosn sprzyjł szykiej minerlizcji sirki w gleie, przez co liście roślin n oiektch kontrolnych nie nwożonych sirką zwierły ilości sirki określone przez Hneklus i Schnug (1991) jko wrtości optymlne (0,56 0,65%). Zstosownie sirki jeszcze rdziej zwiększyło zwrtość tego pierwistk w liścich rzepku. W drugim i trzecim roku dń w wrunkch przedłużjącej się zimy i stosunkowo chłodnego początku wiosny proces minerlizcji sirki w gleie rozpoczynł się późno i przeiegł wolno. % ,8 NIR LSD 0,05 = 0,057 0,74 0,74 0,82 c 0,66 0,64 0,73 c 0,6 0,4 0,55 0,63 0,54 0,49 0,53 0,54 0,5 0,48 0, kg S h -1 Rys. 1. Zwrtość sirki w liścich w zleżności od dwki sirki i roku dń Content of sulphur in leves ccording to sulphur rtes nd yer of investigtion W efekcie tego oserwowno niedostteczną (niedoory utjone) zwrtość sirki w liścich (0,46 0,55%) roślin zkwitjących zrówno n oiektch nie nwożonych sirką, jk i nwożonych młymi dwkmi (10 i 20 kg S h -1 ). W roku 2005, w którym chłody wiosenne przeciągnęły się prwie do połowy mj, przejściowo n pojedynczych roślinch, zwłszcz w Zielęcinie, oserwowno niewielkie przerwieni liści wskzujące n niedoory sirki. Zstosowne nwożenie sirką spowodowło istotny wzrost zwrtości tego pierwistk w liścich, le w stopniu zncznie mniejszym niż to miło miejsce w pierwszym i drugim roku dń. Zdecydownie cieplejsz drug połow mj zncznie przyspieszył proces minerlizcji sirki w gleie, dzięki czemu szyko wzrosł zwrtość sirki w roślinch, co wykzł dodtkow nliz liści rzepku. Istotny wpływ n zwrtość sirki w roślinie miło środowisko, o czym świdczy istotn interkcj między dwką sirki i miejscowościmi (rys. 2). W Łgiewnikch zstosownie njwyższej dwki sirki (80 kg S h -1 ) nie miło istotnego wpływu, ntomist u gorzej zoptrzonych roślin w Zielęcinie dwk t jeszcze istotnie zwiększł zwrtość sirki w liścich rzepku. We wszystkich ltch dń istotnie większą zwrtością sirki w liścich chrkteryzowły się rośliny w Łgiewnikch.

9 Nwożenie różnych typów odmin rzepku ozimego sirką % Łgiewniki Zielęcin 0,8 NIR LSD 0,05 = 0,047 0,71 0,73 0,6 0,58 0,5 0,62 0,5 0,63 0,55 0,56 0,65 c 0, kg S. h -1 Rys. 2. Zwrtość sirki w liścich w zleżności od dwki sirki w nwozch i miejscowości Content of sulphur in leves ccording to sulphur rtes in fertilizers Nwożenie sirką sło różnicowło cechy chrkteryzujące pokrój roślin przed ziorem: wysokość roślin, liczę rozgłęzień, wylegnie orz porżenie czernią krzyżowych. Tylko w wrunkch niedooru sirki, jkie wystąpiły wczesną wiosną 2005 roku, zstosownie części lu cłej dwki sirki dolistnie w fzie zielonego pąk istotnie zwiększyło wysokość roślin i liczę rozgłęzień n roślinie (t. 5). Syntez trzyletnich wyników dń nie wykzł istotnego zróżnicowni tych cech pokroju roślin pod wpływem dwek sirki. Wielu utorów (Nyorg 1974, Jnzen i Betny 1984) dowodzi, że sirk silniej oddziływuje n plon nsion niż n rozwój wegettywny. We wszystkich ltch dń istotne różnice w pokroju roślin przed ziorem wystąpiły między odminmi. Njwięcej rozgłęzień produktywnych tworzyły formy mieszńcowe złożone (Luusz i Pomorznin) orz mieszniec zrestorowny (BOH 3103), njmniej zś rozgłęził się podwojony hploid H Rośliny mieszńców złożonych również njmniej wyległy, mimo że przed ziorem yły njwyższe. Wysokość roślin w istotny sposó ksztłtowły wrunki pogodowe, czego dowodzi ich interkcj z ltmi. W sprzyjjących wrunkch wilgotnościowych (2004 i 2005 rok) istotnie njniższe przed ziorem woec pozostłych odmin yły chrkteryzujące się niskim wzrostem rośliny mieszńc zrestorownego BOH Ntomist w niekorzystnych wrunkch pogodowych jkie wystąpiły wiosną 2003 roku (susz i wysok tempertur), rośliny tego mieszńc wysokością nie różniły się istotnie od innych dnych odmin. Ozncz to, że rk wody ogrniczł w większym stopniu wzrost odmin wysokich (rys. 3).

10 274 Frnciszek Wieleski Pokrój roślin rzepku przed ziorem, wylegnie i porżenie choromi Morphologicl chrcter of plnts efore hrvest, lodging nd plnts infesttion Czynniki Fctors Wysokość roślin Plnt hight [cm] Licz rozgłęzień No of rnches per plnt 2005 Wylegnie Lodging Tel 5 Porżenie choromi Plnts infesttion skl scle Dwk sirki Sulphur rtes [kg S h -1 ] ,7 8,0 8, ,9 7,6 8, ,3 8,2 8, ,4 7,8 8, ,9 7,4 8,5 NIR 0,05 LSD ,898 0,722 ni ni Odmin Vriety Lisek 119 6,1 8,4 8,7 Luusz 123 c 6,7 c 8,7 8,7 Pomorznin 123 c 6,6 c 8,7 8,6 BOH ,5 c 8,4 8,7 MR c 5,9 8,2 8,7 H c 4,9 8,4 8,7 NIR 0,05 LSD ,56 0,443 0,213 ni 20,1 25,0 10,3 5,46 Lt Yers ,9 9,0 8, c 5,6 8,7 8, ,8 7,8 9,0 NIR 0,05 LSD ,47 0,636 0,510 0,43 12,9 25,5 10,5 5,89 Miejsce Loction Łgiewniki 119 5,7 8,4 8,3 Zielęcin 123 6,6 8,5 9,0 NIR 0,05 LSD 0.05 ni 0,426 ni 0,48 20,1 25,7 10,5 5,66 Korelcje z plonem Correltion with yield 0,77* 0,06 0,26* 0,13 ni różnic nieistotn non-significnt difference * istotne przy P = 0,05 significnt t P = 0.05

11 Nwożenie różnych typów odmin rzepku ozimego sirką d 148 d c 144 c cm Lisek Luusz Pomorznin BOH 3103 MR 153 H NIR LSD 0.05 = 4,43 Rys. 3. Wysokość roślin dnych odmin w zleżności od lt dń Plnt hight efore hrvest ccording to yer of investigtion Syntez trzyletnich wyników dń wykzł, że rekcj w plonie dnych typów rzepku n nwożenie sirką ył podon, nie stwierdzono owiem istotnej interkcji między odminą stosowną dwką sirki. Wykzno ntomist istotny wpływ n plon nsion wrunków siedliskowych (rys. 4). Efekt nwożeni sirką ył zróżnicowny w ltch i zleżny od stnu odżywieni tym skłdnikiem roślin w okresie wczesnej wiosny. Wzrost plonu nsion pod wpływem nwożeni sirką w ou miejscowościch otrzymno tylko w ltch 2004 i 2005, w których wczesną wiosną oserwowno niedostteczną jej koncentrcję w liścich rzepku. W tkich wrunkch njwyższe plony otrzymno w Łgiewnikch po zstosowniu dolistnym Łgiewniki Zielęcin dt h ,8 66,9 56,4 c 52,3 70,6 55,3 c 67,4 53,7 c 68,5 52,1 61,3 49,4 62,6 51,5 61,1 52,7 60,7 55,6 51,7 52, ,5 33,8 33,7 32,5 33, NIR LSD 0,05 = 3, kg S. h Rys. 4. Plon nsion w zleżności od dwki sirki, miejscowości i roku dń Seed yield depending on sulphur rtes, loction nd yer of investigtion 18,1 18,7 18,4 19,2 19,7

12 276 Frnciszek Wieleski 10 kg S h -1 w fzie pojedynczych (główny kwitostn) ndl zmkniętych pąków kwitowych (2005 rok), ądź po podniu dwki 20 kg S h -1 (2004 rok) po połowie w formie stłej w fzie zielonego pąk i dolistnie. Zstosownie wyższych dwek sirki (40 i 80 kg) nie różnicowło istotnie plonu (2005) lu powodowło nwet istotne jego oniżenie (2004). W Zielęcinie istotny przyrost plonu otrzymno tylko w roku 2005 po zstosowniu dwki 20 kg S h -1, której połowę podno dolistnie. Ntomist w roku 2004 plikcj dolistn tylko nieistotnie zwiększył plon, zś zstosownie dogleowo cłej dwki (40 kg S h -1 ) w fzie początku wydłużni pędu spowodowło istotny spdek plonu. Uzyskne wyniki są zgodne z wcześniejszymi dnimi (Wieleski i Muśnicki 1998, Wieleski i Wójtowicz 2003), jk również z wynikmi innych utorów (Bilsorrow i in. 1995, Hneklus i in. 1999), którzy w wrunkch dorego zoptrzeni roślin w sirkę nie uzyskli efektu w plonie. Przyrost plonu nsion rzepku pod wpływem nwożeni sirką oserwowło ntomist wielu dczy (Merrien 1987, Schnug 1991, Wlker i Both 1994, Budzyński i Ojczyk 1995, Hneklus i in. 1999, Podleśn 2003, Zho i in. 2003) w wrunkch niedooru sirki w gleie. Jnkowski i in. (2005) w wrunkch produkcyjnych wykzli niską efektywność sirki plikownej przedsiewnie. Ntomist wysoce efektywne yło wiosenne nwożenie tym skłdnikiem. Liniowy przyrost plonu nstępowł ż do njwyższych dwek sirki (90 kg S h -1 ). Niezleżnie od poziomu i sposou nwożeni sirką istotne różnice w plonie wystąpiły między odminmi (t. 6). Średnio z trzech lt dń njlepiej plonowły mieszńce zrestorowne: BOH 3103 i MR 153, które plonem nieistotnie różniły się od wzorcowej odminy populcyjnej Lisek, istotnie ntomist przewyższły plon mieszńców złożonych: Luusz i Pomorznin orz linii podwojonych hploidów H Zróżnicownym wpływem n plony dnych odmin odznczły się nlizowne środowisk lt i miejscowości. Lini DH w ou miejscowościch i we wszystkich ltch plonowł istotnie njniżej. W stosunku do pozostłych odmin istotnie mniejszym plonem w Łgiewnikch chrkteryzowł się mieszniec złożony Pomorznin, ntomist w Zielęcinie mieszniec złożony Luusz, który plonowł istotnie słiej tylko od mieszńców zrestorownych. W dwóch pierwszych ltch dne odminy istotnie lepiej plonowły w Łgiewnikch, ntomist w osttnim roku dń średnie plony w Łgiewnikch i Zielęcinie różniły się nieistotnie (t. 7). Ze względu n ekstremlne wrunki pogodowe (susz i wysok tempertur w okresie wiosenno-letniej wegetcji) zdecydownie njniższe plony wszystkich dnych odmin otrzymno w roku W tk niekorzystnych wrunkch istotnie njlepiej plonowł chrkteryzujący się njmniejszą wysokością mieszniec zrestorowny BOH 3103 (rys. 5). W wrunkch dużego niedooru wody odmin nisk okzł się rdziej konkurencyjn w stosunku do odmin wysokich. Ntomist w ltch (2004 i 2005) chrkteryzujących się rdzo dorym rozkłdem opdów w okresie wiosenno-letnim, mieszniec ten plonem ustępowł odminom, które cechowły się silniejszym wzrostem wegettywnym

13 Nwożenie różnych typów odmin rzepku ozimego sirką Plon nsion dnych odmin w Łgiewnikch i w Zielęcinie Seed yield of cultivted vrieties in Łgiewniki nd Zielęcin Tel 6 Odmin Łgiewniki Zielęcin Średnio Men Cultivrs dt h -1 % dt h -1 % dt h -1 % Lisek 52,9 c ,0 c ,4 c 100 Luusz 52,8 c 99,8 42,8 97,3 47,8 98,8 Pomorznin 50,6 95,6 44,6 c 101,4 47,6 98,3 BOH ,4 c 100,9 45,4 c 103,2 49,4 c 102,1 MR ,0 c 100,2 45,7 c 103,9 49,4 c 102,1 H ,7 92,1 38,6 87,7 43,7 90,3 NIR 0,05 LSD ,76 1,24 Średnio Men 51,9 43,5 29,4 42,9 36,6 Tel 7 Plon nsion w ltch dń i miejscowości Seed yield in yers of investigtion nd loction Lt Yers Plon nsion Seed yield [dt h -1 ] Łgiewniki Zielęcin średnio men Coefficient of vriility ,1 18,8 26,0 33, ,6 e 60,3 d 64,4 c 11, ,9 c 51,5 c 52,7 7,62 NIR 0,05 LSD ,16 1, dt h NIR LSD 0.05 = 1,24 63,4 65,9 c 64,1 54, ,2 d d d 27,8 23,4 24,3 d c 70 63,9 d 52,7 51,3 c 33,2 e 25,3 21,8 c Lisek Luusz Pomorznin BOH 3103 MR 153 H ,9 59, Rys. 5. Plon dnych odmin w zleżności od lt dń Seed yield of cultivted vrieties depending on yer of investigtion

14 278 Frnciszek Wieleski i przez to mogły w pełni wykorzystć dore uwilgotnienie gley dl wytworzeni dużej liczy łuszczyn. Większ zmienność plonów w roku 2003 niż w ltch 2004 i 2005 wskzuje, że różnice odminowe wynikjące z ich potencjłu plonotwórczego silniej ujwniją się w wrunkch stresowych. Również większ zmienność plonów w Zielęcinie niż w Łgiewnikch dowodzi, że w gorszych wrunkch gleowych silniej ujwniją się różnice pomiędzy odminmi. Syntez trzyletnich wyników dń wykzł, że z elementów struktury plonu pod wpływem nwożeni sirką zmienił się istotnie licz łuszczyn n roślinie, ms tysiąc nsion i ms nsion w łuszczynie, ntomist sło różnicowł się licz roślin plonujących, licz łuszczyn n jednostce powierzchni i licz nsion w łuszczynie. U większości odmin istotnie njwięcej łuszczyn n roślinie otrzymno po zstosowniu części lu cłej dwki sirki dolistnie w fzie pojedynczych (główny kwitostn) ndl zmkniętych pąków kwitowych (t. 8). Anlizowne w doświdczeniu odminy istotnie różniły się komponentmi plonu. Njwięcej łuszczyn n pojedynczej roślinie tworzyły mieszńce złożone: Luusz i Pomorznin. Istotnie mniej łuszczyn wiązły mieszńce zrestorowne: BOH 3103 i MR 153, zś njmniej ich odnotowno u odminy populcyjnej Lisek i linii podwojonego hploidu H Mieszniec złożony Pomorznin odznczł się njwyższą msą 1000 nsion, zś lini DH H5-198 wyróżnił się istotnie njwiększą liczą nsion w łuszczynie i dużą msą nsion w łuszczynie. Istotny wpływ n elementy struktury plonu miło środowisko (lt, miejscowości). Mł osd roślin przed ziorem w pierwszym roku dń ył spowodown większymi uytkmi roślin w okresie zimowego spoczynku. Mniejszego zgęszczeni rośliny nie zdołły zrekompensowć zwiększoną liczą łuszczyn i nsion w łuszczynie, gdyż wiosenn susz skutecznie ogrniczył ich wiąznie. Njwięcej łuszczyn wytworzyły rośliny w roku 2005, n co istotny wpływ miły rdzo korzystne wrunki pogodowe (umirkown tempertur i odpowiedni ilość opdów), szczególnie w okresie kwitnieni i związywni łuszczyn. Njrdziej zmiennym komponentem plonu ył licz łuszczyn n jednostce powierzchni. Spośród szczegółowych elementów struktury njwiększą zmiennością odznczł się licz łuszczyn n roślinie, njmniej zmienną cechą ył ms 1000 nsion. Otrzymne wyniki są zgodne z dnimi innych utorów (Ojczyk i Jnkowskiego 1996, Wójtowicz i Muśnickiego 2001, Wójtowicz 2005). Licz nsion w łuszczynie (mło różnicown przez nwożenie sirką i wrunki pogodowe) zleżł głównie od odminy i ył istotnie modyfikown przez środowisko. Istotnie gorzej wypełnione łuszczyny posidł rzepk uprwiny n lżejszych glech Zielęcin. Również ms nsion w łuszczynie ył tm mniejsz, mimo że nsion yły większe. Syntez z trzech lt wykzł, że plon ył istotnie dodtnio skorelowny z liczą łuszczyn n jednostce powierzchni. Spośród szczegółowych elementów struktury istotną dodtnią korelcję z plonem wykzł licz roślin n jednostce powierzchni i licz łuszczyn n roślinie.

15 Nwożenie różnych typów odmin rzepku ozimego sirką Tel 8 Podstwowe i szczegółowe elementy struktury plonu rzepku ozimego (średnio z 3 lt) Bsic nd detiled yield components of winter oilseed rpe (mens from 3 yers of the studies) Czynniki Fctors podstwowe sic licz łuszczyn n 1 m 2 no of siliques per sq. m. ms nsion w łuszczynie weight of seeds per pod [mg] Elementy struktury Yield components licz roślin plonujących [szt./m 2 ] no. of plnts per sq. m Dwk sirki Sulphur rtes [kg S h -1 ] szczegółowe detiled licz łuszczyn n roślinie no. of pods per plnt licz nsion w łuszczynie no. of seeds per pod MTN weight of 1000 seeds [g] ,8 43,6 159,9 22,7 4, ,0 45,1 169,2 23,6 4, ,0 43,9 178,0 23,2 4, ,0 45,7 161,5 23,2 4, ,0 47,4 159,4 23,4 4,72 NIR 0,05 LSD 0.05 ni 3,99 ni 13,63 ni 0,072 65,1 18,1 38,1 53,2 20,1 8,58 Odmin Vriety Lisek ,5 47,0 c 141,0 23,7 4,62 Luusz 8401 c 105,5 49,4 c 207,3 c 22,4 4,75 c Pomorznin ,8 38,2 196,3 c 21,9 4,95 d BOH ,9 c 46,8 c 160,4 24,0 4,61 MR ,7 40,4 170,8 22,1 4,63 H ,6 c 49,1 c 128,5 25,3 c 4,51 NIR 0,05 LSD ,46 9,05 18,38 0,957 0,051 63,3 17,8 39,7 50,8 19,4 8,01 Lt Yers ,3 27,8 122,5 23,8 4, ,1 50,3 c 127,3 22,9 4,88 c c 100,1 42,8 252,4 23,0 4,37 NIR 0,05 LSD ,349 4,07 15,05 ni 0,092 44,6 16,9 31,3 37,5 19,6 6,89 Miejsce Loction Łgiewniki ,5 41,1 164,3 26,4 4,49 Zielęcin ,2 39,5 170,5 20,0 4,87 NIR 0,05 LSD 0.05 ni 4,84 ni ni 0,904 0,056 65,3 15,2 37,8 52,4 14,6 7,34 Korelcje z plonem 0,51* 0,09 0,75* 0,23* 0,08 0,17* Correltion with yield ni różnic nieistotn non-significnt difference * istotne przy P = 0,01 significnt t P = 0.01

16 280 Frnciszek Wieleski Wnioski 1. Nwożenie sirką wpływło istotnie n wzrost plonu nsion tylko w wrunkch niedosttecznego zoptrzeni roślin w sirkę, jkie oserwowno w ou miejscowościch wczesną wiosną w 2004 i 2005 roku. Brk efektu w plonie wykzno, gdy zoptrzenie roślin w sirkę yło optymlne (2003). 2. W wrunkch niedosttecznego zoptrzeni roślin w sirkę njlepsze efekty w plonie otrzymno po zstosowniu dwki 10 lu 20 kg sirki podnej w cłości lu jej części dolistnie. 3. Rekcj dnych typów rzepku n nwożenie sirką ył tk sm. 4. Stosowne dwki sirki sło różnicowły pokrój roślin przed ziorem, z elementów struktury plonu njmocniej modyfikowły liczę łuszczyn n jednostce powierzchni i liczę łuszczyn n roślinie. Litertur Brtkowik-Brod I Wzjemny związek postępu w grotechnice i hodowli rzepku ozimego. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXIII (1): Brdsly C., Lncster J Determintion of reserve sulfur nd solle sulftes in soils. Soil Sci. Am. Prom., 24: Bilsorrow P.E., Evns E.J., Milford G.F.J., Fieldsend J.K The effects of S nd N on the yield nd qulity of oilseed rpe in the U. K. Proc. 9th Int.Rpeseed Congress, Cmridge University, 1: Budzyński W., Ojczyk T Influence of sulphur fertiliztion on seed yield nd seed qulity of doule low oilseed rpe. Proc. 9th Intern. Rpeseed Congress, Cmridge, 1: Chmpolivier L., Merrien A Comprison of growth, yield components nd seed qulity of n hyrid-line composite versus clssicl line. Proc. 10th Intern. Rpeseed Congress. C.D., Cnerr. Hneklus S., Schnug E Evlution of the nutritionl sttus of oilseed rpe plnts y lef nlysis. Proc. 8th Int. Rpeseed Congress, Ssktoon, 2: Hneklus S., Pulsen H.M., Gupt A.K., Bloem E., Schnug E Influence of sulfur fertiliztion on yield nd qulity of oilseed rpe nd mustrd. Proc. 10th Int. Rpeseed Congress, Cnerr. CD ROM. Heimnn S Odminy rzepku ozimego proponowne do uprwy przez COBORU w sezonie 2004/2005. Wieś Jutr, 7 (12): Grzeisz W., Fotym E Ocen odżywieni sirką rzepku uprwinego w północno-zchodniej Polsce. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XVII (1): Jnkowski K.J., Rycki R., Budzyński W Nwożenie plon nsion rzepku ozimego w gospodrstwch wielkooszrowych. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXVI (2):

17 Nwożenie różnych typów odmin rzepku ozimego sirką Jnzen H.H., Bettny J.R The effect of temperture nd wter potentil on sulfur oxidtion in soils. Soil Sci., 144: Jnzen H.H., Bettny J.R Sulphur nutrition of rpeseed. II. Effect of time of sulphur ppliction. Soil Sci. Soc. Am. J., (48): Kruze A., Bowszys T Wpływ stosowni różnych technologii nwozów sirkowych n plonownie i jkość rzepku ozimego i jrego. Fol. Univ. Agroc. Stetin., 204, Agricultur, 81: Liersh A., Brtkowik-Brod I., Ogrodowczyk M Ocen plonowni i cech jkościowych różnego typu odmin mieszńcowych rzepku ozimego. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXI (2): Mercik S., Klems S., Wiśniewsk B., Podgjn G Zwrtość sirki ogólnej orz jej frkcji w glech w zleżności od wieloletniego nwożeni minerlnego i orgnicznego. Zesz. Prol. Post. Nuk Roln., 465: Merrien A Aspects gronomiques de l utlistion du soufre minerl sur colz d hiver. C.R. Sympos. Int. sur le Soufre: 1-4. Motowick-Terelk T., Terelk H Sirk w glech Polski stn i zgrożeni. Wyd. Pństwow Inspekcj Ochrony Środowisk. Biliotek Monitoringu Środowisk. Nyorg M., Bentlej C.F., Hoyt P.B Effect of sulfur deficiency on seed yield of turnip rpe. Sulphur Inst. J., 10 (1): Ojczyk T., Jnkowski K Głęokość orki zimownie i plonownie rzepku ozimego. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XVII (1): Pndey L.B., Zehr B.E Comercil heterosis of F 1 hyrids in Oilseed Brssic. Proc. 10 th Int. Rpeseed Congress. C.D., Cnerr. Schnug E Sulphur Ntionl Sttus of Europen crops nd consequences for Agriculture. Sulphur in Agriculture, 15: Wlker K.C. Booth E.J Sulphur deficiency in Scotlnd nd the effects of sulphur supplementtio on yield nd qulity of oilseed rpe. Norw. J. Agric. Sci. Suppl., 15: Weer R., Kczmrek J., Kotecki A Wpływ środowisk n zmienność plonowni odmin rzepku ozimego w wrunkch Dolnego Śląsk. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXIV (2): Wieleski F Aktulne prolemy nwożeni rzepku w Polsce. Mt. monogrficzne pt. Zilnsowne nwożenie sirką rzepku. Aktulne prolemy. Grzeisz W. (red), Wyd. AR, Poznń, Wieleski F., Muśnicki Cz Wpływ wzrstjących dwek sirki i sposou jej plikcji n plon i zwrtość glukozynolnów w nsionch dwóch odmin rzepku ozimego w wrunkch doświdczeń polowych. Rocz. Akd. Rol. w Poznniu, CCCIII: Wieleski F., Wójtowicz M Zgęszczenie roślin w łnie jko istotny element ksztłtowni plonu nsion odmin populcyjnych i odminy mieszńcowej rzepku ozimego. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XIX (2): Wieleski F., Wójtowicz M., Czernik-Kołodziej K Ocen stnu zoptrzeni w sirkę rzepku uprwinego n polch doświdczlnych wyrnych Zkłdów Instytutu Hodowli i Aklimtyzcji Roślin. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXI (2): Wieleski F., Wójtowicz M Wpływ wiosennego nwożeni sirką n plon i zwrtość glukozynolnów w nsionch odmin mieszńcowych złożonych rzepku ozimego. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXIV (1):

18 282 Frnciszek Wieleski Withers P.J.A., Evns E.J., Bilsorrow P.E., Milford G.F.J., McGrth S.P., Zho F., Wlker K.C Improving the prediction of sulphur deficiency in winter oilseed rpe in the UK. Proc. 9th Int. Rpeseed Congress, Cmridge University, 1: Woś H Nowe odminy rzepku ozimego Hodowli Roślin Strzelce. Agro Serwis, 13 (244): 8-9. Wójtowicz M Wpływ wrunków środowiskowych n zmienność i współzleżność pomiędzy plonem nsion rzepku ozimego orz komponentmi jego struktury. Rośliny Oleiste Oilseed Crops, XXVI (1): Wójtowicz M., Muśnicki Cz Zmienność i współzleżność pomiędzy plonem nsion podwójnie ulepszonych odmin rzepku ozimego komponentmi jego struktury. Roczniki Akdemii Rolniczej w Poznniu, CCCXXXV: Zho F.J., Evns E.J., Bilsorrow P.E Vrietl differences in sulphur uptke nd utiliztion in reltion to glucosinolte ccumultion in oilseed rpe. Proc. of the 9th Intern. Rpeseed Congress, Cmridge University, 1: Zho F.J., Mcgrth S.P., Blke-Klff M.M.A., Link A., Tucker M Crop Responses to sulphur fertiliztion in Europe. Biogeochemistry of sulphur in griculturl systems. Prt II. Fertilizers nd Fertiliztion (V), 3 (16):