ANNALES. Cezary Kwiatkowski. Wpływ międzyplonu na plonowanie i zachwaszczenie jęczmienia jarego uprawianego w monokulturze

Transkrypt

1 ANNALES UNIVERSITATIS VOL. LIX, Nr 2 MARIAE LUBLIN * CURIE S K Ł O D O W S K A POLONIA SECTIO E 2004 Ktedr Ogólnej Uprwy Roli i Roślin, Akdemi Rolnicz w Lulinie ul. Akdemick 13, Lulin, Polnd Cezry Kwitkowski Wpływ międzyplonu n plonownie i zchwszczenie jęczmieni jrego uprwinego w monokulturze The effect of intercrops on yields nd weed infesttion of spring rley cultivted in monoculture ABSTRACT. The im of the experiment ws to nlyze the effect of severl intercrop plnt species on the yielding of spring rley in mnyyer monoculture. A field experiment ws conducted in in Czesłwice (Lulin Agriculturl University). The experiment ws loclized on loess soil clssified s the second evlution clss. The soil ws chrcterized y light cid rection nd very high content of ville forms of phosphorus, potssium nd mgnesium. Two forms of rley nked nd husked were tested. The other fctors were tretments with intercrops for ploughing: A without intercrop (control tretment), B white mustrd, C spring vetch nd field pe, D rye grss. Protection of the cnopy consisted of seed dressing nd mechnicl removl. In the protection hericides, fungicides, insecticides nd growth regultors were dditionlly pplied. The sowing rte for oth forms of rley ws identicl nd equlled 300 grins per one squre metre. It ws proved tht the highest crop of intercrop dry weight ws otined through the seeding of spring vetch, field pe s well white mustrd. Rye grss proved to e the lest suitle for intercrop cultivtion. The cultivtion of intercrops in spring rley monoculture stimulted the production of the cerel seed. The highest yields were otined from husked rley. The ploughing of white mustrd followed y the ploughing of leguminous plnts mixture hd the most eneficil effect on spring rley yield structure. The cultivtion of white mustrd intercrop proved to e the most effective wy of reducing weed infesttion of spring rley. KEY WORDS: intercrop, grin yield, weed infesttion, monoculture, nked rley, husked rley Annles UMCS, Sec. E, 2004, 59, 2,

2 810 Postępujący wzrost udziłu zóż w strukturze zsiewów sprwi, że są one corz częściej wysiewne w stnowiskch po przedplonch kłosowych ądź uprwine w monokulturze. Jęczmień jry nleży do roślin wrżliwych n wieczną uprwę. Zdniem Wesołowskiego i Kwitkowskiego [2000] krótkotrwł monokultur prowdzi do pogorszeni się wszystkich elementów struktury łnu i kłos orz do zwiększeni zchwszczeni w porównniu z płodozminem, mimo prowdzeni kompleksowej mechnicznochemicznej ochrony łnu. Jedną z metod łgodzeni ujemnych skutków niekorzystnego nstępstw roślin jest uprw międzyplonów [Jończyk 1998; Deryło 1991; Kuś, Jończyk 1988]. Międzyplony są głównie czynnikiem ogrniczjącym strty zotu w gleie, poprwijącym ilns sustncji orgnicznej orz pozwljącym zchowć jej ktywność iologiczną. Dodtkowo kultury te niwelują procesy erozyjne gley, w płodozminch zożowych spełniją dużą rolę fitosnitrną. W rejonch o sprzyjjących wrunkch siedliskowych wpływją dodtnio n produktywność wysiewnych po nich roślin kłosowych [Kretschmer, Berger 1990; Mlicki, Michłowski 1994; Duer 1996]. Uprw międzyplonów n przyornie, zwłszcz roślin krzyżowych, poprwi jkość środowisk gleowego przy stosowniu niewielkich nkłdów [Duer 1994]. Celem prowdzonych dń ył ocen wpływu kilku gtunków jrych roślin poplonowych n plonownie i zchwszczenie ngozirnistej i oplewionej formy jęczmieni jrego w kilkuletniej monokulturze. METODY Wyniki zmieszczone w prcy zerno w ltch z doświdczeni złożonego w 2001 roku. Eksperyment polowy zloklizowno w gospodrstwie Doświdczlnym Czesłwice, nleżącym do Akdemii Rolniczej w Lulinie. Prowdzono go metodą splitplot, w trzech powtórzenich, n poletkch do 2 siewu i zioru o wielkości 27 m. Gle pod doświdczeniem nleżł do II klsy onitcyjnej (kompleks pszenny dory). Cechowł się rdzo dużą zwrtością przyswjlnych form fosforu, potsu i mgnezu, odpowiednio: P 78,3; 1 K 101,3; Mg 38,1 mg kg. Zwrtość próchnicy ksztłtowł się n poziomie 1,4%. Odczyn gley ył lekko kwśny, ph w 1 mol KCl wynosiło 6,5. W dnich zstosowno: 1) ngozirnistą formę jęczmieni (odmin Rstik); 2) oplewioną formę jęczmieni (odmin Rtj). Drugi czynnik eksperymentu stnowiły oiekty z międzyplonem n przyornie: A oiekt kontrolny (ez międzyplonu), B międzyplon ścierniskowy (gorczyc ił), C międzyplon ścierniskowy (wyk jr + peluszk), D wsiewk poplonow (życic wester

3 811 woldzk). Uprwę roli pod jęczmień prowdzono w sposó typowy. Nwożenie minerlne (NPK) n wszystkich oiektch stosowno w cłości przedsiewnie, 1 w ilości: N 40, P 50, K 90 kg h. Norm wysiewu ou form jęczmieni 2 1 jrego ył identyczn i wynosił 300 ziren n 1 m (140 kg h ). Ochron roślin jęczmieni poległ n zprwiniu nsion preprtem Funen T (200 g/100 kg zirn), ronowniu w fzie piórkowni i 3 4 liści zoż, stoso1 wniu hericydu Chwstox Turo SL (3 l h ), ntywylegcz Flordimex T SL (2,5 l h ), insektycydu Decis 2,5EC (0,25 l h ) i fungicydu Tilt Plus 1 400EC (0,8 l h ). Poletk z uprwą jęczmieni jrego zkłdno corocznie w drugiej dekdzie kwietni, ntomist do zioru przystępowno w fzie dojrzłości pełnej rośliny uprwnej (pierwsz dekd sierpni). Siew międzyplonów, zgodnie z normą dl poszczególnych gtunków, wykonywno w drugiej dekdzie sierpni (międzyplony ścierniskowe) orz w terminie siewu jęczmieni jrego (wsiewk poplonow). Przed siewem gorczycy orz pogłównie w przy1 pdku życicy wysiewno 30 kg N h. Uprw roli pod międzyplony sprowdzł się do wykonni podorywki i uprwy przedsiewnej gregtem uprwowym, skłdjącym się z rony i włu głdkiego. Plon iomsy roślin poplonowych oznczno przed zimą, wyrywjąc cłe ro2 śliny z powierzchni 0,5 m w dwóch powtórzenich n kżdym poletku. W próie świeżej msy oddzielno i liczono chwsty, po wysuszeniu oznczno powietrznie suchą msę. Biomsę międzyplonów po uprzednim ścięciu przyorywno przed zimą orką zięlą n około 30 cm. W doświdczeniu określno 2 przed ziorem liczę kłosów jęczmieni n 1 m, po ziorze zoż plon zirn 1 w t h orz MTZ. Otrzymne wyniki poddno nlizie wrincji, istotność różnic oceniono testem Tukey. Odnotowno nieistotne w ltch dń wyniki dotyczące struktury plonu jęczmieni i międzyplonów orz zchwszczeni łnu. Dltego w telch przedstwiono średnie z lt WYNIKI Średnie plony suchej msy wytworzonej przez międzyplony istotnie zleżły od gtunku rośliny poplonowej (t. 1). Njwyższy plon suchej msy uzyskno z miesznki roślin strączkowych orz z uprwy gorczycy iłej. Njmniej przydtnym gtunkiem do uprwy poplonowej okzł się życic westerwoldzk, plonując niżej o 34,2 30,8% od miesznki wyki z peluszką i gorczycy. Otrzymne wyniki znjdują odicie w innych prcch [Gonet 1990; Duer 1994; Duer 1996]. Anlizowny eksperyment prowdzono n gleie lessowej, zś wrunki meteorologiczne, z wyjątkiem suszy n początku wegetcji międzyplonów, nie odiegły zncząco od średniej wieloletniej. W wrunkch dorych gle i op

4 812 dów przekrczjących 140 mm w okresie wegetcji uprw poplonów, zwłszcz gorczycy iłej i łuinu żółtego zwiększ plon jęczmieni jrego o około 10 15% względem uprwy po międzyplonch zożowych, strączkowozożowych czy trwch [Mlicki, Michłowski 1994; Duer 1994]. Tel 1. Plon powietrznie suchej msy międzyplonów orz zchwszczenie Tle 1. Yield of irdry weight of intercrops nd weed infesttion Międzyplon Intercrop Gorczyc ił White mustrd Wyk jr + peluszk Spring vetch + field pe Życic (rjgrs) Rye grs Średnio Men Powietrznie such ms Airdry weight międzyplonu intercrop chwstów weeds t h1 g m2 x xx 4,3 3,5 3,9 26,8 21,9 24,3 4,2 4,1 4,1 51,4 48,6 50,0 2,9 2,5 2,7 64,3 62,3 63,3 3,8 3,4 47,5 44,2 NIR LSD (0,05) międzyplony intercrops 0,9 x międzyplony w jęczmieniu ngozirnistym intercrops in nked rley xx międzyplony w jęczmieniu oplewionym intercrops in husked rley 12,1 Tel 2. Plon jęczmieni jrego orz wyrne elementy jego struktury w zleżności od międzyplonu Tle 2. Yield of spring rley nd some yield components depending on the intercrop Międzyplon Intercrop A B C D Średnio Men Plon zirn Grin yield t h1 x xx 2,98 3,23 3,10 3,84 4,75 4,29 3,46 4,37 3,91 3,28 3,92 3,60 3,39 4,07 NIR LSD (0,05) międzyplony intercrops 0,74 formy jęczmieni rley forms 0,52 x jęczmień ngozirnisty nked rley xx jęczmień oplewiony husked rley A oiekt kontrolny control oject B gorczyc ił white mustrd C wyk jr + peluszk spring vetch + field pe D życic (rjgrs) rye grs Licz kłosów Numer of ers per 1 m ni ns MTZ 1000 Grin weight g 49,1 50,1 49,6 49,9 51,3 50,6 49,8 51,3 50,5 49,6 50,8 50,2 49,6 50,9 0,5 0,9

5 813 W niniejszym doświdczeniu istotnie njwiększą msą chwstów odznczł się łn życicy westerwoldzkiej (t. 1). Uprw międzyplonu złożonego z wyki jrej i peluszki ogrniczł powietrznie suchą msę chwstów o 22%, zsiewy gorczycy iłej zmniejszły msę chwstów nieml trzykrotnie w stosunku do znotownej w uprwie wsiewki poplonowej (życic). Udne zsiewy międzyplonów, które wytwrzją dużo iomsy, skutecznie ogrniczją liczę i msę chwstów. Dotyczy to w szczególności gtunków roślin krzyżowych, które prwdopodonie wydzielją iologicznie ktywne sustncje hmujące kiełkownie siewek chwstów [Duer 1994; Mlicki, Michłowski 1994]. Plon zirn jęczmieni jrego uprwinego w trzyletniej monokulturze zleżł istotnie od regenercyjnego wpływu międzyplonów orz formy tego zoż (t. 2). Oiekty kontrolne (ez międzyplonu) formowły plon zirn n pozio1 mie 3,10 t h, więc zmniejszły produkcję zirn odpowiednio o 27,8% i 20,7% względem poletek, n których uprwino jko przerywnik w monokulturze gorczycę i miesznkę strączkową. N ich tle stosunkowo niskim plonem zirn odznczły się oiekty z wsiewką w jęczmień życicy, plonując o 13,9% wyżej od oiektów kontrolnych. Niezleżnie od wpływu międzyplonów lepiej plonowł form oplewion jęczmieni jrego, wykzując się wyższą o 16,8% produktywnością kłosów w porównniu z formą ngozirnistą. Osdę kłosów jęczmieni jrego n jednostce powierzchni istotnie modyfikowł uprw międzyplonów, przyjmując njwyższe wrtości n oiektch z uprwą gorczycy iłej, nstępnie n oiektch z miesznką strączkową (t. 2). Poletk z wsiewką życicy, zwłszcz oiekty kontrolne wykzywły 2 wyrźnie mniejszą liczę kłosów n 1 m. Ms 1000 ziren jęczmieni jrego przyierł niemlże identyczne wrtości w wrunkch uprwy zoż po poplonie z gorczycy i poplonie strączkowym (t. 2). Odnotowne wrtości, jk również MTZ jęczmieni z wsiewką poplonową, przewyższły istotnie omwiną cechę, stwierdzoną n oiektch ez międzyplonu. Oplewion form jęczmieni wykzywł n kżdym z oiektów większą MTZ od formy ngozirnistej, przeciętnie jej ms 1000 ziren ył większ o około 3%. Międzyplony wprowdzone w monokulturze jęczmieni jrego wpływły dodtnio n produktywność kłosów tego zoż (t. 3). Przy wzroście plonowni jęczmieni n oiekcie ez międzyplonów z pozostłymi oiektmi okzuje się, że niezleżnie od formy zoż njwiększy przyrost plonów zirn oserwuje się n poletkch z poplonową uprw gorczycy iłej, nstępnie n poletkch z uprwą miesznki roślin strączkowych i wsiewką życicy westerwoldzkiej. Stymulujący wpływ międzyplonów n wzrost plonów zirn jęczmieni ujwnił się szczególnie w przypdku oplewionej formy tego zoż, uprwinej po gor

6 814 Tel 3. Plon zirn jęczmieni jrego n oiektch z międzyplonem w procentch plonów oiektu kontrolnego A Tle 3. Grin yield of spring rley in intercrop ojects (in percentge of control oject A) Międzyplony Intercrop Jęczmień ngozirnisty Nked rley A B C D Jęczmień oplewiony Husked rley % Średnio Men Ojśnieni w teli 2 Explntions in Tle 2 Tel 4. Licz i powietrznie such ms chwstów w łnie jęczmieni jrego Tle 4. Numer nd irdry weight of weeds in spring rley cnopy Międzyplon Intercrop A B C D Średnio Men Licz chwstów n 1 m2 Numer of weeds per 1 m2 x xx 72,5 68,9 70,7 19,6 21,7 20,6 39,1 43,3 41,2 53,2 56,8 55,0 46,1 47,6 NIR LSD (0,05) międzyplony intercrops Ojśnieni w teli 2 Explntions in Tle 2 13,2 Powietrznie such ms chwstów Airdry weight of weeds, g m2 48,5 45,9 47,2 12,6 11,4 12,0 13,5 12,3 12,9 39,7 38,6 39,1 28,5 27,0 17,9 czycy iłej, któr plonowł o 47% wyżej w stosunku do oiektów ez międzyplonu. Przyornie międzyplonu jko rośliny fitosnitrnej w monokulturze zóż dodtnio wpływ n uzysknie wyższych plonów jęczmieni. Tego typu zsiewy ogrniczją występownie choró podsuszkowych, stymulują lepsze wschody zoż i osdę kłosów n jednostce powierzchni [Deryło 1991; Kuś i in. 1993; Duer 1996]. W dnich Duer [1994] uprw międzyplonu ścierniskowego z roślin krzyżowych i motylkowych wpływł korzystnie n plonownie jęczmieni jrego uprwinego po innych kłosowych. Dzim i Rchoń [1992] dowodzą, że oplewione formy jęczmieni plonują przeciętnie o 20% wyżej od form ngozirnistych i posidją wyższą liczę i msę zirn z kłos. Ilościowe skłdniki zchwszczeni, odnotowne w łnie jęczmieni jrego, istotnie zleżły od uprwy miedzyplonów (t. 4). Njskuteczniej ogrniczł zchwszczenie uprw gorczycy iłej, oniżjąc pondtrzykrotnie liczę chwstów i lisko czterokrotnie msę chwstów w stosunku do wskźników zchwszczeni stwierdzonych n oiektch kontrolnych. Niski stopień z

7 815 chwszczeni jęczmieni jrego oserwowno tkże w wrunkch uprwy zoż po międzyplonie strączkowym. Wsiewnie życicy w jęczmień jry dwło gorszy efekt odchwszczjący. Chwstoójcze oddziływnie międzyplonu, w szczególności gorczycy czrnej i rzodkwi, nie zleży w głównej mierze od plonu iomsy tych roślin, lecz prwdopodonie wywołne jest czynnikiem lleloptycznym w powiązniu z wilgotnością i temperturą [Duer 1994]. WNIOSKI 1. Njwyższy plon suchej msy międzyplonów uzyskno z zsiewów roślin strączkowych (wyk + peluszk) orz z gorczycy iłej. Życic westerwoldzk okzł się njmniej przydtn do uprwy poplonowej, wykzując njniższy przyrost iomsy orz njwiększe zchwszczenie. 2. Wysiew międzyplonów w monokulturowej uprwie jęczmieni stymulowł produkcję zirn tego zoż, zwłszcz formy oplewionej. 3. Njkorzystniejszy wpływ n strukturę plonu oydwu form jęczmieni jrego miło przyornie msy poplonu gorczycy iłej, nstępnie miesznki roślin strączkowych. 4. Uprw międzyplonu ścierniskowego z gorczycy iłej njskuteczniej ogrniczł zchwszczenie jęczmieni jrego. PIŚMIENNICTWO Deryło S Wpływ międzyplonu ścierniskowego n strukturę plonu pszenicy ozimej i jęczmieni jrego w płodozminch o różnym udzile zóż. Mt. sem. płodozmin., ART Olsztyn, I, Duer I Wpływ międzyplonu ścierniskowego n plonownie i zchwszczenie jęczmieni jrego. Frgm. Agron. 4, Duer I Mulczujący wpływ międzyplonu n plonownie jęczmieni jrego orz zwrtość wody i zotnów w gleie. Frgm. Agron. 1, Dzim Sz., Rchoń L Produktywność ngozirnistych i oplewionych odmin jęczmieni jrego uprwinych w siewie czystym i miesznkch. Frgm. Agron. 1, Gonet Z Porównnie groekologicznych wrunków uprwy poplonów ścierniskowych w osttnim 20leciu. Mt. Sem. Nuk., KUR PAN, Szczecin, Kretschmer H., Berger G Zwischenfruchtnu zur Reduktion von N Restgehlten nch Getreide. FZBREPORT, Kuś J., Jończyk K Wpływ międzyplonu n plonownie jęczmieni jrego uprwinego po zożch. Pm. Puł. 112, Kuś J., Siut A., Mróz A., Kmińsk M Możliwość kompenscji ujemnego wpływu stnowisk n plonownie jęczmieni jrego. Pm. Puł. 103, Mlicki L., Michłowski Cz Prolem międzyplonów w świetle doświdczeń. Post. Nuk Rol. 4, Wesołowski M., Kwitkowski C Plonownie i zchwszczenie miesznek międzyodminowych jęczmieni jrego w kilkuletniej monokulturze. Rocz. AR w Pozn. 325, Rol. 58,

8