Dojrzałość szkolna = Gotowość do podjęcia nauki w szkole

Transkrypt

1 Dojrzałość szkolna = Gotowość do podjęcia nauki w szkole Gotowość do nauki nie jest czymś, co dziecko osiąga automatycznie w pewnym wieku np. po ukończeniu 6-go bądź 7-go roku życia. Pojęcia te używane są zamiennie. Jako dojrzałość można rozumieć zbiór umiejętności dobrze przez dziecko opanowanych, natomiast gotowość odnosi się do sfery najbliższego rozwoju czyli tego co dziecko może potencjalnie osiągnąć w niedługim czasie. Decydują o niej różnorodne czynniki nie tylko wrodzone możliwości i predyspozycje dziecka (dojrzewanie i rozwój dziecka, własna aktywność dziecka), ale także, w bardzo dużej mierze, to, jakie doświadczenia dziecko zdobyło do tej pory dzięki pomocy dorosłych (stworzenie odpowiednich warunków do uczenia się). Trzeba tu zaznaczyć, że ogromne korzyści dla właściwego przygotowania dziecka do szkoły przynosi uczęszczanie dziecka do przedszkola i to nie tylko do obowiązkowej zerówki. Na dojrzałość szkolną składają się osiągnięcia w trzech sferach: 1) umysłowej (poznawczej), 2) ruchowej, 3) emocjonalno-społecznej. W okresie przedszkolnym dziecko intensywnie rozwija swoje procesy poznawcze, a szczególnie: I. spostrzeganie w okresie przedszkolnym ma ono jeszcze charakter mimowolny i odznacza się fragmentarycznością oraz niedokładnością, szczegóły subiektywnie bardziej istotne dla dziecka potrafią przysłonić mu inne cechy obserwowanych przedmiotów; do podjęcia nauki czytania niezbędny jest odpowiedni poziom spostrzegania wzrokowego prawidłowa analiza i synteza materiału graficznego spostrzeganego wzrokowo oraz słuchowego prawidłowa analiza i synteza materiału słownego odbieranego słuchowo, Spostrzeganie wzrokowe (percepcja wzrokowa) - dziecko powinno dokonywać analizy i syntezy znaków graficznych na tyle, by: różnicować elementy liter (np. kółko i laseczka"), różnicować zależności między elementami (ich położenie w przestrzeni względem siebie i innych elementów kółeczko przed laseczką, kółeczko za laseczką itd.)

2 Spostrzeganie słuchowe (percepcja słuchowa) - dziecko powinno potrafić: odróżniać słuchowo wszystkie głoski (ta zdolność nosi nazwę słuchu fonemowego), dzielić wyrazy na głoski (analiza słuchowa) np. rozłożyć słowo mama na głoski m-a-m-a, łączyć głoski w wyrazy (synteza słuchowa) - np. złożyć z głosek t-a-t-a wyraz tata, słuchowo różnicować rymy i rytm mowy. Dziecko z zaburzoną percepcją wzrokową i słuchową są zagrożone dysleksją, której można zapobiec stosując odpowiednie ćwiczenia stymulujące rozwój tych sfer jeszcze przed rozpoczęciem nauki w szkole. II. myślenie - w okresie przedszkolnym u dzieci dominuje jeszcze myślenie oparte na konkretnym materiale spostrzeżeniowym (tzw. myślenie konkretno-obrazowe), natomiast pod koniec tego okresu powinno ukształtować się myślenie abstrakcyjne, czyli myślenie przyczynowoskutkowe oparte na pojęciach i sądach; wśród operacji myślowych powinny kształtować się: analiza i synteza, porównywanie i klasyfikowanie, abstrahowanie i uogólnianie, dziecko powinno wyodrębniać istotne właściwości przedmiotów, tworzyć definicje nadrzędne, spostrzegać podobieństwa, a pod koniec okresu przedszkolnego powinno przyswoić sobie podstawowe pojęcia abstrakcyjne jak kształt, wielkość, kierunek, odległość, czas i liczba; z perspektywy gotowości do uczenia się matematyki bardzo ważny jest odpowiedni rozwój myślenia operacyjnego, III. uwagę - pod koniec okresu przedszkolnego u dzieci jest już w pewnym stopniu ukształtowana uwaga dowolna, jej rozwój trwa jednak jeszcze przez pierwsze lata szkoły (dziecko uczy się koncentrowania i manipulowania uwagą, nabywa umiejętność eliminowania zbędnych bodźców zewnętrznych, potrafi skupiać uwagę przez około 30 minut, potrafi sterować uwagą oraz podporządkować ją poleceniom nauczyciela i być zdolne do przerwania zabawy i skoncentrowania uwagi na wskazanej przez nauczyciela czynności); IV. pamięć - u dzieci w wieku przedszkolnym dominuje jeszcze pamięć konkretno-obrazowa, ma ona charakter

3 mimowolny i jest mało pojemna, nietrwała i zwykle niedokładna (w wyniku niedokładnego analitycznego spostrzegania dziecko zapamiętuje często wiele szczegółów, a pomija cechy istotne i sens ogólny) oraz rozwija się pamięć słowna, kształtować się zaczyna w tym okresie pamięć dowolna, czyli świadoma chęć zapamiętywania, a także wzrasta jej zakres (dziecko 6-7-letnie zapamiętuje 6 przedmiotów po ich bezpośredniej demonstracji), typowa dla dzieci w wieku przedszkolnym pamięć mechaniczna, czyli dosłowne zapamiętywanie tekstu, zaczyna przeradzać się w pamięć logiczną, polegająca na zrozumieniu materiału i umiejętności opowiadania tekstu własnymi słowami; V. mowę - mowę dziecka, które kończy etap przedszkolny powinno charakteryzować: prawidłowa artykulacja wszystkich głosek języka polskiego (aby móc je prawidłowo analizować i syntetyzować w procesie nauki czytania i pisania), zróżnicowany zasób słownictwa dziecka, zarówno czynnego (wypowiadanego) jak i biernego (rozumianego), budowanie logicznych wypowiedzi, umiejętność zadawania pytań, wyrażania próśb oraz własnych ocen, odpowiadania na pytania, opowiadania, nabycie prawidłowych form gramatycznych (koniugacji i deklinacji), opanowanie podstawowych reguł składni (mowa poprawna pod względem gramatycznym i składniowym, brak agramatyzmów); Pomyślny przebieg rozwoju poznawczego stwarza dobre podstawy do efektywnej nauki i osiągania przez dziecko sukcesów szkolnych. Dla rozwoju przyszłego ucznia ważna jest też dojrzałości do nauki matematyki - obejmuje ona następujące obszary: 1. zdolność i gotowość do liczenia: sprawne przeliczanie przedmiotów rzeczywistych oraz ich reprezentacji ikonicznych i symbolicznych (czyli obrazów, schematów, symboli), zdolność odróżniania prawidłowego liczenia od błędnego wykrywania i korygowania pomyłek popełnianych w przeliczaniu, umiejętność dodawania i odejmowania w zakresie 10 w pamięci lub na palcach. 2. operacyjne rozumowanie na poziomie konkretnym, czyli:

4 zdolność uznawania stałości ilości nieciągłych umiejętność spostrzegania równoliczności zbiorów pomimo zmiany układu przestrzennego ich elementów; dziecko powinno rozumieć, że 10 kasztanów w kupce to tyle samo, co 10 kasztanów ułożonych w rządek (dzieci niegotowe do nauki matematyki kierują się przede wszystkim wskazówkami wizualnymi i są np. głęboko przekonane, że 5 słoni to więcej niż 5 mrówek bo słonie są większe), zdolność do wyznaczania konsekwentnej serii w kolejności rosnącej lub malejącej (np. układania patyczków od najkrótszego do najdłuższego). 3. zdolność do posługiwania się reprezentacjami symbolicznymi (cyfry, znaki), 4. prawidłowy rozwój funkcji percepcyjno-motorycznych, pozwalający na odwzorowywanie cyfr, pisanie i rysowanie, 5. dojrzałość emocjonalna, w tym w szczególności: samodzielność, motywacja do rozwiązywania zadań, odporność na trudne sytuacje problemowe (jakimi są nieraz zadania matematyczne). Wspomniana w poprzednim punkcie dojrzałość emocjonalna decyduje o stopniu samodzielności, zaradności dziecka, chęci i łatwości nawiązywania kontaktów z nauczycielami i rówieśnikami, a także umiejętność porozumiewania się i współdziałania w zabawie i wykonywaniu zadań, umiejętności podporządkowania się wymaganiom, poczuciu przynależności do grupy, a więc rozumieniu poleceń kierowanych przez nauczyciela do całej grupy, a nie tylko do dziecka. Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko dojrzałe emocjonalnie do podjęcia nauki w szkole cechuje: stan równowagi nerwowej, umożliwiający panowanie nad takimi reakcjami emocjonalnymi jak płacz, podniecenie, gwałtowne wzruszenie, wypowiadanie się w nieodpowiednich momentach, złość i agresję, uczucia zaczynają nabierać społecznego charakteru pojawia się współczucie, wdzięczność, które pobudzają rozwój uczuć wyższych, dziecko zaczyna werbalizować swoje przeżycia i uczucia. W wyniku prawidłowego rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecko nabywa niezbędnych kompetencji, dzięki którym może wejść w rolę ucznia, są to: wiara w siebie (poczucie panowania nad własnym ciałem i zachowaniem, zaufanie do swoich możliwości),

5 nie zniechęcanie się szybko napotkanymi trudnościami, aktywne dążenie do ich przezwyciężenia, ciekawość (zdobywanie nowych doświadczeń i czerpanie z tego faktu zadowolenia), intencjonalność (chęć i zdolność wpływania na przebieg wydarzeń, poczucie sprawstwa i odpowiedzialności), samokontrola (zdolność kształtowania i kontrolowania swoich działań i reakcji emocjonalnych), towarzyskość (zdolność nawiązywania pozytywnych kontaktów opartych na wzajemnym zrozumieniu) poczucie przynależności do grupy (odnoszenie uwag skierowanych do całej klasy także do siebie), umiejętność porozumiewania się (chęć i zdolność do wymiany myśli, uczuć, pomysłów), umiejętność współdziałania i współżycia w grupie (zdolność dopasowania swoich potrzeb i oczekiwań do potrzeb i oczekiwań innych). Kompetencje te pozwalają na uniezależnienie się od rodziców, podjęcie pracy pod kierunkiem innej osoby, konfrontację i radzenie sobie z nowymi sytuacjami. Dziecko społecznie dojrzałe do podjęcia nauki w szkole cechuje: wrażliwość na opinie dorosłych, oraz liczenie się z ich oceną zarówno pozytywną jak i krytyczną, poczucie obowiązku i pewien stopień odpowiedzialności za siebie i wykonywane zadanie. Od dziecka rozpoczynającego naukę w szkole oczekuje się również właściwego rozwoju fizycznego i ruchowego jest to tak zwana fizyczna dojrzałość. Należą do niej takie czynniki jak: sprawność narządów zmysłów (zwłaszcza wzroku i słuchu), odpowiedni wzrost i waga (powyżej 120 cm wzrostu i powyżej 23 kg wagi co idzie w parze z odpowiednim ukształtowaniem kośćca i mięśni oraz ogólną odpornością organizmu na choroby i zmęczenie do tych parametrów dostosowana jest wielkość mebli szkolnych ławek im krzesełek), rozwój ruchowy dziecka motoryka duża (dobra koordynacja i automatyzacja ruchów, zdolność utrzymywania równowagi, szybkość i precyzja ruchów, wykształcona orientacja kierunkowa i przestrzenna dziecko porusza się i wykonuje czynności sprawnie i zręcznie), sprawność rąk motoryka mała (prawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego oraz innych narzędzi jak np. nożyczki, prawidłowe napięcie mięśniowe przy wykonywaniu czynności rysowania,

6 wycinanie, pisania i innych, dobra koordynacja ruchów, prawidłowy kierunek kreślenia linii). Badania wskazują, że optymalnej gotowości szkolnej nie osiąga aż około 30 40% dzieci rozpoczynających naukę. Zwykle u dzieci tych po około 6 miesiącach nauki następuje przyspieszenie rozwoju i dalej funkcjonują one w szkole bez zbytnich problemów. Jednak część spośród tych dzieci, zbyt wcześnie posłanych do szkoły, z opóźnieniami rozwoju omówionych umiejętności zagrożona jest wystąpieniem ogólnych trudności w uczeniu się, przez co będzie ona miała duże trudności w opanowaniu materiału. Doznawane stale niepowodzenia szkolne: mogą powodować ogromny lęk przed porażką, co z czasem przekształca się w nerwicę szkolną, obniżają ich poczucie własnej wartości i mogą doprowadzić nawet do zaburzeń nerwicowych, fobii i lęku przed szkołą oraz jej unikania w późniejszym wieku - wagarowanie - co może sprzyjać demoralizacji i w przyszłości niedostosowaniu społecznemu dzieci, wywołują stan napięcia psychicznego, które najłatwiej rozładować poprzez agresję pojawiają się zachowania agresywne skierowane na słabszych, tendencje do niszczenia, demolowania itp.). Jeżeli zerówkowicz pod koniec roku szkolnego nie opanował wielu spośród wymienionych umiejętności korzystne dla niego będzie odroczenie obowiązku szkolnego na rok, w trakcie którego podjęta zostanie intensywna praca nad zauważonymi deficytami, tak by zapobiec przyszłym niepowodzeniom szkolnym i związanym z nimi zaburzeniom emocjonalnym Zebrała i opracowała: mgr Monika Dermont pedagog specjalny logopeda specjalista wczesnego wspomagania rozwoju i wczesnej interwencji w PP-P nr 2 w Łodzi