KTO SPŁACI DŁUG PUBLICZNY? PODEJŚCIE RÓŻNYCH SZKÓŁ DO DEFICYTU BUDŻETOWEGO I DŁUGU PUBLICZNEGO

Transkrypt

1 Wykład: KTO SPŁACI DŁUG PUBLICZNY? PODEJŚCIE RÓŻNYCH SZKÓŁ DO DEFICYTU BUDŻETOWEGO I DŁUGU PUBLICZNEGO

2 Dług publiczny w USA, U.S. NATIONAL DEBT CLOCK The Outstanding Public Debt as of : $ 15,662,334,729,238 Debt per citizen $49,979. Debt per taxpayer $138,017. Źródło: US Debt Clock

3 Dług publiczny w krajach OECD (w % PKB) Kraj * Japan 172,1 194,1 200,0 211,7 Greece 116,9 133,5 149,1 165,1 Italy 116,9 127,1 126,1 127,7 Iceland 57,4 119,8 125,0 127,3 Ireland 29,2 71,1 98,5 112,6 Portugal 77,6 93,3 103,6 111,9 Belgium 91,6 100,0 100,2 100,3 France 71,2 90,8 95,2 98,6 United States 60,9 85,0 94,2 97,6 United Kingdom 46,0 72,4 82,2 90,0 Germany 69,8 77,4 87,1 86,9 Spain 46,2 62,9 67,1 74,1 Poland 55,2 58,5 62,4 64,9 Sweden 53,9 52,0 49,1 46,2 Switzerland 50,2 43,7 42,6 42,0 Korea 28,5 33,5 34,6 35,5 Źródło: OECD

4 Dług publiczny w Polsce, ,795,175,373 PLN Źródło: dlugpubliczny.org.pl Dług w przeliczeniu na mieszkańca 21,810 PLN. Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem

5 Przyczyny powstawania długu publicznego Brak długu, jeżeli budżet jest zawsze zbilansowany G - T= 0 ΔD =0 Dług (D) pojawia się i rośnie jeżeli G > T Zmiany długu wynikają z dwóch czynników Podstawowego deficytu (ΔD = G -T) Kosztów obsługi długu r * D ΔD = (G -T) + r * D

6 Rodzaje deficytów budżetowych Rodzaj deficytu Opis Deficyt rzeczywisty - faktyczna różnica między wydatkami i dochodami państwa w roku bieżącym Deficyt strukturalny - symulowana, hipotetyczna różnica między wydatkami i dochodami państwa realizowanymi w warunkach pełnego wykorzystania mocy wytwórczych Deficyt cykliczny - deficyt budżetowy powstały pod wpływem cyklu koniunkturalnego

7 Deficyt i dług sektora finansów publicznych w UE, 2010 * Deficyt sektora finansów publicznych w Irlandii w 2010 r. może być wyższy w związku z dodatkową pomocą państwa dla sektora finansowego i może wynieść nawet 32%PKB, a dług publiczny może przekroczyć poziom 100% PKB.

8 Saldo finansów publicznych, kraje OECD (w % PKB) Kraj * Norway 18,4 10,7 10,6 12,5 Korea 3,9-1,1 0,0 0,8 Switzerland 0,8 1,0 0,6 0,8 Sweden 2,2-0,9-0,1 0,1 Germany -1,7-3,2-4,3-1,2 Belgium 0,1-5,9-4,2-3,5 Italy -3,4-5,4-4,5-3,6 Iceland 6,3-10,0-10,1-5,4 Poland -3,6-7,4-7,9-5,4 France -2,4-7,6-7,1-5,7 Portugal -4,1-10,2-9,8-5,9 Spain 2,4-11,2-9,3-6,2 Japan -1,6-8,7-7,8-8,9 Greece -6,0-15,8-10,8-9,0 United Kingdom -2,7-11,0-10,4-9,4 United States -2,2-11,6-10,7-10,0 Ireland 2,9-14,2-31,3-10,3

9 Przyczyny problemów finansów publicznych w USA Rosnące wydatki na obronę narodową Rosnące wydatki na programy emerytalne Rosnące wydatki na służbę zdrowia Wysokie koszty obsługi długu publicznego Spowolnienie wzrostu gospodarczego

10 Koszty utrzymywania deficytów oraz wzrostu długu publicznego Utrzymywanie deficytów oraz powiększanie długu (wzrost kosztów jego obsługi) absorbuje prywatne oszczędności brakuje funduszy na inwestycje (efekt wypierania). Nawet finansowanie deficytu przez zagranicznych inwestorów niesie ze sobą szereg ryzyk: nagłe zmniejszenie zakupu obligacji może doprowadzić do spadku wartości waluty, wzrostu stóp procentowych, wzrostu inflacji oraz recesji.

11 Koszty obsługi długu Skarbu Państwa w mld zł, Źródło: Ministerstwo Finansów, Strategia zarządzania długiem

12 Stopa fiskalizmu a wzrost PKB Kraj Stopa fiskalizmu Średnioroczny wzrost PKB zmiana zmiana Kraje, gdzie stopa fiskalizmu wzrosła nieznacznie USA 28,4 34,6 +6,2 4,4 2,2-2,2 Irlandia 28,2 37,3 +9,7 4,1 5,9 +1,8 W. Brytania 32,2 43,7 +11,5 3,5 1,2-2,3 Kraje o największym wzroście fiskalizmu Hiszpania 13,7 45,4 +31,7 8,5 1,8-6,7 Grecja 17,4 49,4 +32,0 7,2 1,2-6,0 Szwecja 31,0 66,1 +35,1 4,9 0,6-4,3 Kraje OECD 27,0 48,0 +21,0 5,5 1,9-3,6

13 Andrew Mellon

14 Andrew Mellon o podatkach Historia opodatkowania pokazuje, iż podatki nadmierne nie są płacone. Wysokie stawki w sposób nieunikniony wywierają presję na podatnika, zmuszając go do wycofania kapitału z produkcyjnych zastosowań i zainwestowania go w zwolnione z podatków papiery wartościowe lub znalezienia innych, zgodnych z prawem metod unikania realizacji podlegającego opodatkowaniu dochodu. W rezultacie źródła dochodu do opodatkowania wysychają. Andrew Mellon sekretarza skarbu w rządzie republikanina Warrena G. Hardinga

15 Reforma Andrew Mellona W 1921 zredukowano wszystkie stawki podatku dochodowego (w tym najwyższą z 73% do 58%); w czerwcu 1924 r. najwyższa stawka opodatkowania spadła do 46% (a w latach 1926 i 1928 obniżano dalej stawki opodatkowania najwyższa stawka od dochodów ponad USD osiągnęła poziom 25%. Efekty: lata 20-te okresem boomu gospodarczego, nominalny PNB wzrósł z 69,6 mld do 103,1 mld $; realny PNB wzrósł o 54% a produktywność o 66,5 %; produkcja przemysłowa podwoiła się.

16

17

18 Mundell o polityce gospodarczej Mundell zaproponował w 1971 r. zastosowanie redukcji podatków jako bodźca dla stymulowania ogólnej podaży dóbr i usług przy jednoczesnym stosowaniu antyinflacyjnej (restrykcyjnej) polityki monetarnej. Wcześniej do celu stymulowania koniunktury stosowano równocześnie ekspansywną politykę budżetową z ekspansywną polityką monetarną; a w przypadku zagrożenia inflacją uznawano, że właściwą kombinacją jest polityka łatwego pieniądza połączona z fiskalnymi restrykcjami dla ograniczenia popytu i inflacji. Źródło: Filipowicz L.: Amerykańska ekonomia podaży, 1992

19 Ronald Reagan

20 Kampania Reagana Dla uzyskania poparcia elektoratu potrzebna była oferta konkretnych korzyści dla całego społeczeństwa. Redukcja podatków mogła stać się taką ofertą pod warunkiem, iż zostałaby tak zaprojektowana, by nie była narażona na zarzut, iż jest polityką dla bogaczy. Zgłoszona przez Kempa i Rotha propozycja powszechnej i równej, 30% obniżki podatku dochodowego spełniała ten warunek. Problem z redukcją podatków polegał na tym, iż według wszelkiego prawdopodobieństwa musiała ona spowodować wzrost deficytu budżetowego, co dla elektoratu Republikanów było trudne do zaakceptowania. Źródło: Filipowicz L.: Amerykańska ekonomia podaży, 1992

21 Krzywa Laffera Wpływy podatkowe T Optimum podatkowe T1 Krzywa Laffera T0 Stopa podatkowa t1 t0 t2 t

22 Wpływ ustaw podatkowych na wielkość zobowiązań podatkowych w USA w latach (mld dol.) Wyszczególnienie Economic Recovery Tax Act of 1981 Tax Equity and Fiscal Responsibility Act of 1982 Tax Reform Act of ,9-62,4-111,3-147,2-190,8-233,3-2,7 24,8 33,9 42,2 57, ,8 12,8 20,2 Ogółem -8,9-59,7-86,5-109,5-135,8-155,7

23 Wskaźniki gospodarcze 4 lata przed i 4 lata po reformach podatkowych

24 Czasy Reagana, Stopa wzrostu: 3,2% rocznie (w latach ,8%, w latach ,1%) Mediana dochodów amerykańskich rodzin: Wzrost z $ 37,868 do $ 42,049 (w latach bez zmian, w latach spadek o $ 1,438) Zatrudnienie: 17 mln nowych miejsc pracy /średnio 2 mln rocznie/ Inflacja: 1980 CPI = 13,5%, 1988 CPI = 4,1%

25 Supply-side czy demand-side economics? Wydatki budżetowe FY 1981 = 867,7 mld $ FY 1989 = 1057,2 mld $ Wydatki na obronę FY 1981 = 198,2 mld $ FY 1989 = 285,9 mld $ Dług publiczny FY 1981 = 1004,7 mld $ FY 1989 = 2025,2 mld $

26 Reforma CIT w Polsce W Polsce w 1997 r. CIT wynosi jeszcze 38%. W kolejnych latach CIT będzie obniżany: % % % % % % % Jak obniżka CIT może wpłynąć na wpływy podatkowe oraz koniunkturę gospodarczą?

27 Koniunktura gospodarcza i wpływy podatkowe z tytułu CIT, Polska Wskaźnik Wzrost gospodarczy Stopa bezrobocia Stopa zatrudnienia Wzrost zatrudnienia Inflacja Deficyt budżetowy / PKB Dług publiczny / PKB CIT stawka (w %) CIT wpływy (w mld zł) 16,9 13,2 15,0 15,0 18,0 20,8 25,3 Stopa procentowa NBP 21, , ,25 CIT wpływy (mld zł) 2007: 32,2; 2008: 34,6; 2009: 30,8; 2010: 27,9.

28 CIT w 2000 i 2011 r.

29 Podstawowa stawka VAT w 1990, 2000 i 2010 r.

30 Hipoteza neutralności długu publicznego koncepcja R. Barro oparta na racjonalnych oczekiwaniach, głosząca pogląd, że sposób finansowania deficytu budżetowego nie ma wpływu na jego skutki. Are Government Bonds Net Wealth? (1974)

31 Reakcja gospodarstw domowych na obniżkę podatków (wg R. Barro) Impuls obniżka podatków. Konsumenci patrzą w przyszłość i dochodzą do wniosku, że dzisiejsza obniżka podatków pogorszy sytuację budżetu, co w niedalekiej przyszłości doprowadzi do zwiększenia podatków. Dodatkowe pieniądze do dyspozycji [uzyskane w wyniku obniżek podatków] zostaną więc zaoszczędzone, aby pokryć przyszłe [wyższe] zobowiązania podatkowe. Rezultat obniżki podatków nie przyczynią się do wzrostu konsumpcji, a co za tym idzie do ożywienia koniunktury gospodarczej.

32 Konserwatyzm fiskalny powrót klasyków Budżet powinien być zrównoważony i możliwie najmniejszy. Wzrost wydatków rządowych (finansowanych z deficytu) prowadzi do: - wypierania inwestycji prywatnych, - wzrostu stóp procentowych, - wzrostu inflacji, - zmniejszenia oszczędności prywatnych.

33 Bill Clinton Okres urzędowania: od 20 stycznia 1993 do 20 stycznia 2001 It's the economy, stupid

34 Wzrost opodatkowania w 1993 r. Individual Income Tax Rodziny o dochodach: powyżej USD miały płacić podatek w wysokości 36% powyżej USD miały płacić podatek w wysokości 39,6% wcześniej krańcowa stopa opodatkowania wynosiła 31% Corporate Income Tax wzrost z 34% do 35%

35

36 Wskaźniki gospodarcze Wskaźnik PKB (w mld USD) 6,342 9,951 Dług publiczny (w mld USD) 4,065 5,674 Wydatki budżetowe (w mld USD) 1,382 1,789 Bezrobocie rejestrowane (w tys.) 10,158 6,647 Bezrobocie rzeczywiste (w %) 12,8% (I 1994) 8,1% (I 2001) Wpływy podatkowe IIT (w mld USD) Wpływy podatkowe CIT (w mld USD)

37 William Vickrey ( ) Nagroda Nobla 1996

38 William Vickrey o budżecie i deficycie Jeżeli polityka zrównoważonego budżetu byłaby konsekwentnie prowadzona, to ugrzęźlibyśmy w ciężkiej depresji. Gdyby GM, AT&T i gospodarstwa domowe równoważyły swoje budżety w taki sposób, jak to się zaleca rządowi federalnemu, to nie byłoby papierów dłużnych korporacji, długu hipotecznego, pożyczek bankowych, i oczywiście wytwarzano by znacznie mniej samochodów, telefonów, budowano mniej domów.

39 William Vickrey o efekcie wypierania Każdy wydatkowany dolar deficytu wywoła w średnim lub dłuższym okresie nowe inwestycje prywatne o wartości dwóch lub trzech dolarów. Wydatkowane przez rząd kwoty (inaczej niż wydatki rządu pochodzące z podatków) generują dodatkowe dochody, zwiększają więc popyt na produkty prywatnego przemysłu, przyczyniając się do wzrostu zyskowności prywatnych inwestycji. Jakiekolwiek więc wypychanie może tylko być wynikiem nie rzeczywistych procesów gospodarczych lecz błędnej reakcji na deficyt odpowiednich władz monetarnych.

40 William Vickrey o deficycie, bezrobociu i inflacji Jeśli polityka zmierza do zmniejszenia deficytu budżetowego, prowadzi to do permanentnie wysokiego bezrobocia wywołanego ograniczaniem popytu globalnego. Z inflacją mamy do czynienia, gdy sprzedawcy podnoszą ceny, a mogą to czynić z zyskiem, ponieważ osłabione są siły konkurencji. Przyczyny tego mogą być różnorakie, np. dywersyfikacja produktów, realna i fikcyjna, wprowadzająca w błąd reklama, fuzje i przejęcia, tajemnica handlowa, patenty, prawa autorskie, ekonomia skali, koszty stałe oraz koszty wejścia i rozpoczęcia działalności gospodarczej.