dr Jan Hagemejer Karol Pogorzelski

Transkrypt

1 Kryzys finansów publicznych i druga fala Wielkiej Recesji Badanie wykonane przez Instytut Badań Strukturalnych w ramach prac nad projektem: Analiza procesów zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej, realizowanym przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i zainicjowanym przez Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej dr Jan Hagemejer Karol Pogorzelski

2 Plan prezentacji 1. Kryzys finansów przychody i wydatki budżetowe, deficyt i dług w trakcie Wielkiej Recesji 2. Bezpośrednie przyczyny kryzysu finansów publicznych: automatyczne stabilizatory vs polityki dyskrecjonalne : tragedia wspólnego pastwiska i dług publiczny 4. Kryzys finansów publicznych w Polsce 5. Podsumowanie

3 Przychody i wydatki budżetowe Kryzys finansowy spowodował rozejście się wydatków publicznych z przychodami sektora finansów publicznych.

4 Wzrost deficytów Co z kolei spowodowało gwałtowny wzrost deficytów budżetowych i akumulację długu publicznego

5 Narastanie długu Co z kolei spowodowało gwałtowny wzrost deficytów budżetowych i akumulację długu publicznego

6 Bankructwa państw Część państw Unii Europejskiej utraciło możliwość obsługi swojego zadłużenia i zostało zmuszonych do zaciągnięcia pożyczki ratunkowej od tzw. Troiki: EC, ECB i IMF. Były to: Grecja w kwietniu 2010 Irlandia w październiku 2010 Portugalia w kwietniu 2011 Hiszpania w czerwcu 2012 Cypr w Marcu 2013 Pożyczki ratunkowe zostały im udzielone pod warunkiem wdrożenia planów oszczędnościowych mających na celu zbilansowanie finansów publicznych w długim okresie.

7 Bezpośrednie przyczyny kryzysu finansów publicznych Kryzys finansów publicznych miał dwie bezpośrednie przyczyny: 1. Automatyczne stabilizatory: spowolnienie aktywności gospodarczej powoduje spadek przychodów budżetowych i wzrost wydatków państwa.

8 Bezpośrednie przyczyny kryzysu finansów publicznych Kryzys finansów publicznych miał dwie bezpośrednie przyczyny: 2. Polityki dyskrecjonalne: Nadzwyczajne instrumenty pobudzania koniunktury przez państwo (np. program zachęt do zakupu samochodów)

9 Cykl gospodarczy a polityka fiskalna Deficyt strukturalny mówi o zrównoważeniu budżetu w długim okresie: nadwyżki w boomie powinny finansować deficyty w recesji W wielu krajach: strukturalne finansowanie wydatków państwa za pomocą długu, czyli przerzucanie kosztów bieżących wydatków na przyszłych podatników. W NMS i PL: zmiany deficytu wynikają głównie ze zmian strukturalnych

10 Tragedia wspólnego pastwiska a wspólna waluta - euro Posiadanie wspólnej waluty, przy zdecentralizowanej polityce fiskalnej, pozwala obniżyć koszty zadłużania, co sprzyja akumulacji długu publicznego (pokusa nadużycia) Akumulacja długu w całej strefie euro, obniża jej wiarygodność i podnosi koszty zadłużania się wszystkim jej członkom.

11 Finanse publiczne w Polsce w trakcie Wielkiej Recesji W Polsce automatyczne stabilizatory zadziałały praktycznie wyłącznie po stronie przychodowej budżetu a nie wydatkowej. Deficyt utrzymywał się na względnie niskim poziomie głównie dzięki inwestycjom współfinansowanym ze środków UE

12 Finanse publiczne w Polsce w trakcie Wielkiej Recesji W pierwszej fazie Wielkiej Recesji (lata ) koniunkturę wspomagały polityki uchwalone na wiele lat przed kryzysem: Znaczna redukcja składek na ubezpieczenie rentowe, łącznie o 7 p.p. do 2008 r. Obniżka stawek podatku PIT (z 19/30/40 na 18/32) od 2009 r. Inwestycje współfinansowane ze środków unijnych W drugiej fazie Wielkiej Recesji (lata ) zacieśniono politykę fiskalną poprzez: Podwyższenie stawek podatku VAT o 1% Zmniejszenie składki przekazywanej do II filara systemu emerytalnego (OFE) z 7,3% do 2,3% i inne zmiany w systemie emerytalnym. Zmniejszenie wydatków na aktywne polityki rynku pracy o 3,3 mld Zł Podwyższenie składki rentowej o 2 p.p od 2012 r.

13 Finanse publiczne w Polsce w trakcie Wielkiej Recesji Z punktu widzenia cyklu koniunkturalnego zacieśnienie fiskalne przyszło za wcześnie, ale było ono wymuszone przez progi ostrożnościowe długu publicznego. Wynikało to z krótkowzrocznej polityki fiskalnej w latach Zamiast generować nadwyżkę budżetową, powiększano dług, uniemożliwiając poluzowanie Polityki fiskalnej w trakcie kryzysu

14 Podsumowanie Obecny kryzys fiskalny państw Unii Europejskiej, w tym Polski jest spowodowany nadmiernym korzystaniem z długu, jako sposobu finansowania wydatków publicznych, nie tylko w okresie kryzysu, lecz także w okresie dobrej koniunktury. Problem ten ma swoje źródło w tragedii wspólnego pastwiska, które jest szczególnie dotkliwe w państwach strefy euro. Głównym wyzwaniem będzie stworzenie elastycznych mechanizmów dyscypliny finansów publicznych, szczególnie w strefie euro. Temu służą już podjęte inicjatywy, pakt fiskalny oraz tzw. sześciopak i dwupak. O ile Wielka Recesja wydaje się dobiegać końca, o tyle problemy finansów publicznych będą narastać ze względu na rosnące wydatki związane ze starzeniem się ludności.

15 Dziękuję za uwagę