MAKROEKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA

Transkrypt

1 Wykład: MAKROEKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA

2 OGRANICZONE ZASOBY NIEOGRANICZONE POTRZEBY RZADKOŚĆ Konieczność dokonywania wyboru Produkując jakieś dobra, jednocześnie rezygnujemy z produkcji innych dóbr.

3 Rzadkość - ograniczona ilość dóbr i zasobów w porównaniu do naszych potrzeb Przykłady rzadkości: ziemia zasoby naturalne zasoby finansowe majątek rzeczowy czas wolny przyjazne środowisko (lasy, jeziora) usługi edukacyjne na wysokim poziomie dobre warunki pracy

4 Koszt alternatywny /opportunity cost/ - najlepsza utracona (pominięta) alternatywa. Ilekroć jesteśmy zmuszeni dokonać wyboru spośród różnych dóbr / zasobów rzadkich, ponosimy pewne koszty alternatywne. Koszt alternatywny często w ogóle nie jest liczony, co przyczynia się do podejmowanie błędnych decyzji.

5 Ekonomiczne myślenie /economic way of thinking/ W warunkach rzadkości dóbr i zasobów warto pamiętać o tym, że: wszystko kosztuje ( nie ma darmowych obiadów ), prawie zawsze istnieją alternatywne możliwości wykorzystania ograniczonych zasobów, należy szukać najlepszych rozwiązań (np. maksymalizujących korzyści / użyteczność lub minimalizujących koszty / straty), jakość naszych decyzji zależy od wiedzy oraz od informacji, jakie zgromadzimy.

6 Ekonomia - nauka badająca, jak ludzie radzą sobie z rzadkością. Makroekonomia - zajmuje się współzależnościami pomiędzy wielkimi agregatami, takimi jak: dochód narodowy, konsumpcja, inwestycje, oszczędności, zasoby kapitału, wielkość zatrudnienia, poziom cen, podaż pieniądza, budżet państwa, bilans płatniczy itp. Mikroekonomia - zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych uczestników gospodarki rynkowej oraz analizą rynków poszczególnych dóbr i usług.

7 Ekonomia pozytywna - zajmuje się światem gospodarczym takim, jakim on jest. Pozwala na możliwie bezstronne uogólnianie procesów i mechanizmów gospodarczych. Tworzy fundament, na którym budowane są różne szkoły myślenia normatywnego. Ekonomia normatywna - zajmuje się światem gospodarczym takim, jaki powinien być. Posługuje się sądami wartościującymi: jakie powinny być kierunki polityki gospodarczej, podaż pieniądza, stopa bezrobocia, stopa inflacji itp.

8 Zasoby i strumienie STRUMIENIE ZASOBY Strumienie: dochody liczba osób zwolnionych z pracy inwestycje deficyt budżetowy Zasoby: majątek liczba zatrudnionych kapitał rzeczowy dług publiczny

9 Inwestycje w Polsce w 2012 r. W 2012 roku wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej wynosiła mln zł, w tym wartość nakładów na: - budynki i budowle mln zł (61,2%); - maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia mln zł (29,4%); - środki transportu mln zł (8,6%). W roku 2012 zaobserwowano w porównaniu z rokiem poprzednim spadek wartości nakładów inwestycyjnych (w cenach stałych) o 2,8%. Źródło: GUS, Środki trwałe w gospodarce narodowej w 2012 roku.

10 Środki trwałe w Polsce, 2012 Wartość brutto środków trwałych w gospodarce narodowej według stanu w dniu 31 XII 2012 r. w bieżących cenach ewidencyjnych wynosiła mln zł; w tym: - wartość budynków i budowli mln zł (65,0%); - wartość maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi mln zł (27,5%); - wartość środków transportu mln zł (6,8%). Ocenia się, że środki trwałe w gospodarce narodowej na koniec roku 2012 były umorzone w 44,9%. Źródło: GUS, Środki trwałe w gospodarce narodowej w 2012 roku

11 Aktorzy gry rynkowej RZĄD FIRMY GOSPODARSTWA DOMOWE SEKTOR FINANSOWY

12 Rynki makroekonomiczne 1. rynek dóbr i usług 2. rynek zasobów 3. rynek finansowy

13 Obieg okrężny (1) GOSPODARSTWA DOMOWE $ $ RYNEK ZASOBÓW RYNEK DÓBR I USŁUG $ $ FIRMY

14 Rola gospodarstw domowych w obiegu okrężnym GOSPODARSTWA DOMOWE 1. Dostarczają zasoby (praca) 2. Otrzymują wynagrodzenie 3. Kupują dobra i usługi 4. Oszczędzają i pożyczają 5. Płacą podatki, otrzymują transfery 6. Korzystają z dóbr publicznych

15 Struktura wydatków w ramach PKB, USA 2011 Pozycja Wartość (w mld USD) % PKB Konsumpcja ,2% Inwestycje ,3% Wydatki rządowe ,3% Eksport netto* ,8% PKB ,0% * eksport 2094 mld USD, import 2662 mld USD

16 Liczba gospodarstw domowych w Polsce W końcu marca 2011 r. w Polsce istniało tys. gospodarstw domowych. Przez gospodarstwo domowe należy rozumieć zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się.

17 Struktura rozdysponowania PKB w cenach bieżących

18 Rola firm w obiegu okrężnym FIRMY 1. Wytwarzają dobra i usługi 2. Otrzymują zapłatę za dobra i usługi 3. Zgłaszają popyt na zasoby 4. Płacą za zasoby 5. Kupują dobra i usługi (inwestycyjne) 6. Oszczędzają i pożyczają 7. Płacą podatki, otrzymują transfery 8. Korzystają z dóbr publicznych

19 Przedsiębiorstwo - definicja oraz cel działania Przedsiębiorstwo jest wyodrębnioną pod względem ekonomicznym jednostką prowadzącą działalność produkcyjną, handlową lub usługową. Odrębność ekonomiczna przedsiębiorstwa oznacza wydzielenie określonego majątku, pokrywanie wydatków z własnych przychodów, posiadanie w banku odrębnego rachunku rozliczeniowego. Podstawowym celem działalności firmy jest osiągnięcie zysku.

20 Motywy decydujące o utworzeniu własnej firmy Motywy decydujące o utworzeniu własnej firmy Ogółem MSP Firmy mikro n=602 liczba % odp. odp. Firmy małe n=301 liczba % odp. odp. Firmy średnie n=150 liczba % odp. odp. urzeczywistnienie własnych idei / 25,4% ,1% 91 30,2% 54 36,0% pomysłu na biznes brak pracy lub ryzyko jej utraty 25,7% ,1% 52 17,3% 12 8,0% potrzeba niezależności 24,4% ,4% 74 24,6% 32 21,3% możliwość zarobienia większych pieniędzy 16,7% ,6% 55 18,3% 32 21,3% niż na etacie wykorzystanie okazji rynkowej 7,2% 43 7,1% 26 8,6% 18 12,0% inne 0,7% 4 0,7% 3 1,0% 2 1,3% OGÓŁEM 100% % % % Źródło: QUALIFACT, Finanse MSP 2012.

21 Liczba podmiotów gospodarczych, REGON Grupa Liczba % RAZEM ,0% ,6% ,6% ,7% ,1% 1000 i więcej 776 0,0% Źródło: GUS

22 Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę Źródło: GUS, 2013.

23 Liczba przedsiębiorstw nowo powstałych i zlikwidowanych Źródło: GUS, 2013.

24 Wskaźnik przeżycia do 2009 r. przedsiębiorstw powstałych w latach (w %) Wskaźniki przeżycia pierwszego roku dla firm założonych w 2012 r.: 76,4% Źródło: GUS.

25 Struktura liczby pracujących i zatrudnionych w przedsiębiorstwach w Polsce w 2011 Źródło: PARP, 2013.

26 Przychody ogółem i koszty ogółem w sektorze przedsiębiorstw, (w mld zł) Źródło: PARP, 2010.

27 Wynik finansowy brutto w sektorze przedsiębiorstw, (w mld zł) MSP Duże firmy Źródło: PARP, 2010.

28 Rola rządu w obiegu okrężnym RZĄD 1. Dostarcza dobra publiczne 2. Kupuje dobra i usługi 3. Kupuje zasoby (np. pracę) 4. Pożycza (rzadziej oszczędza) 5. Pobiera podatki 6. Płaci tzw. transfery

29 Wydatki publiczne jako % nominalnego PKB Country Australia 33,7 34,0 34,3 33,7 33,1 33,5 33,3 33,1 33,2 34,0 36,8 36,3 35,2 35,7 35,1 Austria 53,5 51,9 51,2 50,5 51,3 53,9 50,0 49,1 48,6 49,5 52,8 52,8 50,7 51,7 51,3 Belgium 50,1 49,1 49,1 49,8 51,0 49,2 51,9 48,5 48,2 49,8 53,7 52,6 53,6 55,1 54,7 Canada 41,8 40,5 41,2 40,4 40,2 39,0 38,4 38,6 38,6 39,2 43,7 43,3 41,9 41,5 41,1 Czech Republic 42,3 41,6 43,9 45,6 50,0 43,3 43,0 41,9 41,0 41,2 44,6 43,8 43,2 44,5 42,3 Denmark 55,5 53,7 54,2 54,6 55,1 54,6 52,8 51,6 50,8 51,5 58,1 57,7 57,7 59,4 57,2 Estonia 40,1 36,1 34,8 35,8 34,8 34,0 33,6 33,6 34,0 39,7 44,7 40,5 37,6 39,5 38,3 Finland 51,8 48,4 48,0 49,0 50,3 50,3 50,4 49,2 47,4 49,3 56,2 55,8 55,2 56,7 58,5 France 52,6 51,6 51,6 52,8 53,4 53,3 53,6 52,9 52,6 53,3 56,7 56,6 55,9 56,7 57,0 Germany 48,3 45,1 47,5 47,9 48,4 47,2 47,0 45,3 43,5 44,1 48,3 48,0 45,2 44,7 44,6 Greece 44,0 46,5 45,1 45,0 44,9 45,8 44,6 45,4 47,5 50,6 54,0 51,4 51,9 53,4 58,5 Hungary 49,3 47,7 47,6 51,2 49,4 49,1 50,1 51,9 50,4 49,2 51,2 49,8 49,9 48,7 49,7 Iceland 42,0 41,9 42,6 44,3 45,6 44,0 42,2 41,6 42,3 57,7 51,0 51,6 47,4 47,4 46,3 Ireland 34,2 31,2 33,2 33,5 33,2 33,6 33,9 34,4 36,7 42,8 48,2 65,5 47,1 42,6 42,9 Italy 47,9 45,8 47,7 47,1 48,0 47,6 47,9 48,4 47,6 48,6 51,9 50,5 49,7 50,6 50,6 Japan 38,2 38,8 38,0 38,2 37,8 36,6 36,4 36,0 35,8 36,9 41,9 40,7 41,9 42,0 43,1 Korea 24,1 23,2 24,7 24,4 29,5 26,8 27,3 28,4 29,1 31,0 33,5 31,0 32,3 32,7 33,1 Netherlands 46,0 44,1 45,3 46,1 47,0 46,1 44,8 45,5 45,2 46,2 51,4 51,3 49,8 50,4 49,7 New Zealand 39,9 38,0 37,6 36,7 37,3 36,9 38,1 39,4 39,3 41,7 42,5 48,5 45,1 43,6 43,2 Norway 47,7 42,3 44,1 47,1 48,2 45,1 41,8 40,0 40,3 39,8 46,2 45,2 43,9 43,3 44,7 Poland 42,7 41,1 43,8 44,3 44,7 42,6 43,4 43,9 42,2 43,2 44,6 45,4 43,4 42,2 42,0 Portugal 41,5 41,6 43,2 43,1 44,7 45,4 46,6 45,2 44,4 44,8 49,8 51,5 49,3 47,4 48,7 Slovak Republic 48,1 52,1 44,5 45,1 40,1 37,7 38,0 36,5 34,2 34,9 41,6 39,8 38,9 38,2 38,7 Slovenia 46,2 46,5 47,3 46,2 46,2 45,6 45,1 44,3 42,3 44,1 48,7 49,5 49,9 48,4 59,4 Spain 39,9 39,2 38,7 38,9 38,4 38,9 38,4 38,4 39,2 41,4 46,2 46,3 45,7 47,8 44,8 Sweden 58,2 55,1 54,5 55,6 55,6 54,2 53,9 52,7 50,9 51,8 54,9 52,4 51,5 51,9 52,8 Switzerland 34,7 35,6 34,8 36,9 36,3 35,9 35,2 33,2 32,1 32,1 34,1 33,9 33,7 34,1 34,0 United Kingdom 38,6 34,1 39,9 40,9 41,8 42,7 43,4 43,6 43,4 47,2 50,8 49,8 48,2 48,2 47,1 United States 34,2 33,8 35,1 36,2 36,8 36,5 36,5 36,4 37,1 39,2 43,2 42,8 41,6 40,1 39,0 Źródło: OECD.

30 Dobra prywatne a dobra publiczne Dobra prywatne - korzystają z nich pojedynczy ludzie lub firmy; osoby, które nie posiadają wystarczających dochodów mogą być wykluczone z korzystania z dóbr prywatnych; ceny dóbr prywatnych wyznacza najczęściej rynek. Dobra publiczne - korzystają z nich najczęściej duże grupy ludzi, nie można nikogo wykluczyć z korzystania z tych dóbr, korzystanie z tych dóbr przez kolejne osoby nie powoduje wzrostu kosztów (koszty krańcowe zbliżone do zera).

31 Dobra publiczne vs. dobra prywatne B Granica możliwości produkcyjnych A DOBRA PUBLICZNE

32 Rola sektora finansowego w obiegu okrężnym SEKTOR FINANSOWY 1. Dostarcza pieniądze (udziela kredytów) 2. Kupuje pieniądze (depozyty) 3. Kupuje dobra i usługi oraz zasoby 4. Płaci za dobra i usługi oraz zasoby 5. Płaci podatki, otrzymuje transfery 6. Korzysta z dóbr publicznych

33 Rola sektora bankowego w gospodarce Źródło: KNF.

34 Liczba banków i struktura własnościowa sektora bankowego, styczeń 2014 Liczba banków i oddziałów instytucji kredytowych Liczba krajowych banków komercyjnych 40 Liczba banków spółdzielczych 570 Liczba oddziałów instytucji kredytowych 28 Struktura własnościowa Liczba banków kontrolowanych przez Skarb Państwa 4 Liczba banków z przewagą kapitału prywatnego 576 Liczba banków z przewagą kapitału zagranicznego 58 Udział w rynku Udział 5 największych banków w aktywach 46,5% Udział 5 największych banków w depozytach 45,7% Udział 5 największych banków w należnościach sektora niefinansowego 42,4% Źródło: KNF.

35 Struktura własnościowa (udział w aktywach sektora) Źródło: KNF.

36 Kredyty dla gospodarstw domowych Źródło: KNF.

37 Kredyty dla gospodarstw domowych w Polsce Źródło: KNF.

38 Kredyty dla przedsiębiorstw Źródło: KNF.

39 Kredyty dla przedsiębiorstw w Polsce Źródło: KNF.

40 Suma bilansowa banków zagranicznych obecnych w Polsce Wskaźnik Polska Nominalny PKB (mld EUR) 382 Źródło: KNF.

41 Skandal LIBOR Grupa największych banków świata manipulowała stopą procentową LIBOR (London Interbank Offered Rate). Ze stopą tą powiązane jest oprocentowanie kredytów hipotecznych, kredytów studenckich oraz innych instrumentów finansowych w wielu krajach świata. W 2012 r. na Barclays Bank zostały nałożone kary: 200 mln USD przez Commodity Futures Trading Commission, 160 mln USD przez US Department of Justice oraz 59,5 mln funtów przez Financial Services Authority za manipulowanie stopami procentowymi Libor i Euribor.

42 Wydatki i dochody Wydatki konsumpcyjne (C) Wydatki inwestycyjne (I) Wydatki rządowe (G) Eksport netto (X-M) Wydatki RYNEK DÓBR I USŁUG RYNEK ZASOBÓW Dochody Dochody gospodarstw domowych Dochody firm Dochody sektora publicznego (podatki)

43 Popyt zagregowany (AD) Yd = C + I + G + NX Zagregowany popyt całkowity popyt (wydatki) na wszystkie dobra i usługi w gospodarce w danym okresie.

44 Reakcja popytu zagregowanego na zmiany ceny Popyt zagregowany (AD) maleje, gdy rośnie ogólny poziom cen, bo: 1. Zmniejszają się dochody realne ludności 2. Zmniejsza się realna wartość wielu aktywów 3. Rośnie stopa procentowa 4. Zmniejsza się eksport netto P AD y

45 Przyczyny przesunięcia krzywej AD P 1. zmiany dochodów realnych 2. zmiany stóp % 3. zmiany oczekiwań 4. zmiany w polityce budżetowej 5. zmiany w polityce monetarnej AD0 AD1 y

46 Reakcja podaży zagregowanej na zmiany ceny Podaż zagregowana (AS) zwiększa się, gdy rośnie ogólny poziom cen (P), bo: 1. Rosną zyski producentów (w krótkim okresie) 2. Występuje iluzja pieniężna P AS Podaż zagregowana suma podaży (produkcji) dóbr i usług w gospodarce. y

47 Przyczyny przesunięcia krzywej AS P AS0 AS1 1. zmiany podaży zasobów 2. zmiany technologiczne 3. zmiany oczekiwań 4. zmiany w polityce budżetowej 5. zmiany w polityce monetarnej y

48 Tożsamość dochodowo-wydatkowa YS = Yd Ys = C + I + G + NX

49 Równowaga makroekonomiczna (AD=AS) P AD AS Pe E Równowaga Ye y

50 Problemy makroekonomiczne - wzrost gospodarczy - inflacja - bezrobocie - deficyt budżetowy i dług publiczny - ujemne saldo w bilansie handlowym

51 Wzrost gospodarczy w Polsce, UE, Niemczech i USA Źródło: KNF.

52 Inflacja CPI (USA i Chiny) oraz HICP (strefa euro) (r/r) Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.

53 Inflacja CPI w Europie Środkowo-Wschodniej (r/r) Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.

54 Stopa bezrobocia w UE, wrzesień 2014 We wrześniu 2014 r. w Europie (EU28) liczba bezrobotnych wynosiła 24,5 mln osób. W grupie wiekowej do 25 lat stopa bezrobocia wynosiła w Niemczech 7,6%, w Austrii 9,1%, w Holandii 9,8%, w Polsce 22,6%, w Hiszpanii 53,7%, a w Grecji 50,7%. Źródło: Eurostat, X 2014.

55 Dług publiczny (jako % PKB) Źródło: OECD. Kraj Australia 14,6 13,9 19,5 23,6 27,1 32,4 33,7 Austria 63,5 68,7 74,1 78,1 80,0 84,9 86,8 Belgium 87,9 92,7 99,8 99,5 101,9 104,1 104,7 Canada 65,0 69,2 81,5 83,0 83,4 85,5 85,2 Czech Republic 31,0 34,4 40,8 45,2 48,2 55,9 59,3 Denmark 34,3 41,4 49,3 53,1 59,9 58,9 58,6 Estonia 7,3 8,5 13,1 12,9 10,4 14,2 15,5 Finland 41,4 40,3 51,8 57,9 57,9 63,3 66,2 France 73,0 79,3 91,3 95,6 99,5 109,7 113,5 Germany 65,6 69,9 77,5 86,1 86,3 89,2 87,9 Greece 119,3 122,4 138,3 156,9 178,9 165,6 183,7 Hungary 73,3 77,1 86,4 87,3 85,9 89,0 88,9 Iceland 53,3 102,2 119,8 125,1 133,8 131,8 128,6 Ireland 28,6 49,7 70,5 98,0 112,2 123,3 129,3 Israel (1) 78,5 77,1 79,5 76,0 73,9 72,9 73,0 Italy 114,4 116,9 130,1 128,9 122,0 140,2 143,6 Japan 162,4 171,1 188,7 193,3 210,6 219,1 228,4 Korea 28,8 30,4 33,5 34,3 36,2 35,1 35,0 Luxembourg 11,4 19,3 19,1 25,8 25,9 28,4 30,4 Netherlands 51,5 64,8 67,6 71,6 75,9 82,6 84,2 New Zealand 25,5 28,7 34,2 37,9 41,6 44,3 46,3 Norway 56,6 55,2 49,0 49,2 34,1 34,6 41,3 Poland 51,7 54,4 58,4 62,4 63,1 62,6 64,7 Portugal 75,5 80,8 94,0 105,5 121,6 138,8 142,8 Slovak Republic 33,5 32,2 40,4 45,9 48,2 56,6 58,8 Slovenia 29,5 28,8 43,1 47,3 51,1 61,0 70,7 Spain 42,4 47,8 62,9 67,8 77,1 90,5 97,8 Sweden 49,8 50,0 52,2 49,3 49,4 48,7 52,6 Switzerland 51,5 47,0 46,4 45,2 44,6 43,8 43,1 United Kingdom 47,0 57,5 72,0 85,6 100,4 103,9 109,1 United States 66,3 75,3 88,8 97,9 102,3 106,3 109,1