Polityka fiskalna (budżetowa) dr Krzysztof Kołodziejczyk

Transkrypt

1 Polityka fiskalna (budżetowa) dr Krzysztof Kołodziejczyk

2

3 Plan 1. Definicja polityki fiskalnej 2. Instrumentarium polityki fiskalnej 3. Budżet państwa - deficyt budżetowy - dług publiczny 4. Aktywna polityka fiskalna (ekspansywna lub restrykcyjna) 5. Pasywna polityka fiskalna (automatyczne stabilizatory)

4 Polityka fiskalna słowa kluczowe budżet państwa dochody budżetu wydatki budżetu deficyt budżetowy nadwyżka budżetowa dług publiczny aktywna polityka fiskalna ekspansywna polityka fiskalna restrykcyjna polityka fiskalna Pasywna polityka fiskalna automatyczne stabilizatory 4

5 Polityka fiskalna pytania na dziś Co to jest dług publiczny brutto i netto? Na czym polega aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna? Na czym polega pasywna polityka fiskalna? Czym się różnią ekspansywna i restrykcyjna polityka fiskalna? W jaki sposób działają tzw. automatyczne stabilizatory? 5

6 Dług publiczny brutto makro w teorii Dług publiczny brutto - obejmuje łączne nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalane z pominięciem wzajemnych zobowiązań pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto). Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania z następujących tytułów: o wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne (poza papierami udziałowymi), o zaciągniętych kredytów i pożyczek, o przyjętych depozytów, o wymagalnych zobowiązań (tzn. zobowiązań, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone), o wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, o uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem. 6

7 Dług publiczny brutto makro w praktyce 7

8 Dług publiczny netto makro w teorii Dług publiczny brutto nie uwzględnia strony aktywów w bilansach rządowych. Aktywa mogą generować dochód lub być sprzedawane w celu umorzenia części długu brutto, a zatem są bardzo istotne w ocenie kondycji finansowej rządu. Rząd o wysokim poziomie zobowiązań, ale także ze znacznymi kwotami aktywów w bilansie, może być w korzystniejszym położeniu niż rząd o niższym poziomie zobowiązań i prawie bez aktywów. Dług publiczny netto zawiera informacje o aktywach. Zapewnia wgląd w możliwości rządów w zakresie obsługi długu w dłuższej perspektywie, a tym samym przedstawia bardziej kompleksowy i zniuansowany obraz kondycji finansowej rządu. 8

9 Dług publiczny netto makro w praktyce 9

10 Aktywna polityka fiskalna makro w teorii Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna - decyzje rządu mające na celu sterowanie łącznym popytem, świadomy interwencjonizm. Instrumenty aktywnej polityki fiskalnej: o programy robót publicznych, o programy wspomagania zatrudnienia, o programy wydatków transferowych, o zakupy dóbr. Skuteczność takiej polityki jest przedmiotem kontrowersji (koszt uzyskania informacji, opóźnienia, uwikłania polityczne decyzji ekonomicznych). 10

11 Aktywna polityka fiskalna makro w teorii Prowadzenie aktywnej polityki fiskalnej wymaga posiadania odpowiednich informacji. o wskaźniki wyprzedzające (pilotujące) ulegają zmianie przed zmianą podstawowych tendencji ekonomicznych: ceny akcji, stopa bezrobocia, zamówienia w budownictwie, o wskaźniki współbieżne (równoległe) ulegają zmianie razem z głównymi tendencjami w gospodarce (obroty bieżące), o wskaźniki opóźnione zmieniają się po zmianie głównej tendencji (stopy procentowe, czas pozostawania bez pracy). 11

12 Pasywna polityka fiskalna makro w teorii Pasywna polityka fiskalna - realizowana przez automatyczne stabilizatory koniunktury, to znaczy instrumenty ekonomiczne samoczynnie reagujące na zmiany PKB i innych parametrów ekonomicznych. Ich efektem jest podtrzymywanie łącznego popytu w okresie osłabiania koniunktury i jego redukcja w okresie przegrzania gospodarki. Przykłady: o podatki od dochodów osobistych, o podatki od dochodów osób prawnych, o podatki pośrednie, o systemy zapomóg dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne. 12

13 Pasywna polityka fiskalna makro w teorii Zalety pasywnej polityki fiskalnej: o szybkość działania i przewidywalność, o brak opóźnień decyzyjnych. Wady: o stabilizują istniejącą sytuację, o nie tworzą przesłanek do zmian, o działają krótkookresowo, o mogą utrudniać proces wzrostu. o prowadzą do deficytu budżetowego w okresach recesji i nadwyżek w okresach ekspansji. o są skuteczne w stabilizacji niewielkich wahań koniunkturalnych. 13

14 Ekspansywna vs. restrykcyjna makro w teorii AKTYWNA POLTYKA FISKALNA EKSPANSYWNA RESTRYKCYJNA państwo zwiększa wydatki państwo zmniejsza wydatki państwo obniża podatki państwo podwyższa podatki Wg szkoły keynesowskiej ekspansywna polityka fiskalna poprzez zwiększenie zagregowanego popytu ma na celu zwiększenie produkcji i zmniejszenie bezrobocia. Wg monetarystów, przedstawicieli nowej klasycznej ekonomii, ekspansywna polityka fiskalna prowadzi do poprawy koniunktury i zwiększenia zatrudnienia tylko w krótkim okresie lub w ogóle nie prowadzi do zwiększania zagregowanego popytu. Polityka fiskalna powinna prowadzić do równowagi wydatków i dochodów (brak deficytu budżetowego). 14

15 Automatyczne stabilizatory makro w teorii Nowoczesny system fiskalny opiera się także na wbudowanych mechanizmach ekonomicznych pełniących rolę automatycznych stabilizatorów gospodarki. Mechanizmy te automatycznie reagują na zmiany sytuacji gospodarczej i samoczynnie ograniczają wahania poziomu produkcji (bez konieczności podejmowania decyzji uznaniowych przez instytucje państwowe). Automatyczne stabilizatory prowadzą do: o wzrostu wpływów budżetowych w okresie ożywienia gospodarczego (polityka budżetowa staje się wtedy automatycznie restrykcyjna), o spadku wpływów budżetowych w okresie spowolnienia (polityka budżetowa staje się wtedy automatycznie ekspansywna). 15

16 Automatyczne stabilizatory makro w teorii Najważniejsze automatyczne stabilizatory: o system podatkowy Większość podatków jest ściśle powiązana z poziomem aktywności w gospodarce (przy spadku aktywności dochodzi do automatycznego ograniczenia obciążenia przedsiębiorstw i gospodarstw domowych oraz zmniejszenia wpływów budżetowych z tytułu podatków); przy wzroście aktywności gospodarczej zarówno obciążenia podmiotów gospodarczych, jak i wpływy budżetowe z tytułu podatków automatycznie rosną. W sytuacji spowolnienia gospodarczego mechanizm oddziałuje w kierunku zwiększenia zagregowanego popytu; w sytuacji ożywienia w kierunku jego ograniczenia. Oddziaływanie systemu podatkowego jako automatycznego stabilizatora jest najsilniejsze w przypadku progresywnej stopy opodatkowania (zmiany obciążeń podatkowych i wpływów budżetowych z tytułu podatków są relatywnie większe niż powodujące je zmiany aktywności gospodarczej). 16

17 Automatyczne stabilizatory makro w teorii Najważniejsze automatyczne stabilizatory: o płatności transferowe W sytuacji spowolnienia aktywności gospodarczej następuje zazwyczaj spadek dynamiki wynagrodzeń oraz wzrost stopy bezrobocia. W efekcie zwiększają się płatności transferowe państwa, w tym np wypłaty zasiłków dla bezrobotnych. Następuje automatyczny wzrost wydatków państwa, przyczyniający się do zwiększenia zagregowanego popytu. W sytuacji ożywienia wynagrodzenia zwykle rosną, a bezrobocie obniża się. W efekcie zmniejszają się płatności transferowe, co przyczynia się do ograniczenia wzrostu zagregowanego popytu. 17