Przedstawienie roli mediatora, wpływu jego odpowiedniego przygotowania na postępowanie mediacyjne

Transkrypt

1 Dr Marta Janina Skrodzka Przedstawienie roli mediatora, wpływu jego odpowiedniego przygotowania na postępowanie mediacyjne Wprowadzenie Mediator jest bezstronną, neutralną osobą trzecią, która pomaga skonfliktowanym stronom porozumieć się i osiągnąć konsensus, który będzie je satysfakcjonować. Od jego profesjonalizmu zależy zatem, czy strony otworzą się na współpracę i czy zechcą pracując razem, znaleźć najlepsze rozwiązanie ich sytuacji konfliktowej. Mediator, często niedoceniany, odgrywa w związku z tym, zasadniczą rolę w procesie mediacji, dlatego warto wskazać jakie cele i zadania nakłada na niego wykształcona w wyniku praktyki, procedura postępowania mediacyjnego. Aby jednak przedstawić rolę mediatora należy w pierwszej kolejności wyjaśnić, że nierzadko zależy ona od stylu sposobu mediacji, jaką przyjmie ten gwarant profesonalnego postępowania mediacyjnego. Mediacja facylitatywna Podstawowym rodzajem mediacji jest mediacja klasyczna, tzw. facylitatywna. Jak wskazuje M. Tański 1, powstała w latach 60. i 70. XX wieku w Stanach Zjednoczonych i jest najbardziej rozpowszechnionym stylem mediacji w Polsce i na świecie 2. W mediacji facylitatywnej, mediator nie musi się znać na przedmiocie sporu i może mieć dowolne wykształcenie (nie musi być w związku z tym prawnikiem, psychologiem, pedagogiem, itp.), powinien jednak posiadać odpowiednie kwalifikacje do prowadzenia mediacji (wykształcenie i umiejętności - przeszkolenie teoretyczne i praktyczne). Jego rolą w prowadzeniu mediacji facylitatywnej jest pomoc stronom w rozwiązaniu problemu, tak aby potrafiły one znaleźć satysfakcjonujące je rozwiązanie. W związku z tym mediator nadaje etapową strukturę procesowi rozwiązywania sporu, podejmuje decyzje o sposobie pracy nad problemem, wprowadza reguły prowadzenia spotkania, zadaje pytania, szuka głębokich interesów stron, znajduje i nazywa w neutralny sposób kwestie negocjacyjne, z którymi do niego przyszły, pomaga opracowywać możliwości rozwiązania sporu 3. Mediator w tym przypadku jest 1 Mediator i trener umiejętności mediacyjnych, dyrektor Centrum Mediacji Gospodarczej. 2 M. Tański, mediacja facylitatywna, 3

2 zatem neutralnym pośrednikiem ułatwiającym komunikację, nie sugerującym własnych opinii, czy rozwiązań. Dba o cały proces mediacji, tak by strony podejmowały racjonalne decyzje oparte na zrozumieniu swojej sytuacji 4. Dzięki naciskowi mediatora na komunikację i możliwość podejmowania decyzji wyłącznie przez strony, mają one poczucie całkowitej kontroli nad przebiegiem mediacji oraz nad kształtem końcowego porozumienia. Mediacja ewaluatywna Drugim rodzajem postępowania mediacyjnego, rozpowszechnionym w latach 80-tych. XX wieku (po wprowadzeniu instytucji mediacji do systemów prawnych różnych krajów, kiedy to zaczęli się nią zajmować prawnicy), jest tzw. mediacja ocenna ewaluatywna, której celem jest przede wszystkim doprowadzenie skonfliktowanych stron od zawarcia ugody 5. Zgodnie z charakterem mediacji ewaluatywnej, głównym źródłem sporu jest brak właściwego rozeznania, kto i do czego w danej sytuacji ma prawo. W związku z tym mediator, posiadający wiedzę prawniczą lub ekspercką z zakresu prowadzonego sporu, nie tylko czuwa nad przebiegiem procesu mediacji, zapewniając stron możliwość wypracowania własnego rozwiązania, ale wnikliwie je analizuje, oceniając m.in. pod kątem zgodności z prawem. Zdarza się także, że mediator sam wskazuje rozwiązanie, które byłoby korzystane dla obu stron, oceniając je ze stronami w oparciu o ich satysfakcję ze wskazanego rozwiązania. Rolą mediatora w przypadku mediacji ewaluatywnej jest zatem bezpośredni wpływ na proces mediacji i rozwiązanie jakie ostatecznie uzgodnią skonfliktowane strony. Rola mediatora w postępowaniu mediacyjnym Bez względu jednak na rodzaj prowadzonej mediacji (facylitatywnej, czy ewaluatywnej), mediator pełni w postępowaniu mediacyjnym kilka ról. Jest bowiem 6 : - edukatorem, prezentującym i modelującym konstruktywne formy porozumiewania się (jak m.in. aktywne słuchanie); - gospodarzem procesu mediacji, odpowiedzialnym za przeprowadzenie jej uczestników przez poszczególne jej fazy; - specjalistą kreatywnego myślenia i procedur elastycznego poszukiwania rozwiązań; 4 5 M. Tański, mediacja ewaluatywna, 6 D. Fedorowska, Role pełnione przez mediatora,

3 - słuchaczem, gotowym zapoznać się ze stanowiskiem i emocjami każdej ze stron, bez ich oceniania; - czy wreszcie osobą dającą poczucie wysłuchania. Należy podkreślić, że rolą mediatora nie jest doradztwo prawne, prowadzenie spotkania psychologicznego, czy rozsądzanie sporu. Mediator nie powinien (ze względu na obowiązek przestrzegania zasady bezstronności i neutralności, a także profesjonalizm) 7 : - przewidywać wyniku mediacji, czy procesu sądowego w danej sprawie i dzielić się swoją opinią na ten temat z którąś ze stron; - zgadzać się głośno z postawami uczestników sporu np.: ma Pan/Pani rację; - stawać po którejś ze stron i negocjować tylko z jedną stroną na rzecz drugiej, zamiast mediować między uczestnikami; - wprowadzać stronę konfliktu w zakłopotanie np.: adorowaniem; - zalewać strony nadmiarem informacji np.: gadulstwem; - oceniać, wydawać sądy np.: wydawać opinie, jako specjalista w danej dziedzinie; - naruszać zasadę poufności np.: ujawniając informacje otrzymane w procesie mediacji; - mieć uprzedzeń co do istoty sporu czy samych stron. Oznacza to, że mediator jest przede wszystkim bezstronnym i neutralnym profesjonalistą, który pomaga stronom w komunikacji, gwarantując swoją postawą do przeprowadzenia sprawnie, w kontrolowanej atmosferze postępowania mediacyjnego, w którym strony przestrzegając szacunku osiągną wypracowane wspólnie porozumienie. Warto wskazać, że podczas każdego z etapów postępowania mediacyjnego rola mediatora się zmienia, w ten sposób, że mediator kładzie nacisk na inne elementy istotne z punktu widzenia danego kroku procesu mediacji. Zgodnie z 12-toma etapami postępowania mediacyjnego Ch. Moore a, mediator powinien 8 : - nawiązując kontakt ze stronami sporu skupić się przede wszystkim na: zbudowaniu wiarygodności, wyjaśnieniu stronom istoty procesu, zmotywowaniu stron do podjęcia mediacji, 7 8 Zobacz: strona internetowa Krajowego Stowarzyszenia Mediatorów, dostępna pod adresem: ( r.).

4 a w związku z tym zwiększenia ich zaangażowania w samą procedurę, podtrzymywaniu kontaktu ze stronami; - wybierając strategię prowadzenia mediacji - pomóc stronom w ocenie różnych sposobów rozwiązania konfliktu i dokonania wyboru potrzebnego sposobu rozwiązania ich sytuacji konfliktowej; - zbierając i analizując podstawowe informacje gromadzić i analizować istotne informacje o osobach uczestniczących w konflikcie oraz dynamice i istocie konfliktu, weryfikować dokładność danych i minimalizować wpływ nieścisłych i niedostępnych danych; - sporządzając szczegółowy plan mediacji - ustalić strategię i wynikające z niej typowe posunięcia, które umożliwią stronom zmierzanie w kierunku porozumienia, ustalić ewentualne nietypowe interwencje odpowiadające specyfice konfliktu; - budując zaufanie i współpracę przygotować strony do udziału w negocjacjach na zasadnicze tematy; kierować silnymi emocjami stron oraz sprawdzać ich percepcję, minimalizując wpływ stereotypów, budować zaufanie i uznawać racje stron, poprzez wyjaśnianie, czy klaryfikację wypowiedzi; - rozpoczynając sesję mediacyjną - otwarzyć negocjacje pomiędzy stronami, stworzyć pozytywną i otwartą atmosferę, ustalić podstawowe "reguły gry" i zasady zachowania, pomóc stronom w wentylacji emocji, nakreślić obszary tematyczne i sprawy do dyskusji; - definiując sprawy i ustalając plan - ustalić szeroki obszar tematów interesujących obie strony, uzyskać zgodę stron na podjęcie określonych tematów w dyskusji, rozstrzygnąć o kolejności omawiania poszczególnych spraw; - odkrywając ukryte interesy stron - ustalić rzeczywiste, proceduralne i psychologiczne interesy stron, uświadomić stronom ich wzajemne interesów; - generując opcje rozwiązań - rozwijać świadomość stron dotyczącą potrzeby tworzenia różnorodnych pomysłów rozwiązań, zmniejszać przywiązanie stron do swoich stanowisk i jedynych pomysłów rozwiązań, tworzyć rozwiązania przy użyciu przetargu biorącego pod uwagę stanowiska, jak również interesy stron; - oceniając możliwości rozwiązań - dokonywać przeglądu interesów stron, oceniać, na ile interesy stron mogą być zaspokojone w ramach dostępnych możliwości rozwiązań, oceniać koszty i korzyści płynące z wybrania określonych opcji; - przygotowując końcowe negocajce pomóc osiągnąć stronom porozumienie w drodze negocjacji poprzez stopniowe zbliżenie stanowisk, przejście do rozwiązań końcowych łączących uzgodnienia szczegółowe; uzgodnić proceduralne środki osiągania porozumienia w kwestiach merytorycznych; wypracować zasady akceptowane przez obie strony;

5 - osiągając formalne porozumienie - ustalić proceduralne kroki, pozwalające na formalizowanie porozumienia, ustalić procedury pozwalające na ocenę i kontrolę zawartego porozumienia; sformalizować porozumienie i stworzyć mechanizmy zapewniające wprowadzenie go w życie, ustalić zasady gwarancji. Zakończenie Z przedstawionych informacji wynika, że to właśnie mediator i jego zachowanie oraz zaangażowanie w proces mediacji, mają zasadniczy wpływ nie tylko ne jego przebieg i ostateczny efekt, ale także na sposób w jaki pracują ze sobą skonfliktowane strony. To od wyboru odpowiedniego mediatora posiadającego kwalifikacje - wykształcenie i umiejętności oraz doświadczenie w prowadzeniu mediacji będzie w dużej mierze zależeć, czy strony będące w sporze będą potrafiły efektywnie przejść przez postępowanie mediacyjne i rozwiązać go w sposób je satysfakcjonujący. Warto o tym pamiętać kierując swój spór do mediacji, dokonując wyboru ośrodka mediacyjnego, a przez to godząc się na reguły w nim panujące i mediatorów, którzy są tymi regułami związani i którzy z danym ośrodkiem współpracują.