Skutki zawarcia ugody mediacyjnej oraz konsekwencje jej nie zawarcia w sektorze publicznym i samorządowym

Transkrypt

1 Oprac. dr Marta Janina Skrodzka Wydział Prawa Uniwersytet w Białymstoku Skutki zawarcia ugody mediacyjnej oraz konsekwencje jej nie zawarcia w sektorze publicznym i samorządowym 3.3. Szybkość i koszt postępowania mediacyjnego Jedną z ważniejszych zasad postępowania sądowego jest zasada tzw. koncentracji materiału dowodowego, której głównym celem jest przeciwdziałanie przewlekłości postępowania. Zgodnie z nią sąd zobowiązany jest do dążenia aby rozstrzygnięcie w każdej sprawie zapadło na pierwszej rozprawie. Jest to oczywiście postulat ustawodawcy. W rzeczywistości bowiem bardzo rzadko się zdarza, aby wyrok zapadł już na pierwszej rozprawie. Przewlekłości postępowania mają przeciwdziałać również przepisy określające tzw. terminy prekluzyjne oraz dyskrecjonalna władza sędziego. Sędzia ma bowiem możliwość dyscyplinowania stron i świadków m.in. poprzez wzywanie ich na posiedzenia sądowe, nakazywanie składania odpowiednich pism, nakładanie kosztów za niesumienne i oczywiście niewłaściwe postępowanie. Wszystkie te działania mają na celu przyśpieszenie postępowania. Faktem jest jednak, że postępowania sądowe są dużo dłuższe niż postępowania mediacyjne. Mimo, że wśród przepisów prawa nie ma zasady koncentracji materiału dowodowego w odniesieniu do postępowania mediacyjnego, to statystyki (S. Pieckowski, Mediacja w sprawach gospodarczych, Warszawa 2012 s Publikacja w wersji elektronicznej dostępna na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości pod adresem: ( )) wskazują, że dzięki swojej elastyczności, mediacja zwłaszcza w odniesieniu do spraw gospodarczych, jest procesem szybszym i tańszym od procesu sądowego. Bazując na przykładzie mediacji wykorzystywanej w sprawach gospodarczych, zgodnie ze wspomnianymi statystykami, mediacja gospodarcza w Polsce: jest blisko 13 razy szybsza od postępowania sądowego; generuje blisko 5 razy mniejsze koszty niż postępowanie sądowe; jest ponad 8 razy szybsza niż arbitraż; generuje ponad 3,5 razy mniejsze koszty niż arbitraż. Mimo to stanowi nadal nieznaczy ułamek 1% spraw gospodarczych (zob. powołane statystyki).

2 3.4. Neutralność i bezstronność mediatora Przepisy prawa, w odniesieniu do postępowania mediacyjnego nie formułują wprost zasady równości stron, która jest jedną z podstawowych zasad postępowania sądowego. Jednak w oparciu o zasadę bezstronności i neutralności mediatora, należy wskazać, że również w trakcie procesu mediacji to mediator jako osoba bezstronna czuwa aby strony były traktowane w taki sam sposób, sprawiedliwie. Przy czym w odniesieniu do procesu mediacji zasada równości polega na stosowaniu przez mediatora odpowiednich technik m.in. umiejętnym zadawniu pytań, konstruowaniu efektywnego dialogu za pomocą tzw. aktywnego słuchania. Ponadto mediator jako osoba bezstronna nie staje po żadnej ze stron, jako osoba neutralna zaś nie narzuca stronom swojego rozwiązania. Sędzia wydając wyrok opowiada się po jednej ze stron, narzucając pewne rozwiązanie. Co więcej, sędzia związany zasadą formalizmu procesowego nie może korzystać z technik, które są dozwolone a nawet zalecane do stosowania podczas postępowania mediacyjnego. Osoba sędziego ma zagwarantować równość stron, przy zachowaniu bezstronności, bez aktywnego zaangażowania w spór. Podczas gdy sędzia stoi na straży róności stron wykorzystując do tego środki prawne, mediator także stając na straży równości stron, aktywnie angażuje się w proces, będąc jego częścią, wykorzystując do tego posiadane przez siebie umiejętności i wiedzę. Mediator jest zatem aktywnym strażnikiem równości stron sędzia biernym strażnikiem tej zasady. Pomimo jednakowego celu zasady, to aktywność mediatora sprawia, że podczas procesu mediacji łatwiej jest osiągnąć porozumienie satysfakcjonujące obie strony, zbudować realcje i usunuąć źródła konfliktu - zapobiec im w przyszłości, nauczyć strony rozmawiać ze sobą. Sędzia mimo, że jest gwarantem równości stron, nie odnosi takiego efektu jak mediator Wspólny interes stron W przepisach odnoszących się do instytucji mediacji w sprawach sądowoadministracyjnych, czy tych z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego brak jest takich, które bezpośrednio formułują zasadę prawdy, która jest jedną z podstawowych zasad postępowania sądowego. Wynika to z faktu, że mediacja jest procesem niesfomalizowanym, elastycznym, a mediator prowadząc postępowanie mediacyjne nie

3 opiera się na dowodach. Jego zadaniem jest pomoc w usprawnieniu wadliwej komunikacji między stronami. Dowody są zatem niepotrzebne. Strony podczas procesu mediacji mają możliwość swobodnej wymiany myśli na temat zaistniałego problemu, mediator zaś czuwa nad przebiegiem procesu komunikowania się między stronami. W odróżnieniu od postępowania sądowego, który oparty jest bardziej na prawach i obowiązkach stron oraz dążeniu sądu do odkrycia prawdy procesowej, mediacja oparta jest na odkryciu interesu stron i doprowadzenia do zgody wypracowania takiego rozwiązania, które satysfakcjonuje obie strony. W procesie mediacji nie jest ważne kto ma rację, a kto się myli, ważne jest aby strony usłyszały się nawzajem i uwzględniły w kręgu swoich potrzeb także potrzeby strony przeciwnej. Zadaniem sędziego w procesie cywilnym jest osądzenie i wydanie wyroku zgodny z prawem, w oparciu o zaprezentowane dowody. Zadaniem mediatora zaś jest doprowadzenie stron do pojednania i wypracowania konsensusu satysfakcjonującego obie strony. Podczas gdy sąd rozstrzyga o tym co było, mediacja nastawiona jest na przyszłość w jej ramach zapadają decyzje o tym co będzie Porozumienie w postępowaniu mediacyjnym Jedną z podstawowych zasad postępowania sądowego jest zasada kontradyktoryjności nazywana jest inaczej zasadą sporności. Zakłada ona, że między stronami procesu toczy się spór i to na stronach ciąży obowiązek udowodnienia swoich racji. W tak rozumianym procesie sąd odgrywa jedynie rolę arbitra, który wydaje wyrok, co w praktyce oznacza, że nie powinien on prowadzić postępowania dowodowego i udzielać informacji stronom. Przeciwieństwem zasady kontradyktoryjności jest już idea procesu mediacji, której głównym celem jest wyjście ze sporu i znalezienie płaszczyzny wspólnego porozumienia. Zaletą postępowania mediacyjnego jest zatem sama formuła instytucji, gdzie dąży się do dialogu i osiągnięcia satysfakcji obu stron, podczas gdy kontradyktoryjne postępowanie sądowe nastawia strony na walkę i dążenie do stanu wygrany - przegrany. 4. Skutki zawarcia ugody

4 W postępowaniu mediacyjnym toczącym się w oparciu o przepisy ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, w sytuacji gdy strony dojdą do porozumienia i ustalą jego wynik, tak sformułowany rodzaj ugody jest podstawą do autoweryfikacji stanowiska pierwotnie zajętego przez organ prowadzący spór. Poprzez przyjęcie ustaleń co do sposobu załatwienia sprawy, które następnie są spisywane w protokole mediacyjnym, organ podejmuje decyzję polegającą na uchyleniu lub zmianie zaskarżonej decyzji. Organ może także wykonać lub podjąć inną czynność, w zależności od właściwości, kompetencji i okoliczności sprawy. Warto zaznaczyć, że druga strona sporu ma nadal możliwość (pomimo podjęcia środków prawnych przez organ, zgodnych z ustaleniami zapisanymi w protokole mediacyjnym) wnieść skargę na czynności organu do sądu administracyjnego. W przypadku postępowania mediacyjnego toczącego się w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, w sytuacji gdy takie postępowanie kończy się zawarciem ugody, jest ona, co do zasady, składana w sądzie przez mediatora - celem jej zatwierdzenia. Sąd zatwierdza ugodę, jeżeli jest ona poprawnie sformułowana, w sposób zrozumiały oraz gdy nie jest sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego lub nie zmierza do obejścia prawa. Tak zatwierdzona ugoda ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. 5. Gdy mediacja zawiedzie Głównym celem prowadzonej mediacji jest ułatwienie komunikacji między stronami sporu i wypracowanie wspólnego rozwiązania satysfakcjonującego je. Oznacza to, że postępowanie mediacyjne może zakończyć się zawarciem ugody. Może jednak zdarzyć się tak, że strony sporu nie znajdą wspólnego rozwiązania problemu i nie dojdą do porozumienia, w związku z czym nie dojdzie między nimi do zawarcia ugody. W takiej sytuacji, bez względu na rodzaj prowadzonego postępowania mediacyjnego (prowadzonego w oparciu o: klauzulę zawartą w spornej umowie, czy umowę o mediację; lub też będącego wynikiem decyzji sądu) zarówno w sprawach sądowoadministracyjnych, jak i cywilnych, strony mają prawo, bez ponoszenia dodatkowych konsekwencji swojej decyzji, do skierowania sprawy na drogę sądową. Skorzystanie zatem z postępowania mediacyjnego nie wyklucza możliwości dochodzenia swoich rozszceń przed sądem i nie zamyka drogi sądowej.

5 6. Podsumowanie Wskazane zasady mają zasadniczy wpływ na sposób organizacji postępowania mediacyjnego oraz wyznaczają sposoby zachowania mediatora w jego trakcie, a w związku z tym kształtują kulturę samego procesu mediacji. Dzięki tak ukształtowanej kulturze postępowania, mediacja charakteryzuje się szeregiem zalet. Przede wszystkim istnienie opisanej kultury procesu mediacji pozwala m.in: na prowadzenie dyskusji i negocjacji tak, by umożliwić uczciwe i sprawiedliwe rozwiązanie sporu. Ponadto tak skonstruowana kultura procesu mediacji pozwala zachować stronom kontrolę - tak nad samym procesem, jak i nad treścią ugody, gdyż żadna decyzja nie zostaje podjęta bez ich zgody. Dzięki przestrzeganiu opisanych zasad mediator może skoncentrować się na zaspokojeniu interesów każdej ze stron, co najczęściej prowadzi do sytuacji obopólnej wygranej a także pozwala na wypracowanie stosunkowo szybkiego i ostatecznego kompromisowego rozwiązania. Wreszcie zaś strony przestrzegające i rozumiejące kulturę procesu mediacji w dużym stopniu stosują się do powziętych ustaleń z uwagi na to, że same uzgodniły te ustalenia. Powyższe zalety, wybrane spośród szerokiego ich grona, pozwalają na sformułowanie stwierdzenia, że mediacja, obok charakterystycznej elastyczności oraz nieformalności jaką się cechuje, jest procesem rozwiązywania sporów nakierowanym na strony sporu, uwzględnia bowiem ich oczekiwania i potrzeby. W związku z tym odgrywa ważną rolę w rozwiązywaniu konliktów i stanowi prawdziwą alternatywę dla drogi sądowej. Jedną z możliwości uniknięcia długotrwałego i kosztownego postępowania sądowego w sytuacji zaistnienia sporu, jest zamieszczenie w umowie zawieranej między stronami tzw. klauzuli mediacyjnej o następującej treści: Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy lub pozostające w związku z nią - będą rozwiązywane w trybie postępowania mediacyjnego przez mediatorów...(nazwa ośrodka mediacyjnego) przy... (nazwa instytucji, przy której działa ośrodek mediacyjny), w oparciu o Regulamin... (nazwa regulaminu). Jeżeli spór nie zostanie rozwiązany zgodnie z Regulaminem... (nazwa regulaminu) w terminie... dni od złożenia wniosku o przeprowadzenie mediacji lub w innym terminie uzgodnionym pisemnie przez strony, każda ze stron może poddać spór pod rozstrzygnięcie właściwego sądu.