Karol Marks ( )

Transkrypt

1 Karol Marks ( )

2 Karol Marks Niemiecki filozof, ekonomista, rewolucjonista System wyjaśniający działanie przyrody i całego społeczeństwa Wpływ: Niemiecka filozofia historii Socjaliści utopijni David Ricardo Główny przedmiot zainteresowania: historyczny rozwój społeczeństw

3 Marks, c.d. Ekonomia Marksa jest zastosowaniem jego teorii historii (materializmu historycznego) do analizy gospodarki Teoria wartości Problem wyzysku robotników Alienacja robotników i fetyszyzm towarowy Prawa ruchu kapitalizmu predykcje co do długookresowych tendencji w rozwoju

4 Marks, c.d. Skrajny krytyk kapitalizmu, zwolennik komunizmu (i socjalizmu jako systemu przejściowego) Ogromy wpływ na losy świata w XX w., ale mały wpływ na ekonomię głównego nurtu Badał głównie kapitalizm (niewiele o komunizmie) Główne dzieło ekonomiczne Kapitał, t , t , t , t

5 Życie Marksa Lata 30. studiuje prawo i filozofię w Niemczech Początek lat 40. redaguje radykalne pismo w Kolonii (zamknięte w 1843) 1843 emigruje do Francji, 1845 do Belgii, 1849 do Londynu 1844 poznaje Fryderyka Engelsa 1848 publikuje Manifest Komunistyczny 1864 współtworzy pierwszą Międzynarodówkę 1867 publikuje I tom Kapitału

6 K. Marks, F. Engels, Manifest Komunistyczny, 1848 Rewolucja przemysłowa spowodowała: Rosnący wyzysk robotników Cykle koniunkturalne Mechanizację pracy Rosnącą pauperyzację Jedynym rozwiązaniem jest wprowadzenie komunizmu poprzez: wywłaszczenie własności ziemskiej, progresywne podatki dochodowe, zniesienie dziedziczenia Centralizację kredytu w rękach państwa Bezpłatną publiczną edukację dla wszystkich dzieci itp.

7 Idee K. Marksa Teoria wartości Wyzysk robotników Alienacja i fetyszyzm towarowy Materializm historyczny Prawa ruchu kapitalizmu

8 Teoria wartości Marksa Pożycza i modyfikuję teorię wartości D. Ricardo Teoria wartości oparta na pracy: wartość towaru mierzy się ilością społecznie niezbędnego czasu do wyprodukowania jednostki towaru Próbował pokazać, że tak rozumiane wartości mogą wyjaśnić ceny w kapitalizmie (tzw. problem transformacji wartości w ceny) ale nie udało mu się to. Teorię wartości opartą na pracy wykorzystywał również do pokazania wyzysku robotników

9 Teoria wartości Marksa Wartość = C + V +S, C kapitał stały, V kapitał zmienny, S wartość dodatkowa Tylko praca (opłacona przez V) jest produktywna: Nakład C daje przychód równy C Nakład V daje przychód równy V+S S jest tworzona tylko przez pracę ale S jest własnością kapitalistów, stąd wyzysk robotników przez kapitalistów Gdzie tkwi problem?

10 Marks a problem transformacji Czy teoria wartości oparta na pracy w ujęciu Marksa potrafi wyjaśnić ceny w gospodarce kapitalistycznej? Czyli czy wartości jako c+v+s mogą być przetransformowane w ceny rynkowe? Marks twierdził że tak i popierał to przykładami liczbowymi Wszystkie zmienne mierzone w godzinach czasu pracy W modelu są dwa przemysły, które używają kapitału wartego 100 ale proporcje c i v są różne Stopa zysku = s/(c+v) Stopa wartości dodatkowej (s/v) jest jednolita i wynosi 100% Przemysł c v k=c+v s (s=v) Wartość= k+s Zyski Ceny rynkowe Gospodar ka

11 Marks i problem transformacji Zauważmy że gdyby ceny byłyby proporcjonalne do wartości to stopy zysku musiałyby różnić się pomiędzy przemysłami, co byłoby niezgodne z konkurencyjną tendencją do wyrównywania się tych stóp (co Marks akceptował) Zatem ceny rynkowe odchylają się od wartości przewidywanych przez teorię wartości opartą na pracy. Ale: 1) suma wartości = sumie cen; 2) suma wartości dodatkowej = sumie zysków Więc zyski są formą s (nieopłaconej pracy) a dochód narodowy w cenach rynkowych jest wyznaczony przez (c+v+s) (wartość) Industry c v k=c+v s (s=v) e Value =k+s Profits Market prices Total economy

12 Marks i problem transformacji Zatem, teoria wartości oparta na pracy nie może wyjaśnic cen rynkowych poszczególnych towarów Ale może wg Marksa wyjaśnić zagregowaną wielkość gospodarki (dochód narodowy, suma zysków) W tym sensie tylko praca tworzy zagregowane bogactwo społeczeństwa i dochody kapitalistów Problem: pokazany przykład numeryczny Marksa nie jest zadawalający bowiem początkowe wyceny c oraz v nie zmieniają się mimo tego że ceny rynkowe nie są równe wartości Jeżeli ceny rynkowe odchylają się od wartości, to 1) c musi być nabywane po cenach rynkowych, 2) v może nie wystarczyć by nabyć wszystkie towary potrzebne na utrzymanie robotników Ogólnie: suma cen rynkowych odchyla się od sumy Marksowskich wartości a suma zysków od sum wartości dodatkowej

13 Marks a teoria wartości Zatem czysta teoria wartości oparta na pracy jest błędna Marks zdawał sobie z tego sprawę ale nie rozwiązał tego problemu Później wielu ekonomistów, marksistowskich i niemarksistowskich, próbowało rozwiązać analitycznie problem transformacji wartości w ceny Ekonomia głównego nurtu utrzymuje, że nie da się tego problemu rozwiązać w rygorystyczny sposób

14 Inna rola teorii wartości Marksa: wyzysk robotników Założenia: 1. Robotnik jest jedyną osobą która tworzy produkt posiadający wartość 2. Kapitalista otrzymuje część wartości produktu (C+S) 3. Robotnik musi pracować na warunkach kapitalisty (wytwarzać S) Konkluzja: 1. Robotnik niedobrowolnie otrzymuje mniej wartości niż wytworzył 2. Kapitalista otrzymuje część wartości której sam nie wytworzył Czy wyzysk w sensie Marksowskim rzeczywiście istnieje?

15 Inne zła kapitalizmu wg Marksa: alienacja i fetyszyzm towarowy W kapitalizmie ludzie stracili kontrolę nad procesem produkcji Samorealizacja przez pracę (najwyższy cel życia wg Marksa) stała się środkiem do zdobycia dochodów Podział pracy prowadzi do społecznej izolacji i wrogości nabywanej w procesie konkurencji Robotnicy są wyobcowani (alienacja) bowiem oddają owoce swojej pracy oraz czują się zagubieni, samotni i odizolowani w kapitalistycznym procesie produkcji Czy alienacja faktycznie istnieje współcześnie? Czy jest etycznie zła?

16 Fetyszyzm towarowy wg Marksa W kapitalizmie ludzie postrzegają system rynkowy jako mający niezależne od nich istnienie (nie kontrolują go) Rynek, pieniądz i towary stają się fetyszami, które zdają się kierować ludzkim działaniem Produkcja i konsumpcja nieustannie rośnie podczas gdy podstawowe cele wspólnoty nie są zrealizowane (ubóstwo, głód itp.) Czy faktycznie istnieje współcześnie?

17 Materializm historyczny Ostateczną przyczyną wszystkich ważnych wydarzeń historycznych jest czynnik ekonomiczny szeroko rozumiana technologia produkcji Trzy główne pojęcia materializmu historycznego: Siły wytwórcze (technologia produkcji) Stosunki produkcji (reguły gry, instytucje gospodarcze) Nadbudowa społeczna (instytucje polityczne, kultura, filozofia, nauka, obyczaje, ideologia itp.)

18 Materializm historyczny, c.d. Nadbudowa społeczna Harmonia sprzeczności pojawienie się nowych stosunków produkcji (harmonia) sprzeczności... itd. Czy to dobra teoria historii? Stosunki produkcji Siły wytwórcze

19 Prawa ruchu kapitalizmu Marksa Są to sprzeczności między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji w kapitalizmie Pięć praw ruchu Prawo rezerwowej armii bezrobotnych Prawo malejącej stopy zysków Prawo rosnącej koncentracji i centralizacji kapitału Prawo pogłębiających się kryzysów Prawo zubożenia proletariatu Nie są to prawa naukowe ale raczej niedokładne predykcje, często zawierające błędy, rzadko falsyfikowalne

20 Prawa ruchu kapitalizmu Marksa (1) 1. Prawo rezerwowej armii bezrobotnych Zawsze istnieje nadwyżka podaży pracy bowiem kapitaliści chcą utrzymać niskie płace Armia ta rekrutuje się z różnych źródeł: Robotnicy zastępowani przez maszyny Młode osoby na rynku pracy, robotnicy zwolnieni podczas kryzysów itp.. Liczebność rośnie w toku rozwoju kapitalizmu Czy ta prognoza się sprawdziła?

21 Prawa ruchu kapitalizmu Marksa (2) 2. Prawo malejącej stopy zysku: Stopa zysku spada w czasie ze względu na rosnącą konkurencję na rynku pracy i rynku towarów Stopa zysków : r = s/(c+v) Podzielmy licznik i mianownik prawej strony przez v: r= (s/v)/(c/v+1) Zatem, r = e/(k+1), gdzie e=s/v jest stopą wyzysku a k=c/v jest kapitałową intensywnością produkcji Jeżeli k rośnie szybciej niż e r spada. Wg Marksa postęp techniczny, mechanizacja, nieustannie podnosi k, ale e pozostawało dla niego raczej stałe (Miał rację?) Ale mechanizacja podnosi też produktywność pracy, więc e powinno rosnąć także i argument Marksa jest błędny

22 Prawa ruchu kapitalizmu Marksa (3)-(4) 3. Prawo rosnącej koncentracji i centralizacji kapitału Kapitaliści akumulują coraz więcej kapitału, wielkość firm rośnie a stopień konkurencji spada rośnie koncentracja przemysłu. Zmniejsza się również liczba kapitalistów Czy ta prognoza się sprawdziła? 4. Prawo pogłębiających się kryzysów Cykl koniunkturalny będzie się zaostrzał fazy depresji będą dłuższe i częstsze (bezrobocie wtedy będzie wzrastało permanentnie) Powody: Nierówne tempo wprowadzania postępu technologicznego w różnych przemysłach Spadająca stopa zysku Sprawdziło się?

23 Prawa ruchu kapitalizmu Marksa (5) 5. Prawo rosnącego zubożenia proletariatu Trzy interpretacje: Rosnące absolutne ubóstwo (realne dochody robotników spadają w czasie) Rosnące relatywne ubóstwo (część dochodu narodowego przypadająca robotnikom spada w czasie) Pogorszenie standardu życia (dochody + alienacja + fetyszyzm + wyzysk) Sprawdziło się?

24 Co pozostało z ekonomii Marksa? Wnioski z prezentacji dotyczącej aktualności marksizmu Standard życia (dochody i warunki pracy) robotników rósł niemal stale od czasów Marksa Poza tym, czy robotnicy są dziś klasą najmniej uprzywilejowaną? W XIX i XX w. kapitał i praca były raczej komplementarne niż substytucyjne Czy postęp technologiczny w XXI w. nadal będzie sprzyjał pracy? Czy też dotychczasowe niezautomatyzowane prace zostaną zautomatyzowane i pracy dla większości ludzi pozostanie niewiele lub/i będzie nisko płatna? Wizja kapitalizmu jako dynamicznego systemu popadającego w kłopoty (cykl koniunktury, bezrobocie, ubóstwo, postęp technologiczny)