John Stuart Mill ( )

Transkrypt

1

2 Socjalizm utopijny Kapitalizm (system wolnorynkowy) a socjalizm i komunizm Kapitalizm rynek mechanizmem alokacji i dystrybucji Socjalizm - system oparty na własności wspólnej (brak własności prywatnej), ale działają rynki (w pewnym zakresie) Komunizm własnośd kolektywna oraz brak rynków (paostwo decyduje o alokacji i podziale)

3 Socjalizm utopijny Pierwsze 3 dekady XIX wieku Reakcja na rozwijający się kapitalizm (warunki życia robotników) Etyczna krytyka kapitalizmu (niesprawiedliwy, nieludzki system) Socjalizm utopijny kontra socjalizm naukowy Główni przedstawiciele Robert Owen ( ), Claude de Saint Simon ( ), Charles Fourier ( )

4 Socjaliści utopijni Wprowadzenie własności wspólnej, uspołecznienie kapitału, spółdzielnie. Likwidacja ubóstwa, dochód minimalny gwarantowany, bezpłatne powszechne szkolnictwo C. Fourier wspólnoty oparte na kooperacji (falangi) prowadzą do wzrostu efektywności; płaca zależy od pracy R. Owen komuna New Harmony w USA (podział zysków, krótsze godziny pracy, szkoły dla dzieci, dobre warunki życia)

5 John Stuart Mill ( ) Zasady ekonomii politycznej, 1848 Oświeceniowe wychowanie Wpływ: Ekonomia D. Ricardo Filozofia utylitaryzmu Harriet Taylor (wpływ na poglądy co do praw kobiet i socjalizmu)

6 J. St. Mill a utylitaryzm Jeremy Bentham ( ) Użytecznośd = szczęście (suma przyjemności suma bólów ) Hedonizm psychologiczny Utylitaryzm etyczny maksymalizacja szczęścia jak największej liczby osób Polityka społeczno-gospodarcza wg utylitaryzmu Wpływ utylitaryzmu na ekonomię

7 Problemy utylitaryzmu Mierzalnośd użyteczności Rachunek szczęścia Benthama Porównywalnośd użyteczności pomiędzy osobami Mill: doświadczone osoby potrafią to zrobid dokładnie

8 Ekonomia J. St. Milla Metoda badawcza (kontekstowa polityka gospodarcza) Mill jako reformator społeczny Koncepcja homo oeconomicus: jeden motyw działao człowieka dążenie do maksymalizacji własnej korzyści Ekonomia jako (niedokładna) nauka dedukcyjna

9 Prawa produkcji a prawa dystrybucji Prawa produkcji są niezmienne i niezależne od woli człowieka Prawa podziału (dochodów osobistych) mogą byd zmienione przez człowieka (np. przez system podatków i transferów) Umożliwiło Millowi twierdzenie, że można ograniczad nierównośd i biedę w kapitalizmie (np. poprzez ograniczenie prawa do dziedziczenia wielkich majątków)

10 Mill a kapitalizm i socjalizm Pomiędzy socjalizmem a kapitalizmem Idealny socjalizm jest lepszy niż realny (ówczesny kapitalizm): większa równośd, brak ubóstwa, lepsze warunki życia itp. Ale, idealny (poprawiony) kapitalizm będzie lepszy nawet niż idealny socjalizm, bowiem daje większą wolnośd i różnorodnośd niż socjalizm.

11 Mill a kapitalizm i socjalizm Opowiadał się za reformami kapitalizmu: większa równośd dochodów i majątku, redystrybucja majątku (wysokie opodatkowanie nabywania spadków), skrócid godziny pracy, wprowadzid prawa wyborcze dla kobiet itp. Socjalizm warto wypróbowad na małą skalę Generalnie zwolennik usprawnionego kapitalizmu

12 Mill o roli paostwa w gospodarce W zasadzie polityka leseferystyczna jest optymalna, chyba że odstępstwo od niej da społeczeostwu większe korzyści Odstępstwa Milla od czystego laissez-faire: Ochrona młodych przemysłów Przymus szkolny Dostarczanie pewnych dóbr publicznych (edukacja na zasadzie komplementarności wobec edukacji prywatnej) Polityka w krajach biednych, zacofanych Regulacja monopoli Interwencja gdy osoby nie są w stanie przewidzied długookresowych skutków swoich czynów (np. długie kontrakty handlowe) Działania prywatne są nieskoordynowane (np. redukcja godzin pracy)

13 Mill a stan stacjonarny D. Ricardo: kapitalizm zmierza do stanu stacjonarnego, stanu zastoju (wg Ricarda to pesymistyczna konkluzja) Mill: stan stacjonarny może prowadzid do lepszego życia dla większości ludzi wizja optymistyczna

14

15 Karol Marks ( )

16 Karol Marks Filozof, ekonomista, rewolucjonista System wyjaśniający działanie przyrody i całego społeczeostwa Wpływ: Niemiecka filozofia historii Socjaliści utopijni David Ricardo Główny przedmiot zainteresowania: historyczny rozwój społeczeostw

17 Marks, c.d. Ekonomia Marksa jest zastosowaniem jego teorii historii (materializmu historycznego) do analizy gospodarki Teoria wartości Problem wyzysku robotników Alienacja robotników i fetyszyzm towarowy Prawa ruchu kapitalizmu predykcje co do długookresowych tendencji w rozwoju

18 Marks, c.d. Skrajny krytyk kapitalizmu, zwolennik komunizmu (i socjalizmu jako systemu przejściowego) Badał głównie kapitalizm (niewiele o komunizmie) Główne dzieło ekonomiczne Kapitał, t , t , t , t

19 Życie Marksa Lata 30. studiuje prawo i filozofię w Niemczech Początek lat 40. redaguje radykalne pismo w Kolonii (zamknięte w 1843) 1843 emigruje do Francji, 1845 do Belgii, 1849 do Londynu 1844 poznaje Fryderyka Engelsa 1848 publikuje Manifest Komunistyczny 1864 współtworzy pierwszą Międzynarodówkę 1867 publikuje I tom Kapitału

20 K. Marks, F. Engels, Manifest Komunistyczny, 1848 Rewolucja przemysłowa spowodowała: Rosnący wyzysk robotników Cykle koniunkturalne Mechanizację pracy Rosnącą pauperyzację Jedynym rozwiązaniem jest wprowadzenie komunizmu poprzez: wywłaszczenie własności ziemskiej, progresywne podatki dochodowe, zniesienie dziedziczenia Centralizację kredytu w rękach paostwa Bezpłatną publiczną edukację dla wszystkich dzieci itp.

21 Idee K. Marksa Teoria wartości Wyzysk robotników Alienacja i fetyszyzm towarowy Materializm historyczny Prawa ruchu kapitalizmu

22 Teoria wartości Marksa Pożycza i modyfikuję teorię wartości D. Ricardo Teoria wartości oparta na pracy: wartośd towaru mierzy się ilością społecznie niezbędnego czasu do wyprodukowania jednostki towaru Próbował pokazad, że tak rozumiane wartości mogą wyjaśnid ceny w kapitalizmie (tzw. problem transformacji wartości w ceny) ale nie udało mu się to. Teorię wartości opartą na pracy wykorzystywał również do pokazania wyzysku robotników

23 Teoria wartości Marksa Wartośd = C + V +S, C kapitał stały, V kapitał zmienny, S wartośd dodatkowa Tylko praca (opłacona przez V) jest produktywna: Nakład C daje przychód równy C Nakład V daje przychód równy V+S S jest tworzona tylko przez pracę ale S jest własnością kapitalistów, stąd wyzysk robotników przez kapitalistów

24 Marks a problem transformacji Czy teoria wartości oparta na pracy w ujęciu Marksa potrafi wyjaśnid ceny w gospodarce kapitalistycznej? Czyli czy wartości jako c+v+s mogą byd przetransformowane w ceny rynkowe? Marks twierdził że tak i popierał to przykładami liczbowymi Wszystkie zmienne mierzone w godzinach czasu pracy W modelu są dwa przemysły, które używają kapitału wartego 100 ale proporcje c i v są różne Stopa zysku = s/(c+v) Stopa wartości dodatkowej (s/v) jest jednolita i wynosi 100% Przemysł c v k=c+v s (s=v) Wartość= k+s Zyski Ceny rynkowe Gospodar ka

25 Marks i problem transformacji Zauważmy że gdyby ceny byłyby proporcjonalne do wartości to stopy zysku musiałyby różnid się pomiędzy przemysłami, co byłoby niezgodne z konkurencyjną tendencją do wyrównywania się tych stóp (co Marks akceptował) Zatem ceny rynkowe odchylają się od wartości przewidywanych przez teorię wartości opartą na pracy. Ale: 1) suma wartości = sumie cen; 2) suma wartości dodatkowej = sumie zysków Więc zyski są formą s (nieopłaconej pracy) a dochód narodowy w cenach rynkowych jest wyznaczony przez (c+v+s) (wartośd) Industry c v k=c+v s (s=v) e Value =k+s Profits Market prices Total economy

26 Marks i problem transformacji Zatem, teoria wartości oparta na pracy nie może wyjaśnic cen rynkowych poszczególnych towarów Ale może wg Marksa wyjaśnid zagregowaną wielkośd gospodarki (dochód narodowy, suma zysków) W tym sensie tylko praca tworzy zagregowane bogactwo społeczeostwa i dochody kapitalistów Problem: pokazany przykład numeryczny Marksa nie jest zadawalający bowiem początkowe wyceny c oraz v nie zmieniają się mimo tego że ceny rynkowe nie są równe wartości Jeżeli ceny rynkowe odchylają się od wartości, to 1) c musi byd nabywane po cenach rynkowych, 2) v może nie wystarczyd by nabyd wszystkie towary potrzebne na utrzymanie robotników Ogólnie: suma cen rynkowych odchyla się od sumy Marksowskich wartości a suma zysków od sum wartości dodatkowej

27 Marks a teoria wartości Zatem czysta teoria wartości oparta na pracy jest błędna Marks zdawał sobie z tego sprawę ale nie rozwiązał tego problemu Później wielu ekonomistów, marksistowskich i niemarksistowskich, próbowało rozwiązad analitycznie problem transformacji wartości w ceny Ekonomia głównego nurtu utrzymuje, że nie da się tego problemu rozwiązad w rygorystyczny sposób

28 Inna rola teorii wartości Marksa: wyzysk robotników Założenia: 1. Robotnik jest jedyną osobą która tworzy produkt posiadający wartośd 2. Kapitalista otrzymuje częśd wartości produktu (C+S) 3. Robotnik musi pracowad na warunkach kapitalisty (wytwarzad S) Konkluzja: 1. Robotnik niedobrowolnie otrzymuje mniej wartości niż wytworzył 2. Kapitalista otrzymuje częśd wartości której sam nie wytworzył

29 Inne zła kapitalizmu wg Marksa: alienacja i fetyszyzm towarowy W kapitalizmie ludzie stracili kontrolę nad procesem produkcji Samorealizacja przez pracę (najwyższy cel życia wg Marksa) stała się środkiem do zdobycia dochodów Podział pracy prowadzi do społecznej izolacji i wrogości nabywanej w procesie konkurencji Robotnicy są wyobcowani (alienacja) bowiem oddają owoce swojej pracy oraz czują się zagubieni, samotni i odizolowani w kapitalistycznym procesie produkcji

30 Fetyszyzm towarowy wg Marksa W kapitalizmie ludzie postrzegają system rynkowy jako mający niezależne od nich istnienie (nie kontrolują go) Rynek, pieniądz i towary stają się fetyszami, które zdają się kierowad ludzkim działaniem Produkcja i konsumpcja nieustannie rośnie podczas gdy podstawowe cele wspólnoty nie są zrealizowane (ubóstwo, głód itp.)

31 Materializm historyczny Ostateczną przyczyną wszystkich ważnych wydarzeo historycznych jest czynnik ekonomiczny szeroko rozumiana technologia produkcji Trzy główne pojęcia materializmu historycznego: Siły wytwórcze (technologia produkcji) Stosunki produkcji (reguły gry, instytucje gospodarcze) Nadbudowa społeczna (instytucje polityczne, kultura, filozofia, nauka, obyczaje, ideologia itp.)

32 Materializm historyczny, c.d. Nadbudowa społeczna Harmonia sprzeczności pojawienie się nowych stosunków produkcji (harmonia) sprzeczności... itd. Stosunki produkcji Siły wytwórcze

33 Prawa ruchu kapitalizmu Marksa Są to sprzeczności między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji w kapitalizmie Pięd praw ruchu Prawo rezerwowej armii bezrobotnych Prawo malejącej stopy zysków Prawo rosnącej koncentracji i centralizacji kapitału Prawo pogłębiających się kryzysów Prawo zubożenia proletariatu Nie są to prawa naukowe ale raczej niedokładne predykcje, często zawierające błędy, rzadko falsyfikowalne

34 Prawa ruchu kapitalizmu Marksa (1) 1. Prawo rezerwowej armii bezrobotnych Zawsze istnieje nadwyżka podaży pracy bowiem kapitaliści chcą utrzymad niskie płace Armia ta rekrutuje się z różnych źródeł: Robotnicy zastępowani przez maszyny Młode osoby na rynku pracy, robotnicy zwolnieni podczas kryzysów itp.. Liczebnośd rośnie w toku rozwoju kapitalizmu

35 Prawa ruchu kapitalizmu Marksa (2) 2. Prawo malejącej stopy zysku: Stopa zysku spada w czasie ze względu na rosnącą konkurencję na rynku pracy i rynku towarów Stopa zysków : r = s/(c+v) Podzielmy licznik i mianownik prawej strony przez v: r= (s/v)/(c/v+1) Zatem, r = e/(k+1), gdzie e=s/v jest stopą wyzysku a k=c/v jest kapitałową intensywnością produkcji Jeżeli k rośnie szybciej niż e r spada. Wg Marksa postęp techniczny, mechanizacja, nieustannie podnosi k, ale e pozostawało dla niego raczej stałe Ale mechanizacja podnosi też produktywnośd pracy, więc e powinno rosnąd także i argument Marksa jest błędny

36 Prawa ruchu kapitalizmu Marksa (3)-(4) 3. Prawo rosnącej koncentracji i centralizacji kapitału Kapitaliści akumulują coraz więcej kapitału, wielkośd firm rośnie a stopieo konkurencji spada rośnie koncentracja przemysłu. Zmniejsza się również liczba kapitalistów 4. Prawo pogłębiających się kryzysów Cykl koniunkturalny będzie się zaostrzał fazy depresji będą dłuższe i częstsze (bezrobocie wtedy będzie wzrastało permanentnie) Powody: Nierówne tempo wprowadzania postępu technologicznego w różnych przemysłach Spadająca stopa zysku

37 Prawa ruchu kapitalizmu Marksa (5) 5. Prawo rosnącego zubożenia proletariatu Trzy interpretacje: Rosnące absolutne ubóstwo (realne dochody robotników spadają w czasie) Rosnące relatywne ubóstwo (częśd dochodu narodowego przypadająca robotnikom spada w czasie) Pogorszenie standardu życia (dochody + alienacja + fetyszyzm )