Makroekonomia 1 Wykład 4: Pieniądz i ceny

Transkrypt

1 Makroekonomia 1 Wykład 4: Pieniądz i ceny Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego

2 Plan wykładu Czym jest pieniądz? Historia pieniądza, jego formy i funkcje Skąd bierze się pieniądz w gospodarce? Podaż pieniądza w Polsce Pieniądz a ceny: ilościowa teoria pieniądza Inflacja i jej skutki Lektury: Begg, Dornbusch, Fischer, Makroekonomia, PWE 2007, Rozdziały 22 i 23 ( )

3 Definicja a funkcje pieniądza Definicja pieniądza Funkcje pieniądza Wymiany (transakcyjna) Środka płatności Miernika wartości Tezauryzacji Jak wyżej w ujęciu międzynarodowym (tj. z udziałem innego pieniądza) 3

4 Trochę historii Bicie pieniądza Psucie pieniądza Wielkie fale inflacji Banki i banknoty Za mało kruszców Wstrząsy gospodarcze powodowane przez obieg pieniężny Upaństwowienie pieniądza Pieniądz w rozliczeniach międzynarodowych a pieniądz międzynarodowy 4

5 Proces kreacji pieniądza w ujęciu historycznym Złotnicy i przechowywanie złota Obieg dokumentów potwierdzających depozyt (banknoty) Zasoby pieniądza = suma depozytów i banknotów Za duże rezerwy? kredyt Minimalny poziom rezerw

6 Rodzaje pieniądza Pieniądz towarowy (czyli pieniądz pełnowartościowy) Pełnowartościowy = sam pieniądz ma wartość równą znakowi pieniężnemu np. złota moneta ma wartość = wysokości znaku na niej wybitego, ale i wartości kruszcu, z którego jest wykonana np. dopóki dolar był wymienialny na złoto, w każdej chwili banki nie-amerykańskie mogły zażądać złota w zamian za określoną ilość dolarów dziś w zasadzie nie ma już pieniądza pełnowartościowego (od 1971 r. wymienialność na złoto USD została zawieszona a w ślad za tym także wymienialność innych walut) Pieniądz symboliczny: gotówkowy i bezgotówkowy (rozrachunkowy / kredytowy): Gotówkowy = monety, banknoty Bezgotówkowy: zapisy na kontach, czeki, karty debetowe i kredytowe, bony, obligacje 6

7 Współczesne podeście do pieniądza: agregaty pieniężne i płynność M0 = baza monetarna Gotówka w obiegu Rezerwy banków komercyjnych (gotówka w bankach + depozyty banków komercyjnych w banku centralnym) M1 = pieniądz transakcyjny M2 M3 M. M0 + depozyty w pieniądzu krajowym i w walutach obcych znajdujące się w bankach komercyjnych M1+depozyty terminowe do 2 lat + depozyty pozostałe z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy M2+papiery dłużne z terminem wypowiedzenia do 2 lat włącznie

8 Aktywa finansowe we współczesnym ujęciu Płynność aktywów i pieniądza Co jest, a co nie jest pieniądzem? M0+M1+M2+M3 Płynność pieniądza B Pieniądz aktywa, które bez straty, bez czasu, bez ryzyka można zamienić na gotówkę Mx + Bx = My + By 8

9 Zmiany ilości pieniądza w Polsce

10 Skąd dziś bierze się pieniądz? System bankowy: Bank centralny Banki komercyjne 1

11 Bank centralny Funkcje banku centralnego Emisyjna: zasilanie gospodarki w pieniądz Polityka pieniężna: stabilizacja cen Oddziaływanie na wysokość stóp procentowych Oddziaływanie na poziom kursu walutowego Usługi bankowe na rzecz rządu Bank banków Niezależność banku centralnego 11

12 Banki komercyjne Funkcje banku komercyjnego zarządzanie depozytami udzielanie kredytów Rezerwy w banku komercyjnym rezerwy obowiązkowe rezerwy nadwyżkowe System banków 12

13 Emisja pieniądza BANK CENTRALNY BANKI KOMERCYJNE RE re D PUBLICZNOŚĆ POZABANKOWA M 1 D CU CU cu D 13

14 Źródła podaży pieniądza Emisja pieniądza gotówkowego Skup kruszców Udzielanie pożyczek krótkoterminowych Skup papierów wartościowych Pieniądz depozytowy (kredytowy) 14

15 Źródła podaży pieniądza gotówkowego Emisja pieniądza: Utrzymywanie rezerw obowiązkowych (narzędzie administracyjne) Udzielanie pożyczek sektorowi finansowemu (refinansowanie banków) Kształtowanie stóp procentowych Operacje otwartego rynku Deficyt budżetowy i jego finansowanie Operacje wymiany walut Bilans płatniczy Polityka kursu walutowego Rezerwy banku centralnego 15

16 16 Pieniądz kredytowy Rola rezerw ) (1... ) (1 ) (1 2 re H re H re H H D re H D 1 Rola preferencji do utrzymywania gotówki ) (1... ) (1 ) (1 2 cu re H cu re H cu re H H D re cu H D 1 gdzie: D cu CU re cu MD 1 D re RE

17 17 Całkowita podaż pieniądza re cu H D 1 CU D M 1 D cu CU re cu cu H re cu cu re cu H CU D M 1 ) 1 1 ( 1 re cu cu H MM H M 1 1 re cu cu MM 1

18 Zasoby pieniądza a poziom cen w gospodarce

19 Inflacja Czy poziom cen ma znaczenie? Inflacja względny wzrost przeciętnego poziomu cen Pomiar inflacji

20 Koszty inflacji Typowe nieporozumienie: inflacja powoduje spadek faktycznej wartości nabywczej wynagrodzeń To jest prawda, ale tylko w krótkim okresie, gdy nominalne wynagrodzenia są stałe (umowy o pracę) Podejście klasyczne: zmiana poziomu cen to tylko zmiana jednostek pomiaru (por. denominacja) A zatem, czy inflacja jest problemem społecznym? 20

21 Przeciętne zarobki za godzinę pracy, USA $20 $18 $16 $14 $12 $10 $8 $6 CPI (prawa skala) $4 Płaca nominalna $2 Płaca w cenach z 2007 r. $

22 Gdy inflacja jest spodziewana Koszt zdartych zelówek czyli koszty związane z częstszymi wycieczkami do banku w celu podejmowania mniejszych sum gotówki oraz koszty z poszukiwaniem towarów, które zdrożały mniej niż średnio (wzrost kosztów uzyskania informacji) Koszty zmiany menu koszty zmiany cen (katalogi, menu itp.) Problem miernika wartości - problem nierównego opodatkowania (np. opodatkowanie nominalnych zysków z kapitału) Trudności w porównywaniu wartości z różnych okresów --> trudności w długookresowym planowaniu finansowym spadek inwestycji i osłabienie wzrostu Koszty ustawicznych zmian struktury produkcji (wywołanych nierównomiernymi zmianami cen czynników produkcji i cen wyrobów gotowych)

23 A gdy się jej nie spodziewamy, dodatkowo Redystrybucja siły nabywczej Długookresowe kontrakty mogą oparte być nie o indeksację, ale o oczekiwania dot. inflacji Kiedy faktyczna inflacja okazuje się być inna niż oczekiwana, niektórzy zyskują, ale kosztem innych: Kiedy π > π e, wówczas zyskują pożyczkobiorcy Kiedy π < π e, wówczas zyskują pożyczkodawcy Gdy często π π e wzrost niepewności 23

24 Korzyści z inflacji? Jedna korzyść Płace nominalne faktycznie spadają rzadko utrudnia to działanie mechanizmu rynkowego na rynku pracy Inflacja powoduje, że płacom realnym łatwiej jest zrównoważyć rynek pracy, nawet bez obniżki płac nominalnych Czyli umiarkowana inflacja poprawia funkcjonowanie rynku pracy 24

25 Hiperinflacja Hiperinflacja w Niemczech, rok 1923 Kobieta pali banknotami w piecu; w tamtych czasach banknoty paliły się dłużej niż drewno, które można było za nie kupić 25

26 Hiperinflacja w Niemczech Cena za funt (pół kg) chleba w Niemczech : 1914: 19 fenigów 1916: 22 fenigi 1919: 26 fenigów 1920: 1 marka i 20 fenigów (ok. 6 razy tyle, co 4 lata wcześniej) Czerwiec 1922: 3,50 marki Styczeń 1923: 700 marek Wrzesień 1923: 2 mln marek Październik 1923: 630 mln marek Listopad 1923: 80 mld marek Portfele wyszły z użycia, zastąpione przez walizki. Robotnicy dostawali wypłatę dwa razy dziennie Wydrukowano nawet banknoty 10 bilionowe, ale nie weszły one do obiegu, bo 15 listopada wprowadzono nową markę niemiecką, wartą jeden bilion starych. Od nowego roku chleb kosztował już tylko 35 fenigów. Ale oszczędności milionów zostały pożarte przez niepowstrzymany wzrost cen wszystkiego, który pomiędzy czerwcem a listopadem 1923 roku wynosił średnio proc. miesięcznie! 26

27 Hiperinflacja Definicja: stopa inflacji > 50% miesięcznie Ogromne koszty Pieniądz traci funkcję tezauracyjną, a z nim inne Odwrót do transakcji barterowych lub innych walut Powodowana jest przez nadmierną podaż pieniądza ( dodruk pieniądza ) 27

28 Czemu rządy doprowadzają do hiperinflacji? Kiedy rząd nie może podnieść podatków i sprzedaż obligacji, a ma duże wydatki, musi je finansować dodrukiem pieniądza Teoretycznie, hiperinflacje łatwo zatrzymać: trzeba przestać drukować pieniądza W rzeczywistości wymaga to drastycznego (i bolesnego) zmniejszenia wydatków z budżetu państwa 28

29 Hiperinflacja w Niemczech 29

30 Poziom inflacji w wybranych krajach 30

31 Inflacja w krótkim i długim okresie, USA 15% 12% % zmiana CPI w porównaniu z okresem sprzed 12 miesięcy 9% trend długookresowy 6% 3% 0% slide 31

32 Ilościowa teoria pieniądza Najprostsza teoria inflacji wiąże stopę inflacji z tempem przyrostu podaży pieniądza Prędkość obiegu pieniądza (liczba razy, ile przeciętna złotówka jest używana w transakcji wymiany): V = T/M, gdzie V to prędkość obiegu (ang. velocity), T wartość wszystkich transakcji w gospodarce, M podaż pieniądza Jako przybliżenie wartości transakcji można uznać wartość PKB: V = PY/M, gdzie P to poziom cen, zaś Y to miara ilości produkcji (PY wartość produkcji) 3

33 Ilościowa teoria pieniądza; w wersji względnej M x V = P x Y Przy stałym V, podaż pieniądza determinuje wartość produkcji w gospodarce Y można uznać, iż w długim okresie jest stałe, gdyż jest determinowane przez zasób K i L Ilościowa teoria w wersji względnej M V P Y M V P Y 33

34 Podaż pieniądza a inflacja P Zdefiniujmy stopę inflacji: P Przy stałej prędkości obiegu pieniądza: M P Y M P Y Wówczas: M M Y Y 34

35 Podaż pieniądza a inflacja Wzrost gospodarczy (rosnący PKB) wymaga zwiększania podaży pieniądza, aby ułatwić zawierane w gospodarce transakcje Kiedy jednak tempo wzrostu M przekracza tempo wzrostu Y pojawia się inflacja M M Y Y 35

36 Wzrost podaży pieniądza a stopa inflacji, USA Figure 4.1 Historical Data on U.S. Inflation and Money Growth Mankiw: Macroeconomics, Sixth Edition Copyright 2007 by Worth Publishers 36

37 Figure 4.2 International Data on Inflation and Money Growth Mankiw: Macroeconomics, Sixth Edition Copyright 2007 by Worth Publishers

38 Inflacja w USA i wzrost podaży pieniądza, % W długim okresie stopa inflacji i stopa zmian podaży pieniądza poruszają się razem, zgodnie z przewidywaniami teorii (ale nie w krótkim okresie, gdy są kontrcykliczne!!) 12% Stopa wzrostu M2 9% 6% 3% 0% Stopa inflacji

39 Inflacja na świecie

40 . i w Polsce (CPI).

41 Inflacja bazowa

42 Dziękuję