Pieniądz S Y S T E M B A N K O W Y

Transkrypt

1 Pieniądz S Y S T E M B A N K O W Y

2 Geneza i istota pieniądza Gospodarka naturalna Wymiana barterowa Pieniądz towarowy Pieniądz symboliczny Pieniądz to powszechnie akceptowany na danym terytorium środek wymiany. Istota pieniądza przejawia się w jego funkcjach: środka wymiany (cyrkulacji), jednostki obrachunkowej (miernika wartości dóbr i usług), środka płatniczego (realizacji odroczonych płatności), środka przechowywania bogactwa (środka tezauryzacji).

3 Formy pieniądza Pieniądz towarowy Sól, muszle, suszone ryby, futra, bydło (łac. nazwa pecunia pochodzi od słowa bydło) miedź, brąz, srebro, złoto, monety kruszcowe (VII w p.n.e, w Lidii) Pieniądz symboliczny: Gotówkowy ( banknoty i monety) Depozytowy (zapisy na rachunkach bankowych) Elektroniczny (surogat monet i banknotów, przechowywany na urządzeniu elektronicznym (w postaci np. karty mikroprocesorowej), przeznaczony do dokonywania płatności elektronicznych).

4 Kazimierza Jagiellończyka

5 Pieniądz Powstania Listopadowego

6 Cechy dobrego pieniądza Stabilna wartość, powszechna akceptowalność, łatwość przenoszenia, łatwa podzielność na mniejsze jednostki, trudność podrobienia.

7 Pierwszy polski pieniądz papierowy Za najstarszy polski pieniądz papierowy uważa się bilety skarbowe z 1794 r., drukowane w Warszawie i emitowane podczas Insurekcji Kościuszkowskiej

8 Banknoty podlegające wymianie w związku z denominacją, 1995 r. 10 starych zł =0,001PLN starych zł = 200 PLN

9 Reforma pieniężna w Polsce, 1995 Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego 1 stycznia 1995 r. Dokonano jej na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Denominację przeprowadzono w stosunku : 1, tzn. że starych złotych równe jest 1 PLN. Minimalna kwota podlegająca wymianie to 100 starych złotych. Zgodnie z ustawą o denominacji złotego wymiana starych złotych na nowe trwałała do kooca do 31 grudnia Departament Emisyjno-Skarbcowy NBP szacował w 2010 r,, że w domach było jeszcze około mln sztuk starych monet i banknotów o łącznej wartości licząc w nowych złotych 175 mln zł.

10 Pieniądz papierowy jako forma pieniądza symbolicznego Pieniądz papierowy jest niewymienialnym na złoto banknotem, papierem, którego wartość nominalna nie jest uzależniona od rodzaju materiału, z którego został wykonany. Wywodzi się od kwitu depozytowego, wydawanego przez złotników. Początkowo wartośd pieniądza papierowego była ustalana w oparciu o parytet złota (zawartośd złota przypisana jednostce pieniężnej). Obecnie pieniądz nie ma już żadnego powiązania z kruszcem. Wymiana banknotów na złoto została całkowicie zlikwidowana w obrotach wewnętrznych wszystkich krajów świata na początku lat 30. XX w., a w obrotach międzynarodowych w 1971.

11 Współczesny pieniądz ma charakter symboliczny i fiducjarny Pieniądz symboliczny, jego wartość nie jest związana z wartością materiału, z jakiego został zrobiony. Podstawą jego funkcjonowania jest umowa społeczna, znajdująca wyraz w określonym akcie prawnym. Za jego emisję odpowiedzialne jest państwo, które zleca tę rolę bankowi centralnemu. Wartość pieniądza symbolicznego, a zatem również stabilność cen zależy od tego, jak się kształtuje relacja pomiędzy ilością pieniędzy na rynku a ilością dostępnych towarów i usług. Pieniądz fiducjarny (łac. fides - wiara) banknoty i monety nie mające oparcia w dobrach materialnych (jak np. złoto), ich wartość ma źródło w akcie prawnym władzy państwowej. Jego funkcjonowanie oparte jest na zaufaniu.

12 Podaż pieniądza M0 i M1 M0 Baza monetarna Pieniądz wielkiej mocy M1 Pieniądz transakcyjny M0 zwany także bazą monetarną to najwęższy z agregatów monetarnych, obejmuje gotówkę w obiegu oraz rezerwy banków komercyjnych. Rezerwy banków składają się z depozytów na rachunkach w NBP oraz banknotów znajdujących się fizycznie w bankach. M1 - obejmuje gotówkę w obiegu (nie obejmuje rezerw banków) oraz depozyty bieżące złotowe i walutowe złożone w bankach komercyjnych przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, niebankowe instytucje finansowe oraz instytucje samorządowe i fundusze ubezpieczeń społecznych. Do tej kategorii wliczane są również depozyty z terminem overnight czyli 24-godzinne. Agregat ten nazywany jest też pieniądzem transakcyjnym, gdyż może on służyć do natychmiastowego zrealizowania transakcji pieniężnej, na przykład wykonania przelewu.

13 Podaż pieniądza M2 i M3 M2 M2 w skład wchodzą wszystkie składowe agregatu M1 oraz depozyty terminowe. Depozyty terminowe charakteryzuje większa trudność przekształcenia w popyt na towary. Mimo, że depozyty terminowe mogą również być zerwane przed okresem, na jaki zostały zawarte, taka operacja wiąże się zazwyczaj z utratą naliczonych odsetek. M3 M3 jest to najszerszy agregat pieniężny obejmujący oprócz składowych agregatu M2 dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie oraz zobowiązania banków z tytułu operacji z przyrzeczeniem odkupu.

14 System bankowy Bank centralny Banki komercyjne NBP Rada polityki Pieniężnej Europejski Bank Centralny Banki komercyjne

15 Jak powstały banki? Już w XII wieku oddawano złotnikom posiadającym skarbce złoto na przechowanie ( depozyt). Z czasem złotnicy odkryli, że zamiast wydawać złoto właścicielowi, aby mógł np. zapłacić kupcowi za towar, lepiej będzie wydać mu pokwitowanie. Na pokwitowaniu posiadacz depozytu mógł wpisać nazwisko osoby i wysokość należnej sumy. Było to wygodne dla wszystkich - dla właściciela, który nie musiał nosić złota do sprzedawcy towarów i dla kupca, który mógł podjąć należność od złotnika w dowolnej chwili. Złotnicy stawali się bankierami; zauważyli też, że klienci częściej zmieniają tytuły własności złota niż wycofują wkłady. Bankierzy zaczęli więc pożyczać pieniądze innym klientom. Taka pożyczka musiała być po pewnym czasie spłacona wraz z odsetkami. W ten sposób zaczęły funkcjonować pierwsze banki (z włoskiego banco - ława, stół, na którym wymieniano pieniądze).

16 Bank komercyjny Bank jest przedsiębiorstwem świadczącym usługi związane z obrotem pieniężnym. Jest pośrednikiem między pożyczkodawcami i pożyczkobiorcami. Przyjmuje wolne środki pieniężne w depozyt, a następnie na ich podstawie udziela kredytów. Podstawowym źródłem zysku banku jest różnica między stopą procentową, którą bank pobiera od udzielanych kredytów, stopą procentową od depozytów.

17 Funkcje banków komercyjnych Przyjmowanie wkładów i udzielanie kredytów (transformacja terminowa, transformacja ryzyka i zapewnienie pewności wkładów) Kreacja pieniądza Optymalizacja portfela aktywów Funkcja rozliczeniowa Obsługa obrotu papierami wartościowymi

18 Ma wyłączne prawo emisji pieniądza gotówkowego Jest bankiem banków Prowadzi obsługę budżetu państwa (Jest bankiem gospodarki narodowej i państwa) Prowadzi politykę pieniężną Bank centralny

19 Instrumenty kontroli podaży pieniądza Pośrednie (rynkowe) Ustalanie i kontrola stopy rezerw obowiązkowych Operacje otwartego rynku Refinansowanie banków > pożyczkodawca ostatniej instancji (kredyt redyskontowy i lombardowy) Bezpośrednie: limity kredytowe, ustalanie max pułapu marży kredytowej Stopy procentowe NBP Referencyjna 1,5 Lombardowa 2,5 Depozytowa 0,5 Redyskonto weksli 1,75 Stopa rezerw obowiązkowych 3,5%

20 Stopa referencyjna ( repo, stopa interwencyjna), określa minimalną cenę, po jakiej Bank Centralny organizuje operacje na otwartym rynku międzybankowym Kredyt lombardowy - stopa lombardowa określa cenę, po jakiej Bank Centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych Stopa depozytowa określa oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w Banku Centralnym Redyskonto weksli (stopa redyskontowa weksli) określa cenę po której Bank Centralny udziela kredytów bankom komercyjnym (kupuje weksle od banków komercyjnych) Bony skarbowe to krótkoterminowe papiery wartościowe na okaziciela emitowane przez Skarb Państwa. Bony skarbowe są emitowane z terminem wykupu na okres od 1 do 52 tygodni. Emisja bonów skarbowych służy finansowaniu przez rząd deficytu budżetowego, a dopuszczalna wielkość emisji w danym roku jest określona każdorazowo w ustawie budżetowej. Bony nabywane są zazwyczaj przez firmy krajowe i zagraniczne, często są to banki. Transakcje typu "REPO": Transakcje te polegają na dokonaniu przez Państwa sprzedaży ustalonej kwoty posiadanych bonów skarbowych, z jednoczesnym ich odkupieniem od banku w określonym terminie w przyszłości po cenie, która jest z góry ustalona.

21

22 wych 22660

23 Kreacja pieniądza w systemie bankowym, stopa rezerw = 3,5% Banki Depozyty Rezerwa obowiązkowa Kredyty Bank A 1000,00 35,00 965,00 Bank B 965,00 33,78 931,22 Bank C 931,22 32,59 898,63 Bank D 898,63 31,45 867,18. Cały system , , ,43 K = D (1-R) + D (1-R) + D(1-R) +.. = D ( 1/R) K - kredyty R stopa rezerw obowiązkowych D depozyty (wkłady)

24 Od czego zależy proces kreacji pieniądza? Znaczenie stopy rezerw obowiązkowych (SRO) Co poza SRO ogranicza kreację pieniądza m = 1 SRO Zatrzymanie gotówki w obiegu pozabankowym Nadwyżkowe rezerwy w bankach

25 Mnożnik kreacji pieniądza M- podaż pieniądza D/G - relacja gotówki do depozytów D/RN -relacja rezerw nadwyżkowych do depozytów R -stopa rezerw obowiązkowych BM baza monetarna mm = 1 + D/G R +D/RN +D/G M = mm x BM

26 Bank Run on Wall Street Masowe wycofywanie depozytów pieniężnych z banków przez ich właścicieli, którzy stracili zaufanie do banku i wpadli w panikę finansową. Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) Depozyty są gwarantowane do równowartości w złotych kwoty 100 tys. euro. W szczególnych wypadkach limit gwarancji może być wyższy*. Limit gwarancji odnosi się do łącznej kwoty zgromadzonej przez deponenta w danym banku lub SKOK-u bez względu na liczbę posiadanych tam przez niego rachunków.

27

28 Polityka pieniężna Restrykcyjna Ekspansywna Podwyższaniu stóp procentowych Podnoszeniu stopy rezerw obowiązkowych Sprzedaży papierów wartościowych w ramach polityki otwartego rynku Obniżanie stóp procentowych Obniżanie stopy rezerw obowiązkowych Skupowanie papierów wartosciowych

29 Strategia polityki pieniężnej Cel inflacyjny Inflacja proces wzrostu ogólnego poziomu cen CPI (Consumer Price Index) Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych 2,5% z dopuszczalnym odchyleniem o max 1 punkt procentowy w górę lub w dół.

30

31 Inflacja i bezrobocie P O J Ę C I A

32

33

34

35

36 Co to jest inflacja Proces wzrostu cen w gospodarce narodowej, połączony z utratą wartości pieniądza. Jeżeli procesom inflacyjnym towarzyszy spadek produkcji i wzrost bezrobocia, to mówimy o stagflacji.

37 Miary inflacji Deflator PKB Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych, CPI (ang. Consumer Price Index) Stopa inflacji

38 Jak liczona jest stopa wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych? Wybór okresu bazowego i koszyka konsumpcyjnego Wyliczenie wzrostu cen poszczególnych dóbr i usług Wyliczenie średniej ważonej zmiany cen w koszyku

39 Przykład: Obliczamy stopę wzrostu cen w stosunku do poprzedniego roku Skład koszyka jest następujący: wydatki na żywność 50% (0,5) wydatki na mieszkanie 40 % (0,4) wydatki związane z czasem wolnym 10% (0,1) Ceny żywności wzrosły o 5%, ceny związane z mieszkaniem o 10%, ceny usług związanych z czasem wolnym o 20%. Liczymy średnią ważoną zmian cen; wagami są udziały wydatków na poszczególne grupy dóbr i usług Stopa inflacji = 5% x 0,5 + 10% x 0,4 + 20% x 0,1 = 2,5% + 4% + 2% = 8,5%

40 Stopa inflacji, IV 2015/IV ,1%; I ,9%; II ,4%

41

42 Przykłady hiperinflacji: Niemcy U progu I Wojny Światowej w 1914 roku 1 dolar amerykański kosztował 4,2 marki niemieckie. W I połowie 1921 roku dolar wart był około 60 marek. Grudzień 1922: 1 dolar marek Październik 1923: 1 dolar Listopad 1923: 1 dolar W 1923 roku inflacja w Niemczech wynosiła % miesięcznie, co oznacza, że ceny podwajały się, co drugi dzień

43 Bezrobotny osoba w wieku produkcyjnym, zdolna i gotowa do pracy na typowych warunkach, podejmująca poszukiwania pracy. Pojęcia

44 Ludność w wieku produkcyjnym Aktywni zawodowo (zasoby siły roboczej) Bierni zawodowo Zatrudnieni Bezrobotni

45 Współczynnik aktywności zawodowej Stosunek liczby ludności aktywnej zawodowo do ludności w wieku produkcyjnym. Stopa (wskaźnik) zatrudnienia stosunek pracujących zawodowo do ludności w wieku produkcyjnym Stopa bezrobocia stosunek liczby bezrobotnych do liczby aktywnych zawodowo ( czyli zatrudnionych i bezrobotnych).

46 Stopa zatrudnienia w krajach UE

47

48

49 Stopa bezrobocia zarejestrowanego na koniec stycznia 2018 r. wyniosła 6,9 %, Stopa bezrobocia w województwach od 3,9 % w wielkopolskim do 12,2 % w warmińskomazurskim. Współczynnik aktywności zawodowej wyniósł 56,2 % wobec 56,7 proc. kwartał wcześniej, natomiast wskaźnik zatrudnienia wyniósł 53,7 %. wobec 54,0%

50 Krzywa Phillipsa M O Ż L I W O Ś C I O D D Z I A Ł Y W A N I A P O L I T Y K I P I E N I Ę Ż N E J P O J Ę C I E N E U T R A L N O Ś C I P I E N I Ą D Z A

51 A. Phillips, (1958) Związek między stopą bezrobocia i stopą zmiany płac nominalnych w Wielkiej Brytanii w latach Stopa zmiany płac nominalnych jest funkcją bezrobocia I = f (B) Zła i dobra wiadomość: zła niemożliwe jest zapewnienie pełnego zatrudnienia przy stabilnych cenach; dobra można wybierać między stanem, w którym jest niska inflacja i wyższe bezrobocie, a stanem, w którym będzie wyższa inflacja, ale niższe bezrobocie.

52 Stopa inflacji Efekty polityki pieniężnej Z perspektywy dłuższego okresu gospodarka wraca do poziomu bezrobocia naturalnego, a trwałym efektem zwalczania bezrobocia wzrostem podaży pieniądza jest inflacja P e =3 P e =0 P e =6 6 D E 3 B C U n =2 A U n =4 Stopa bezrobocia Ceną obniżenia stopy bezrobocia jest nie tylko wzrost inflacji dzisiaj, ale także wyższa inflacja w przyszłości i gorsza karta dań w przyszłości